Konwersatorium 4

Temat: „Interesy konstytuujące poznanie” J. Habermasa jako teoria pozwalająca na dookreślenie samowiedzy pedagogicznej i zakorzenienia jej praktyki badawczej w społecznym doświadczeniu naszej kultury.

1. słowa kluczowe:

• interesy konstytuujące poznanie - ramy transcendentalne, w jakich organizujemy nasze przednaukowe doświadczenie (niezmienne i abstrakcyjne)

• interesy transcendentalne - dotyczą tego, co sięga poza granice poznania empirycznego, opartego na doświadczeniu

• techniczny interes poznawczy - odpowiada mu podejście empiryczno-analityczne; sensem ważności twierdzeń jest możliwość ich technicznego wykorzystania; podstawową kategorią poznania jest informacja

• praktyczny interes poznawczy - odpowiada mu podejście historyczno-hermeneutyczne; sens ważności twierdzeń to zrozumienie znaczenia; kategorią poznania jest interpretacja; sens ważności twierdzeń określają reguły hermeneutyczne

• emancypacyjny interes poznawczy - odpowiada mu podejście krytyczne; podstawową kategorią poznania jest analiza; sens ważności odnosi się do autorefleksji

• sens ważności twierdzeń - sedno, istota podejść metodologicznych

• empiryczno - analityczne podejście badawcze

• historyczno - hermeneutyczne podejście badawcze

• krytyczne podejście badawcze

• informacja - PWN. [łac.], w języku potocznym konstatacja stanu rzeczy, wiadomość; w dyscyplinach nauk. (informacji teoria) miara niepewności zajścia pewnego zdarzenia (otrzymania określonego wyniku pomiaru, wyemitowania określonej wiadomości przez źródło) spośród skończonego zbioru zdarzeń możliwych.; poszerza naszą władzę kontroli technicznej; kategoria poznania w interesie technicznym;

• Interpretacja - wykładnia, wyjaśnienie, wytłumaczenie, komentowanie czegoś; Etym. - łac. interpretatio 'wyjaśnienie' od interpretari 'wyjaśniać; tłumaczyć' z interpres 'pośrednik; agent; tłumacz'; kategoria poznania w interesie praktycznym

• analiza - PWN. [gr.], metodol. metoda badawcza polegająca na rozłożeniu danej całości na jej elementy składowe i badaniu każdego z nich z osobna; rozróżnia się zwłaszcza analizę manipulacyjną (która jest zabiegiem fiz. powodującym zmiany w przedmiotach) oraz analizę myślową.; kategoria poznania w interesie emancypacyjnym;

• rozumienie znaczenia - rozwiązywanie zagadnień oparte na wnioskowaniu; dwa rodzaje rozumienia: dedukcyjne (wnioskowanie i sprawdzanie) i redukcyjne (tłumaczenie i dowodzenie); sens ważności twierdzeń w interesie praktycznym;

• Autorefleksja - wyzwala podmiot z zależności typu ideologicznego; sens ważności twierdzeń w interesie emancypacyjnym;

• tekst

• reguły hermeneutyczne - ukazują, że interpretując tekst zawsze kierujemy się bezwiednie jakimś przedrozumieniem, osadzonym w naszym horyzoncie myślenia

• przed - rozumienie - ustanawia komunikację między światami: naszym i tekstu

• zderzenie się horyzontów - zachodzi w procesie rozumienia tekstu, jest zderzeniem naszego horyzontu myślenia z horyzontem w jakim osadzony jest tekst;

• dyskurs (filozoficzny, historyczny) - PWN [łac.], filoz. rozumowanie zmierzające do swego celu poznawczego przez ogniwa pośrednie, połączone ze sobą logicznie.

• tożsamość ego - tworzy się w procesie socjalizacji (zdobywanie szeroko pojętych kompetencji: poznawczej, interakcyjnej, emancypacyjnej)

• samodyscyplina badawcza - jej pogłębienie może uchronić pedagogów przed mieszaniem nie dających się ze sobą pogodzić perspektyw

• namysł krytyczny - czynność umysłowa poprzedzająca podjęcie decyzji, polegająca na rozważaniu głównych elementów problemu;

ustalenie znaczenia, wartościowania: technicznego, praktycznego i emancypacyjnego interesu konstytuującego poznanie z perspektywy badawczej nauczyciela - pedagoga.

3. Metodologia pedagogiki wobec teorii J. Habermasa.

1. Unieważnienie całościowego pola podejścia ontologiczno-metodologicznego; rzeczywista praktyka badawcza nie jest uwarunkowana ani uprzednio daną metodą, ani przedmiotem, lecz określonym interesem poznawczym;

• Podejście empiryczno - analityczne - możliwość przewidywania nie zależy ani od uprzedniej wiedzy na temat przedmiotu ani od jakiejś z góry danej metody, lecz od teorii

• Pozostałe dwa podejścia metodologiczne nie wychodzą od z góry danego przedmiotu czy metod; przedmiot ten tworzy się w toku badania

2. Przemyślenie na nowo metodologii pedagogiki; wszystkie podejścia badawcze ukierunkowane na zdobycie informacji pozwalających kontrolować czy ukierunkowywać zmiany zachowań są w służbie interesu technicznego;

3. Uprzytomnienie sobie związku interesów konstytuujących poznanie z metodologicznymi podejściami, może przyczynić się do pogłębienia samowiedzy metodologicznej pedagogiki i wpłynąć na samodyscyplinę badawczą, co pozwoliłoby uchronić pedagogów przed mieszaniem nie dających się ze sobą pogodzić perspektyw

Literatura:

1. Gadamer H. G., Hermeneutyka a filozofia praktyczna.

• Hermeneutyka - sztuka rozumienia, dotycząca w ogóle samorozumienia człowieka ( a nie tylko metodologia nauk rozumiejących); rozumienie to wzbogaca się dzięki tradycji; istota hermeneutyki: inne i odmiennego rodzaju umożliwia napotkanie i zrozumienie nas samych;

• Filozofia praktyczna - namysł człowieka nad normatywnymi założeniami i warunkami jego życia - filozoficzna etyka (a nie zastosowanie filozofii do praxis, czyli nie nauka o technice); oparta na fenomenie rozumienia i wzajemnego porozumienia;

• Nauka o człowieku - nauka, która rozpoznaje i uznaje ludzi jako istoty wolne; wiedza samego człowieka, wiedza o sobie samym

2. Folkierska A., Samowiedza pedagogiczna wobec współczesnej świadomości metodologicznej.

1. Podejścia metodologiczne: ontologiczno - metodologiczne i dziedzinowe;

• Ontologiczno-metodologiczne

• Jest explicite artykułowane w rozważaniach dotyczących pedagogiki;

• Jego pole wyznacza całościowa relacja między metodą poznania a przedmiotem poznania;

• Zwolennicy uprzedniości metody względem przedmiotu zakładają, że jeżeli pedagogika ma być nauką, to musi stosować naukowe metody badań (eksperymentalne); metoda jest więc punktem wyjścia myślenia o naukowości pedagogiki;

• Zwolennicy uprzedniości przedmiotu w stosunku do metody badań zakładają, wręcz przeciwnie, że o naukowości pedagogiki świadczyć ma sam przedmiot, jego cechy swoiste, którym dopiero mają być przyporządkowane jakieś metody; konsekwencją podejścia przedmiotowego jest definiowanie wychowania jako przedmiotu pedagogiki;

• Spór między zwolennikami podejścia ontologicznego a zwolennikami podejścia metodologicznego ciągle się odnawia i ciągle nie jest rozstrzygnięty

• Dziedzinowe

• U jego podstaw leży przekonanie, że pedagogika powinna szukać swych teoretycznych oraz metodologicznych podstaw w innych naukach społecznych (socjologii, psychologii, historii, filozofii)

• Konsekwencją tego podejścia jest myślenie o pedagogice w kategoriach swoistych dla niej „dziedzin”, takich jak: filozofia/psychologia/socjologia wychowania

• To podejście obecnie jest implicite w świadomości potocznej pedagogów

• Ta perspektywa myślenia o pedagogice prowadzi do wniosku, że metodologią pedagogiki powinna być jakaś teoria pozapedagogiczna: filozoficzna, psychologiczna, czy socjologiczna

• Jeżeli to podejście ma być konsekwentne, winno zawierać przekonanie o swoistości poszczególnych dziedzin i ich wzajemnej odrębności

• Jednak w badawczej praktyce korzysta się często jednocześnie z różnych podejść badawczych

1. Interesy konstytuujące poznanie wg Habermasa - ramy transcendentalne, w jakich organizujemy nasze przednaukowe doświadczenie (niezmienne i abstrakcyjne):

1. Techniczny - odpowiada mu podejście empiryczno-analityczne; sensem ważności twierdzeń jest możliwość ich technicznego wykorzystania; podstawową kategorią poznania jest informacja;

2. Praktyczny - odpowiada mu podejście historyczno-hermeneutyczne; sens ważności twierdzeń to zrozumienie znaczenia; kategorią poznania jest interpretacja; sens ważności twierdzeń określają reguły hermeneutyczne;

3. Emancypacyjny - odpowiada mu podejście krytyczne; podstawową kategorią poznania jest analiza; sens ważności odnosi się do autorefleksji;

2. Wnioski dotyczące metodologii pedagogiki wynikające z powyższej teorii:

1. Unieważnienie całościowego pola podejścia ontologiczno-metodologicznego; rzeczywista praktyka badawcza nie jest uwarunkowana ani uprzednio daną metodą, ani przedmiotem, lecz określonym interesem poznawczym; zniesienie również myślenia w kategoriach poszczególnych nauk;

2. Przemyślenie na nowo metodologii pedagogiki; wszystkie podejścia badawcze ukierunkowane na zdobycie informacji pozwalających kontrolować czy ukierunkowywać zmiany zachowań są w służbie interesu technicznego; ????

3. Uprzytomnienie sobie związku interesów konstytuujących poznanie z metodologicznymi podejściami, może przyczynić się do pogłębienia samowiedzy metodologicznej pedagogiki i wpłynąć na samodyscyplinę badawczą, co pozwoliłoby uchronić pedagogów przed mieszaniem nie dających się ze sobą pogodzić perspektyw

3. Z teorią Habermasa można się nie zgadzać, ale nie można jej nie zauważać; nieobecność jej w rozważaniach pedagogów sprawia że stan świadomości metodologicznej pedagogiki można uznać za w wysokim stopniu niezadowalający; przyczyn tego można szukać w braku należytego wykształcenia pedagogów - badaczy (brak filozoficznej orientacji)

3

---