Metodologia, wykład IV cz. I (5.12.10)

Prowadzący: prof. dr hab. Danuta Urbaniak-Zając

Literatura dot. badań jakościowych.

1. Urbaniak-Zając, Piekarski [red.] „Jakościowe orientacje w badaniach pedagogicznych”, 2001

2. Uwe Flik „Projektowanie badania jakościowego”, 2010

3. Steinem Kvale „Prowadzenie wywiadów”, 2010

4. Kaja Kazimierska „Wywiad narracyjny jako jedna z metod w badaniach biograficznych” [w.] „Przegląd socjologiczny”, 2004/1

5. Urbaniak-Zając „Wywiad narracyjny na tle innych wywiadów” [w.] „Edukacja” 1999/4

Założenia aksjologiczne

• badania jakościowe odsłaniają mechanizmy władzy i zniewolenia człowieka

• badacze jakościowi „przyjmują stronę”, tych którzy są zepchnięci na margines, pozbawieni prawa głosu

Zalecenia metodyczne

• zasada otwartości

- bez wstępnych hipotez, ale hipotezy robocze (wstępne interpretacje, odpowiedzi formułowane w trakcie badania poszczególnych przypadków)

- kołowy dobór próby badawczej albo analityczna indukcja

• szczegółowa dokumentacja przebiegu badań (dziennik badacza)

Kołowy dobór próby badawczej

• wstępna wiedza

• pytania badawcze

• poszukiwanie pierwszej osoby spełniającej warunki badania

• zbieranie materiału i analiza, w wyniku której dobierany jest kolejny przypadek na zasadzie kontrastu minimalnego lub maksymalnego (min.-jak najbardziej podobni; max. -jak najbardziej różni)

• teoretyczne nasycenie - analiza kolejnego przypadku nie wnosi nić nowego

Założenia teoretyczne wywiadu narracyjnego (F. Schütze)

technika - jako sposób zebrania materiału badawczego

metoda - zastosowanie metody interpretacji Schützego na etapie analizy

• opowiadanie jest naturalną formą komunikacji

• zasady biegu opowiadania : szczegółowości, kondensacji, zamknięcia całości

• założenie homologii opowiadania i życia

Przebieg wywiadu narracyjnego

• aranżacja sytuacji wywiadu (nie powinien być wcześniej przygotowywany), uzyskanie zgody na nagrywanie

• sformułowanie zachęty do opowiadania - określa główny temat, wokół którego powinno się toczyć opowiadanie

• faza głównego opowiadania (aktywny opowiadający, badacz aktywnym słuchaczem)

• faza pytań wewnętrznych - odnoszą się do tego co zostało powiedziane

• faza pytań zewnętrznych - dotyczy problemów - tego co jest ważne w tym temacie

• bilansowanie życia

• zakończenie wywiadu w „ludzki” sposób, neutralnie

• transkrypcja tekstu

Struktura opracowania materiału

• formalna analiza tekstu (podział na segmenty)

• z wykorzystaniem rodzajów wypowiedzi:

• opis (statyczny) - charakterystyka osób, sytuacji, doznań, stanów rzeczy

• opowiadanie (dynamiczne) - bohater, zdarzenia, cel

• argumentacja:

• uzasadnianie własnego postępowania

• prywatne teorie (uogólnienia)

• identyfikacja tzw. markerów czasowych (potem, następnie, kiedy)

• podział tematyczny (dzieciństwo, przyjaźń, kształcenie)

• opis strukturalny - figury poznawcze:

• „nosiciel” biografii - autor wypowiedzi, choć nie zawsze

• inicjatorzy zdarzeń - znaczenie tych osób dla opowiadającego

• łańcuchy zdarzeń i doświadczeń (w tym struktura w procesie) - jaka sytuacja wywołuje daną sytuację, przyczyna-skutek

• społeczne struktury procesowe - informacje charakteryzujące kontekst, ramy działań społecznych, poza treścią wywiadu

• konstrukcja w tle - wspominanie o czymś mimochodem

• przesłonięcia:

• aktualne - osoba nie chce o czymś mówić

• uprzednie (dokonane wcześniej) - nieświadomie nie chce o czymś mówić

• analityczna abstrakcja

• całościowe uformowanie biografii z perspektywy osoby opowiadającej

• analiza wiedzy z perspektywy badacza

Struktury procesowe

• instytucjonalny wzór przebiegu życia - etap życia zdominowany przez instytucje

• biograficzny plan działania - decyzje podejmowane są przez osobę działającą wbrew przeszkodom

• trajektoria - sterowanie czynnikami zewnętrznymi niezależnymi od woli (uzależnienia)

• metamorfozy - biograficzne zmiany - zdecydowane zmiany w życiu, zmiana systemu wartości, wyglądu itp.