Polska 1989 - 2004 Polska transformacja polityczna, gospodarcza, a nawet cywilizacyjna; Przeobrażenia rewolucyjne dotykały całe społeczeństwo, poszczególne grupy i pojedyncze osoby; Przyporządkowywanie polskich przeobrażeń ustrojowych do wielkich teorii zmiany i rozwoju społecznego (t. modernizacji, t. rozwoju zależnego, koncepcje rozwoju alternatywnego, koncepcja społecznego chaosu); Rekonstrukcja ujęć teoretycznych w wypowiedziach, dokumentacji, studiach: Systematyczny i syntetyczny a nie tylko faktogenny opis przemian; Całościowy i wielowariantowy ogląd procesów transformacyjnych oraz konstruowanie perspektywistycznych wizji rozwoju; Opis niepożądanych skutków złego rozwoju; Ocena siły sprawczej projektów i wizji, krytyczne analizowanie idei;. Prezentacja ujęć teoretycznych to odtwarzanie charakterystycznych dla ważnych przedstawicieli politycznych sposobu myślenia o polskich przemianach; Polska okresu transformacji odnotowuje wiele sukcesów jak i porażek Teorie modernizacji Intuicyjny lub świadomy układ odniesienia; Partie centrowe i centroprawicowe; Lata 50., rozwinięte wersja funkcjonalnej teorii zmiany społecznej; Modernizacja - ciąg zmian zachodzących w systemach zacofanych (peryferyjnych bądź półperyferyjnych), warunkowanych kontaktem z cywilizacją poprzemysłową, późno kapitalistyczną, z właściwą jej techniką i technologią, organizacją gospodarczą, polityczną i społeczną; Rozwój - względnie ewolucyjny (prowadzący w drodze stopniowych zmian do stadium informatycznego), jednoliniowy (uniwersalny) i konwergentny (upodabniajacy) proces zmian społecznych. Przebiegający podobnie we wszystkich społeczeństwach i prowadzący do zbliżonych rezultatów: Niektóre kraje etapy rozwoju pokonują wolniej inne szybciej, czasami takim przemianom towarzyszą konflikty lub nie, finał zawsze ten sam - społeczeństwo nowoczesne, czasami tworzą się regionalne różnice; Stadia/etapy rozwojowe: Opozycja lub continuum; Lata 80. Odrzucanie przekonania, że modernizacja winna być organizowana w makroskali (naród, państwo, system światowy). Mikroskala (społeczności lokalne) skuteczniejsza. Rewolucja informatyczna lub nowa rewolucja naukowo - techniczna (intensywna w najlepiej rozwiniętych państwach globu) - stopniowe wprowadzanie w stosunkowo krótkich odstępach czasu kolejnych urządzeń i maszyn opartych na technice mikroprocesowej (komputery, nowe media, przekaz satelitarny). Doprowadziła do przeobrażeń w obiegu idei i informacji, funkcjonowania nowoczesnych miast i metropolii. Do końca lat 70. Grosso modo (4 etapy) Społ. Tradycyjne (przedprzemysłowe); Społ. Połowicznie zmodernizowane (na poły tradycyjne, na poły przemysłowe); Społ. Nowoczesne (przemysłowe); Społ. Postnowoczesne (poprzemysłowe) Lata 80. Społ. Preindustrialne (tradycyjne); Społ. Na poły uprzemysłowione (na poły tradycyjne, na poły nowoczesne); Społ. Przemysłowe (nowoczesne; Społ. (poprzemysłowe (postnowoczesne); Społ. Informacyjne (postpostnowoczesne) Społeczeństwo informacyjne = postpostnowoczesne = późnego kapitalizmu = postmodernizmu :Bunt przeciwko porządkowi, chaos i pluralizm; Brak autorytetów; Szum i bałagan informacyjny; Idea powszechnej wolności i społ. Obywatelskiego; Renesans lokalizmu i triumf indywidualizmu; Zagrożenia globalne i ogólno cywilizacyjne; Rewolta przedmieść. Glokalizacja - globalizacja procesów rozwojowych i restytucja lokalizmów i regionalizmów, oba zjawiska stanowią wobec siebie dopełnienie; Nurt optymistyczny - zacofanie stanowi pierwotne, naturalne stadium rozwojowe - efekt niskiej podatności jednostek i instytucji na zmianę, państwa nowoczesne - niezliczone, zdolne i wybitne jednostki, pobudzanie ruchliwości sprzyja mechanizmom wzrostu i rozwoju; Polskie zacofanie może okazać się trudną do przezwyciężenia schedą historyczną, utrudniającą ziszczenie aspiracji unijno europejskich Szkoła zależności, dependyści: Powstała u schyłku lat 40. XX wieku; Analizowana przez radykalnych działaczy solidarnościowych oraz partie lewicowe; Główne tezy: ostrzeżenie przed niekontrolowanym procesem modernizacji i importem modeli i strategii rozwojowych zachodnich; Współczesny świat do pewnego stopnia zintegrowany jest systemem naczyń połączonych i obejmuje rdzeń (centrum), peryferie i półperyferie; Centrum to USA, stare państwa UE, Japonia, basen Pacyfiku. Aspirują Rosja, Chiny i Indie. Tworzą nowe technologie, eksportowane do pozostałych państw; Półperyferie - średnio rozwinięte kraje gospodarki rynkowej i europejskie państwa postkomunistyczne. Są peryferiami centrum, i centrum dla peryferii. Dostarczają do centrum wyroby relatywnie nisko przetworzone, importując kapitały, technologie i wzory. Z peryferii kupują surowce najmniej przetworzone, eksportując w stopniu ograniczonym kapitały, technologie i towary; Peryferie - kraje Trzeciego, Czwartego i Piątego Świata. Dostarczają surowców i towarów najniżej przetworzonych. Zacofanie techniczno - technologiczne, brak wysoko wykwalifikowanej siły roboczej, silnych organizmów politycznych i dużych rynków wewnętrznych; Główna cecha: osiowy podział pracy ujawniający napięcia i konflikty między centrum a peryferiami; Współzależność przynosi tragiczne skutki najsłabszym, wywołuje negatywne skutki w krajach bogatych (objawy niedorozwoju); Rozwój powszechny wszędzie lub nawet rozwinięte kraje ulegną procesowi cofania; Symbioza - beneficjenci zacofane kraje Europy i świata Modernizacja zależności czy zależność zmodernizowana? Modernizacja jest szczególnym aspektem rozwoju zależnego i odwrotnie; Oba nurty usiłują tłumaczyć dwa aspekty tego samego zjawiska (oddziaływania zewnętrzne, płynące z państw centrum i przełamujące się w wewnętrznych procesach rozwoju peryferii i półperyferii); Moderniści uważają takie działanie za pożądane i promujące rozwój, dependyści upatrują w nich przyczyny zacofania i niedorozwoju; Konsekwencje importowanej modernizacji Rodzi i utrwala nierówności w dynamice poszczególnych regionów prowadząc do powstania państw peryferyjnych (enklawy nowoczesności); Ogranicza suwerenność decyzji politycznych i gospodarczych; Sprzyja degradacji ekologicznej; Enklawy nowoczesności funkcjonalnie powiązane z państwami centrum nad relacjami z zacofanymi regionami własnego kraju; Kraje peryferyjne i półperyferyjne mają ograniczone możliwości rozwoju, który eliminowałby lub zminimalizowałby te niekorzystne zjawiska; Państwa centrum unowocześniają formy zależności i dostosowują je do wymogów własnych i w pewnym stopniu peryferii i półperyferii; Awans modernizacyjny Polski Modernizacja oparta na importowanych technologiach, kapitałach i wzorach organizacyjnych prowadzi do asymetrycznej współzależności (pociąga wiele negatywnych następstw); Podział osiowy uniemożliwia ewolucję pojedynczych państw z pozycji peryferyjnych do centrum; Większość krajów reprodukuje raczej własne pozycje w systemie światowym niż je zmienia na lepsze; Obecny kształt systemu i globalnej gospodarki kapitalistycznej jest wynikiem procesu długiego trwania; Polska w tym procesie raczej zajmowała pozycję peryferyjną i marginalną; Transformacja to nieodzowny proces modernizacji powiązany z ugruntowaniem różnorakich form zależności; Centroprawicowi politycy PO oraz reprezentanci Partii Demokratycznej eksponują ten proces, a dopiero później jego negatywne skutki, element tego procesu - akces do UE i uwikłanie w nurt globalizacji; Reprezentanci głównego skrzydła SLD, PSL oraz przedstawiciele radykalnych partii mówią o zależności modernizowanej i zmodernizowanej eksponując negatywy tego procesu, a dopiero później dostrzegając jej korzystne zjawiska; Zasada społecznego organicyzmu i ponoszenie ofiar przez wszystkie segmenty społeczeństwa (modernizacja); Eksponowanie konfliktów społecznych (zależność); Pierwsze lata polskiej transformacji przyniosły szybki wzrost gospodarczy, mierzony produkcją dóbr i usług (obfitość towarów) - wg partii prorynkowych; Partie lewicowe oraz prawicowi euromalkonteci; gwałtowne różnicowanie majątkowe, kulturowe i cywilizacyjne. Bieguny zamożności i biedy; Podział na osoby zyskujące (wygrani) oraz tracące (transformacyjni przegrani; Alternatywne teorie rozwoju (PSL) Podkreślanie wątpliwości wyrosłej na gruncie tradycji i historii lub miejsce i rola Kościoła; Nosicielami wspólnotowości mogą być małe społeczności lokalne, rozwój lokalny alternatywą na negatywne skutki
Teoria chaosu i katastrof Rzadko w Polsce; Modernizacja z organicyzmem społecznym i zależność z nieodłącznym konfliktem; Procesy żywiołowe Rozwój nie wyeliminuje tych procesów; Stanowią efekt perwersyjny funkcjonowania praw i reguł; Charakter negatywny - łamanie reguł kompozycji ładu przestrzennego, dewastacja krajobrazu (place targowe); Charakter pozytywny - element w niedostatecznie rozwiniętej infrastrukturze usługowej; Funkcja neutralna - infekcje psychiczne, nieznaczny wpływ na losy zbiorowości społ.; Odzwierciedlenie makrospołeczne, stopień kreatywności, skutki mogą być znikome; Zjawiska i procesy spontaniczne Skala lokalna i mikrolokalna (rodzina, sąsiedzi);Skutki mogą być znaczące (siła sprawcza jednego człowieka); Efekt perwersyjny - ekspansja ubóstwa i powstawanie społecznej podklasy; Rozwój alternat ywny i ylematy syndykalistów Działacze związkowi, podmiotem procesów zmiany i rozwoju powinny być społeczności lokalne i najbardziej kreatywne jednostki wchodzące w jej skład; Rozwój alternatywny (trwały i zrównoważony) oznacza mozolny (ewolucyjny), wieloliniowy i niestadialny oraz różnicujący proces zmian społecznych oparty w pierwszej kolejności na lokalnych siłach społecznych oraz zasobach materialnych i nienaruszający równowagi w środowisku przyrodniczym (ekorozwój); Ewolucyjny - bazujący na długoletnich cyklach; Wieloloniowy i niestadialny - przebiegający odmiennie w poszczególnych krajach i społeczeństwach; Różnicujący - prowadzący do niejednakowych rezultatów rozwojowych w rozmaitych państwach, ale oparty na ekorozwoju; Założenie najszerszej pojętej samorządności i podmiotowości społeczności lokalnych; Wykorzystanie wewnętrznego potencjału społeczeństw; Warunek niezbędny takiego rozwoju to partycypacja jednostek i wspólnot Partycypacja Mobilizacja społeczna - przygotowanie i gotowość społeczeństwa lub pewnych jego odłamów do zmiany ustalonego porządku społecznego czy ekonomicznego i zastąpienie go innym, lepszym bądź efektowniejszym Mobilizacja polityczna - istnienie i działalność grup ludzi, rządów, elit władzy, zmierzających do uzyskania poparcia społecznego dla formułowanych programów, doktryn i idei; Decentralizacja władzy i zarządzania - cesja uprawnień przypisanych instytucjom i organizacjom centralnym na rzecz instytucji i organizacji niższego szczebla, lokalnego i regionalnego; Proces włączania do działań społecznych ludzi dotychczas wykluczonych, pozbawionych władzy i wpływów Idea gospodarki rynkowej - daleki i spóźniony refleks lansowanej od połowy 1981r. koncepcji przedsiębiorstwa społecznego; Przedsiębiorstwo społeczne - podstawowa jednostka organizacyjna gospodarki narodowościowej, prowadząca samodzielnie działalność na zasadach rachunku ekonomicznego, wyposażona w osobowość prawną, obejmuje zorganizowaną załogę, dysponuje powierzoną mu częścią mienia ogólno narodowościowego; Po 1989 idea gospodarki rynkowej. Negatywne efekty łagodzić miała skuteczna ingerencja i interwencja państwa. Idea niezadawania gwałtu i walki bez przemocy - odmowa współpracy, obywatelskie nieposłuszeństwo; odrzucenie przemocy jest sensem historii; Wymogi kategoryczne Zmierzanie do uspołecznienia państwa i instytucji; Utrwalenie podmiotowości i godności zbiorowości pracowniczych; Zagwarantowanie nienaruszalności rodzinnej ziemi; Zmarginalizować ubóstwo, wyzysk, strach, kłamstwo; Zagwarantowanie sprawiedliwych płac i ochrony społecznej ze strony państwa; Ochrona polskiej tożsamości kulturowej; Zachowanie harmonii między zachowawczymi zmianami a środowiskiem przyrodniczym; Ekorozwój - rozwój społeczny, który jest ściśle skoordynowany z warunkami środowiskowymi, nie prowadzi di degradacji przyrody Prawa pierwszej generacji - wywalczone przez rewolucje mieszczańskie, polityczno - wolnościowe Prawa drugiej generacji - zrodzone przez rewolucje socjalistyczne, społecznościowe Prawa najnowszej generacji (prawa narodu) - do rozwoju, zdrowia, kultury, opieki, czyste środowisko Integralne uwarunkowania zmian i rozwoju: Rzeczywisty proces polskich zmian oraz rozwoju stanowi wynik czterech sytuacyjnie nierównoważnych czynników: modernizacji, rozwoju zależnego, alternatywnego oraz chaosu i społecznych żywiołowości (ograniczona całość); Każdy z tych czynników jest jednostronny; Ta koncepcja przełamuje jednostronność, dowartościowuje trzy paradygmaty; Racjonalny eklektyzm - przekonanie o konieczności integralnej interpretacji świata społecznego. Realizacja możliwa pod warunkiem wykorzystania najistotniejszych wartości z istniejących teorii, eliminacja negatywów; Poszukiwanie punktów łączących; Zachowanie tożsamości narodowej, ochrona tradycyjnych wartości i instytucji, utrzymanie parytetów w transmisji kulturowej; Lewicowa i prawicowa proweniencja Polska transformacyjna - 5 grzechów głównych Nienależyte wypełnianie obowiązków przez państwo, brak poczucia bezpieczeństwa obywateli, stosowana i szybko wymierzana kara, brak wzmacnia przekonanie o słabości państwa; Rozziew między zbrodnią i karą, niechęć do rozliczania przestępstw o historycznym charakterze, niewydolność państwa. Próżnia socjologiczna - silna identyfikacja z rodziną, brak związku z państwem.; Korupcja, uciążliwa norma, grupy zawodowe społecznego zaufania, rozbudowany i wzmocniony system reglamentacji pozwoleń i koncesji + społeczne przyzwolenie i powszechność korupcji (paradoks), CBA; Polityzacja stanowisk i powstanie nowej nomenklatury - obsada wielu stanowisk związana z partyjnym przypisaniem i politycznymi układami, polityczne koneksje; Amoralny familiaryzm - niemoralna rodzinność, nepotyzm - wspieranie osób z bliskiej opcji politycznej lub tkwiących w układach rodzinnych i towarzyskich. Sieci powiązań państwa z prywatnym biznesem lub podziemiem przestępczym; 5 dróg naprawy Decentralizacja finansów państwa, odchodzenie od rozbudowanego systemu koncesji i reglamentacji, małe fundusze stanowią problem; Idea zerowej tolerancji - bezwzględne karanie zachowań społecznie i prawnie nagannych, szybkie i ostre karanie zbrodni, dotkliwe mandaty, kwadraty bezpieczeństwa, skutek uboczny - zburzenie ładu społecznego w wielu rodzinach (historyczne karanie); Wprowadzenie i ugruntowanie czytelnej rekrutacji na stanowiska państwowe lub samorządowe, kompetencje jednostkowe potwierdzone certyfikatami, marginalizacja normy bylejakości oraz zasady przeciętności; Przejrzyste relacje między państwem, jego funkcjonariuszami, biznesem oraz sektorem organizacji pozarządowych, ograniczony wpływ na decyzje polityczne (Jan Kulczyk), lobbyści nie powinni występować w wielorakich sprzecznych rolach; Przemyślenie zapisów ordynacji wyborczej i odstąpienie od reguł proporcjonalności, wprowadzenie jednomandatowych okręgów wyborczych (konkretni ludzie, a nie partie). Ryzyko - nadmierne rozdrabnianie i niepewna oraz niestabilna scena polityczna.