Krzysztof Makulski grupa IV
Na podstawie: S. Szynkiewicz, Zróżnicowanie etniczne Chin, „Sprawy Narodowościowe”1997, nr 1
Za Chińczyków pierwotnych, a mówiąc inaczej Chińczyków sensu stricto możemy uznać Hanów. Jest to grupa stanowiąca ponad 90% populacji Chin, wyodrębniona głównie ze względu na silnie zakorzenioną w świadomości wspólnotę historyczną i kulturową, w mniejszym zaś stopniu językową, jako że Hanowie posługują się kilkunastoma wzajemnie niezrozumiałymi dialektami, których wspólny mianownik stanowi pismo ideograficzne. To właśnie względy kulturowe takie jak forma rytuału religijnego, wygląd stroju ceremonialnego, sposób czesania włosów przesądzały o uznawaniu przez Hanów innych grup za „obce” i zarazem „gorsze”.
W okresie rządów dynastii Han (206 p.n.e.-220 n.e.) rozpoczęły się masowe migracje Chińczyków z terenów pierwotnie chińskich (rejon pomiędzy rzekami: Huang-He i Jangcy) w kierunku południowym. Od tej pory tendencje do asymilacji ludów podbitych ścierały się z tradycyjnym, ksenofobicznym usposobieniem Hanów, wyrażającym się w przekonaniu o wyższości własnej kultury i niechęci do absorpcji innych grup etnicznych. Dlatego właśnie asymilacja mniejszości, niewątpliwie korzystna z punktu widzenia bezpieczeństwa i stabilności państwa chińskiego, natrafiała na barierę w postaci postaw nacjonalistycznych Hanów i często okazywała się niemożliwa. Wielkohański szowinizm jest współcześnie konsekwentnie potępiany przez władze ChRL, które przyjęły „liberalny” kurs polityki wobec mniejszości.
Rasowy charakter podziału ludności Chin na Hanów i pozostałych został częściowo podważony w koncepcji prezydenta Republiki Chińskiej Czang Kaiszeka. Dążąc do budowy państwa ogólnonarodowego twierdził on, że mniejszości narodowe pochodzą w istocie od Hanów i są z nimi biologicznie związane. Spójna polityka wobec mniejszości została jednak wypracowana dopiero przez rząd ChRL. W pierwszej kolejności podjęto działania na rzecz poprawy ich sytuacji ekonomicznej, jako że to właśnie spośród mniejszości rekrutowała się największa część populacji żyjącej w nędzy. Obejmowały one m.in dotacje na miejscową produkcję, szkolenia zawodowe i ułatwienia w dostępie na wyższe uczelnie. Zabiegiem o symbolicznym znaczeniu była zmiana oficjalnych nazw wielu miejscowości z chińskich na tradycyjne miejscowe. Położenie mniejszości uległo pogorszeniu w okresie Wielkiego Skoku (1958-1962). Opór mniejszości budził przede wszystkim obowiązek zakładania komun ludowych, zarządzanych w systemie nakazowym. Najgorszy czas dla mniejszości (jak i dla całego społeczeństwa chińskiego) nastał jednak w okresie rewolucji kulturalnej z lat 1966-1976. Akcja reedukacji przez pracę na wsi przyniosła masowy napływ Hanów z miast na słabo zurbanizowane prowincje zamieszkiwane przez mniejszości, co zaowocowało eskalacją napięć i konfliktów etnicznych. Hunwejbini zastępowali Hanami lokalnych działaczy mniejszościowych, doprowadzili do zamknięcia większości szkół z językiem niechińskim, oraz zlikwidowania autonomii przysługującej mniejszościom etnicznym. Została ona przywrócona po dojściu do władzy Denga Xiaopinga w 1976 r. Obecnie istnieje 159 obszarów autonomicznych. Posiadają one własny samorząd obejmujący wybieralne organy ustawodawcze (tzw kongresy ludowe) oraz wykonawcze. Te ostatnie odpowiedzialne są za powoływanie miejscowej administracji. Władze samorządowe posiadają uprawnienia do samodzielnego tworzenia szkół z obowiązkowym nauczaniem w języku mniejszości, mają także możliwość formowania lokalnych sił bezpieczeństwa za zgodą Rady Państwa. Wszystkie oficjalnie uznane grupy etniczne są ponadto reprezentowane w parlamencie ogólnokrajowym. Mimo szerokiego zakresu przywilejów przysługujących mniejszościom etnicznym, autonomia wspomnianych jednostek terytorialnych ma charakter ograniczony i jest poddana kontroli szczebla wyższego. Dla władz ChRL najważniejsze jest bowiem utrzymanie unitarnego charakteru państwa. Ponadto postępujące uprzemysłowienie kraju nie przyczynia się do poprawy statusu materialnego mniejszości, które pod tym względem pozostają daleko w tyle za Hanami.
Mniejszości etniczne znalazły się w obrębie państwa chińskiego w wyniku jego ekspansji, dlatego też w przeważającej części występują poza centralnym obszarem kraju, obejmującym około 60% ogółu powierzchni. Mniejszości etniczne w Chinach stanowią około 6,5% ogółu populacji, co daje w przybliżeniu liczbę 91 200 000 ludności niehańskiej (dane z 95r.). Oficjalnie zarejestrowanych jest 55 mniejszości narodowych, przy czym władze ChRL niechętnie godzą się na przyznawanie statusu mniejszości kolejnym grupom, widząc w tym zagrożenie dla unitarnego charakteru państwa. Wobec ogromnej różnorodności grup etnicznych naukowcy podjęli próbę wyodrębnienia głównych zespołów kulturowo-językowych, z których każdy obejmuje dalsze ludy i podgrupy. Do najważniejszych należą: Tajski (23,3 mln), Miao-Yao (16,3 mln), Tybeto-birmański (15,7 mln), Mandżurski (10 mln), Sinicki (8,7 mln), Turecki (8,6 mln), Mongolski (5,5 mln), Austroazjatycki (450 tys) oraz Austronezyjski (350 tys). Oprócz tego w strukturę etniczną Chin wpisują się mniejszości: koreańska (1,9 mln), tadżycka (33,5 tys), wietnamska (19 tys), rosyjska (około 13 tys) oraz żydowska (brak danych o liczebności).
Ludy tajskie zamieszkują region południowych i południowo-wschodnich Chin w tym także Wyspę Hajnan. Zaliczamy do nich 7 głównych grup etnicznych: Dajów, Dongów, Li Maonanów, Mulamów, Szui oraz Czuangów. Ci ostatni stanowią najliczniejszą grupę etniczną Chin poza Hanami i zajmują własny region autonomiczny Guangxi (Chiny południowo-wschodnie). Generalnie ludy tajskie stoją na dość wysokim poziomie rozwoju cywilizacyjnego, o czym świadczą wytworzone przez nich rodzaje pisma, rozwinięta kultura i sztuka a także nowoczesne rolnictwo przynoszące obfite plony. Wśród wielu wyznań tajskich mniejszości etnicznych dominującą rolę odgrywają buddyzm i animizm.
Zespół kulturowo-językowy Miao-Yao w dużej mierze pokrywa się pod względem zasięgu terytorialnego z zespołem tajskim. Obejmuje 5 grup etnicznych z których najważniejsze to właśnie ludy Miao i Yao. Ich cechą charakterystyczna jest niezależność i wojowniczość przejawiająca się w historycznej tradycji buntów przeciwko panowaniu chińskiemu. Są to ludy niezwykle interesujące pod względem kulturowym. Ich kulturę cechuje niespotykane wręcz upodobanie do śpiewów, które towarzyszą wszelkiego rodzaju uroczystościom a nawet wspólnej pracy na polu. Za ciekawostkę można też uznać zwyczaj dzielenia zdobyczy myśliwskiej pomiędzy wszystkich mieszkańców wsi przyjęty w ludzie Yao.
Szczególnie skomplikowana i niepewna jest sytuacja Tybetu. Region ten stał się chińskim protektoratem na początku XVIII wieku a w 1951 r. został wcielony do terytorium Chin na prawach autonomicznych. Od tamtej pory stale dochodziło w Tybecie do powstań i buntów przeciwko chińskiej dominacji, które przybrały na sile w okresach Wielkiego Skoku i rewolucji kulturalnej, przede wszystkim na skutek nasilenia represji religijnych. Tybetańczycy właściwi zamieszkują Tybet oraz prowincję Quinghai. Do głównych zajęć należą tam górskie pasterstwo, rolnictwo i rzemiosło. Wiodącą religią Tybetańczyków jest buddyzm tybetański zwany też lamaizmem. Klasztory lamajskie stanowią główne ośrodki kulturalne, filozoficzne, naukowe i artystyczne a także centra tradycyjnej medycyny tybetańskiej. W skład zespołu tybeto-birmańskiego wchodzi ponadto kilkanaście ludów zamieszkujących obszary od Tybetu aż po prowincję Guangxi na południowym wschodzie kraju. Cechują się one ogromną różnorodnością językową, religijną i obyczajową.
Zespół mandżurski reprezentowany jest przez 5 grup etnicznych o różnym stopniu zaawansowania cywilizacyjnego i asymilacji. (…) Do najbardziej zasymilowanych należą Mandżurowie właściwi oraz lud Xibe, na drugim biegunie znajdują się Ewenkowie, Oroczeni i lud Hezhe. Najliczniejszy etnos stanowią Mandżurowie, w największej liczbie zamieszkujący prowincje Liaoning (w pobliżu Zatoki Koreańskiej). Proces asymilacji Mandżurów uległ przyspieszeniu po upadku mandżurskiej dynastii Quing w 1911r, kończącym epokę cesarstwa w Chinach. Jest to grupa zróżnicowana zawodowo: większość Mandżurów zajmuje się rolnictwem (także hodowlą żenszenia w lasach Mandżurii), istnieje także dość liczna inteligencja mandżurska, skupiona w obrębie wielkich miast. Silne, historyczne związki łączyły Mandżurów z Mongołami. Sojusze, zawierane pomiędzy nimi służyły przede wszystkim realizacji ambicji imperialnych, swego czasu właściwych obu narodom. Wśród ludów mongolskich można wyodrębnić Mongołów, klasyfikowanych w Chinach jako jedna grupa etniczna oraz mniejszości takie jak Daurzy, ludy Bonan, Dongxiang i Tu. Do terytorium państwa chińskiego historycznie przynależy obszar zwany Mongolią Wewnętrzną, zamieszkiwany przez Mongołów południowych. W regionie tym dominuje gospodarka hodowlana, stopniowo zastępowana przez przemysł i eksploatację unikatowych w skali świata zasobów metali ziem rzadkich (około 77% światowych zasobów). Mongołowie nadal prowadzą koczowniczy tryb życia, tylko w okresie zimowym przenoszą się do stałych osad. Mimo to stanowią grupę o silnej tożsamości narodowej, która wyraża się m.in. w kulcie Czyngis-chana, zainteresowaniu historią i kulturą własnego narodu i tworzeniu szkolnictwa w języku mongolskim. Na uwagę zasługują też historyczne związki polityczne utrzymywane przez Mongołów z Tybetem, które zaowocowały wykształceniem się medycyny mongolsko-tybetańskiej, konkurencyjnej wobec chińskiej. Jako ciekawostkę można dodać, że inny lud należący do zespołu mongolskiego, Bonan, znany jest z produkcji noży cieszących się sławą w całych Chinach.
W zasadzie jedyną mniejszością zaliczaną do sinickiego zespołu kulturowo-językowego jest lud Hui. Największe jego skupiska znajdują się na północy kraju. Zdziwienie może budzić sam fakt uznawania ludu sinickiego za mniejszość etniczną. Posiada on jednak odmienne korzenie etniczne, ponieważ wywodzi się od arabskich i perskich kolonistów handlowych przybyłych do Chin drogą morską w IX w. Właśnie te korzenie wyjaśniają odrębność religijną ludu Hui, którego wyznaniem jest islam. W opinii Hanów Hui przez wieki uchodzili za odszczepieńców, ponieważ odrębność etniczna grupy posługującej się chińskim językiem i pismem oraz pozbawionej odmiennych cech antropologicznych była trudna do zrozumienia. W skutek tego lud Hui doświadczył wielu prześladowań i represji, którym kres położyło przyznanie mu statusu mniejszości etnicznej przez władze ChRL, a tak naprawdę dopiero przywrócenie swobód religijnych po zakończeniu rewolucji kulturalnej.
Kolejnym istotnym zespołem kulturowo-językowym jest zespół turecki, w skład którego wchodzą Jugurzy, Kirgizi, Salarzy, Tatarzy, Ujgurzy i Uzbecy. Grupy te skupione są w północno-zachodniej części kraju, przede wszystkim zaś w prowincji Xinjiang. Jest to region, w którym obok Tybetu występują najsilniejsze tendencje secesjonistyczne, spowodowane głównie dysproporcją w statusie materialnym pomiędzy Chińczykami i mniejszościami etnicznymi na niekorzyść tych ostatnich. Wszystkie tureckojęzyczne ludy Xinjiangu wyznają islam odłamu sunnickiego. Dwa najczęściej stosowane przez nie alfabety to alfabet łaciński (używany np. przez Kirgizów) i arabski (używany przez Kazachów, Tatarów, Ujgurów). Szczególnie ciekawą grupę etniczną stanowią właśnie Ujgurzy, słynący z uprawy znakomitych melonów, produkcji dywanów o odmiennych od chińskich wzorach i kolorystyce oraz tradycyjnej medycyny ujgurskiej, konkurencyjnej wobec chińskiej oraz wspomnianej już tybetańsko-mongolskiej.
Do omówienia pozostały już tylko 2 najmniejsze zespoły kulturowo-językowe: Austroazjatycki i Austronezyjski. Wśród ludów austroazjatyckiech możemy wyróżnić 3 mniejszości etniczne: Blang, De`ang i Wa. Zamieszkują one w prowincji Yunnan (Chiny południowe, przy granicy z Birmą, Laosem i Wietnamem). Wszystkie 3 ludy austroazjatyckie wyznają buddyzm w różnych odmianach, żaden natomiast nie wykształcił własnego pisma.
Austronezyjski zespół kulturowo-językowy obejmuje kilkanaście grup etnicznych, wszystkie jednak występują jako jedna kategoria- Gaoszan, co oznacza „wysokogórskich górali”. Ludy te w ogromnej większości zamieszkują na Tajwanie, chociaż niewielka ich część w liczbie około 3000 żyje w ChRL, gdzie posiada status grupy mniejszościowej.