Claus Offe - Nowe ruchy społeczne: przekraczanie granic polityki instytucjonalnej

W latach 70-tych zaobserwowano łączenie się politycznych i pozapolitycznych sfer życia społecznego, co zakwestionowało użyteczność dychotomicznego podziału na „państwo” i „społeczeństwo obywatelskie”, i zatarło granicę między tym co „polityczne” i tym co „prywatne”.

Doszło do zmiany modelu rozwoju politycznego rozwiniętych społeczeństw. Obywatele, którzy bezpośrednio odczuwają wspływ polityki państwa na swoje życie, próbują uzyskać kontrole nad elitami, co w wg niektórych konserwatywnych badaczy jest zjawiskiem szkodliwym, prowadzącym do naruszenia politycznych autorytetów i zdolności do rządzenia. Apelują oni o przedefiniowanie i oddzielenie tego co polityczne i niepolityczne, oraz odciążanie elit politycznych od balastu spraw niepolitycznych, wynikających z nacisku obywateli.

Jest to zbieżne z dążeniami nowych ruchów społecznych, ale wynikające z innych pobudek. NRS kwestie ważne dla siebie, uważają za nie do zrealizowania „państwowymi” sposobami, dlatego poprzez ich upolitycznienie, chcą je jednocześnie wyłączyć poza zasięg działania państwa i umiejscowić pomiędzy działaniami prywatnymi a zinstytucjonalizowanymi.

Stary paradygmat

W powojennej Zachodniej Europie, do lat 70-tych, skupiano się na zagadnieniach wzrostu gospodarczego, dystrybucji i bezpieczeństwa, co poskutkowało wykształceniem się umowy ustrojowej, opartej na 3 zasadniczych elementach:

1. decyzje inwestycyjne podejmowali menadżerowie w oparciu o kryterium zysku; choć choć w dalszym ciągu pojawiały się elementy interwencjonistyczne,

2. kapitalizm został uzupełniony o element świata pracy(związki zawodowe, partie socjalistyczne), który zaakceptował zasady gry rynkowej i podziału dochodów,

3. ustroje demokratyczne pozwalały na ograniczenie liczby konfliktów społecznych, przenoszonych na poziom polityki państwowej,

W podstaw państwa dobrobytu leży ukryte założeni, iż szerokie masy są zainteresowane własnym życiem a nie wielką polityką. Wg tej granicy powinny być podzielone zadania państwa i społeczeństwa. Państwo ma za zadanie stworzyć bezpieczne warunki do rozwoju gospodarczego, itp.

Przez dwadzieścia lat po wojnie, dominował konsensus co do priorytetowego znaczenia bezpieczeństwa socjalnego, wzrostu gospodarczego i indywidualnego rozwoju obywateli. Zabezpieczały go potężne organizacje i partie polityczne, a instytucje polityczne były pole rozwiązywania konfliktów społecznych.

Stan taki wzmacniany był przez nieobecność nietypowych linii podziału i organizacji niemieszczących się w paradygmacie bezpieczeństwa i wzrostu. Propagowana idee takie jak „Koniec ideologii”, itd.

Nowy paradygmat

To w odniesieniu do ruchów starego paradygmatu widać odmienność NRS, które nazywane są alternatywnymi, nowymi ruchami protestu, nową polityką, nowym populizmem - nazwami zrywającymi ze starą sytuacją. Nazwy takie nie niosą żadnej konkretnej informacji o danym ruchu, jedynie podkreślają ich odmienność od dotychczas dominujących zjawisk społecznych.

Nowe ruchy społeczne umiejscawiają się pomiędzy działaniami prywatnymi i publicznymi, burząc panujący dotąd podział na to co państwowe i prywatne. Tworzą nową przestrzeń polityki nieinstytucjonalnej.

Pojawia się tu problem odróżnienia pola polityki nieinstytucjonalnej od zbiorowych działań prywatnych. Jego rozwiązanie ukazuje tabela.

Cele Środki/aktorzy	Nie obowiązujące w ramach szerokiej zbiorowości (jeśli zostaną osiągnięte)	obowiązujące
Nie legitymizowane przez polityczną wspólnotę	„prywatne zbrodnie”	„terroryzm”
legitymizowane	Społeczno-kulturowe ruchy, np. religijne lub eskapistyczne	Ruchy „społeczno-polityczne”

Ruchy np. religijne, używają legitymizowanych środków, np. prawa do praktyk religijnych, poza tym działają na korzyść tylko swojej wspólnoty. Odwrotnie ruchy terrorystyczne, chcą przy pomocy środków odrzucanych przez szeroką zbiorowość doprowadzić do ogólnych zmian. NRS stosują metody nielegitymizowane przez instytucje polityczne, chcą stać się aktorami dążącymi do zmian w ramach całej zbiorowości.

Da najsilniejszych tego rodzaju ruchów, należą ruchy ekologiczne, praw człowieka, pacyfistyczne i alternatywnej produkcji i dystrybucji. Łączą je pewne cechy:

• zainteresowanie konkretnym terytorium, życiem, środowiskiem ,sąsiedztwem, dziedzictwem kulturowym, etnicznym czy językowym, tożsamością

• zainteresowanie to wyrasta ze wspólnie podzielanych wartości - tożsamości i autonomii - oraz sprzeciwu wobec manipulacji, kontroli, biurokratyzacji, itp.,

• działają w charakterystyczny sposób: 1) aspekt wewnętrzny - stworzenie niesformalizowanego aktora zbiorowego, złożonego z uczestników(bez podziału na konkretne role) oraz wykorzystanie metod działania nie opartych o strukturę horyzontalną ani wertykalną; 2) aspekt zewnętrzny - formy protestu zbiorowego, negatywne forma postulatów (stop..., nie …), sojusze ad hoc tworzone wokół jednego działania,

• w stosunku do innych aktorów politycznych wyrażają się w radykalny, bezkompromisowy sposób, odrzucając negocjację, jednocześnie nie posiadając żadnych kart przetargowych,

• pozbawione konkretnej organizacji, zasad ideologicznych, sposobów reprezentacji,

• nowe schematy autoidentyfikacji - nie oparte na starych podziałach(lewica/prawica) czy statusie ekonomicznym, a na konkretnym działaniu, celu - NRS zrzeszają w większości nową klasę średnią, część starej klasy średniej, ludzie poza rynkiem pracy,

Nowy paradygmat dzieli obszar działań na trzy strefy: a) prywatną, b) polityki nieinstytucjonalnej, c) polityki instytucjonalnej

	Stary paradygmat	Nowy paradygmat
Aktorzy	Społeczno-ekonomiczne grupy działające w swoim własnym interesie grupowym i angażujące się w konflikty w strefie podziału,	Społeczno-ekonomiczne grupy działające nie jako określone grupy, lecz e imieniu szerszych zbiorowości,
Kwestie	Wzrost gospodarczy i dystrybucja, bezpieczeństwo militarne i społeczne, kontrola społeczna	Zachowanie pokoju, środowiska naturalnego, praw jednostki, niewyalienowane formy pracy
Wartości	Wolność i bezpieczeństwo prywatnej konsumpcji i awansu materialnego	Autonomia jednostki i jej tożsamość - jako opozycja wobec scentralizowanej kontroli
Sposób działania	a) wewnętrzny - formalna organizacja, masowe zrzeszenie delegujące reprezentacje, b) zewnętrzny - pluralistyczne lub korporacyjne uzgadnianie interesów; współzawodnictwo partii politycznych, reguła większościowa,	a) wewnętrzny - nieformalność i spontaniczność, niski stopień pionowej i poziome dyferencjacji ról b) zewnętrzny - polityka protestu oparta na żądaniach formułowanych przede wszystkim w terminach negacji status quo

---