SzMU - MYŚLNIE KRYTYCZNE
Droga do krytycznego myślenia zaczyna się od procesu autorefleksji, czyli wysiłku badawczego, skierowanego na własny proces myślowy, którego celem jest poznanie głębszych poziomów własnego ja i znalezienie prawdziwe „wielkie” pytania, stawiane przez życie.
Kim jest osoba krytycznie myśląca?
Tradycyjnie, za osobę krytycznie myślącą uważa się kogoś, kto posiada oparte na rozległej wiedzy zrozumienie naszego złożonego świata, pogłębioną perspektywę postrzegania ważnych kwestii i aktualnych problemów, zdolność do przenikliwego wglądu i inteligentnego osądu oraz wysoki poziom sprawności intelektualnej i językowej.
Słowo „krytyczny” pochodzi od greckiego słowa „kritikos” oznaczającego: „pytać, analizować, poznawać sens czegoś”.
W miarę rozwoju zdolności krytycznego myślenia musimy starać się uprawiać taki właśnie - konstruktywny - rodzaj krytycyzmu.
Krytyczne myślenie jest więc pewną ogólną postawą wobec świata w dążeniu do jego zrozumienia, będącą jednocześnie zintegrowanym zbiorem zdolności umysłowych i postaw, który obejmuje:
Staranne analizowanie i ocenę własnych przekonań w celu ukształtowania najlepiej odpowiadającego prawdzie systemu poglądów.
Rozpatrywanie sytuacji życiowych z różnych punktów widzenia w celu pogłębienia ich zrozumienia.
Wspieranie punktów widzenia dowodami i logicznymi argumentami w celu wypracowania rozsądnych i dobrze uzasadnionych wniosków.
Poddawanie myśleniu krytycznemu osobistych „soczewek”, kształtujących i modyfikujących nasz sposób postrzegania świata.
Dokonywanie syntezy danych w formie światłych konkluzji z intencją ich przyszłej modyfikacji na podstawie nowych aktów wglądu.
Krytyczne myślenie jest niczym innym, jak nowoczesną metodą odzyskania filozoficznej perspektywy. kogo byśmy dziś uznali za eksperta w tej dziedzinie? Poszukujemy osób pełnych życia i efektywnie myślących, które posiadają takie cechy jak:
Otwartość umysłu. Podczas dyskusji osoby te słuchają uważnie każdej wypowiedzi, wnikliwie i sprawiedliwie je oceniając.
Rozległa wiedza. Wypowiadają swoje opinie, opierając je zawsze na faktach lub dowodach. Z drugiej strony, jeżeli brakuje im wiedzy z jakiejś dziedziny, przyznają się do tego.
Aktywność umysłowa. Przejawiają inicjatywę i czynnie używają swojej inteligencji w obliczu problemów i wyzwań, nie ograniczając się nigdy do biernego reagowania na wydarzenia.
Ciekowość. Badają sytuację za pomocą pytań sięgających głębiej w istotę problemów, nie zadowalając się powierzchownymi wyjaśnieniami.
Niezależność myślenia. Nie boją się mieć poglądów odmiennych od grupy. Kształtują własne dobrze uzasadnione przekonania za pomocą wnikliwej analizy zjawisk. Nigdy nie „zapożyczają” bezkrytycznie czyichś poglądów; nie ulegają też sugestii tłumu ani większości.
Umiejętność dyskutowania. Potrafią dyskutować w sposób inteligentny i zorganizowany. Słuchają z uwagą odmiennych opinii i rozsądnie na nie reagują - również w przypadkach tematów kontrowersyjnych.
Wnikliwość i wgląd. Są zdolni do trafiania w sedno sprawy lub problemu. Umieją koncentrować się na istocie rzeczy i widzieć zarówno „las”, jak i „pojedyncze drzewa”, podczas gdy inni gubią się w szczegółach.
Samoświadomość. Zdają sobie sprawę z własnych uprzedzeń i potrafią uwzględnić je w rozważaniach i analizie sytuacji.
Kreatywność. Potrafią przełamywać utarte schematy myślenia i traktować zagadnienia w sposób nowatorski.
Żarliwość. Gorliwe dążenie do zrozumienia rzeczywistości i poznania prawdy, starając się zawsze wyjaśnić i usuwać wątpliwości.
Model rozwojowy myśli ludzkiej - trzystopniowa wersja modelu dr Williama Perry'ego, psychologa z Uniwersytetu Harwarda („Formy rozwoju intelektualnego i etycznego w okresie studiów: schemat”):
- studium pierwsze: rajski ogród
- studium drugie: przyzwolenie na wszystko
- studium trzecie: krytyczne myślenie.
RAJSKI OGRÓD
Ludzie znajdujący się w fazie myślenia zwanej rajskim ogrodem skłonni są do postrzegania świata w czarno-białych kolorach, a dobro i zło są dla nich zjawiskiem wzajemnie się wykluczającym. Skąd zatem widzą, co jest słuszne i w co mają wierzyć? Opierają się na bezkrytycznej akceptacji „autorytetów”. Wiedza z tego źródła ma dla nich charakter absolutny i niezmienny, a jedynym jego gwarantem - podobnie jak w biblijnym raju - są właśnie autorytety. Zgodnie z tym poglądem zwyczajni ludzie nie mogą samodzielnie poznać prawdy, muszą zawsze polegać na opiniach ekspertów. Każdy, kto nie zgadza się z opinią autorytetów, musi się mylić. Nie ma w tym względzie możliwości kompromisu ani negocjacji.
Kim są autorytety? Rodzice, przełożeni, przyjaciele, itp.
Podstawowym czynnikiem zniechęcenia i rozczarowania w fazie „rajskiego ogrodu” jest narastająca świadomość oczywistego faktu wzajemnej niezgodności autorytetów we wszystkich bez wyjątku dziedzinach.
PRZYZWOLENIE NA WSZYSTKO
Istotą studium drugiego, w którym wszystko jest dopuszczalne. Rozumowanie przebiega mnie więcej tak: skoro autorytety nie są wiarygodne i nie możemy im w pełni zaufać, wobec tego żadne punkt widzenia nie jest lepszy od innego. Ty masz swoją opinię, a ja mam swoją, i nie ma sposobu ustalenia, która z nich jest bliższa prawdy.
W tradycji filozoficznej tego rodzaju postawa nosi nazwę relatywizmu: prawda jest względna, zależy od jednostki lub sytuacji, i nie ma żadnej normy pozwalającej zdecydować, które przekonania są najsensowniejsze; nie ma możliwości obiektywnej oceny takich wyobrażeń, wszystko jest po prostu kwestią gustu.
W studium drugim myślenia nie możesz mi udowodnić, że nie mam racji!
Dokładna analiza w studium drugim prowadzi do oczywistego wniosku, że jest to opcja zupełnie bezużyteczna i absurdalna, pozostająca w drastycznej sprzeczności z naszym najgłębszym przekonaniem, iż pewne poglądy są obiektywie słuszniejsze od innych.
MYŚLENIE KRYTYCZNE
Wznosząc się do tego poziomu rozumienia rzeczywistości, ludzie zaczynają postrzegać wyższość pewnych punktów widzenia nad innymi - nie dlatego, że tak głoszą autorytety, lecz z powodu przekonujących, racjonalnych uzasadnień. Równocześnie, wchodząc w tę fazę, wykazujemy więcej otwartości na odmienne poglądy, zwłaszcza zaś te, z którymi fundamentalnie się nie zgadzamy. Zaczynamy dostrzegać możliwość istnienia wielu różnych, dobrze uzasadnionych zapatrywań w sprawach szczególnie skomplikowanych i skłonni jesteśmy akceptować względną ich słuszność w zakresie, w jakim zostały rozsądnie i przekonująco uzasadnione.
W studium trzecim zdajemy sobie sprawę ze złożoności świata, niejednoznaczności naszego postrzegania i zmienności zjawisk.
Osoby myślące krytycznie mają jednoznaczne i spójne przekonania, a jednocześnie chętnie słuchają tych, którzy się z nimi nie zgadzają, a nawet same szukają ludzi o przeciwnych zapatrywaniach, wiedzą bowiem, że konfrontacja z nimi jest jedyną drogą do najpełniejszego i dobrze ugruntowanego zrozumienia rzeczywistości. Wiedzą również, że ich poglądy mogą ewoluować z biegiem czasu, w miarę jak poszerzania się wiedzy.