Szymura- Temperament; rozdział 1. Koncepcja temperamentu PEN H. J. Eysencka
1.1 Cechy osobowości a cechy temperamentu
Allport - cecha osobowości jest strukturą neuropsychiczną, zdolną do wzbudzania określonych form zachowania.
→ 1. właściwość ta powinna posiadać swoje biologiczne podstawy
→ 2. powinna posiadać swój aspekt funkcjonalny (determinować zachowanie)
Nie wszystkie wyróżnione przez PRI cechy osobowości spełniają te kryteria; np. w koncepcji Wielkiej Piątki brakuje biologicznego uzasadnienia cechom takim jak sumienność czy ugodowość, a także brak funkcjonalnych implikacji tych cech.
Trudności w badaniu funkcjonalnego aspektu cech mogą wynikać problemami ze wskazaniem ich biologicznego podłoża.
Celem omawianej pracy jest zweryfikowanie tezy zgodnie z którą, znajomość fizjologicznych korelatów właściwości różnic indywidualnych pozwala na przewidywanie specyfiki zachowania determinowanego przez te cechy, w zakresie funkcjonowania poznawczego (mechanizmy selekcji informacji).
Odrzucono Big Five z obszaru rozważań ze względu na niedostateczne przebadanie biologicznego podłoża niektórych cech.
Do cech różnicowym o dobrze poznanym podłożu biologicznym i neuronalnym, należą cechy temperamentu. Wg Strelaua cecha temperamentu to właściwość różnic indywidualnych, występująca u człowieka od wczesnego dzieciństwa i mająca swój odpowiednik również w świecie zwierząt. Jest genetycznie zdeterminowana i charakteryzuje się biologicznymi uwarunkowaniami, jest względnie stałą właściwością.
W przypadku cech osobowości najważniejszą determinantą jest środowisko społeczne, co wpływa na zmienność tych właściwości.
Dwa typy analizy struktury temperamentu:
„oddolna” - najpierw empiryczne zróżnicowanie w zakresie biologicznych mechanizmów funkcjonowania układu nerwowego, a następnie przypisanie tym różnicom odpowiadających im struktur psychicznych
„odgórna” - założenie istnienia pewnych właściwości różnic indywidualnych, a następnie szukanie ich biologicznych korelatów
Pawłow- analiza oddolna; wyróżnił takie cechy układu nerwowego jak siła procesów pobudzenia i hamowania oraz ruchliwość procesów nerwowych i przypisał zróżnicowanie w zakresie tych właściwości powszechnie znanym typom temperamentu.
Eysenck- analiza odgórna; założył istnienie cech różnicowych: ekstrawersji, neurotyczności i psychotyczności, a następnie usiłował wskazać ich biologiczne korelaty.
1.2. Trójczynnikowa struktura temperamentu
Eysenck zdefiniował osobowość jako względnie trwałą organizację charakteru, intelektu i właściwości fizycznych, które determinują specyficzne sposoby przystosowania do otoczenia.
Temperament wg E: ,,indywidualny charakter fizycznej konstytucji, mający wpływ n a działania, uczucia i myśli”
Z temperamentem wg Eysencka należy utożsamiać biologiczne aspekty osobowości. Ponieważ wszystkie cechy struktury PEN mają biologiczne podłoże, biologiczną teorię osobowości można uważać za koncepcję temperamentu.
Eysenck także intelekt uczynił składową definiowanego konstruktu, ale podkreślał, że intelekt i temperament są względnie niezależne, a związek między inteligencją a cechami PEN jest zapośredniczony sytuacją zadaniową. Związki te uważał za słabe i nieistotne. Stworzenie temperamentalnie dopasowanych warunków wypełniania testów inteligencji redukuje uzyskiwane zależności między temperamentem a wynikiem testu.
Trzy podstawowe założenia koncepcji temperamentu Eysencka:
cechy temperamentu są strukturami neuropsychicznymi o wyraźnie określonych podstawach biologicznych
cechy temperamentu są niezależne od siebie, a ich struktura jest ortogonalna
postulowane właściwości temperamentu wiążą się z podatnością na określone choroby psychiczne
Granica między chorobą psychiczną a zdrowiem nie istnieje - teoria kontinuum
Koncepcja Junga była inspiracją dla Eysencka - przejął z niej rozróżnienie na ekstra i intro-wersję
Eysenck był przekonany, że cecha E ma biologiczne podłoże, które wyjaśnia różnice w zachowaniu osób o różnym natężeniu ekstrawersji.
Neurotyczność utożsamiał z lękiem. Wg Klina neurotyczność u Eysencka można podzielić na dwa aspekty: emocjonalny - lęk i poznawczy - zamartwianie się.
Badania Eysencka nad związkiem nerwic z temperamentem. Zdaniem Eysencka wyniki tych badań wskazywały, że wśród cech temperamentu osób cierpiących na nerwicę histeryczną doszukać się można wyłącznie cech ekstrawertywnych, zaś u osób cierpiących na dystymię wyłącznie cech introwertywnych. Drugi z czynników związanych z rodzajem nerwic to stabilność/niestabilność emocjonalna. Pozwolił on na podzielenie osób neurotycznych na cierpiących na n. histeryczne i dystymiczne. Histerycy - nadmierna emocjonalność, dystymicy - depresyjność.
Wg Eysencka podłożem wszystkich zaburzeń psychicznych jest jedna cecha - psychotyczność (P). Teoria kontinuum; od normy do psychozy
Niskie natężenie P: osoby altruistyczne, socjalizowane, empatyczne
Wysokie natężenie P: osoby impulsywne, wrogie, agresywne, schizoidalne, schizofreniczne
Jakościowo istnieje tylko jedna forma psychoz, a ich pozorna wielkość wynika z róznego natężenia cechy P w ich odmianach
Związek introwersji ze schizofrenią, badania Eysencka. Najwyższe natężenie na skali P - paranoicy, najniższy schizofrenicy, przeciętny - afektywne zaburzenia osobowości
Introwersja - schizofrenicy, ekstrawersja - afektywne zaburzenia osobowości
Impulsywność zdaniem Eysencka składa się z czynników korelujących bądź z psychotycznością bądź z ekstrawersją
Z ekstrawersją koreluje żwawość i skłonność do podejmowania ryzyka
Z psychotycznością zaś tendencja do działania bez planu
Wg Eysencka typy zaburzeń - neurotyczny i psychotyczny - są odrębne a cechy temperamentu N i P leżące u podłoża tych zaburzeń, ortogonalne.
Natężenie cech N i P jest jedynie wskaźnikiem predyspozycji do zaburzeń. Wyzwolić je mogą stresujące sytuacje życiowe.
Czy konstytucjonalna predyspozycja wskazana przez Eysencka stanowi całość predyspozycji dla wszystkich zaburzeń psychicznych? - Jang, Lievesley i Vernon, 1999
Analiza czynnikowa ujawniła 5 glownych typów zaburzeń osobowości. Największa porcja wariancji w ich zakresie była determinowana przez neurotyczność. W dalszej kolejności - ekstrawersja. Psychotyczność - wpływ najmniejszy. Dwa typy zaburzeń nie były wyjaśniane przez żadna z cech PEN.
Cechy PEN są konstytucjonalną predyspozycją dla rozwoju różnego rodzaju zaburzeń, jednak w pełni zaburzenia te mogą być przewidywane na podstawie analizy struktury osobowości, nie temperamentu.
Wg Eysencka, strukturę temperamentu można opisać za pomocą trzech prostopadłych osi opisujących cechy P, E i N. N i P mają punkt wspólny w początku ukł. współrzędnych, a E przechodzi przez ten środek. Środek oznacza osoby zrównoważone pod względem ekstrawersji i introwersji oraz stabilne emocjonalnie i charakteryzujące się niską psychotycznością.
Należy pamiętać o braku współzmienności wszystkich trzech cech.
Koncepcja PEN realizuje 2 zadania:
Pierwsze z nich ma charakter opisowy, drugie - wyjaśniający.
Wg Eysencka w wyjaśnianiu można odwołać się do bliższych i dalszych czynników poprzedzających ujawnienie się wpływu cechy na zachowanie. Do czynników dalszych należą biologiczne determinanty zachowania , do bliższych - biologiczne mechanizmy i właściwości funkcjonowania układu nerwowego, które ujawniają się w wewnętrznych stanach organizmu. Zarówno cechy jak i stany, dzięki biologicznemu podłożu, umożliwiają wyjaśnienie różnic indywidualnych w zachowaniu.
1.3 Właściwości PEN jako cechy temperamentu
Eysenck oraz Fulkner zgromadzili argumenty empiryczne na rzecz odziedziczalności cech Wielkiej Trójki.
W badaniach z poprawką na błąd pomiaru (Eysenck, Eaves) wskaźnik odziedziczalności dla cech PEN wynosił od o,65 dla ekstrawersji do o,81 dla psychotyczności!
W badaniach bez uwzględniania poprawki (loehlin, 1992) czynnik genetyczny okazal się odpowiadać jedynie za 39% wariancji dla E i 42% dla N. Wysokie korelacje były więc raczej efektem zabiegów statystycznych niż rzeczywistej wielkości determinacji biologicznej.
Podsumowując badania nad temperamentem Eysenck stwierdził, iż ,,czynnik genetyczny w wyjaśnianiu wariancji jest co najmniej tak ważny jak czynnik środowiskowy, jeśli nie ważniejszy.
Niezależność kulturowa modelu PEN
Karett i Inn., 1998. Psychotyczność okazała się być najmniej stabilna międzykulturowo.
Stałość PEN w rozwoju ontogenetycznym
Guaganino i Hindley (1982). Cechy PEN wykazały się 10 letnią względną stabilnością
Podsumowanie
Można stwierdzić, że właściwości neurotyczności i ekstrawersji spełniają wszystkie narzucone definicyjnie kryteria cech temperamentu. Charakteryzują się odziedziczalnością oraz względną stałością w ciągu życia. Są obserwowane od najwcześniejszych faz rozwoju człowieka oraz w świecie zwierząt. Są także w dużym stopniu niezależne od kultury. Ocena wypada gorzej w przypadku psychotyczności, która jest w większym stopniu warunkowana przez wpływy środowiskowe niż genetyczne.