ŚMIERĆ JAKO SYTUACJA GRANICZNA - KARL JASPERS.

Nikiel Marzena

Młynek Katarzyna

Studia niestacjonarne drugiego stopnia

Zintegrowana edukacja wczesnoszkolna i wychowanie przedszkolne

I rok, grupa 2

KONSPEKT:

1. Biografia.

2. Sytuacja - znaczenie.

3. Sytuacja graniczna - znaczenie.

4. Charakterystyka sytuacji granicznych.

5. Rodzaje sytuacji granicznych.

6. Śmierć jako sytuacja graniczna.

7. Postawy wobec śmierci.

8. Rodzaje lęku, a różne rodzaje śmierci.

9. Podsumowanie.

LITERATURA:

1. R. Rudziński „Myśli i Ludzie - Jaspers”, Warszawa 1978. Wyd. Wiedza Powszechna, str. 10 - 16; 186 - 211;

2. PWN Leksykon „Filozofia”, Warszawa 2000, Wyd. Naukowe PWN;

3. Słownik Filozofii, pod. red. Jana Hartmana, Kraków 2004. Wyd. Zielona Sowa;

1. Biografia - Karl Jaspers.

• urodzony 23.02.1883 roku w Oldenburgu;

• w latach 1901 - 1902 - studiował prawo - którego nie ukończył;

• 1903 - zaczął studiować medycynę, studiował w Berlinie, Getyndze, Heidelbergu;

• od 1909 pracował w Klinice Psychiatrycznej.

• 1921 - został profesorem filozofii na uniwersytecie w Heidelbergu;

• prześladowany podczas wojny;

• dzieła napisane przez niego po wojnie można traktować jako zwrot od filozofii egzystencjalnej do filozofii świata;

• napisał m.in.: „Psychopatologia ogólna” która przyniosła mu rozgłos w kręgach medycznych oraz dzieło zatytułowane „Psychologia światopoglądów” - książka ta była uważana za publikacje inaugurującą filozofię egzystencjalną w XX wieku, pojawiły się w tym dziele takie kategorie jak - sytuacje graniczne czy egzystencja, które stały się fundamentalnymi pojęciami egzystencjalizmu;

• wydarzenia ważne dla Jaspers, które wpłynęły na jego życie i prace filozoficzne - był chory na chorobę płuc, ślub z Gertrudą Mayer, stosunek Jaspersa do religii i kościoła;

• zmarł 26.02.1969 w Bazylei.

2. sytuacja - człowiek w swoim empirycznym wymiarze pozostaje zawsze w określonej i niepowtarzalnej sytuacji; uwikłany jest w różnorodne relacje ze światem zewnętrznym , zarówno ze światem rzeczy jak i ze światem ludzi. Relacje te charakteryzują się specyficzną dynamiką, sytuacja w jakiej się znajduje się dany byt ludzki determinuje go w znacznej lub całkowitej mierze. (całościowa i konkretna relacja jednostki z otoczeniem, egzystencja to zawsze bycie w sytuacji)

3. sytuacja graniczna - „ sytuacje takie jak ta, że zawsze jestem w jakiś sytuacjach, ze nie mogę żyć bez walki i cierpienia, że nie mogę uniknąć wzięcia na siebie odpowiedzialności, że muszę umrzeć - te nazywamy sytuacjami granicznymi.

4. charakterystyka sytuacji granicznych:

• nie zmieniają się;

• w odniesieniu do egzystencji są ostateczne;

• są dla nas nie przekraczalne poznawczo;

• nie mogą zostać przez nas zmienione;

• towarzyszą każdemu człowiekowi;

• nie są uchwytne w jakikolwiek sposób naukowy;

• rozum dochodzi w ich przypadku do swojej granicy poznawczej;

• ukazują kruchość świata i własnej egzystencji.

rodzaje sytuacji granicznych - znajdowanie się zawsze w jakiejś sytuacji, śmierć, cierpienie, walka i wina.

śmierć jako sytuacja graniczna.

Jako fakt obiektywny np. opis naukowy śmierć nie jest jeszcze sytuacją graniczną.

Zachodzą jedynie dwa przypadki, w których możemy mówić, ze śmierć jest sytuacją graniczną;

1. jest to śmierć najbliższej nam osoby;

2. nasza własna śmierć;

ad.1.) jeżeli chodzi o fenomen śmierci osoby nam najbliższej ukazuje nam on pozorność świata zjawisk i przejawów naszego empirycznego istnienia; pozbawia nas ona poczucia bezpieczeństwa, pojawia się pustka gdyż z naszego życia znika element, który wydawał nam się trwały; śmierć taka wkracza w nasze jednostkowe doświadczenie - na tej zasadzie, ze człowiek posiada ogólną wiedzę o świecie, a więc i o śmierci, doświadczając śmierci doświadczamy konkretności tego wydarzenia; wstrząs jaki nam towarzyszy gdy umiera ktoś bliski pozwala nam również uchwycić głębszy sens świata, w którym żyjemy, pokazuje nam, że więź jaką mieliśmy z osobą która umarła nadal istnieje pomimo braku tej osoby.

ad.2.) Jaspers pisze: „Moja własna śmierć jest dla mnie nie doświadczalna” - czyli jest ona tylko punktem odniesienia poprzez który doświadczamy innych stanów, nasza własna śmierć jest dla nas niewiadomą, nie możemy uzyskać o niej żadnych wiadomości, czujemy się nie przygotowani, żyjemy ze świadomością, że po śmierci, nie ma możliwości powrotu, perspektywa śmierci pozwala człowiekowi zrozumieć właściwą egzystencji hierarchię wartości, następuje bowiem w obliczu śmierci selekcja na to co mniej lub bardziej ważne; Jaspers twierdzi, że śmierć sama w sobie nie wyznacza kresu bycia człowiekiem, pozwala jedynie na przewartościowanie ludzkich postaw wobec samych siebie i własnego życia.

Takie przewartościowanie może odbywać się w sposób mniej lub bardziej świadomy.

Z tego też wynikają różne reakcje na śmierć.

7. Postawy wobec śmierć:

• całkowita negacja świata empirycznego „pocieszającej urojeniami o innym, pozaświatowym życiu”'

• bezgraniczna afirmacja istnienia empirycznego - może przybierać formę bezgranicznej woli życia;

Jaspers opisuje ten przypadek następująco: „ Lek przed śmiercią wywołany jest (...) wyobrażeniami o męczarniach w niebycie po śmierci, którego nie ma, albo też strachem przed samym umieraniem, które jako takie jest zupełnie niezauważalne, ponieważ cały ból przypada przecież żyjącemu i nie ma bólu, z którego nie byłby możliwy powrót do życia. (...) kiedy jestem, wówczas nie ma mojej śmierci, kiedy zaś następuje moja śmierć, wówczas mnie nie ma, dlatego też moja śmierć zupełnie mnie nie dotyczy.”

• inną postawą wobec śmierci jest kultywowanie wyobrażenia o zmysłowej, czasowej nieśmiertelności - postawa ta jest niewiarygodna gdyż, jeżeli spróbujemy tego dowieść, np. w kategoriach tradycyjnych duszy - to znajdziemy raczej więcej przykładów na to, że jesteśmy śmiertelni - poprzez np. połączenie duszy z ciałem, czyli zależności duszy od procesów cielesnych,

• następna postawa to postawa męstwa wobec śmierci, według Jaspers jedyna i autentyczna - człowiek jest świadomy grozy śmierci bez prób ucieczki; dostrzega, że śmierć jest kresem wszystkiego i ma świadomość, że jest to sytuacja graniczna;

• Postawą wobec śmierci towarzyszy lęk. Jaspers wyróżnia dwa rodzaje lęku - lęk empiryczny (spowodowany lękiem przed niebytem) i egzystencjalny (wyraża się w obawie przed całkowitym unicestwieniem, również w wymiarze nie - empirycznym).

Zgodnie z dwoma rodzajami lęku Jaspers wyróżnia również dwa rodzaje śmierci - śmierć jako kres istnienia empirycznego oraz śmierć jako radykalny niebyt , który jest wyrazem niezrealizowanej możliwości bycia egzystencją.

9. Podsumowanie.

Jaspers twierdzi, że śmierć jako kres życia daje poczucie bezpieczeństwa gdyż jest końcem wszystkiego. Poprzez swoją nieuchronność jest przyczyną lęku zarazem jednak może być przetworzona w postawę męstwa. Jest finałem procesu, który nazywamy życiem. Powinna wyznaczać ona horyzont wartościowań w naszym życiu, ponieważ każdy człowiek zmierza właśnie do niej.

Ostatecznie Jaspers stwierdza, że nie ma jedynej , właściwej postawy wobec śmierci, którą można by zająć i żywić w sposób trwały. Nasz stosunek do śmierci zmienia się wraz z nami, z naszym życiem. Ocena śmierci wyznaczona jest przez nasze życie, a jednocześnie nasze życie uzyskuje swoje ramy w perspektywie śmierci.

Ukazując śmierć jako sytuację graniczną Jaspers sugeruje:

„... nie idźcie za mną, idźcie za sobą...”.

---