Tożsamość społeczna - to sposób doświadczania siebie przez aktora społecznego. Jest to układ autodefinicji tegoż aktora; zbiór wyobrażeń, sądów, przekonań, które jednostka konstruuje wokół siebie. Poliformizm zjawiska, tzn. jednostka myśli o sobie na tysiące sposobów - “ja” może oznaczać wiele rzeczy. Pojęcie tożsamości w mowie potocznej jest inaczej definiowane.

Jakie cechy składają się na tożsamość?
Aspekt dynamiczny tożsamości - Pojęcie tożsamości wskazuje na kontynuowanie w czasie pewnych cech osobowości. Mimo zmian jednostka pozostaje cały czas tym samym. Aspekt ten widać szczególnie silnie u Eriksona - “identyczność jaźni” jako trwałość pozostawania tym samym.

Aspekt strukturalny tożsamości - bycie kimś może być pojmowane jako identyfikacja, oraz jako identyzacja (ujednostkowienie - traktujemy siebie jako byt niepowtarzalny i jednostkowy). Tożsamość jest rezultatem przyjęcia pewnych cech od innych.

W wyniku identyfikacji ? powstaje tożsamość społeczna, czyli opis siebie w kategoriach społecznych.
W wyniku identyzacji ? powstaje koncepcja siebie, efekt refleksji jednostki, osobistych doświadczeń, definiowanie siebie w kategoriach ról społecznych.
- Identyfikacja - “my” - “nie my”
- Identyzacja - “ja” - “nie ja”

Ralph Turner wyróżnił:
Obraz siebie - fotografia postrzeżeniowa. Wizerunek własnej osoby w pewnym momencie.
Koncepcję siebie - zmienia się powoli i występuje w niej dążenie do spójności.
Seria obrazów siebie składa się w dłuższej perspektywie na koncepcję siebie. Mamy zatem jaźń sytuacyjną - postrzeganie siebie w danym momencie i jaźń biograficzną - względnie trwały i niezmienny zespół przeświadczeń i opinii jednostki o samej sobie.

Metody badania tożsamości jednostki:
Test dwudziestu stwierdzeń (TST - Twenty Statements Test). Technika ta polega na tym, że respondent ma dać 20 numerowanych odpowiedzi na pytanie “kim się jest”. Istotne są dla badań psychiatrycznych (np. zaburzenia tożsamości) i jako metoda badania stopnia adaptacji (np. mniejszości etnicznych).
Istnieją różne sposoby analizowania treści kwestionariuszy TST:

Schemat Gordona - osiem kategorii opisywania samych siebie:

1.Charakterystyki przypisane - płeć, wiek, narodowość itp.

2.Role i przynależności społeczne - pokrewieństwo, otoczenie rówieśnicze, funkcje pełnione, role zawodowe.

3.Identyfikacje abstrakcyjne - przekonania światopoglądowe, rozbudowania definicji roli.

4.Zainteresowania i czynności z nimi związane.

5.Odniesienie do materialnego posiadania

6.Cztery całościowe oceny jaźni:
- Moralna wartość
- Poczucie samodeterminacji
- Poczucie kompetencji
- Poczucie integracji

7.Charakterystyki personalne:
- Styl
- Życie psychiczne

8.właściwości genetyczne zewnętrzne
- oceny innych
- odniesienia sytuacyjne (”inni uważają mnie za…” itp.)

Modele tożsamości (typologia głównych podejść teoretycznych):

1)model zdrowia tożsamości.

2)model interakcyjny.

3)model światopoglądowy.

4)model ekologiczny.

1.Model zdrowia tożsamości: E. Erikson - tożsamość jest sytuowana w kontekście przystosowania jednostki do środowiska (adaptacja do otoczenia, zespoły dezadaptacyjne itp.). Wykorzystywany jest ten model w psychoterapii, analizie procesów adaptacyjnych oraz badaniach ich zaburzeń. Erikson twierdził, że w zasadniczej fazie - fazie adolescencji może nastąpić nabycie tożsamości, albo dyfuzja ról - utrata poczucia kontynuacji “ja”.

Symptomy dyfuzji:
Trudności z uporządkowaniem życia w czasie (trudności z organizacją czasu)
Przekonanie o nikłości dotychczasowych osiągnięć, niska samoocena, brak perspektyw na przyszłość.
Rezerwa wobec relacji z innymi - wobec tego typu relacji, które mogą przekształcić się w jakieś bliższe kontakty.

2. Model interakcyjny: pojęcie tożsamości pojawia się wraz z pytaniem “jak możliwa jest interakcja?” Interakcjonizm jako kierunek zakłada, że człowiek i społeczeństwo są rezultatem interakcji. Interakcje dokonują się za pomocą symboli (interakcjonizm symboliczny).

Teza ontologiczna: interakcjonizm zakłada, że interakcja jest bytem pierwotnym - wyprzedza jednostkę i społeczeństwo.

Teza metodologiczna: przedmiotem badań socjologicznych powinna być interakcja. Jednostka uzyskuje tożsamość w wyniku interakcji. W wyniku dalszych interakcji jednostka potwierdza i modyfikuje swą tożsamość. Dla interakcjonistów ważne jest badanie relacji między jaźnią sytuacyjną, a biograficzną. Przedstawicielami tego podejścia są A. Strauss i E. Goffman.

3. Model światopoglądowy: bada się tutaj sytuację psychospołeczną we współczesnym świecie. Świat współczesny charakteryzuje się złożonością strukturalną Jednostka staje w tym świecie przed wieloma możliwymi sposobami na życie. Dawniej tożsamość jednostki była nieproblematyczna, gdyż świat nie był aż tak złożony. Pytanie “kim jesteś” nie sprawiało problemu. Dziś jednostka funkcjonuje w wielu sferach, które oddzieliły się od siebie, szczególnie sfera prywatna od sfery publicznej (prywatyzacja życia). Jednostka musi sama odnieść się do wyborów, musi w sposób indywidualny określić tożsamość. Przedstawicielami tego podejścia są Berger i Luckmann
.

Model ekologiczny: wywodzi się z psychologii społecznej. Rozważa właściwości, genezę i transformację koncepcji siebie. Odnosi “ja” jednostki do środowiska społecznego.
Tożsamość społeczna - społeczne identyfikacje
Koncepcja siebie - seria obrazów siebie. Odnosi myślenie o sobie do struktur poznawczych.
Obraz siebie - postrzeżeniowa fotografia siebie. W koncepcji tej duża waga przywiązywana jest do zależności między “koncepcją siebie”, a środowiskiem. (”eko - egologia”). Zwykle jest tak, że łatwiej “otwierają się” osoby o wyższej samoocenie.

Dla socjologii najbliższe są modele:
Światopoglądowy - uwzględnia wpływy jakie wywierają makrostruktury i ich zmiany.
Interakcyjny - tożsamość jest tu kluczowym pojęciem. Szuka się odpowiedzi na pytanie “jak w interakcji wyłania się tożsamość”. Koncepcja tożsamości stanowi podstawowe uzupełnienie zestawu pojęć socjologicznych. Jest to pojęcie niezbędne w badaniu relacji typu “face - to - face”; w wyjaśnianiu zachowań jednostki. Dzisiaj w socjologii nie wystarczają podstawowe pojęcia socjologiczne dla określania miejsca jednostki w społeczeństwie.

---