SOKRATES (469-399 p.n.e.)
Źródła:
Arystofanes „Chmury” -> Sokrates przedstawiony negatywnie jako sofista, filozof przyrody i deprawujący młodzież.
Platon -> gloryfikacja mistrza, ukazanie go jako moralnego herosa, świętego, opanowanego, sprawiedliwego wychowawcę. Ponadto Platon wkłada w usta mistrza swoją filozofię.
Ksenofont, ale nie był on tęgą głową.
Arystoteles, informacje przygodne, ale ważne. Ponadto Arystoteles nigdy nie spotkał Sokratesa.
Na początek zajmował się filozofią physis, ale systemy te dochodziły do wzajemnie znoszących się wniosków => nie da się utworzyć jakiejkolwiek wartościowej konkluzji, „kto zaprząta sobie głowę takimi sprawami jest głupcem” (nazywał ich „ludźmi szalonymi”).
Atomiści: bytów jest nieskończona ilość; eleaci: byt jest jeden i nic się nigdy nie rusza; Heraklit: wszystko jest w ruchu. => Wiedza o kosmosie jest niedostępna. A kto się tym zajmuje zapomina o sobie samym (czyli o tym co najważniejsze).
Człowieka od zwierząt odróżnia dusza (nikt przed Sokratesem tak nie rozumiał duszy! Homer: zjawa opuszczająca człowieka w chwili śmierci; orficy: demon pokutujący w człowieku; fil. przyrody: zasada). Dla Sokratesa dusza jest naszą myślącą i działającą świadomością, naszym rozumem i siedliskiem naszej aktywności i działania etycznego. Jest świadomym ja, intelektualną i moralną osobowością. Dlatego Cyceron powiedział, że Sokrates „sprowadził filozofie z nieba na ziemię”.
Naukę Sokratesa można streścić do:
poznać samego siebie
troszczyć się o samego siebie
Poznać samego siebie, a więc zwrócić się ku wnętrzu, czyli poznać swoją duszę. Troszczyć się o siebie samych, czyli troszczyć się o swoją duszę. Platon nazywał go w związku z tym „lekarzem duszy”.
Nauczenie ludzi tych dwóch punktów Sokrates przyjmował dla siebie jako misję bożą. Jedyną rzeczą, o którą mu chodziło to to, aby ludzie dbali o własną duszę, bo ona jest istotą człowieka. => nowe znaczenie arete i przewrót na skali wartości. To dusza wyróżnia człowieka, więc dbanie o jej dobra jest prawdziwą arete, a jej uprawianie czyni nas szczęśliwymi.
Cnota jest wiedzą, czyli poznaniem tego co najlepsze, bo „nikt, kto trafnie osądza co jest najlepsze, nie może postępować wbrew temu, lecz postępuje tak tylko z niewiedzy” (Arystoteles o Sokratesie). Zatem nikt nie może grzeszyć świadomie. Najwyższą wartością dla ludzi jest poznanie, jako że poznanie czyni duszę - istotę człowieka - taką jaką winna być.
Przyznanie duszy hierarchicznej wyższości nad ciałem powoduje przesunięcie wartości fizycznych na dalszy plan.
PANOWANIE NAD SOBĄ (Enkrateia)
Jest największym dobrem dla człowieka, jest panowaniem człowieka nad swoją zwierzęcą naturą. Zaszczepienie enkratei oznacza uczynienie duszy panią ciała, rozumu i instynktów. Platon przyrównuje człowieka, który nad sobą nie panuje do charadriosa - żarłocznego ptaka, który naraz je i wydala.
WOLNOŚĆ WEWNĘTRZNA (Eleutheria)
Wolność nie jest tu wolnością woli, ale wolnością logosu czyli jego zdolnością do narzucenia swojej woli zwierzęcej naturze. Sokrates utożsamia eleutherię z enkrateią! Wolność jest panowaniem nad swoją zwierzęcą naturą.
SAMOWYSTARCZALNOŚĆ (Autarkia)
Autarkia jest samowystarczalnością logosu niezależnego od potrzeb fizycznych. Pojęcie autarkii wyewoluowało z poprzednich dwóch.
Szczęście zostało u Sokratesa całkowicie zinterioryzowane, uwolnione od wpływów zewnętrznych, stało się zależne od ludzkiego logosu.
Człowiek jest tak skonstruowany, że musiał go ktoś rozumnie stworzyć (obok dzieła nie zawsze widzimy twórcę - argument na kontrargumenty). Istnieje więc rozum, który wszystkim kieruje. Odrzegał się od fizycznego pojmowania bóstw (stąd został uznany heretykiem).
Daimonion - boskie objawienie, boski głos, który słyszał Sokrates. Daimonion zakazywał mu, ale nigdy nie doradzał, był rodzajem wewnętrznej wyroczni.
Sokrates wie, że nic nie wie, bo w obliczu wiedzy boskiej, nawet największa wiedza ludzka jest niewiedzą.
Metoda elenktyczna - sprawdzanie i zbijanie twierdzeń rozmówcy poprzez wyprowadzanie z nich konsekwencji doprowadzających w końcu do tezy absurdalnej lub sprzecznej z twierdzeniem pierwotnym (aporii).
Metoda maieutyczna (dosł. położnicza) - polega na dopomożeniu uczniowi w uświadomieniu sobie prawdy, którą już posiada, poprzez umiejętne stawianie pytań; metoda ta zakłada, iż każdy człowiek posiada wiedzę o dobru.