POLSKA BIBLIOGRAFIA LITERACKA

Polska Bibliografia Literacka (PBL) - ukazująca się rocznikowo seria wydawnicza, zapoczątkowana w 1954.

Poszczególne roczniki dawały obraz bibliograficzny twórczości literackiej w języku polskim, nauki o literaturze oraz krytyki literackiej i teatralnej w kolejnych latach. Seria objęła roczniki od 1944/45 do 1988. Rocznik 1989 ukazał się w 2001 wyłącznie elektronicznie w postaci płyty CD-ROM, a począwszy od rocznika 1990 PBL jest publicznie dostępną bazą danych z interfejsem w postaci strony internetowej.

Zawartość

PBL rejestruje

• polskie teksty literackie i paraliterackie:

• wydane w postaci książek i broszur, także w przekładach na języki obce

• wydane w prasie i w wydawnictwach zbiorowych, także w przekładach na języki obce

• wydane na płytach (od rocznika 1966)

• wystawiane w teatrach (od rocznika 1966)

• zapisane formy filmów fabularnych (od rocznika 1966)

• zapisane formy audycji literackich w radiu i telewizji (od rocznika 1966)

• prace naukowo-literackie i krytycznoliterackie wydane osobno lub opublikowane na łamach czasopism

• prace z zakresu krytyki teatralnej, teorii, historii i organizacji teatru (od rocznika 1966)

• recepcję literatur obcych w Polsce (przekłady, opracowania)

Rejestracją objęte są teksty w drukach zwartych, w zależności od rocznika w od ok. 400 do ok. 700 czasopismach polskich i ok. 50 obcych, repertuar teatrów zawodowych, radiowe słuchowiska literackie, telewizyjne przedstawienia teatralne, scenariusze filmów fabularnych. Jeden rocznik zawiera od ok. 20 000 do ok. 60 000 opisów bibliograficznych pojedynczych utworów, wykonanych na podstawie oględzin przez bibliografa (opis z autopsji). Opis bibliograficzny podaje autorów, tytuł dzieła, sposób opublikowania, a w wypadku tekstów niesamoistnych tytuł czasopisma lub zbioru, w którym się ukazały. Opisy wydawnictw zbiorowych uwzględniają ich zawartość. Układ wersji drukowanej był systematyczny, z indeksem osobowym i przedmiotowym. W wersji internetowej opisy są przeszukiwalne^[3][2].

W latach funkcjonowania cenzury PBL podlegała kontroli Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk (GUKPPiW) i w związku z tym pomijała pewne informacje, między innymi dotyczące literatury emigracyjnej i drugiego obiegu. Ze względu na wieloletni cykl przygotowania, pierwszym rocznikiem wolnym od bezpośrednich ingerencji cenzury był 1984 (wydany 1993), a dopiero rocznik 1986 (wydany 1995) zawierał pełny zapis literatury drugiego obiegu^[4].

Historia

PBL jest od swojego powstania przygotowywana w Pracowni Bibliografii Bieżącej Instytutu Badań Literackich PAN w Poznaniu.

Idea stworzenia PBL powstała w 1948. Autorami tego pomysłu byli Stefan Vrtel-Wierczyński i Kazimierz Budzyk^[3].

Pierwszy rocznik wyszedł w 1954 i zawierał bibliografię za rok 1948 (źródło^[4] podaje 1953, jednak pozostałe źródła podają 1954, taka data widnieje też na stronie tytułowej rocznika 1948). Kolejne roczniki wydawane w postaci drukowanej objęły okres od 1944/1945 do 1988 i ukazywały się zasadniczo w kolejności chronologicznej, jednak z pewnymi zaburzeniami, dotyczącymi pierwszej połowy lat 40. i pierwszej połowy lat 50. XX wieku. Początkowo rocznik był wydawnictwem jednotomowym, przy czym kilkukrotnie wydano po dwa roczniki w jednym tomie; wszystkie roczniki od 1977 począwszy były wydawane w postaci dwutomowej (dwutomowy był też podwójny rocznik 1974/1975). Największe opóźnienie miał rocznik 1954/1955 wydany w 1978^[1].

Wydawcą roczników było najpierw Zakład Narodowy im. Ossolińskich (Ossolineum), a od 1962 roku (rocznik 1957) Wydawnictwo Naukowe PWN (PWN). Rocznik 1989 ukazał się w 2001 tylko w postaci płyty CD-ROM, a materiał za lata kolejne udostępniany jest w postaci bazy danych publicznie i bezpłatnie dostępnej w internecie. W listopadzie 2011 baza obejmowała materiały za lata 1988-1998^[5].

Redaktorem pierwszych roczników był Stefan Vrtel-Wierczyński. Od jego śmierci w 1963 kolejne roczniki mają indywidualnych redaktorów wybieranych spośród zespołu autorskiego. Redaktorami naukowymi serii byli kolejno^[1]:

• Barbara Rafałowska do 1956

• Witold Suchodolski 1957-1966

• Jadwiga Czachowska 1967-1992

Nagrody

• Nagroda Zespołowa Sekretarza Naukowego PAN, 1975^[1]

• Nagroda Funduszu Literatury, 1986^[1]

"Polska Bibliografia Literacka" jest wydawnictwem seryjnym, ukazującym się od 1954 r. Jej twórcą i pierwszym kierownikiem zespołu autorskiego był Profesor Stefan Vrtel-Wierczyński. Do roku 2000 ukazało się 45 roczników, zawierających materiał z lat 1944/45-1988. Rok 2001 okazał się przełomowy w zakresie prezentacji materiału "Polskiej Bibliografii Literackiej" - rocznik za 1989 r. ukazał się w formie płyty kompaktowej, a materiały zgromadzone za następne lata 1990-1995 dostępne są w formie internetowej bazy danych pod adresem http://pbl.ibl.poznan.pl.

"Polska Bibliografia Literacka" swym zasięgiem obejmuje prace z teorii i historii literatury, krytyki literackiej, teatralnej i filmowej, literatury współczesnej i życia literackiego. Odnotowuje także polskie teksty literackie i paraliterackie (opublikowane zarówno w postaci druków zwartych, jak i na łamach czasopism krajowych oraz emigracyjnych), ich przekłady, a także teksty literackie obce (książki i teksty w czasopismach) w przekładzie na język polski. Bibliografia rejestruje też inne formy recepcji literatury takie, jak: spektakle teatralne, słuchowiska radiowe, przedstawienia teatru telewizji oraz roczną produkcję polskich filmów fabularnych.
"Polska Bibliografia Literacka" uwzględnia książki wydawane w kraju w języku polskim i językach obcych oraz wydawane poza jego granicami w języku polskim, a także obcojęzyczne, jeśli dotyczą pisarzy polskich lub gdy ich autorem jest Polak. Pierwsze wydania książek przedmiotowych, wyborów dramatów i opowiadań posiadają opis zawartości, a antologii - nazwiska autorów zamieszczonych utworów.
Prezentowane materiały czasopiśmiennicze są wynikiem opracowywania z autopsji: dzienników ogólnopolskich, krajowych periodyków literackich, kulturalnych, kulturalno-społecznych, wydawnictw seryjnych (głównie z zakresu nauk o literaturze) wydawanych przez placówki naukowe, wybranych tytułów prasy emigracyjnej oraz zagranicznych czasopism naukowych poświęconych problematyce krajów słowiańskich. Znaczna część tych zapisów jest uzupełniona adnotacjami.

Materiał bibliograficzny podzielony jest na 4 podstawowe części:
I. Teoria literatury
II. Literatura polska
III. Literatury obce
IV. Teatr, film, radio, telewizja

Część I
Część I tworzą działy: Ogólny, Metodologia badań literackich, Teoria procesu historycznoliterackiego, Teoria dzieła literackiego (z dalszym podziałem na Stylistykę, Wersologię, Genologię), Teoria krytyki literackiej, Psychologia literatury, Socjologia literatury, Zagadnienia przekładu, Literatura w innych sztukach.

Część II
Część II jest objętościowo największa. Otwiera ją dział Historia literatury. Kolejny - Literatura współczesna - zawiera informacje dotyczące dramatu, krytyki, poezji i prozy, materiały o życiu literackim (m.in. o konkursach, nagrodach, odznaczeniach, plebiscytach, związkach i stowarzyszeniach twórczych, życiu literackim w poszczególnych miastach, wreszcie o polskim życiu literackim poza granicami kraju. Na dział Zagadnienia specjalne składają się materiały dotyczące bibliografii, katalogów i słowników, czasopiśmiennictwa, kontaktów literatury polskiej z zagranicą, literatury dla dzieci i młodzieży oraz literatury ludowej, regionalnej, pamiętnikarstwa, tematów i motywów literackich, wydawnictw. W tej części mieszczą się także działy: Organizacja nauki o literaturze, Dydaktyka literatury, Utwory anonimowe, Antologie. Najważniejszy dział to hasła osobowe pisarzy polskich. Tu rejestrowane są publikacje ich utworów oraz materiały dotyczące życia i twórczości.

Część III
W dziale Literatury obce rejestrowane są różne formy recepcji literatur obcojęzycznych tłumaczonych na język polski.
Dział ten obejmuje zarówno literatury nowożytne, jak i starożytne i jest sukcesywnie rozszerzany o recepcję literatur dotychczas nietłumaczonych na język polski. Struktura hasła każdej literatury obejmuje: historię danej literatury, literaturę współczesną, hasła osobowe, antologie i zbiory, utwory anonimowe oraz zagadnienia specjalne (tematy i motywy literackie, literaturę ludową, czasopiśmiennictwo, wydawnictwa). Zagadnienia literackie obejmujące kilka literatur rejestrowane są w rozdziale Literatura powszechna (np. problematyka literatur słowiańskich, skandynawskich, starożytnych, bałtyckich itd.).

Cześć IV
Dział ten, świadczący o interdyscyplinarnym charakterze bibliografii, podzielony jest na cztery części. Poprzedza go rozdział wstępny, zawierający informacje dotyczące m.in. nagród, szkolnictwa teatralnego i filmowego oraz rozdział Ludzie teatru i filmu, który ma strukturę działu Hasła osobowe (zob. Cz. II: Literatura polska) - zawiera informacje o polskich aktorach, reżyserach i scenografach teatralnych i filmowych.
Rozdział Teatr obejmuje zagadnienia dotyczące teorii teatru, historii teatru (z podziałem na epoki), socjologii i dokumentacji teatralnej oraz problematyki teatru współczesnego (po 1945 r.). Odnotowane są tam również festiwale teatralne, repertuar polskich teatrów dramatycznych i lalkowych raz z recenzjami tych spektakli oraz recenzje przedstawień teatrów amatorskich i stuudenckich. Rejestrowane są także informacje na temat działalności polskich teatrów za granicą (z podziałem na poszczególne kraje), jak również realizacje polskiego dramatu dokonywane przez teatry zagraniczne. Notowane są również prace z zakresu historii i współczesnych zagadnień teatru obcego.
Rozdział Film obejmuje informacje na temat teorii i historii filmu, problematyki filmu współczesnego, tematów i motywów filmowych. Zawiera również alfabetyczne zestawienie, wyprodukowanych w latach 1990-1995, pełnometrażowych filmów fabularnych i telewizyjnych oraz związanych tematycznie z PBL filmów dokumentalnych.
W części zatytułowanej Radio znajdują m.in. oraz wykaz słuchowisk i audycji dokumentalnych (np. o pisarzach, literaturze, filmie czy teatrze) emitowanych w ogólnopolskich programach radia publicznego.
Podobnie zbudowany jest dział Telewizja. Znajdziemy w nim m.in. zestawienie teatralnych spektakli telewizyjnych i ich recenzje oraz wykaz audycji telewizyjnych (tematycznie związanych z PBL), emitowanych w programach ogólnopolskich telewizji publicznej.

---