POŚ

Ochrona powietrza polega przede wszystkim na ograniczeniu emisji szkodliwych związków chemicznych. Można to osiągnąć, z jednej strony, poprzez odpowiednie filtrowanie spalin powstających w wyniku działalności przemysłu i w transporcie i wprowadzenie oszczędnych energetycznie technologii, z drugiej strony poprzez zastępowanie dotychczasowych źródeł energii (węgla, ropy, gazu) innymi sposobami pozyskiwania energii np. energii wiatru czy słonecznej - są to dwa podstawowe rodzaje czystej energii, w procesie jej pozyskiwania nie dochodzi do powstawania żadnych szkodliwych produktów ubocznych.

Zanieczyszczenie powietrza następuje wskutek wprowadzenia doń substancji stałych, ciekłych lub gazowych w ilościach, które mogą oddziaływać szkodliwie na zdrowie człowieka, klimat, przyrodę żywą, glebę, wodę lub spowodować inne szkody w środowisku.
Wzrost zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego związany z rozwojem przemysłu i komunikacji wywołał potrzebę ochrony powietrza oraz zabezpieczenia gospodarki i człowieka przed szkodami powstającymi wskutek emitowania zanieczyszczeń do atmosfery. Ochrona powietrza przed zanieczyszczeniem polega na zapobieganiu przekraczania dopuszczalnych stężeń i ograniczeniu lub eliminowaniu wprowadzonych do powietrza ilości tych substancji przez zakłady produkcyjne, usługowe, pojazdy mechaniczne, hałdy, wysypiska i inne źródła zanieczyszczeń.
Podstawowymi środkami prawnymi ochrony powietrza przed zanieczyszczeniem jest normowanie wielkości dopuszczalnych stężeń substancji zanieczyszczających oraz normowanie emisji zanieczyszczeń, co regulują przepisy:
1. Ustawa o ochronie i kształtowaniu środowiska z 31 stycznia 1980 r.
2. Rozporządzenie Ministerstwa Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z 12 lutego 1990 r. o ochronie powietrza przed zanieczyszczeniami oraz załącznik o dopuszczalnych stężeniach substancji zanieczyszczających powietrze
3. Rozporządzenie MOŚZNiL z 17 kwietnia 1987 r. w sprawie dopuszczalnych do wprowadzenia do powietrza atmosferycznego rodzajów i ilości substancji zanieczyszczających wytwarzanych przez silniki spalinowe
4. Rozporządzenie Rady Ministrów z 23 grudnia 1987 r. w sprawie wysokości, zasad i trybu nakładania oraz ściągania kar pieniężnych za nieprzestrzeganie wymagań ochrony środowiska
Dalsze środki prawne ochrony powietrza przed zanieczyszczeniami to:
- obowiązek instalowania i eksploatacji urządzeń ochronnych
- obowiązek dokonywania pomiarów stężeń substancji zanieczyszczających
- obowiązek ograniczenia zanieczyszczeń powietrza w sytuacjach smogowych i nadzwyczajnych zagrożeń.
Ustawa z 31 stycznia 1980 roku o ochronie i kształtowaniu środowiska została poważnie znowelizowana 28 sierpnia 1997 r. , z uwzględnieniem zachodzących zmian społeczno-ekonomicznych i dotychczasowego orzecznictwa sądowego.
W istotny sposób zmieniono rozdział 3 dotyczący problematyki ochrony powietrza przed zanieczyszczeniem (art. 25-32). Ochrona ta realizowana jest określonymi w ustawie - co do zasady, lecz sposób stosowania tych rozwiązań prawnych określony jest również w przepisach wykonawczych. Artykuł 29 ustawy rozszerzył przedmiotowy zakres upoważnienia ustawowego do wydania nowych rozporządzeń i określił szczegółowo problematykę będącą przedmiotem delegacji. Jednym z aktów wykonawczych jest rozporządzenie MOŚZNiL z 28 kwietnia 1998 r. w sprawie dopuszczalnych wartości stężeń substancji zanieczyszczających w powietrzu. Określa ono:
• listy substancji zanieczyszczających oraz dopuszczalne wartości stężeń tych substancji w powietrzu
• obszary, na których obowiązują dopuszczalne wartości stężeń
• zakres i warunki dotrzymywania dopuszczalnych wartości stężeń
• czas obowiązywania dopuszczalnych wartości stężeń.
Reguluje więc część problematyki, która dotychczas zawarta była w rozporządzeniu z 12 lutego 1990 r. w sprawie ochrony powietrza przed zanieczyszczeniem.
Porównując przepisy rozporządzenia z 1998 r. z poprzednimi przepisami można zauważyć zmiany o charakterze merytorycznym. Podstawową jest niewątpliwie uszczegółowienie listy substancji zanieczyszczających powietrze, co ma znaczenie dla ochrony powietrza oraz dla jednostek organizacyjnych wprowadzających zanieczyszczenia.
Podmiot zamierzający emitować którąkolwiek z substancji znajdujących się na liście zobowiązany jest ubiegać się o decyzję ustalającą rodzaje i ilości tych substancji dopuszczonych do wprowadzenia do powietrza, tzw. decyzję o dopuszczalnej emisji. Jest to podstawowy prewencyjny instrument prawny w zakresie ochrony powietrza.
Równolegle z rozszerzeniem listy substancji zanieczyszczających powietrze zmieniono również dopuszczalne ich stężenie w powietrzu. W zależności od rodzaju substancji polega ona bądź na zwiększeniu, bądź na ich zmniejszeniu. Te dwie korekty oznaczają niewątpliwie nałożenie dodatkowych rygorów na jednostki organizacyjne nie tylko dopiero powstające, ale również już istniejące. Podmioty ubiegające się o wydanie decyzji o dopuszczalnej emisji po raz pierwszy będą musiały uwzględnić w swoim wniosku nowe substancje, które znalazły się na liście. Natomiast te, które uzyskały wymaganą decyzję w okresie obowiązywania rozporządzenia z 1990 r., a emitują również substancje, które znalazły się teraz na liście rozporządzenia z 1998 r. zobowiązane są do złożenia wniosku o wydanie nowej decyzji. Często związane to będzie z koniecznością podjęcia określonych działań inwestycyjnych w celu faktycznego ograniczenia emisji substancji zanieczyszczających.
Istotna zmiana związana jest z dopuszczalną emisją zanieczyszczeń na tzw. obszarach specjalnie chronionych. Rozporządzenie z 1990 r. zawierało definicję legalną pojęcia takich obszarów. Zgodnie z § 1 ust. ust. 2 obejmowały one tereny:
- uzdrowisk
-ochrony uzdrowiskowej
-parków narodowych

- rezerwatów przyrody
- parków krajobrazowych.
Przyjęta wówczas zasada polegała na tym, że dopuszczalne stężenie określonego rodzaju substancji zanieczyszczającej powietrze, umieszczonej na liście załącznika nr 1 do tego rozporządzenia, zależało od tego, czy obszar jej emisji jest obszarem specjalnie chronionym, czy też nie. W zdecydowanej większości na obszarach specjalnie chronionych dopuszczalne stężenie ustalono na niższym poziomie aniżeli na pozostałych. Wyjątkiem były sytuacje, w których dopuszczalne poziomy stężeń na obu rodzajach obszarów były takie same, np. benzen. W rozporządzeniu z 1998 r. nie wspomniano o instytucji obszarów specjalnie chronionych. Nie oznacza to jednak rezygnacji z objęcia wzmożoną ochroną niektórych z nich.
W rozporządzeniu z 1998 r. w § 2 ust. 2 przewiduje się odrębne określenie list niektórych substancji zanieczyszczających oraz dopuszczalne wartości ich stężeń w powietrzu na enumeratywnie określonych obszarach:
- parków narodowych
- leśnych kompleksów promocyjnych
- ochrony uzdrowiskowej
- na których znajdują się pomniki historii wpisane na Listę Dziedzictwa Światowego.
Nie są one objęte jedną kategorią obszarów specjalnie chronionych i dlatego oddzielnie dla każdego z nich ustalono dopuszczalne wartości stężeń niektórych substancji.
Zastanawiając się nad kierunkiem zmian wynikających z rozporządzenia z 1998 r., przede wszystkim pozytywnie należy ocenić ograniczenie możliwości dotychczas nie kontrolowanej emisji przez rozszerzenie listy substancji zanieczyszczających powietrze. Ta zmiana zmierzała w kierunku pełniejszej realizacji jednej z podstawowych zasad ochrony środowiska, czyli zapobiegania. Oznacza ona konieczność podejmowania działań, które zapobiegną powstawaniu szkód, a także wstrzymania się od działań, które mogą spowodować szkody. Nie ma wątpliwości, że rozszerzenie listy substancji zanieczyszczających powietrze powinno doprowadzić do ograniczenia ich ilości w powietrzu, a równocześnie ułatwić możliwość badania i kontroli stanu zanieczyszczenia powietrza i podejmowania działań mających na celu utrzymanie stanu zanieczyszczenia na poziomie uznanym za bezpieczny. Z tych samych względów pozytywne jest, że w stosunku do niektórych rodzajów substancji zaostrzono maksymalnie wartość dopuszczalnych stężeń. Trudno natomiast wytłumaczyć, dlaczego niekiedy powiększono poziom dopuszczalnej emisji.
Krytycznie należy ocenić przyjęte w rozporządzeniu z 1998 r. zasady ochrony powietrza przed zanieczyszczeniami na tzw. obszarach specjalnie chronionych. Co prawda, utrzymano wzmocnioną ochronę - chociaż niestety w ograniczonym zakresie - na niektórych obszarach specjalnie chronionych, wprowadzając ich nowe kategorie, tj. leśne kompleksy promocyjne oraz obszary, na których znajdują się pomniki historii wpisane na Listę Dziedzictwa Światowego. Jednak równocześnie zrezygnowano z objęcia szczególną ochroną rezerwatów przyrody i parków krajobrazowych. Oznacza to, że są one traktowane pod względem dopuszczalnego maksymalnego poziomu stężeń substancji zanieczyszczających na równi z każdym innym terenem.
Praktyczne zastosowanie nowych przepisów i związane z tym doświadczenia pozwolą w przyszłości na pełną weryfikację omówionych wad i zalet.

Filozofia ochrony powietrza

Ochrona powietrza realizowana jest za pośrednictwem działań doraźnych, czyli „taktycznych” oraz działań długofalowych, czyli „strategicznych”.
Przez te pierwsze rozumiemy szybkie działania, obejmujące od kilku godzin do kilku dni, polegające na redukcji niekorzystnych skutków zanieczyszczenia powietrza w czasie sytuacji alarmowych. Działania doraźne dotyczą zjawisk w skali miejskiej, czasami regionalnej i obejmują:
- monitoring poziomu zanieczyszczeń powietrza,
- monitoring warunków meteorologicznych,
- prognozę warunków meteorologicznych,
- prognozę poziomu zanieczyszczenia powietrza,
- środki zapobiegające szkodliwym skutkom wysokiego stężenia zanieczyszczeń.

Działania długofalowe obejmują natomiast planowanie na okres 5, 10 i 15 lat, strategii mających na celu redukcję ilości odpadów, czyli tzw. unosu (odpady powstające podczas procesu produkcyjnego) oraz redukcję emisji zanieczyszczeń do atmosfery. Działania te dotyczą zjawisk w skali lokalnej, miejskiej, regionalnej i globalnej.

Za działania w skali lokalnej i miejskiej odpowiedzialne są instytucje lokalne zajmujące się problemami ochrony środowiska, za działania w skali regionalnej instytucje państwowe i międzynarodowe, zaś za działania w skali globalnej, instytucje międzynarodowe i międzyrządowe.

Strategia ochrony powietrza

Cele ochrony powietrza realizowane są bezpośrednio poprzez działania takie jak:
- zarządzanie jakością powietrza,
- kontrola emisji,
- zachęty finansowe,
- maksymalizacja efektywności oczyszczania.

Podstawowym elementem zarządzania jakością powietrza jest opracowanie i publikowanie standardów jakości powietrza, czyli wartości dopuszczalnych stężenia oraz kontrola emisji. Podstawowym elementem strategii polegającej na kontroli emisji, oprócz samej kontroli, jest również opracowanie i publikowanie standardów emisji, czyli ilości substancji emitowanych do atmosfery. Trzecia strategia polega na stosowaniu zachęt finansowych, takich jak: ulgi podatkowe, pomoc finansowa itd., w celu restrukturyzacji produkcji oraz poprawienia sprawności procesu oczyszczania. Ostatnia strategia polega na poprawieniu sprawności procesu oczyszczania w celu zdecydowanego zmniejszenia emisji.

Kontrola emisji może być realizowana poprzez zmniejszenie unosu bądź zmniejszenie ilości emisji. Te pierwsze działania realizowane są z kolei poprzez zmianę całego procesu technologicznego, modyfikację wybranych etapów procesu bądź pojedynczych operacji lub zastąpienie stosowanego paliwa paliwem podobnym - zmodyfikowanym lub innym. Zmniejszenie emisji realizuje się zaś poprzez instalację urządzeń oczyszczających w celu bezpośredniego zmniejszenia ładunku emisji i jej toksyczności.

Kwestie ochrony powietrza w krajach Unii Europejskiej regulowane są w szczególności przez następujące akty prawne:

• dyrektywę 2001/80/WE z dnia 23 października 2001 r. dotyczącą ograniczenia emisji niektórych zanieczyszczeń do powietrza z dużych obiektów energetycznych spalania paliw;

• dyrektywę 96/61/WE z 24 września 1996 r. dotyczącą zintegrowanego zapobiegania i kontroli zanieczyszczeń;

• dyrektywę 99/32/WE z dnia 26 kwietnia 1999 r. dotyczącą redukcji zawartości siarki w paliwach płynnych;

• dyrektywę 94/63/WE z dnia 20 grudnia 1994 r. dotyczącą kontrolowania emisji lotnych związków organicznych powstałych wskutek magazynowania benzyny i jej dystrybucji z terminali do stacji obsługi.

 Zagadnienia ochrony powietrza w Polsce regulowane są w szczególności przez następujące dokumenty o charakterze strategicznym oraz akty prawne:

• II Polityka Ekologiczna Państwa;

• Polska 2025 - Długookresowa Strategia Trwałego i Zrównoważonego Rozwoju;

• Koncepcja Polityki Przestrzennego Zagospodarowania Kraju;

• ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (Dz.U. z  1997 r. Nr 54 poz. 348, z późn.zm.);

• ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U. z 2006 r. Nr 129 poz.902, z późn.zm.);

• Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach ( Dz.U. z 2001 r. Nr 62 poz.628, z późn.zm.).

---