POLSKI SYSTEM RESOCJALIZACJI

Jest regulowany Ustawą o postępowaniu w sprawach nieletnich z dnia 26.10.1982 r.

Przepisy ustawy stosuje się w zakresie:

1. zapobiegania i zwalczania demoralizacji - w stosunku do osób, które nie ukończyły 18 lat,

2. postępowania w sprawach o czyny karalne - w stosunku do osób, które dopuściły się takiego czynu po ukończeniu 13 lat, ale nie ukończyły 17 lat,

3. wykonywania środków wychowawczych lub poprawczych - w stosunku do osób, względem których środki te zostały orzeczone , nie dłużej jednak niż do ukończenia przez te osoby lat 21.

Nieletnim nazywa się każdą osobę, która została objęta postępowaniem uregulowanym w „Ustawie o Postępowaniu w sprawach nieletnich” z dnia 26.10.1982 r.

• górna granica wieku tej osoby zależy od przyczyny, dla której mają wobec niej zastosowanie przepisy ustawy,

• jeżeli powodem zastosowania przepisów ustawy było zapobieganie i zwalczanie demoralicjazcji, nieletnim jest każdy kto nie ukończył 18 lat.

• Jeżeli powodem zastosowania tych przepisów było dokonanie czynu karalnego - nieletnim jest każdy, kto dopuścił się takiego czynu - po ukończeniu 13 lat, ale przed ukończeniem 17 lat.

• Nadto terminem „nieletni” określa się każdego wobec którego wykonywany jest środek wychowawczy bądź poprawczy.

• Ponieważ część środków wychowawczych może być wykonywana do ukończenia przez poddanego ich oddziaływaniom 18 lat, a cześć środków wychowawczych i poprawczy - do 21 lat, osiągnięcie tego wieku jest ostateczną graniczą, do której można być nazywanym „nieletnim”.

PLACÓWKI OPIEKUŃCZO-WYCHOWAWCZE

1. rodzinne domy dziecka

2. domy dziecka, w tym domy dla małych dzieci,

3. pogotowia opiekuńcze

4. specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze

5. bursy szkolne

6. świetlice i kluby środowiskowe, w tym :dworcowe, profilaktyczno-wychowawcze i terapeutyczne,

7. ogniska wychowawcze

8. młodzieżowe ośrodki socjoterapii, w tym turnusowe,

9. domy wczasów dziecięcych

PLACÓWKI RESOCJALIZACYJNE

młodzieżowe ośrodki wychowawcze:

• diagnostyczno-kierujące

• resocjalizacyjno-wychowawcze

• resocjalizacyjno-rewalidacyjne

RODZAJE ZAKŁADÓW POPRAWCZYCH

1. zakłady resocjalizacyjne:

• o charakterze otwartym - młodzieżowe ośrodki adaptacji społecznej,

• o charakterze półotwartym,

• o charterze zamkniętym dla wielokrotnych uciekinierów z zakładów o charakterze otwartym i półotwartym,

• o wzmożonym nadzorze wychowawczym dla nieletnich o wysokim stopniu demoralizacji

zakłady resocjalizacyjno-rewalidacyjne dla nieletnich upośledzonych umysłowo

zakłady resocjalizacyjno-terapeutyczne dla nieletnich:

• z zaburzeniami psychicznymi lub innymi zaburzeniami osobowości,

• uzależnionych od środków odurzających i psychotropowych,

• nosicieli wirusa HIV.

INSYTYTUCJE ZAJMUJĄCE SIĘ WYCHOWANIEM I ZAPOBIEGANIEM DEMORALIZACJI NIELETNICH

1. rodzinny ośrodki diagnostyczno-konsultacyjne (diagnoza na potrzeby sądu)

2. pogotowia opiekuńcze (diagnoza na potrzeby sądu)

3. policyjne izby dziecka

4. schronisko dla nieletnich (diagnoza na potrzeby sądu)

5. młodzieżowe ośrodki wychowawcze

6. zakłady poprawcze

7. domy dziecka

8. specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze,

9. kuratorskie ośrodki pracy z młodzieżą

10. rodziny zastępcze

11. hufce pracy OHP

12. kuratorzy sądowi

diagnoza

orzekanie

wykonanie środka

RODZINNY OŚRODEK DIAGNOSTYCZNO-KONSULTACYJNY

(placówka podległa Sądowi Rejonowemu, działa w oparciu o zarządzenie Ministra z dnia 1983 r., placówka specjalistyczna, działa w zakresie diagnozy, opieki specjalistycznej i poradnictwa)

Formy działania:

• badania psychologiczne, pedagogiczne, lekarskie, środowiskowe i na tej podstawie wydaje opinie o nieletnich i małoletnich

• wydaje opinie o środowisku rodzinnym

• wydaje opinię o cechach charakteru rodziców

• udziela pomocy specjalistycznej placówkom resocjalizacyjnym (w zakresie opieki psychologicznej)

• prowadzi poradnictwo rodzinne

• współpracuje z instytucjami państwowymi i organizacjami społecznymi

• wspiera pracę kuratora sądowego

POGOTOWIE OPIEKUŃCZE

Zadania:

1. zapewnia doraźną okresową opiekę dzieciom opuszczonym i osieroconym (wiek od 3-18 lat; w wieku 0-3 oddziały dziecięce w szpitalach)

2. organizuje odpowiednią działalność kompensacyjną, terapeutyczną i resocjalizacyjną

3. zapewnia warunki do wypełniania obowiązku szkolnego

4. kwalifikuje dzieci do rodzin zastępczych, adopcyjnych oraz do odpowiednich placówek opiekuńczo-wychowawczych (dom dziecka bądź ośrodek szkolno-wychowawczy)

Do pogotowia opiekuńczego może kierować sąd z wniosków dyrektorów szkół, placówek opiekuńczo-wychowawczych.

Czas pobytu - statutowo pobyt nie dłuższy niż 3 miesiące, ale można go przedłużyć o kolejne 3 miesiące.

Decyzję w sprawie dzieci podejmuje zespół diagnostyczno-kwalifikacyjny. Działa pod kierownictwem dyrektora bądź jego zastępcy, w skład wchodzi pracownik socjalny z Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie.

Zadania zespołu diagnostyczno-kwalifikacyjnego:

• kwalifikowanie dzieci na pobyt w pierwszym okresie w pogotowiu,

• kwalifikuje do zespołów korekcyjno-wychowawczych,

• decyduje o potrzebie badań diagnozujących

• sugeruje umieszenie w placówkach opiekuńczo-wychowawczych,

Grupy wychowawcze do 12 dzieci.

POLICYJNA IZBA DZIECKA (wiek 13-17 rok życia)

Instytucja, która przerywa i ujawnia proces wykolejenia - zapobiega przestępczości nieletnich. Zapewnia doraźną całkowitą opiekę zatrzymanym.

Zadania policyjnej izby dziecka:

• potwierdza, ustala tożsamość nieletnich,

• zbiera niezbędne informacje na temat środowiska nieletniego

• nieletni są poddawani obserwacji,

• zawiadamia się rodziców bądź opiekunów oraz policję właściwą dla miejsca zamieszkania, władze oświatowe, przy dokonaniu przestępstwa - prokuraturę

• w razie ucieczki zawiadamia się placówkę,

zapewnia:

• wyżywienie,

• czysta bielizna

• środki higieny osobistej

Pobyt wynosi 48 godzin, wyjątkowo 72 godziny - jeżeli trwa procedura wyjaśniania, na wniosek sądu może być jeszcze dłuższy.

SCHRONISKO DLA NIELETNICH

(instytucja resocjalizacyjna, przyczynia się do zebrania materiałów o nieletnim, placówka o charakterze diagnostyczno-resocjalizacyjnym, kieruje się nieletnich którzy ukończyli 13 lat a nie ukończyli 18 lat najczęściej na 3 miesiące)

Zadania:

• zapewnia pozostającego nieletniego do dyspozycji sądu, prokuratora, sędziego rodzinnego (opinia dla sądu zawiera ocenę osobowości, ocenę środowiska rodzinnego, ocenę stanu zdrowia psychicznego i fizycznego, bada się poziom rozwoju intelektualnego, bada się poziom szkolny, określa się stopień demoralizacji, perspektywicznie określa się zainteresowania, uzdolnienia, określa się warunki rodzinne, bytowe, wychowawcze)

Działania resocjalizacyjne:

• ważny jest pierwszy okres pobytu (policyjna izba dziecka, prokurator daje sankcje, schronisko) - szok izolacyjny (wypytanie nieletniego),

• po okresie 2 tygodni kwarantanny wchodzi jako normalny wychowanek, chodzi do szkoły - nauczanie ma charakter indywidualny,

• prowadzi się zajęcia korekcyjne,

• warsztaty - mają za zadanie preorientację zawodową, rozpoczęcie przysposobienia zawodowego,

• internat (zapewnia warunki bytowe: jedzenie, ubiór, wypoczynek, zajęcia)

Sąd może zastosować środek wychowawczy: młodzieżowy ośrodek wychowawczy, odpowiedzialny dozór rodziców, odpowiedzialny dozór kuratora sądowego dla nieletnich, kuratorski ośrodek pracy, skierowanie do MOW, rodzina zastępcza

Środki poprawcze: skierowanie do zakładu poprawczego

ZAKŁAD POPRAWCZY

(po skazaniu. Nauka, kształcenie zawodowe, działalność opiekuńcza wolnoczasowa, praca w warsztatach szkolnych)

MOW (wiek 10-17 lat)

Kurator sądowy pomaga nieletniemu i pełni opiekę nad nim i nad rodziną, współpracuje z rodziną, ze szkołą, organizacją sportową. Kurator współpracuje z sędziami w zakresie nadzoru nad wykonywaniem poleceń sędziowskich.

W Niemczech preferuje się opiekę, wychowanie, psychoterapię. Organizowane są dla nieletnich pod opieką kuratorów letnie obozy, wspólnoty terapeutyczne.

ANGLIA I WALIA

Ustawa o dzieciach i nieletnich z 1969 r.

Zjawisko przestępczości nieletnich

Zjawisko nieletnich w zagrożeniu

Działalność wychowawcza jest bardziej wskazana, niż środki represyjne. Pociągnięcie nieletnich do odpowiedzialności sądowej jest niepożądane z uwagi na stygmatyzujące działanie.

Ustawa o dzieciach i nieletnich - dwie kategorie:

Dzieci do lat 14 lat są nieodpowiedzialne karnie

Dzieci od lat 15 - można wszcząć postępowanie karne

Organy zajmujące się nieletnimi:

1. ośrodek opieki społecznej - nieletni przestępcy do 17 lat (potrzebujący potrzeby i ochrony).

Ośrodki zajmują się wykonaniem zaleceń dyscyplinujących przez policję, z pominięciem sądu dla nieletnich. Ośrodek może umieścić w placówce wychowawczej lub rodzinie zastępczej (potrzeba jest zgoda sądu i nieletniego, w przypadku braku zgody - sprawa trafia do sądu).

2. policja - ma szerokie kompetencje:

• prowadzi całe sprawy na etapie przygotowawczym;

• działają we wszystkich sprawach, w których występują nieletni (powołane są sekcje do spraw nieletnich);

• są zobowiązani do współdziałania ze wszystkimi organami, które zajmują się nieletnimi;

• ma obowiązek przekazania sprawy do ośrodka opieki społecznej;

• w błahych sprawach może udzielać ostrzeżenia bez wszczynania sprawy;

3. sąd dla nieletnich

Postępowanie cywilne. Są to sądy w rodzaju sądów pokoju - sędziami są społeczni ludzie, często bez wykształcenia prawniczego (ludzie zaufania publicznego), są oddzielone od sądów zwykłych; działają w składach 3-osobowych, wspiera ich prawnik. Sąd dla nieletnich prowadzą dwa rodzaje spraw: sprawy cywilne (nieletni zagrożeni, maltretowani, zaniedbane, nieletni którzy się nie uczą, może się skończyć oddaniem pod odpowiedzialny dozór rodziców bądź oddanie pod dozór kuratora dla nieletnich lub ośrodek opieki społecznej, zapłacenie odszkodowania. Sędziowie nie chcą znać nieletniego przed rozprawą (jest obiektywny).

Postępowanie karne (nieletni - przestępcy). Może być orzeczona kara grzywny, kara umieszczenia w ośrodku zatrzymań (kiedy nieletni skończył 14 lat na okres do 3 miesięcy) lub umieszczenie w zakładzie wychowawczym.

4. kuratela sądowa (probacja)

W 1907 r. powstał akt prawny przekazywania przestępców pod dozór kuratora. Johna Augustus - kurator.

5. schroniska (probacion hotel)

6. internaty (6-12 miesięcy kieruje sąd). System półwolnościowy pod nadzorem sądu.

7. opieka sprawowana poprzez osoby godne zaufania - w charakterze rodziny zastępczej

8. nadzorujące ośrodki opiekuńcze przeznaczone przeważnie dla chłopców w wieku 10-17 lat. Trafiają tam ci, którzy nie dopuścili się poważniejszych przestępstw. Organizuje się zajęcia w tych ośrodkach - w szkołach, budynkach policji.

9. wspólnoty terapeutyczne (rehabilitacyjno-terapeutyczne). Powstały w latach 80-tych. Zajmują się resocjalizacją narkomanów, np. Dom Elżbiety w Londynie.

10. instytut jej królewskiej mości - zakład karny w południowo-wschodniej Anglii.

Jest 5 bloków mieszkalnych z blachy. W każdym bloku 60-80 pojedynczych cel. Może tam przebywać 376 osadzonych. Od kwietnia 2000 r. więźniowie do 18 roku życia, którzy mają nie więcej niż 2 lata do końca kary. Nie ma sprawców przestępstw seksualnych, nie ma uzależnionych. Wszystkie cele w ciągu dnia są otwarte. Na 60 osadzonych jest 3 f-szy. Ponad połowa to członkowie mniejszości etnicznych. Wszyscy f-sze dojeżdżają do pracy. Każdy z f-szy ma klucz, który umożliwia się poruszanie się po całym terenie. Jako broń mają gwizdki, nie było zagrożenia w ciągu ostatnich 12 lat i nie trzeba było używać gwizdków. 1/3 załogi to kobiety. Główne problemy to narkotyki, bójki, pobicia, czy samouszkodzenia. Kilka razy w miesiącu są badani na okoliczność narkotyków. Każdy nowy trafia na 3 tygodnie do przejściówki, gdzie jest poddawany badaniom lekarskim, opracowuje się dla niego indywidualny program resocjalizacji. Każdy osadzony ma swojego opiekuna. Popularna jest forma wolontariatu.

SYSTEM SZWEDZKI

System szwedzki ma ponad 100-letnią historię. Większość spraw dzieci i młodzieży przekazywana jest instytucją poza sądowym. 1864 r. uznano w Szwecji dzieci do 15 lat jako bezwarunkowo nieodpowiedzialne karnie. 1902 r. - wydano 3 ustawy, które miały na celu ochronę dzieci:

1. o dzieciach wychowywanych przez osoby obce do 7 roku życia,

2. o wychowaniu publicznym dotyczyła dzieci do 15 roku życia, których prawidłowy rozwój był zagrożony (niedbalstwo rodziców, zle prowadzenie, brak możliwości rodziców do sprawowania opieki)

3. o nieletnich przestępcach - zawiera przepisy regulujące postępowanie z nieletnimi sprawcami przestępstw. Aktualnie postępowanie z nieletnimi regulowane jest ustawą o ochronie społecznym dzieci i młodzieży z 1960 r. oraz kodeks karny z 1962 r.

Dwie kategorie nieletnich (ustawa z 1962 r.)

• nieletni do 15 roku życia

• nieletni między 15-18 rokiem życia.

Sprawy nieletnich rozpatrują komisje opieki społecznej nad dziećmi i młodzieżą oraz sądy powszechne.

Postępowanie przygotowawcze prowadzi komisja opieki społecznej nad dziećmi i młodzieżą. Istnieje ścisła współpraca pomiędzy prokuratorem, sądem a komisją.

Środki prewencyjne:

• rodzina zastępcza,

• placówka wychowawcza.

Sąd powszechny może umieścić w szkole. Zwykłe przestępstwa rozpatruje jeden sędzia. Jeżeli przestępstwo zagrożone jest do 1 roku, to rozpatruje sprawę 1 sędzia i 2 asesorów. Jeżeli poważniejsze przestępstwa to 1 sędzia i 7-9 asesorów.

Wiezienie - szkoła. Nie krócej niż 1 rok ale nie dłużej niż 5 lat. O skierowaniu decyduje komisja więzienna, urzędująca w szkole. W pierwszym okresie jest rygorystycznie traktowany, w kolejnym okresie może być umieszczony w internacie. Po roku nadzór może już nie być tak rygorystyczny. Sędzia może warunkowo zawiesić karze i poddać nieletniego pod nadzór ochronny, może zobowiązać do naprawienia szkody. Nie można orzekać kary dożywotniej pozbawienia wolności, jeżeli nieletni nie ukończył 18 lat. Obligatoryjne zwolnienie z zakładu zabezpieczające po odbyciu 5/6 kary. Istnieje system nadzorowania ochronnego.

System amerykański system resocjalizacji szokuje:

• rozmiarem,

• surowością kar,

• brutalnością.

Zakładają, że więźniowie będą pracować w tych zakładach.

1

---