Kryminologia- nauka o przestępstwie (grec. krymi- przestępstwo)

- przestępstwo

- przestępca

- patologia społeczna

- system sprawiedliwości karnej

- profilaktyka kryminologiczna

Przestępstwo:1) przestępczość klasyczna- jeden sprawca i jedna ofiara, 2) przestępczość zorganizowana- kryterium ekonomiczne (zyski są ogromne, przewyższają dochody całego państwa), kryterium prawne (przestępczość zorganizowana paraliżuje wymiar sprawiedliwości).

Przestępstwo uległo procesowi demokratyzacji. Przestępcą może być każdy, z każdej grupy społecznej.

Patologia społeczna- samobójstwa, prostytucja.

System sprawiedliwości karnej -narastanie potencjalnej bezkarności zachęca przestępców do dokonywania przestępstw.

1. profilaktyka kryminologiczna -jej celem jest nadanie pozytywnego kierunku aktywności ludzkiej, czyli kształtowanie postaw prospołecznych przez system wychowawczy i system oświatowy. Opiera się na naukach humanistycznych..

2. profilaktyka karna- zapobieżenie temu, aby sprawca popełnił po raz drugi przestępstwo. Kara śmierci spełnia dwie funkcje:1. ludzie boją się śmierci, 2. ci, którzy popełnili przestępstwo są wyeliminowani ze społeczeństwa.

3. profilaktyka kryminalistyczna - jej celem jest udaremnienie lub utrudnienie dokonania przestępstwa.

4. profilaktyka penitencjarna- jej celem jest takie ukształtowanie warunków odbywania kary pozbawienia wolności, aby sprawca po zwolnieniu z więzienia nigdy już do niego nie wrócił.

5. polityka antywiktymizacyjna- (wiktymologia- nauka o ofierze, wiktymologia kryminalna - nauka o ofierze przestępstwa). Zagadnienie roli ofiary w genezie przestępstwa. Sprawca oddziałuje na ofiarę, a ofiara na sprawcę.

Każdy z nas powinien antycypować (przewidywać) skutki swojego działania.

Bezpieczeństwo obywatela jest uzależnione od dwóch warunków: 1) bezpieczeństwo ogólne- zapewnione przez państwo, 2) bezpieczeństwo indywidualne, - o które sami dbamy.

Dwa źródła informacji o przestępczości:

1. Państwowy System Statystyki Kryminalnej

• Statystyka policyjna (przestępstwo zarejestrowane w danym czasie)

• Statystyka prokuratorska

• Statystyka sądowa

• Statystyka więziennictwa (penitencjarna)

2. Statystyka kryminologiczna - liczbowe zestawienie wyników badań naukowych.

Współczynnik przestępczości jest to liczba przestępstw zarejestrowanych w statystyce policyjnej na 100 000 ludności zamieszkałej na danym terytorium.

Działy:

1. przestępstwo

2. wydarzenia nadzwyczajne

Wady statystyki policyjnej - ograniczoność danych, zawiera brudną masę przestępstw.

Zalety: 1.operatywność - na podstawie meldunków komenda główna robi raport dzienny wszystkich wydarzeń, 2. zawiera największą masę statystyczną.

Statystyka prokuratorska -to statystyka biurowa, nie odgrywa żadnej roli.

Statystyka sądowa- jednostką obliczeniową jest 1 osoba skazana. Współczynnikiem jest liczba osób skazanych prawomocnie w stosunku do 100 000 osób odpowiedzialnych karnie.

Zaleta statystyki sądowej -wszystko zostało uwiarygodnione ( w obecności sędziego i adwokata).

Centralny Rejestr Skazanych prowadzi Ministerstwo Sprawiedliwości ( po pewnym czasie karty są usuwane, można wtedy już mówić o niekaralności).

Statystyka więziennictwa - jednostką obliczeniową jest osoba osadzona.

Osoba osadzona - osoba tymczasowo aresztowana lub odbywająca karę pozbawienia wolności.

Zalety - ogromy materiał ludzki do badań (czy jest poczucie winny itp.)

Wady - mała masa statystyczna.

Ciemna liczba przestępstw - liczba, przestępstw, które nie zostały zarejestrowane.

Jasna liczba przestępstw - liczba przestępstw, które zostały zarejestrowane i osądzone.

Złota liczba przestępstw- nadużycia, nadużycie władzy, przestępstwa publiczne.

Ciemna liczba - jest to stosunek przestępczości rzeczywiście dokonanej do przestępczości zakończonej wyrokiem skazującym. Tworzy się ona przez brak zameldowania o przestępstwie (nie meldujemy ze strachu, czekamy na możliwość samosądu, boimy się kompromitacji moralnej, oportunizm policji- nie przyjmowanie zawiadomień i nie nadawanie biegu sprawie).

10:1 dzieciobójstwo

20: 1 pożary

na X dokonanych przestępstw 1 zostaje wykryte. Ciemna liczba istnieje przy wszystkich rodzajach zabójstw. Do wiadomości policji dociera 52%.

Metodologia badań- obejmuje cele i środki……………..

Badania z zakresu symptomatologii krym. mają na celu poznanie objawów przestępczości, mogą dotyczyć struktury i dynamiki przestępczości, geografii kryminalnej. Badanie etiologii przest. - relacje pomiędzy poziomem rozwoju umysłowego a przestępstwem. Są to badania o przyczyny przestępczości w skali makro i mikro. Kolejne badania dotyczą doboru policjantów, jak ma funkcjonować sąd, jak to wpływa na przestępczość. Badania monograficzne - anatomia określonego zjawiska przestępstwa. Badania tzw. „stadium przypadku” - stosujemy, gdy sprawca jest nadzwyczajny, gdy ofiara jest nadzwyczajna lub, gdy metody są nadzwyczajne.

Metody badań:

1. Statystyczne - jeżeli liczba przypadków nie przekracza 2000 możemy przeprowadzić badanie całościowe. Jeżeli ich liczba jest duża badamy część zamiast całości, a wnioski z próby przenosi się na całość.

Interpolacja- mamy 1993,1995, 1997,1999 - powódź zniszczyła akta z 1994, 1996, 1998. Stosując metody interpolacji możemy za pomocą wzorów matematycznych obliczyć brakujące dane, mając dane krańcowe (1993, 1999).

Ekstrapolacja - wychodzimy poza znane nam szeregi statystyczne. Są to metody prognozowania kształtu przestępczości.

2. Psychologiczne -

Obserwacja - celowe czynienie spostrzeżeń.

O. uczestnicząca - tkwię w grupie społecznej i czynię spostrzeżenia ( policja wprowadza swojego człowieka do grupy przestępczej). Czasami następuje integracja z daną grupą społeczną (utożsamienie się z przestępcami).

O. nieuczestnicząca - dane niedokładne, fragmentaryczne, nie ma podstaw do wyciągania wniosków.

Badanie za pomocą testów:

• Testy instrumentalno-techniczne - badanie inteligencji, uwagi. Ich celem jest poznanie naszych uzdolnień, są to metody techniczne.

• Testy projekcyjne - ich istotą jest uzewnętrznienie osobowości człowieka, co myśli, co czuje. W psychiatrii stosuje się je do terapii osób chorych.

3. Socjalne - wywiady, badanie opinii publicznej, sondaż - pozwala na uzyskanie opinii społecznej dość szybko. Stosujemy kwestionariusze naukowe do badań, oraz badania panelowe (powtarzalne) służące do poznawania postaw grup społecznych. Możemy za pomocą powtórzeń sprawdzić trwałość postaw i poglądów ludzkich. Odmianą badań panelowych są badania katamnestyczne dot. badań nad losem życia przestępcy zwolnionego z więzienia. Badania te są powtarzane, co 5 lat.

4. Badania stanu zdrowia - dotyczy zdrowia psychicznego. „Nie podlega karze, kto z powodu choroby psychicznej, urazu, nie może rozpoznać wagi swojego czynu.”

Niemożność kierowania swoim postępowaniem to kompulsywność- działanie pod przymusem wewnętrznym.

5. Badania dokumentów - materiały biograficzne (pośrednie poznawanie człowieka za pomocą dokumentów).

6. Metoda lingwistyczna- badanie żargonu przestępczego. Znajomość elementów kultury przestępczej służy poznawaniu i zwalczaniu świata przestępczego.

Ocena przestępczości w Polsce.

Zajmując się przestępczością należy poruszyć kilka zagadnień z nią związanych tj. struktura, dynamika przestępczości z uwzględnieniem kwalifikacji prawnych, wykonywalność przestępstw oraz dane charakteryzujące sprawców.

Ogólna liczba przestępstw stwierdzonych w Polsce waha się od 850tyś. do 1mln. rocznie. Wzrost liczby przestępstw nie dokonuje się regularnie. Najgroźniejsze przestępstwa; zabójstwa zdarzają się na terenie kraju rocznie około tysiąca razy i ich liczba stale wzrasta - w 1997r. 1093. Rośnie również liczba uszkodzeń ciała, jednak tempo wzrostu jest łagodniejsze. Systematycznie i intensywnie natomiast rośnie liczba przestępstw polegających na udziale w bójce lub pobiciu, w 1991r. - 5553 a w roku 1997 - 13000. Od kilki lat rośnie liczba kradzieży mienia (1991r. - 139507), w 1995r. osiągnęła już 211602 i znacznie zmalała w roku następnym. Jednak utrzymuje się dość wysoki poziom. Najbardziej pospolitym przestępstwem w Polsce jest kradzież z włamaniem (w 1991r. - 355896) i przez ostatnie lata utrzymuje się na podobnym poziomie. Niepokojąco wzrasta liczba przestępstw drogowych, biorąc pod uwagę gwałtowny wzrost liczby samochodów. Wzrost liczby samochodów pociągnął za sobą wzrost liczby ich kradzieży. Jeszcze w 1995r. liczba kradzieży znacznie ustępowała liczbie przypadków zagarnięcia mienia społecznego, a w 1996r. już znacznie tę liczbę przekroczyła. Wzrasta liczba fałszerstw pieniędzy, dokumentów np. związanych z działalnością gospodarczą (fikcyjne faktury, kontrakty).

Związane jest to często z przestępstwami gospodarczymi. Pomimo tak dużego wzrostu przestępczości, w ostatnich latach wykrywalność przestępstw zdecydowanie poprawiła się w stosunku do wykrywalności w roku 1990, co jest uwidocznione w statystykach do roku 1997. Po roku 1997 odsetek wykrywanych przestępstw zaczął spadać.

Uogólniając można powiedzieć, że są rodzaje przestępstw, których odsetek wykrywalności jest bardzo wysoki i do takich można zaliczyć przestępstwa drogowe, uszkodzenia ciała i zabójstwa. Stale rośnie również wykrywalność zgwałceń co świadczy, że ofiary zgłaszają je do organów ścigania i współpracują z nimi.

Zdecydowanie gorzej wygląda statystyka wykrywalności kradzieży, podczas gdy wykrywalność innych rodzajów przestępstw wzrasta. Szczególnie w przypadku kradzieży notuje się zdecydowany regres wykrywalności. Nie wiele lepsza jest wykrywalność kradzieży z włamaniem zarówno minia społecznego jak i prywatnego.

Do grup wiekowych najbardziej kryminogennych w Polsce należą grupy wiekowe nastolatków. Powyżej 1% podejrzanych, to osoby co do których podejrzenia dotyczą kradzież samochodów. Wśród przestępstw gospodarczych dominują osoby podejrzane o zagarnięcie mienia społecznego (ustawa karno - skarbowa). Wzrasta udział w przestępczości cudzoziemców (około 2% podejrzanych cudzoziemców o dokonanie przestępstw), głównie z krajów byłego ZSRR. Ponad połowa ofiar (poszkodowanych) to Niemcy, ponieważ cechuje ich bierność w ochronie własnego mienia.

Zapobieganie przestępczości.

Całokształt zagadnień zapobiegania przestępczości można określić mianem polityki kryminalnej. Ze względu na cel i metody działalności profilaktycznej należy wyróżnić kilka dziedzin, a mianowicie: politykę karną oraz profilaktykę penitencjarną.

Profilaktyka kryminalistyczna to zespół metod i środków mających na celu uniemożliwienie albo utrudnienie dokonania przestępstwa. W metodach dominują elementy obiektowe, sprowadzające się do fizycznego przeciwdziałania zamiarowi realizacji akcji przestępczej np. zabezpieczanie obiektów przed włamaniem (systemy alarmowe itp.), banknotów przed fałszowaniem (liczne zabezpieczenia), zwiększenie liczby nocnych patroli policyjnych. Profilaktyka ta obejmuje bezpośrednie działanie organów ścigania karnego jak również instytucji państwowych i społecznych jak i obywateli kierunku niedopuszczenia do konkretnego przestępstwa. Polityka karna ma na celu takie dostosowanie kary do rodzaju i okoliczności przestępstwa oraz osobowości sprawcy, aby kara ta przyczyniła się do spełnienia zadania ochrony społeczeństwa a jednocześnie gwarantował, jeśli to możliwe, powrót skazanego do normalnego życia.

W zakres polityki karnej należy włączyć zagadnienia efektywności ścigania przestępstw. Wysoka wykrywalność sprawców przestępstw stanowi bardzo istotny czynnik powstrzymujący potencjalnych sprawców.

Zgodnie z klasycznym podejściem, prawo karne jest ujmowane za strażnika zasad i wartości określanych przez państwo. Jako działanie jest pomyślane jako przywracające równowagę, po jej zaburzeniu wskutek naruszenia tych zasad. Ma ono funkcję kompensacyjną. Jedną z funkcji systemu wymiaru sprawiedliwości jest odstraszanie potencjalnych przestępców.

Profilaktyka penitencjarna sprowadzając się do wykonania kary ma na celu takie ukształtowanie warunków jej przebiegu, aby w optymalnym stopniu realizować funkcje resocjalizacji.

Profilaktyka kryminalna obejmuje zagadnienia powstania i etiologii czynu przestępczego. Ma na celu nadanie pozytywnego kierunku aktywności ludzkiej (poprzez metody psychologii) oraz wywarcie pozytywnego wpływu na ujemne postawy. Przyczyny przestępstw stanowią podstawę opracowania metod i środków zapobiegania przestępstwom.

Metodologia badań kryminologicznych

Metodologię można traktować jako szczególny rodzaj umiejętności rozwiązywania problemów badawczych. Badania kryminologiczne mają na celu rozpoznawanie cech sprawców przestępstw, etiologii, dynamiki i struktury. Jedną z najważniejszych metod kryminologicznych jest ekspertyza, która jako szczególnie dokładna metoda pozwala na bardzo przybliżone określenie z dużym prawdopodobieństwem rzeczywistych przyczyn, skutków działań przestępczych. W szczególnych przypadkach dotyczących ofiar i sprawców, stosowana jest metoda Case-Study, która polega na szczegółowym badaniu danego przypadku. Badania psychologiczne odgrywają bardzo ważną rolę w określaniu tzw. portretów psychologicznych sprawcy, ofiary lub świadków. (Badania projekcyjne)

Jedną z metod badawczych stosowaną w kryminologii jest tzw. statystyka kryminologiczna. Źródłami pozyskania danych są sprawozdania składane przez organy ścigania karnego. Metodami zbierania danych są obserwacje, ankiety i kwestionariusze oraz dokumenty. Stosowana jest interpolacja statystyczna tzw. uzupełnienie brakujących szeregów statystycznych. Ekstrapolacja polega na dodaniu przyszłych szeregów, co wiąże się bezpośrednio z prognozowaniem. Najlepszymi okresami do prognozowania są okresy trzy letnie, chociaż metody statystyki opisowej i matematycznej są obarczone dużym błędem.

Metodą stosowaną w badaniach jest badanie części (próby) zamiast całości badanego zagadnienia. Badana jest część zamiast całości jako reprezentatywna dla określonego zjawiska badanego. Badania stanu zdrowia psychicznego i fizycznego dostarczają ważnych informacji o sprawcy, ofierze lub świadkach zdarzenia. Można wówczas określić, na podstawie otrzymanych wyników, jaki był stan psychiczny i fizyczny osób bezpośrednio i pośrednio uczestniczących lub pokrzywdzonych na skutek działania przestępczego.

Metody badań kryminologicznych pozwalają na określenie, jaka jest struktura, dynamika, etiologia zachowań, rodzaje przestępstw, ich rozszerzanie się lub zmniejszanie liczby przypadków.

Ogólne zasady prawa karnego.

Prawo karne (materialne, procesowe i wykonawcze) reguluje praktykę zwalczania przestępstw, stanowiąc zasady wykrywania, ścigania, stosowania środków zapobiegających oraz orzekania i wykonywania kar i innych środków resocjalizacyjnych.

W Polsce skodyfikowano zasady wykonywania orzeczeń sądowych - kodeks karny wykonawczy. Kodeks Karny z 1997r. jest wynikiem współczesnych doktryn kryminologicznych i aktualnych tendencji w zakresie polityki kryminalnej.

Kolegia ds. wykroczeń włączono (ustawą z 8.06.1990r.) w system sądownictwa i podlegają nadzorowi administracyjnemu ministra sprawiedliwości. Postępowanie mandatowe w sprawach wykroczeń należy do kompetencji policji i innych upoważnionych organów.

Część ogólna Kodeksu Karnego zawiera zasady odpowiedzialności karnej, reguluje te zganienia, które łączą się ściśle z odpowiedzialnością karną człowieka. Zawiera również wytyczne dla sądu. Część szczegółowa zawiera poszczególne rodzaje przestępstw. Każdy przepis zawiera dwa elementy: dyspozycyjne i sankcję np.:, „Kto zabija człowieka”. Sankcje zawierają pewne granice, w jakich sędzia może osądzić karę. Przepisy karne stosuje się w stosunku do przestępcy, który popełnił czyn zabroniony pod groźbą kary na terytorium Polski.

Zostały stworzone warunki, aby w przypadku, gdy przestępstwo jest zagrożone karą pozbawienia wolności nie przekraczającą pięć lat, sąd mógł orzec zamiast kary pozbawienia wolności grzywną albo karę ograniczenia wolności, w szczególności, jeśli orzeka ośrodek karny.

Sąd wymierza karę, (art. 53§1KK) według swojego uznania, by jej dolegliwość nie przekraczała stopnia winy, uwzględniając stopień społecznej szkodliwości czynu oraz biorąc pod uwagę cele zapobiegawcze i wychowawcze, które ma osiągnąć w stosunku do skazanego a także potrzeby w zakresie kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa.

Przy wymiarze kary nieletniemu albo młodocianemu (art. 54§1KK) sąd kieruje się przede wszystkim tym, aby wychować sprawcę.

---