ykl menstruacyjny zachodzący w organiźmie kobiety jest wynikiem niesłychanie delikatnie wyważonego procesu wymiany informacji między obszarem mózgu zwanym podwzgórzem, przysadką mózgową, jajnikami i macicą. Hormony, związki chemiczne wyprodukowane przez gruczoły dokrewne pełnią funkcje nośnika informacji i przenoszone w układzie krwionośnym wywierają wpływ na działanie odległych narządów takich jaj jajnik czy macica. Procesy te są wzajemne od siebie i powiązane ze sobą na drodze wzajemnych sprzężeń.
Dla uproszczenia skomplikowanych zjawisk jakie cyklicznie zachodzą w organiźmie kobiety możemy wyróżnić trzy jego części:
cykl owulacyjny lub jajnikowy
cykl endometrialny lub maciczny
Hormony produkowane przez obszar podwzgórza, przysadkę mózgową oraz jajniki sterują powiązanymi ze sobą procesami rozwoju pęcherzyków Graafa, zawierających dojrzewającą komórkę jajową (oocyt) i równoległymi procesami przemian zachodzących w błonie śluzowej macicy (endometrium), w której po zapłodnieniu jaja zagnieżdża się rozwijający się zarodek. W razie nieobecności ciąży cykl przemian powtórzy się po upływie około dwudziestu ośmiu dni.
Podwzgórze jest małych obszerem mózgu, który produkuje gonadolibernę (GnRH), hormon który pobudza przysadkę do wytworzenia dwóch różnych hormonów: lutotropiny (LH) i folitropiny (FSH), które z kolei wpływają na funkcjonowanie jajników. Wydzielanie GnRH jest sterowanie na zasadzie sprzężenia zwrotnego, które polega na tym, że wysokie stężenia hormonów tropowych przysadki oraz hormonów jajnika hamują wydzielanie tego hormonu.
Podczas menstruacji zaczyna wzrastać poziom hormonu folikulotropowego FSH, który stymuluje jajnik do powstawania i rozwoju jednego lub większej ilości pęcherzyków Graafa w którym dojrzewa komórka jajowa. W odpowiedzie na stymulację FSH ścianki pęcherzyka wytwarzają estrogen, hormon żeński odpowiedzialny za zdolność kobiety do osiągania podniecenia seksualnego i za rozwój drugorzędnych cech płciowych (macicy, jajowodów, narządów płciowych zewnętrznych i gruczołów mlekowych). W wyniku ciągłego wzrastania poziomu FSH zaczyna dominować jeden z pęcherzyków, który wytwarza wzrastające ilości estrogenów, które na zasadzie sprzężęnia zwrotnego ujemnego hamują produkcję FSH.
Po pewnym okresie czasu, przysadka mózgowa jednorazowo wytworza wysoką dawkę lutotropiny LH (pik LH), która inicjuje końcowe procesy dojrzewania komórki jajowej doprowadzając po około trzydziestu godzinach od chwili wytworzenia piku LH do jajeczkowania czyli pęknięcie pęcherzyka Graafa i uwolnienia komórki jajowej. Wysokie stężenia LH powodują przekształcenie resztek pęcherzyka Graafa w ciałko żółte (corpus luteum), które zaczyna wytwarzać estrogeny oraz duże ilości progestrogenu. Jeżeli dojdzie do zapłodnienia ciałko żółte nadal produkuje estrogeny i progesteron. Natomiast jeżeli nie dojdzie do zapłodnienia komórki jajowej ciałko żółte zanika i przestaje wytwarzać hormony, a gwałtowny spadek ich poziomów stanowi z kolei sygnał dla przysadki mózgowej do rozpoczęcia produkcji FSH co tym samym zapoczątkowuje kolejny cykl hormonalny.
Noworodek płci żeńskiej po urodzeniu ma skończoną liczbę komórek jajowych które stanowią zapas na całe przyszłe życie zdolnej do podjęcia czynności rozrodczych kobiety. Komórki te otaczone są warstwą komórek nabłonka pęcherzykowego (komórek ziarnistych) określane są mianem pęcherzyków pierwotnych. Liczbę gotowych do dojrzewania pęcherzyków przechowywanych w jajnikach szacuje się na około czterysta tysięcy z których każdy zawiera jeden oocyt, czyli jajo. Pod wpływem hormonu wydzielanego przez przysadkę mózgową - folikulotropowego (FSH) dochodzi do pobudzenia wielu pęcherzyków w jajniku, które osiągając pewne zaawansowanie w rozwoju, wypełniają się płynem rozsuwającym komórki, co prowadzi do utworzenia jamy pęcherzyka. Część komórek tworzy wzgórek jajonośny wypuklający się do śwatła pęcherzyka natomiast część odsuniętych od jaja komórek tworzy warstwę ziarnistą.
Z chwilą gdy poziom FSH zaczyna wzrastać jedynie pęcherzyk znajdujący się w najbardziej zaawansowanym stadium rozwoju zaczyna dominować nad pozostałymi pęcherzykami które ulegają atrofii, obumarciu, nie uwalniając znajdującego się wewnątrz nich oocytu. Dominujący pęcherzyk wytwarza rosnące ilości estrogenu, które pobudzają przysadkę mózgową do wyzwolenia napływu hormonu lutotropiny LH, który inicjuje ostateczne fazy dojrzewania komórki jajowej, przygotowując ją do zapłodnienia, wywołuje pęknięcie pęcherzyka Graafa i uwolnienie jaja. LH po owulacji wpływa na przekształcenie pęcherzyka w ciałko żółte, które mając ograniczoną żywotność, utrzymuje swoją aktywność przez około dwanaście dni, w czasie których produkuje zarówno estrogen, jak i progestron. Jeśli po upływie tego czasu nie otrzyma sygnału o zapoczątkowniu ciąży, zaprzestaje produkcji hormonów i przemienia się w ciałko białawe, które stopniowo zanika, tworząc na powierzchni jajnika niewielką bliznę. W przypadku kiedy dojdzie do zapłodnienia dochodzi do wzrostu hormonu hCG (ludzkiej gonadotropiny kosmówkowej), która stymuluje ciałko żółte do nie słabnącej produkcji estrogenu i progestrogenu, koniecznych dla utrzymania ciąży.
Pierwsza faza cyklu to krwawienie miesiączkowe (menstruacja) określana bywa fazą "menstruacjyjną" trwa zwykle od 1 dnia krwawienia (1 dzień cyklu) do 5 dnia. Druga faza cyklu jajnikowego (6-14 dzień cyklu), polegająca na dojrzewaniu pęcherzyków, trwająca aż do chwili jajeczkowania to faza folikularna. Faza trzecia od chwili jajeczkowania do pojawienia się krwawienia miesiączkowego (15-28) to faza lutealna.
Wnętrze jamy macicy wyścieła warstwa błony śluzowej zwana endometrium, o grubości około pół centymetra.
W czasie trwania cyklu miesiączkowego endometrium czyli błona śluzowa wyścielająca wnętrze jamy macicy o grubości około 1 cm. podlega charakterystycznym zmianom.
W fazie proliferacyjnej cyklu endometrium reaguje na zwiększony poziom estrogenu (w jajniku faza folikularna) wzrostem i pogrubieniem tkanek. W chwili jajeczkowania, kiedy dochodzi do wzrostu poziomu progesteronu w endometrium zachodzą przemiany przygotowujące do przyszłęgo przyjęcia zapłodnionej komórki jajowej polegające na wydzielaniu przez gruczoły endometrialne płynu, którym odżywia się zarodek w ciągu pierwszych trzech dni spędzonych w macicy zanim zagnieździ się w błonie endometrialnej. Faza ta określana jest mianem fazy wydzielniczej. Jeśli nie dojdzie do zapłodnienia po około dwunastu dniach ustaje produkcja estrogenu i progestronu przez ciałko żółte w wyniku czego rozpocznie się aktywaność menstruacyjna w czasie której następuje wydalanie złuszczonych tkanek zbędnej błony śluzowej macicy.
|