KRYMINOLOGIA - jest nauką obejmującą wiedzę na temat przestępstw i przemocy, a także przyczyn powstawania zjawiska przestępczości i jego przejawach, a także o powiązanej z nim patologii społecznej oraz o metodach mających na celu ograniczenie wszystkich tych zjawisk NAUKA POLITYKI KRYMINALNEJ- nauka o zapobieganiu przestepczosci i o jej kontroli CEL NAUKI POL. KRYM.:opis i wyjasnienie rzeczywistosci, likwidacja przestepczosci, ograniczenie przestepczosci, utrzymanie porzadku. I WERSJA: kryminologia zapobieganie i kontrola, struktura i dynamika przestepczosci, fenomenoogia( przejawy, opis przestepczosci, etiologia (przyczyny, geneza przestepczosci) II WERSJA: polityka kryminalna: zapobiega, kontroluje, kryminologia: opisuje i podaje przyczyny przestepczosci) III WERSJA: wyodrebnienie polityki kryminanej dla celow dydaktycznych) PATOLOGIA- nauka o cierpieniu, o formach udzkiej aktywnosci, które postrzegane sa jako spoleczne zlo, zaburzenia ladu spol.tworca polskiej pat. adam podgorecki MŁODZIEZ- na gruncie psych. i pedagog. to kategoria wiekowa jednostki które sa w stadium przejsciowym, w naukach spol. to gr. spol. lub kategoria spol.- demograficzna, gr gimnazjalistow (13 - 16 r.z.) licealistow (16-19 .z.) studentow (19 - 25 r.z.) PROGRAM- zalozenia postulaty i cele dzialalnosci, plan czynnosci czy prac, zakres wiedzy objetej nauczaniem szkolnym lub akademickim, wyklad pewnych zalozen i wytycznych dzialania które się realizuje. PRZEDMIOT POL. KRYMIM.: formalny - aspekt ujecia czlowieka, wyższy- zapobieganie przestepstwom, materialny- czlowiek, szeroki-zapobieganie przestepczosci, patologii, pol. legislacyjna, karna, wykonawcza, spoleczna. METODOLOGIA NAUKI KRYM.: nie ma wlasnych metod, zapozycza je z innych nauk. JEZYK POL. KRYM.: prawny (terminy naleza do tekstow prawnych), prawniczy ( terminy, jezyk, doktryny, jezyk nauki). AKSJOLOGIA- nauka o wartosci, w pol. krym. chroni się wartosci. ASPEKT HISTORYCZNY POL. KRYM. : mozliwosc poznania metod srodkow organow zapobiegajacych przestepstwom, ewolucja metod i srodkow, dostarczenie kryteriow ocen przeszlej i obecnej po. krym., historia wyznacza obecnosc a terazniejszosc przyszlosc. PŁASZCZYZNY ROZWAŻAN: faktyczne sposunki spol., normy wspolzycia, ideologia filozofia religia prawo, oznaczenie czynow nagannych szkodliwych, odpowiedzialnosc spol. etyczna prawna, metody i srodki zapobiegania oznaczenie kary i srodkow, organy i instytucje do zapobiegania czynow, racjonalizacja stosowania reakcji na przestepczosc. PRAWO PRZEDMIOTOWE- wywodzi się z imperatywnego nastawienia jednostki co do emocjonalnego poczucia swych obowiazkow w poczuciu do czlonkow PRAWO PODMIOTOWE- wywodzi się z poczucia postulatow subiektywno- atrybutowych, rodza obowiazki i uprawnienia.REAKCJE: wyswiecenie, wywolanie, wyobcowanie - odczucie pierwotnej gromady, zemsta w stosunku do innych, pokolenia które zbiorowo szkodza. WIKTYMOLOGIA - nauka, która skupia się na analizie cech ofiar przestępstw (łac. victima= ofiara). Powstała stosunkowo niedawno. Analizuje sama wiktymizację (stan urazu doznany na skutek przestępstwa) i cechy osobowościowe ofiary. W obrębie wiktymologii nacisk jest położony na rolę jaką pełni ofiara w genezie przestępstwa, czynnikach wpływających na szanse na bycie ofiarą przestępstwa oraz sposobów przeciwdziałania wiktymizacji. Badania prowadzone w zakresie wiktymologii skupiają się przede wszystkim na cechach konkretnych osób. Dane uzyskane w toku badań są poddawane analizie, zarówno jakościowej, jak i ilościowej. W oparciu o te dane tworzy się projekty działań profilaktycznych. Dane służą również do określenia obszarów szczególnie zagrożonych przestępczością (obszarów wiktymologii). Do działów wiktymologii należy: SYSTOMATOLOGIA KRYMINALNA - analiza objawów przestępczości obejmujących strukturę i dynamikę a także sposoby popełniania przestępstw ETIOLOGIA KRYMINALNA - dotyczy przyczyn leżących u podłoża przestępstw PROFILAKTYKA KRYMINOLOGICZNA - dziedzina powiązana z naukami społecznymi (psychologia, pedagogika społeczna) obejmuje pochodzenie i etiologię przestępstw, zajmuje się także technikami usuwania negatywnych postaw i zachowań oraz pozytywnym ukierunkowaniem aktywności jednostki FUNKCJONOWANIE SYSTEMU SPRAWIEDLIWOŚCI KARNEJ - analizy sposobu funkcjonowania organów sprawiedliwości i polityki państwa w tym zakresie POLITYKA KRYMINALNA PAŃSTWA - dotyczy kwestii przeciwdziałania przestępczości. Politykę kryminalną tworzą: A> polityka kryminalistyczna - ogół metod i technik, których celem jest ograniczenie możliwości bądź całkowite uniemożliwienie dokonania przestępstwa B> polityka kryminologiczna - działanie zmierzające do usunięcia przestępczych postaw i tendencji oraz pozytywne ukierunkowanie aktywności C> profilaktyka penitencjarna - optymalne wykonanie kary umożliwiające resocjalizację D> polityka karna - dopasowanie kary do okoliczności, w jakich doszło do popełnienia przestępstwa oraz cech osobowości sprawcy, oraz jednocześnie zapewnić społeczeństwu ochronę przed nim, a także stwarzać możliwości resocjalizacji E> profilaktyka społeczna - zapobieganie tym wszystkim zjawiskom, które przyczyniają się do zwiększania przestępczości PRZESTĘPCZOŚĆ - definiuje się jako "zbiór czynów zabronionych przez ustawę pod groźbą kary popełnionych na danym terenie w danej jednostce czasu" Kontrola społeczna to system nakazów, zakazów i sankcji, które służą grupie lub społeczności do utrzymania konformizmu ich członków wobec przyjętych norm i wartości. Formy kontroli: formalna - spisana w regulaminach poszczególnych organizacji, stowarzyszeń, a tym bardziej w państwowych kodeksach prawnych, nieformalna - wszelkie wzory zachowań przekazywane w stosunkach osobistych i wszystke reakcje i sankcje stosowane spontanicznie i na zasadach zwyczaju, zewnętrzna - polega ona na przymusie stosowanym przez grupy społeczne, które przy użyciu systemu sankcji społecznych, a czasami również manipulacji, podtrzymują konformizm jednostek odczuwających swoje posłuszeństwo jako wymuszone i często niechciane. wewnętrzna - polega na internalizacji przez jednostkę norm, wartości i wzorów zachowań tak, iż ona odczuwa wewnętrzny nakaz postępowanie zgodnie z nimi, nie ma poczucia bezpośreniego zewnętrznego przymusu (jedna z najskuteczniejszych odmian kontroli społecznych) Mechanizmy kontroli społecznej. psychospołeczny - wskazujący na posłuszeństwo wobec przyjętych norm i wartości (nakaz moralny) materialnospołeczny - przymus zewnętrzny stosowany przez otoczenie, środowisko, instytucje. Na pograniczu mechanizmów kontroli społecznej funkcjonują zwyczaje i obyczaje kryminalne (zabójstwa, rozboje, kradzieże itp.) ETYKA- zbior ocen i norm moralnych, uznawanych spol. okreslonych w epoce historycznej. MORANOSC NEUTRANA- zespol norm, ocen i wzorow postepowania, które reguluja lub pretenduja do regulacji relacji miedzyludzkich. AKSJOLOGIA- wartosci chronione w prawie to `'dobro''PRAKSEOLOGIA- nauka o sprawnym dzialaniu `'jak i dlaczego tak postepuje czlowiek'' DZIALANIE- proste czyny czlowieka powstale pod wplywem jego zamierzen skierowane na osiagniecie pewnego stanu rzeczy. PODZIAL DZIALAN: czyny proste, zlozone, jednopodmiotowe, wielopodmiotowe. ZNACZENIE SPRAWNEGO DZIALANIA: syntetyczne (ogol walorow praktycznych dzialania razem wzietych) uniwersalne (sprawne dzialanie uwzgledniane z osobna) manipulacyjne ( umiejetnosc wykonywania narzedzi lub prac manipulacyjnych) metodologiczne (umiejetnosc wykorzystania znanych metod w ceu podniesienia sprawnosci) ZASADY SPRAWNEGO DZIALANIA: skutecznosc (dzialania prowadzace do skutku zamierzonego jako celu) ekonomicznosc (polepszenie wynikow w stosunku do nakadow) oszczednosc (zuzycie przestrzeni, czasu, energii) celowosc (element motywacyjny w dzialaniu, osiagniety skutek dzialania, rezultat dzialania) racjonalnosc (dzialania oparte na rozumowaniu, wiedzy)WARUNKI SPRAWNEGO DZIALANIA- wykonalnosc - moznosc dzialania, wykonalnosc dzialania, wewnetrzna- przygotowanie podmiotu, zewnetrzna- istnienie odpowiednich warunkow, srodkow. PROBLEMY PERIORYZACJI: barbarzynsko- zwyczajowy (3000 - 6000 p.n.e.), okres skakralno- panstwowy, sredniowiecze (do XV w.), krolewski absolutyzm (XVII/XVIII) oswiecenie (XVIII - XIV) miedzywojenny (I pol XXw) wojenny i powojenny (IIpol. XXw.) nowe tysiaclecie (I dekada XXIw.) KONCEPCJE KRYMINOLOGICZNE PRZEDNAUKOWE Platon-zbrodnia - choroba duszy, wola Bogów, 3 rodzaje dusz: żelazo- pożądliwość-praca fizyczna; srebro- uczucie- obrona kraju; złota- rozum- rządzenie państwem Hipokrates- występki są owocem głupoty Homer, Arystoteles, Palemon, Alkmeno z Krotony- zależność psychiki od wyglądu Demokryt- teoria socjologiczna Sokrates- cnota:sprawiedliwość odwaga, wstrzemięźliwość, zło pochodzi z nieznajomości cnoty Średniowiecze- Kościół-przestępca to wysłannik diabła, śmierć i kary mutylacyjne; Św. Augustyn- predestynacja, Bóg Odrodzenie- Tomasz Morus- wadliwy porządek społeczny jest przyczyną przestępczości Oświecenie- Owen, Rousseau, Bentham- niesprawiedliwe rządy, nędza, brak oświaty; Erazm z Rotterdamu i A. Frycz-Modrzewski- czynniki biologiczne ispołeczne; Plater, Fachsinus- koncepcja deterministyczna, psychika a organizm; Beccaria Monteskiusz- kary, naprawa przestępcy Frenologia- Cesare Lombroso-zależność między anatomią a psychiką, typ przestępczy-przestępca z urodzenia- 6 cech anormalnych; niepełny typ przestępczy- 3-5 cech przestępczych; przestępca nie z urodzenia- mniej niż 3 cech przestępcze; dotyczy to cech anatomicznych, fizjologicznych i psychicznych; przestępstwo typowe to bunt-rebelia; czynniki: NATURA, klimat, pochodzenie , rasa, dziedziczność, alkoholizm, wstręt do pracy, dążność do bogactw, wzrost potrzeb; działalność: opieka nad dziećmi opuszczonymi, wwalka z alkoholizmem, naprawa przestępców nieurodzonych-leczenie w środowisku otwartym; kontynuacja frnologów- Garofalo-początki analizypsychologicznej, twórca nazwy kryminologia; Ferri- kary i środki o charakterze socjalnym; czynniki: antropologiczne(z urodzenia, chorzy umysłowo, z namiętności), społeczne(okolicznościowe, z nawyknienia, pseudoprzestępcy), fizyczne; Tarnawska- prostytutki-patologie fizyczne i psychiczne; Grill- fizyczne i moralne zwyrodnienie klas społecznych krytyka frenologów: Ch. Goring- diaeza przestępcza(zespół konstytucjonalnych czynników spzyjajacych zachowaniom przestępczym), przestępstwo ma podłoże biologiczne i dziedziczne; kierunek socjologiczny- Laccassagne(teoria środowiska społecznego, zwalczanie przestępczości polega na oddziaływaniu na środowisko); Tarde (korzenie przestępstwa tkwią w społeczeństwie, przestępstwo-moda, zwyczaj); kierunek psychoanalityczny- Healy, Bronner- brak korelacji między przestępczością najbliższych krewnych, człowiek tworem środowiska poparcie frenologów- Sieradzki-frenologom zawdzięczamy podjęcie badań nad przestępczościa, wykorzystanie nauk biologicznych w kryminologii, badania w zakresie istoty wymiaru i odbywania kary; Markiewicz- podział przestępców: psychika nie jest dostatecznie rozwinięta, psychika jest wzupełaności lub częściowo chora, wykazują niezdolność do życia społecznego; Radzinowicz- biologiczne podłoże osobowości przestępczej, przestępcy niepoprawni i nałogowi; Lichtenstein- badania Wachholza: teoria psychopatycznego podłoża przestępczości; NAUKOWE KONCEPCJE KRYMINOLOGICZNE: DZIEDZICZNOŚĆ Biblia, Grecja- złe uczynki przodków kalają potomstwo Hipokrates—teoria mechanizmu dziedziczenia- pangeneza(zniany w narządach powodują zmianę w reprezentacji substancji rozrodczej, a to odzwierciedla się w wyglądzie i zachowaniu przyszłych pokoleń teoria telefonii- w potomstwie mogą znajdować się nie tylko cechy ojca lecz i innych mężczyzn z którymi współżyła kobieta Mendel- prawa Mendla: cechy przekazywane są w postaci genów, fenotyp jest obrazem genotypu, geny reagują na oddziaływania zewnętrzne, geny zawierają się w chromosomach, a te w gametach, nadmiar chromosomów jest przyczyną anomalii w potomstwie Hugo de Vries- mutacja genowa- zmiana sekwencji zasad organicznych we fragmencie DNA Herman Muller- dziedziczne anomalie: czynniki(promieniowanie RTG, substancje radioaktywne, ołów, rtęć, arsen); słaba konstrukcja cielesna, dziecięca budowa ciała, karłowatość, olbrzymiość, wielopalcowość, szpotawość nóg, głuchoniemota, daltonizm, nowotwory, skłonność do cukrzycy Galton- eugenika- teoria doskonalenia gatunków, dziedziczność odgrywa ważniejszą rolę niż środowisko Goldshmidt- ten sam związek genetyczny w jednym przypadku da człowieka z przykrym charakterem w drugim zbrodniarza, wpływ warunków kulturowych i materialnych Lange, Kranz, Stumpfl- badania gamelliologiczne- wpływ na przestępczość czynników zewnętrznych i dziedzicznych na przykładzie losów życiowych bliźniąt; diskordant-jeden bliźnik karany, konkordant-obaj karani; szczegółowe opisy bliźniąt, zgodność charakteru, temperamentu, losów życiowych; konkordancja- duże podobieństwo, analogiczne reakcje, schorzenia, postępy w nauce, wybór zawodu; dyskonkoradacja- okolicznościowy występek; zalecenia różnych środków zabezpieczających i profilaktycznych krytyka—ST. Batawia-dziedziczne są tylko pewne dyspozycje, tendencje rozwojowe a nie cechy czy właściwości, które zawsze pozostaną wtórna, powstałe na skutek oddziaływania otoczenia, eksperymenty nie objęły bliźniąt rozłączonych, środowisko badanych bliźniąt było złe, powinno brać się od uwagę czynnik egzogenny na równi z endogennym badania genealogiczne- Goring-występowianie zjawiska przestępczości zarówno u rodziców jak i u dzieci ma uwarunkowania dziedziczne a nie środowiskowe; gadania Goddarda - ród Marcina Kallikaka-zamożna kobieta i kobieta upośledzona; Malinowski- ród Lero- Normalni ludzie i cyganka(włóczęgostwo) Represja a prewencja przestępczości: Represja (zespol sankcji) - jest to społeczna reakcja na określone działanie jednostki w postaci kary lub nagrody w danej zbiorowości w zależności od tego, czy jednostka ta działa zgodnie lub niezgodnie z ustalonymi w tej zbiorowości regułami. Karane są działania, które są niezgodne z imperatywami, a nagradzane te, które są zgodne z preferencjami. W zależności od podjętych przez jednostkę działań można wyróżnić; sankcje prawne - gdy jednostka narusza normy prawne lub gdy wykonała określony przepis prawny pozwalający jej uzyskać nagrodę sankcje towarzyskie - sankcje stosowane nieformalnie w zbiorowościach o charakterze wspólnoty w przypadku realizacji bądź łamania norm i wartości przyjętych w zwyczajach sankcje moralne - doznawane przez jednostkę w postaci poczucia winy, w momencie uświadomienia sobie rozbieżności między własnym postępowaniem, a przyjętymi normami społecznymi zinternalizowanymi w niej w postaci sumienia (normami moralnymi). Prewencja ogólna (zw. też "prewencją generalną") - jedna z dyrektyw wymiaru kary. Jej celem jest oddziaływanie na społeczeństwo przez wymierzanie sprawiedliwości w sprawach karnych Wyróżniamy: Prewencję ogólną negatywną - polega ona na odstraszaniu potencjalnych sprawców przez to, że określone czyny są zabronione, a także przez to, że wymierzane są kary za przestępstwa. Prewencję ogólną pozytywną - kształtowanie świadomości prawnej społeczeństwa przez wymierzanie sprawiedliwości w sprawach o przestępstwa. Sprzyjać temu ma publiczny charakter rozprawy głównej, publiczne ogłaszanie wyroków, a także możliwość podania ich treści do publicznej wiadomości przez środki masowego przekazu. Suwerenność - zdolność do samodzielnego, niezależnego od innych podmiotów, sprawowania władzy politycznej nad określonym terytorium, grupą osób lub samym sobą. Suwerenność państwa obejmuje niezależność w sprawach wewnętrznych i zewnętrznych. Suwerenność wewnętrzna polega na tym, że władza sama może decydować o zakresie swojego działania. Władza państwowa jest niezależna od organizacji działających na terytorium państwa, jak na przykład organizacje pozarządowe, krajowe organizacje związków zawodowych, Kościoła. Suwerenność zewnętrzna gwarantuje, że państwo jest niezależne od innych państw w podejmowaniu decyzji. Suwerenność ta polega także na braku możliwości wpłynięcia na państwo za pośrednictwem organizacji międzynarodowych, międzynarodowych grup nacisku i sojuszy politycznych. CHARAKTERYSTYKA PRZESTĘPCZOŚCI W POLSCE. Poziom przestępczości w Polsce wyznaczony jest przestępczością o charakterze kryminalnym,(ok. 90% ma podłoże kryminalne, 10% ma podłoże gospodarcze). Przestępczość dominuje w dużych aglomeracjach miejskich. W strukturze przestępczości kryminalnej dominują przestępstwa skierowane na zabór mienia bez użycia przemocy na osobie, ok. 60% ogółu przestępstw kryminalnych to kradzieże z włamaniem. Aktualne tendencje rozwojowe przestępstw to wzrost przestępczości przy użyciu broni palnej i materiałów wybuchowych na tle rabunkowym, istnienie międzynarodowej przestępczości kryminalnej, stale narastający w niej udział cudzoziemców z dawnego ZSRR, nasilenie przestępstw porachunkowych w postaci zabójstw, uszczerbku na zdrowiu, uprowadzanie osób, rozwój przestępczości zorganizowanej przypominające struktury mafijne. Obszary zagrożenia przestępczości gospodarczych - wyłudzanie towarów masowych na szeroką skalę, wyłudzanie wielomilionowych kredytów pod pozorem prowadzenie działalności, oszustwa, przestępczość celna, podatkowa, komputerowa, związana z kartami płatniczymi, pranie brudnych pieniędzy. W Polsce w 2002r popełniono 1 404 229 przestępstw, w przeliczeniu na 100 tyś. mieszkańców przypada 3636 przestępstw na rok 2002, na rok 1989 1440 przestępstw. W 2002r odnotowano w Polsce 77,2% przestępstw kryminalnych, 7,8% przest. gospodarczych, 11,6% przes. Drogowych. Około 30% ogółu podejrzanych stanowią osoby w przedziale wiekowym 17-47 lat. Zdecydowana większość sprawców stanowią mężczyźni - 90%, a 10% kobiety, również ta proporcja dotyczy przestępczości nieletnich.