4.Rezerwaty biosfery w polsce

Co to są rezerwaty biosfery? podaj dwa przykłady takich rezerwatów w Polsce.

Na Konferencji Generalnej UNESCO w 1970 r. powołano do życia Program „Człowiek i Biosfera” („Man&Biosphere”) i wówczas po raz pierwszy określono konieczną dostępność niezakłóconych terenów naturalnych, a także terenów, na których naukowcy będą kontrolować stopień ich przekształceń. Tak doszło do powstania nowej międzynarodowej instytucji ochrony przyrody - rezerwatów biosfery. W ciągu ponad trzydziestu lat ustanowiono szczególną formę ochrony około czterystu obszarów w prawie stu krajach, gdzie występują charakterystyczne dla danego regionu, kraju bądź strefy klimatycznej zespoły roślinności, gatunków zwierząt oraz coraz mniej liczne zachowane krajobrazy naturalne.

Rezerwaty biosfery (ang. biosphere reserve) to obszary o wyjątkowych walorach przyrodniczych, zawierające w swoim obrębie typy ekosystemów reprezentatywne dla najważniejszych biomów na świecie. Rezerwatem biosfery mogą stać się obszary, które już wcześniej uzyskały status obszaru chronionego i jednocześnie służą jako centra badań naukowych oraz dydaktycznych.

W strukturze rezerwatów biosfery zaznaczają się dwie wyraźne strefy: centralna, w obrębie której znajdują się przykłady naturalnych lub niewiele przekształconych ekosystemów należących do jednej z wielkich stref biogeograficznych oraz buforowa, w której dozwolone jest prowadzenie gospodarki, w tym przekształcanie środowiska dla potrzeb badań i ruch turystyczny.

Rezerwaty tworzone są przez Międzynarodową Radę Koordynacyjną MAB na wniosek poszczególnych państw członkowskich. Każdy rezerwat podlega prawodawstwu kraju, na terenie którego się znajduje i może także stać się członkiem Sieci, do której przynależność jest dobrowolna. Według Ramowego statutu światowej sieci rezerwatów biosfery, powstałej w 1995, rezerwaty te są tworzone, aby promować i demonstrować zrównoważony związek człowieka z biosferą. Artykuł 4. stanowi, że rezerwat biosfery obejmuje mozaikę ekosystemów. Już w 1982 r. określono zadania rezerwatów biosfery, jako obszarów o szczególnym znaczeniu dla nauki. Pełnią trzy zasadnicze funkcje:

ochronną, polegająca na przyczynianiu się do ochrony krajobrazów, ekosystemów, zróżnicowania gatunkowego i genetycznego,
rozwojową poprzez sprzyjanie formom rozwoju gospodarczego i ludzkiego, które uznać można za społeczno-kulturowo i ekologicznie zrównoważone,
funkcję wspierania logistycznego poprzez edukację ekologiczną, a także szkolenia, badania i monitoring w odniesieniu do lokalnych, regionalnych, narodowych i globalnych zagadnień związanych z ochroną i zrównoważonym rozwojem.

Tak doszło do określenia, że rezerwaty biosfery to tereny na lądzie, nad brzegami wód lądowych i morskich, spełniające międzynarodowe standardy ochrony przyrody, krajobrazu naturalnego i kulturowego; tereny reprezentujące najważniejsze ekosystemy kontynentalne, regionalne i krajowe. Rezerwaty biosfery to także niezależne jednostki służące badaniom naukowym.

Rezerwaty biosfery podlegają okresowym przeglądom co dziesięć lat, dokonywanym przez Międzynarodową Radę Koordynacyjną (ICC) MAB. Jeśli ICC uzna, że dany rezerwat biosfery nie spełnia kryteriów zawartych w Statucie Sieci Rezerwatów Biosfery (przyjętym na konferencji UNESCO-MAB w Sewilli w 1995 r.), może doradzić danemu państwu usunięcie istniejących niedociągnięć. Jeśli Międzynarodowa Rada Koordynacyjna MAB na swoim kolejnym posiedzeniu uzna, że dany rezerwat biosfery nadal nie spełnia wymaganych kryteriów, wówczas przestaje on być uznawany za rezerwat biosfery i jako taki nie może być częścią Światowej Sieci Rezerwatów Biosfery UNESCO.

O trafności pomysłu chronienia najcenniejszych obszarów świadczy utworzenie 234 takich rezerwatów do 1984 r. oraz powiększenie ich liczby do 321 rezerwatów na terenie 83 krajów w ciągu niespełna 25 lat od ogłoszenia Programu M&B. W maju 2008 było 531 rezerwatów biosfery w 105 krajach, dla porównania w 2002 - 408 w 94 krajach.

W Polsce jest już dziewięć rezerwatów biosfery. Pierwsze uzyskały taki status w 1977 r. To znany od 80 lat - najstarszy w naszym kraju park narodowy - Białowieski, a także Babiogórski i Słowiński PN oraz unikatowy rezerwat ptasi łabędzia niemego „Łuknajno” (część jeziora Śniardwy). W 1992 r. przybyły kolejne - RB „Karpaty Wschodnie”, zarazem osobliwy w skali europejskiej, pierwszy tego rodzaju obszar obejmujący tereny należące do trzech państw - Polski, Ukrainy i Słowacji. Przy okazji warto zaznaczyć, że z terenu Polski jego obszar tworzą Bieszczadzki PN oraz dwa parki krajobrazowe - Ciśniańsko-Wetliński i Doliny Sanu.

Dwa kolejne nasze rezerwaty biosfery mają charakter międzynarodowy. Ustanowiono je również w 1992 r. jako rezerwaty transgraniczne - obejmują polski Tatrzański PN i Słowacki Tatransky Narodni Park (TANAP) i Karkonoski PN oraz bliźniaczy Krkonssky Narodni Park w Republice Czeskiej. Na listę rezerwatów biosfery na początku 2001 r., jako ósmy z kolei w Polsce, wpisano Kampinoski PN. Umieszczenie tego parku na światowej liście cennych obszarów podkreśla jego znaczenie dla nauki i jako reprezentanta osobliwości przyrodniczych centralnych części naszego kraju. Do rezerwatów biosfery, jednocześnie o znaczeniu kontynentalnym i międzynarodowym, zaliczono na początku 2002 r. jako dziewiąty polski, a zarazem międzynarodowy, Poleski Park Narodowy oraz sąsiadujące z nim tereny na Ukrainie Szacki Park Narodowy. Na światowej liście Programu M&B polskie i ukraińskie tereny chronione są wpisane jako Międzynarodowy Rezerwat Biosfery „Polesie Zachodnie”. Trwają starania o uznanie za rezerwaty biosfery Doliny Biebrzy i Wielkich Jezior Mazurskich.

Pierwsze projekty rezerwatu na Polesiu zgłaszano już w 1991 r. W maju 2000 r. projekt rezerwatu zaakceptowały samorządy regionu Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego, władze wojewódzkie i organizacje ekologiczne. Pojezierze Ł-W to największe w naszym kraju na pograniczu krainy Wyżyn i Niżu Polskiego zgrupowanie 62 jezior o powierzchni ponad jednego hektara. Są to obszary trwale podmokłe, z typowymi dla tej krainy torfowiskami i bagnami. Szczególnie wartościowe dla nauki są rzadkie gatunki sinic i zielenic, opisano prawie 350 gatunków glonów. Osobliwością w skali europejskiej jest ponad 1460 gatunków roślin naczyniowych, w tym około 200 gatunków roślinności atlantyckiej i kontynentalnej.

W płytkich jeziorach utrzymuje się 530 gatunków zwierząt bezkręgowych, 35 gatunków ryb, należąca do najliczniejszych w Polsce populacja żółwia błotnego, oraz ponad 150 gatunków ptaków lęgowych. Istotne jest również zachowanie na Polesiu Zachodnim wielu gatunków coraz rzadszych roślin użytkowych (proso, pasternak, soczewica), a także drzew owocowych. Wśród zwierząt do osobliwości zaliczane są druga pod względem liczebności (po Bagnach Biebrzańskich) populacja wodniczki, dubelt, derkacz, bielik, orlik krzykliwy, błotniak łąkowy, oraz zwierzęta reliktowe - konik podlaski i owca wrzosówka.

W skład Rezerwatu Biosfery „Polesie Zachodnie” wchodzą Poleski PN, oraz parki krajobrazowe: Poleski, „Pojezierze Łęczyńskie”, Sobiborski, Chełmski. Warto wspomnieć, że na Białorusi są także tereny chronione - zapowiedniki Sporowskij, Wygonoszczanskoje, Leninskij i Pripiatskij. Poleski PN spełnia wymóg bycia obszarem atrakcyjnym w skali międzynarodowej, dostępnym dla badaczy i zwiedzających, a więc także w edukacji przyrodniczej. Corocznie odwiedza park około 100 tys. osób, oraz kilkudziesięciu naukowców i studentów, m.in. z placówek badawczych z Niemiec, Ukrainy, Czech, Danii, Holandii, Francji, Szwecji.

Typowe dla Poleskiego parku są utworzone znacznie wcześniej na tym terenie rezerwaty, obejmujące typowe zespoły roślinne, zwierzęce i tereny podmokłe - Jezioro Długie, Jezioro Moszne, Torfowisko Orłowskie i Durne Bagno. O charakterze parku wiele mówi jego symbol - żuraw, jeden z najcenniejszych polskich ptaków, wybitna „postać” poleskich terenów podmokłych. Chlubą są także liczne rodziny bobrów i łosi. Od kilku lat park jest terenem badań i pomnażania populacji żółwi błotnych.

Wypada zaznaczyć, że dotąd najmniej rezerwatów biosfery utworzono na obszarach azjatyckich, afrykańskich i południowo amerykańskich. Europejskie tereny są stosunkowo niewielkie, ale za to z bardzo dobrze zachowanymi zasobami przyrodniczymi. Liczba takich obszarów w Polsce i na naszych terenach pogranicznych mówi o konieczności i możliwościach rozwijania współpracy międzynarodowej w zakresie ochrony przyrody. Każdy rezerwat co 10 lat podlega przeglądowi przez międzynarodowy zespół specjalistów, który potwierdza zachowanie jego walorów naturalnych lub zwraca uwagę na zagrożenia degradujące te walory, czy wręcz szkody powstałe na tym terenie Inicjatywa tworzenia rezerwatów biosfery należy do lokalnych - u nas do Polskiego Narodowego Komitetu UNESCO.