T. Żeleński (Boy): Reflektorem w mrok. Wybór publicystyki. Wybór, wstęp i opracowanie: Andrzej Z. Makowiecki. PIW, Warszawa 1984.

BIEDNE PRABABKI

• s. 163 niedole życia wynikają głównie z rzeczy banalnych, źle załatwionych, z rzeczy, o których się nie mówi,

• o rozwodach i krzywoprzysięstwach mówi. Dawniej do unieważnienia rozwodu wystarczyło fałszywe świadectwo lekarskie o niezdolności do skonsumowania małżeństwa dla kobiet, które miały po kilku kochanków. Wojna przynosi przełom zmiany religii. Żeby powstrzymać odpływ ludzi, Kościół rozszerza możliwość uzyskania rozwodu - na przykład wystarczy stwierdzenie, że małżeństwo zawarte zostało bez miłości, albo list, w którym kobieta pisze do przyjaciółki, że wychodzi za mąż, bo to dobra partia,

• Boyowi żal babek, które wyszły za mąż z posłuszeństwa, bo dziś by się te małżeństwa okazały nieważne, a skoro one były nieważne, a innych małżeństw (to znaczy na przykład z miłości) nie zawierano, to wszyscy jesteśmy bękartami

MĘDRZEC MÓWI

• ciąg dalszy „prababek” - Kościół szuka przyczyn do unieważnienia małżeństwa w kłamstwach, krzywoprzysięstwach, a przecież można małżeństwo rozwiązać z powodu braku błogosławieństwa Bożego. Kościół nie może być wyspą średniowiecza, kiedy wszystko wokół dąży do rzetelności i prawdy,

• sprzeciw wobec zakazu chodzenia księży do teatru,

• ksiądz zmienił wiarę, żeby wziąć ślub. Małżeństwo się rozpadło (z powodu alimentów na liczne dzieci), ksiądz wrócił do kościoła, dano mu posadę katechety w szkole żeńskiej. Władza świecka się nie zgodziła - ksiądz przeszedł do Kościoła narodowego,

• list od pary, która na pewno przez 3 doby była szczęśliwa :/

DZIEWICE KONSYSTORSKIE

• nie walczy o rozwody i wolną miłość,

• dziewice konsystorskie to symbol fałszu i obłudy,

• Kościół ma wpływ na włościan i kobiety. Konsystorze tłum trzymają siłą, uprzywilejowanych - ustępliwością,

• klerykalizm łączy się z nacjonalizmem,

• obecność katolików z zawodu (zmienia wiarę, ale walczy na przykład o nierozerwalność małżeństwa, ewangelicy pracują w prasie),

• zmiana wiary jest niczym! - walka o uzdrowienie prawa małżeńskiego to walka o wyrzucenie fałszu z życia, o praworządność,

• s. 179 szanujemy kanony religii, dopóki pokrywają się z ludzką uczciwością, z chwilą gdy staną się jej zaprzeczeniem (…) jesteśmy pewni, że ktoś źle te kanony interpretuje, że ich piastunowie i tłumacze zeszli na bezdroża

OD AUTORA

• antychryst Boy, Tadeusz Żeleński

• Sodalicja Pań w Krakowie - wznosi do Boga modły o jego nawrócenie :D,

• Boy nie zabiera głosu w sprawach religii, a raczej odzywa się w sprawach świeckich, w których kler zabrania zmian. Więc artykuły swoje podaje tu też bez zmian

LIST BISKUPI

• list 9 biskupów w sprawie projektu nowego kodeksu karnego i w sprawie Poradni Świadomego Macierzyństwa,

• państwo ma dbać o byt człowieka na ziemi, Kościół - o życie przyszłe,

• rozbieżność działań Kościoła i państwa - msza za bezrobotnych. A minister nie nakaże postu w intencji czegoś,

• w szpitalu - surowe przepisy dla lekarzy i służby, by nie wybuchła epidemia szkarlatyny. Te reguły nie obowiązują sióstr zakonnych, przez nie wybuchają epidemie. Stary profesor nie jest w stanie z tym walczyć. Siostry uważają, że choroba to dopust boży, a i szczęście dla dziecka,

• zakonnice nie chciały mierzyć niemowlętom gorączki w kiszce stolcowej,

• w orędziu biskupi mówią, że nie uznają nawet wskazań lekarskich w przerywaniu ciąży (w kodeksie - chcą wskazania lekarskie rozszerzyć na społeczne),

• Poradnię Świadomego Macierzyństwa określają jako szatańską pokusę

• Katolicka Agencja Prasowa - s. 203 wolałaby duszę zgubić niż sprostować cokolwiek, kiedy jej się zdarzy minąć się z prawdą

DRUGI LIST BISKUPI

• 25 biskupów przeciw projektowi nowej ustawy małżeńskiej,

• dawno w Galicji ksiądz Stojałowski podawał pod głosowanie wnioski, mówiąc, że kto go popiera, ma klęknąć i zaśpiewać jakąś pieśń kościelną. Sam śpiewał i wszyscy chłopi z nim,

• walka jest nierówna, bo profesor Lutostański (twórca ustawy) może co najwyżej wygłosić odczyt,

• nie ma mowy o nierozerwalności małżeństwa, chodzi tylko o monopol w rozrywaniu i to u ludzi bogatych,

NASI OKUPANCI

• w enuncjacji księdza prymasa Hlonda - obelgi (zuchwałość, haniebne zakusy, bolszewizm - tym określa według Boya rektorów, profesorów uniwersytetu, sędziów, prezesów sądu,

• konkordat z 1925 roku - dał biskupom przywileje, stawiające ich ponad prawem państwowym,

• nie zainteresowało ich wprowadzenie kary śmierci, brak instytucji humanitarnych, a zainteresowało tylko to, że kobieta nieszczęśliwa może być zwolniona z więzienia, jakim dla niej jest nieudane małżeństwo,

• kler nie chce porozumienia z Komisją Kodyfikacyjną,

• wobec kleru udaje się, że nie istnieją kwestie materialne,

• przeciwni reformom w szkolnictwie, kodeksie karnym, nic w zamian nie dają, „wyciskają” ostatni grosz z najbiedniejszych,

• Katolicka Agencja Prasowa - kłamie

NIEBEZPIECZNA FIKCJA

• po listach biskupów i prymasa - agitacja przeciw projektowi o ustawie małżeńskiej,

• KAP - terror wśród „swoich” - ksiądz Urban (który opowiedział się za ślubami cywilnymi - musiał to odwołać),

• poza stolicą - s. 213 podają fałszywe tezy, dorabiają do nich fałszywy komentarz i na tej podstawie uzyskują lub wymuszają rezolucje i protesty obałamuconej ludności, te protesty znów przez centralę wysyłają w świat jako „żywiołowy odruch społeczeństwa” i tak w kółko,

• s. 213 opowiada się (…) że chodzi o to, aby każdy mógł w tydzień zmienić żonę, rzucić starą, a brać młodą, pomija się trudności w uzyskaniu ślubu cywilnego, t, że będzie on ochroną dla kobiety, że ustawa obciąży ludzi nowym podatkiem,

• zmusza się ludzi do podpisywania protestów,

• w innych krajach Kościół zaakceptował to, co u nas krytykują, s. 216 to jest, można powiedzieć, polska specjalność: jeden ewangelik dobiera sobie trzech wolnomyślicieli, dwóch Żydów i półtora masona i przy ich pomocy redaguje wojujące pismo katolickie,

• przed wojną były dzienniki antyklerykalne, dziś nie. Wszyscy boją się straszaka, którego sami fabrykują,

• wieś - największa siła kleru, potęga ciemnoty. Ale wykorzystywany finansowo lud w końcu się zorientuje

SZTUKI NIE GRANE

• materiał życiowy w sztukach amatorskich jest ciekawszy niż ten w sztukach zawodowych,

• 1 sztuka: nauczyciel - przyrodnik z powołania, budzi ciekawość do nauki. To nie podoba się księdzu prefektowi. Jeden chłopiec, zdolny - był w parku z uczennicą szóstej klasy, kuzynką profesora fizyki, był u niej w domu. To profesor pozwolił im widywać się w domu, pod okiem żony, chce kierować naturą, a nie odwracać jej bieg. Przeciwko niemu są inni nauczyciele, chłopak ma być wypędzony z gimnazjum, profesor - prośba o przeniesienie albo dyscyplinarka. Uczeń strzela sobie w serce. Według autora - to szkoła w byłym zaborze pruskim,

• wg Boya - dzisiejsza szkoła cofa się,

• przytacza list od chłopca w klerykalnych szkół - tam samogwałt, homoseksualizm albo ucieczki nocą do prostytutek, lepienie z plasteliny narządów kobiecych,

• chorych na choroby weneryczne się ośmiesza, wylewa ze szkoły,

KU CZEMU POLSKA IDZIE

• w Moralnie obojętne - chciał dać czytelnikom trochę łatwej zabawy,

• komentarz do książki o. Mariana Pirożyńskiego,

• napis na książce - „co czytać. Pierwsza i jedyna w języku polskim zdrowa ocena beletrystyki polskiej”,

• przypadkowy wybór autorów,

• obecni autorzy są przedstawiani jednostronnie, jako ci, któryz prowadzą hulaszczy tryb życia,

• nie ma nic godnego polecenia, krytykuje i potępia wszystkie epoki,

• często określa książki jako „takie sobie”,

• w literaturze polskiej nie ma poetów romantycznych, Dzieje grzechu to ohyda, „Parandowski Jan. Opowiadania rzekomo mitologiczne, a naprawdę pornograficzne”,

• Boy wyśmiewa ignorancję, pisarz nie zna nawet pisarzy katolickich, za to zna „pornograficzne” powieści

PRZYGODY FRANCISZKA VILLONA W KRAJU OKUPOWANYM

• chce w 500 lecie urodzin Villona przedstawić go krajowi,

• we Lwowie - ma być pobity („krzesło normalne jest przymocowane do podłogi, ale krzesłem dostawionym można w łeb dostać”), a tu spotkały go owacje,

• w Częstochowie - za mała sala się okazała, takie było zainteresowanie,

• w Gdańsku mu odmówili sali,

• w Toruniu - grożą zdemolowaniem sali albo odmówieniem dzierżawy,

• w prasie w Gdyni pojawiają się nagłówki „Wróg Kościoła w Gdyni” - próby buntu się nie udały, odczyt się odbył i się podobał ludziom. Ta sama gazetka pisze, że to efekt apelu ważnych osobistości, że obrzucenie Boya jajami nie licuje z godnością katolicką,

• we Włocławku - potrzeby Boya nie wychodzą poza sprawy seksualne,

• w Płocku - list księży, że katolicy nie powinni brać udziału w tym odczycie,

• agitacje z ambony - w małych miasteczkach nie można iść na odczyt,

• s. 239 trzeba być karnym szeregowcem w kadrach świętoszkostwa, patrzyć bez mrugnięcia okiem na ogłupianie, łupiestwo, cynizm tyjący kosztem skrajnej nędzy,

• o wymuszaniu przez Kościół pieniędzy - na bractwa, na po kolędzie (pod grozą utraty pracy, nieudzielenia pogrzebu z kapłanem), za miejsce w ławce kościelnej,

• s. 242 obawiam się, że żaden Moskal ani Prusak nie budził takiej reakcji wewnętrznego buntu jak ta okupacja, głębiej wdzierająca się w dusze, w życie prywatne i w kieszenie niż jakakolwiek inna,

• 20% katolicyzmu w Polsce to religia, 80% - przemysł, wyciągający od ludzi pieniądze,

MORALNIE OBOJĘTNE

• myślał, że książkę Pirożyńskiego wycofają z obiegu, a tu w „Przeglądzie Powszechnym” recenzja - że to wypełnia lukę w piśmiennictwie polskim, autor ma dar i potrafi w kilku słowach scharakteryzować pisarza, nie powinien zaniedbywać pracy na tym polu,

• kler zacieśnia pojęcie moralności do obłudy płciowej, ważny jest tylko jeden z grzechów głównych,

• wspomnienie Boya ze szpitala, który w czasie wojny był w ASP - ksiądz przyszedł i poodbijał wstydliwe części posągów. Zajmował się tym w czasie wojny, kiedy naokoło leżeli ranni...

NAJWIĘKSZA ZBRODNIA PRAWA KARNEGO

• tak niemiecki uczony nazwał paragraf, według którego są kary za przerwanie ciąży (dla matki i dla lekarza),

• broni się płodu, ale na przykład nie pomaga biednej matce,

• paragraf godzi w biednych, nie zastosują go do pani prokuratorowej na przykład,

• społeczeństwo łatwiej pogodzi się z przerwaniem ciąży niż z urodzeniem nieślubnego dziecka,

• zjazd polskich prawników w Warszawie, wrzesień 1929 - prawnicy opowiadają się przeciw karalności za przerwanie ciąży,

• s. 258 poprowadzimy, jeżeli będzie trzeba, przed sąd trzydzieści tysięcy kobiet, które oskarżą się same i powiedzą: „prosimy, zamknijcie nas do więzienia, ale wszystkie !”. Niech dojdzie do absurdu,

ARGUMENTY

• za niekaralnością: paragraf jest martwy, a to uczy lekceważenia prawa,

• nie ma poparcia społeczeństwa,

• urodzenie dziecka czasem jest większym złem, zabieg zabroniony - nadal jest dostępny dla bogaczy, biedni są skazani na partactwo,

• kiedyś, gdy pisali ustawy, nie było różnicy między przerwaniem ciąży chirurgicznie i partactwem;

• płód uważany jest za część matki.

• Święty Augustyn mówił, że zanim dusza wejdzie w ciało można poronić, to nie dzieciobójstwo;

• byłoby mniej dzieciobójstw,

• dzieci nie wychowywałyby się w rynsztokach,

• w wielodzietnych rodzinach nawet kilkoro dzieci może umrzeć, reszta będzie nędzna i chorowita,

• szczęście obywateli,

• powinno się decyzję zostawić matkom,

• przeciw: polityka populacyjna, rozluźnienie moralności

SMUTNY SZATAN

• pisarza utrwala się w jakimś momencie rozwoju. Jak zapamięta się Przybyszewskiego? Był bojkotowany, dopiero parę lat przed śmiercią przestał pisać, stał się nieszkodliwy i został uznany chlubą Wielkopolski,

• s. 62 w innych warunkach Przybyszewski byłby z pewnością założycielem sekty,

• otoczenie Przybyszewskiego - dzieci szatana,

• gdy Przybyszewki ma 20 parę lat, ginie kobieta (Marta Foerder), którą porzucił. Przybyszewski trafia do więzienia, podejrzany o zabójstwo. Kilka lat potem - ginie druga, Dagny Juel, + dwa samobójstwa,

• Przybyszewski musiał żyć tragedią, jest w nim smutek i nuda. Z nudy tworzy - poezja + muzyka + frenetyczna miłość kobiety,

• mistrz szyderstwa w oparze demonizmu, w utworach nie ma poczucie humoru, w życiu tak. Szyderca, cynik,

• twórczość - „odszczekanie” zapierania się płci,

• nawiedzony przez szatana

MICKIEWICZ A MY

• ma napisać słowo wstępne do „Dzieł” Mickiewicza,

• s. 460 można by powiedzieć, że szkoła zbiera z grzędy literatury bukiet najwonniejszych kwiatów i skrapia je asafetydą nudy i przymusu,

• s. 460 poetów winno by się czytać ukradkiem. Szkoła powinna by karać za ich czytanie,

• s. 460 jedną z najtrudniejszych rzeczy jest odzyskać ludzki stosunek do pisarzy i utworów, z którymi zetknęło się w szkole,

• Mickiewicz nie należał do „normalnej” historii literatury,

• krytyka literacka powinna 1) pośredniczyć między wrażliwością widza i wartościami dzieła, 2) objaśniać dzieła,

• s. 463 żywot pisarza to księga, która zawsze działa budująco, ale niekoniecznie przez same swoje cnoty,

• Mickiewicza przedstawia się jako poetę bez jednej rysy, omija się to, że był humorystą,

• S. 466 życie ma swój patos i ma swój komizm, i dopiero te dwie rzeczy razem dają pełnię prawdy,

• Przyjęło się, że więzienie w Wilnie, jak w Dziadach było przełomowym punktem, a tak naprawdę to powstanie listopadowe zaważyło na zmianie w życiu poety :>,

• Listy Mickiewicza - rzeczowe, niepoetyczne. Wierszyki w stylu Baki,

• S. 476 biada literaturze, gdy przestaje budzić namiętności,

• Atak na Mickiewicza,

• S. 478 bardzo piękne rzeczy o Mickiewiczu mówił nam Stanisław Przybyszewski, gdybym wypił z dziesięć wódek, to bym je sobie może przypomniał,

• może fizyczna wrażliwość na poezję pozwoli zrozumieć Mickiewicza

OBRACHUNKI FREDROWSKIE

• często w czytaniu Fredry szuka się tego, czego nie ma, a nie widzi się tego, co jest,

• Fredrę się postrzega jako starca,

• mało wiemy o Fredrze, nie ma listów, pamiętników,

• s. 511 im dłużej artysta żyje, tym mniej się o nim wie,

• s. 517 bo tak już było przeznaczone, aby dokoła nazwiska Fredry skupiły się wszystkie największe banialuki, jakie kiedykolwiek kołysały ucho Polaków słodkim dźwiękiem mowy ojczystej,

STAROPOLSKI OBYCZAJ

• najwięcej rozbieżności tworzy się w stosunku do Fredry,

• Zemsta - obraz uczciwego obyczaju, szczęścia, cnoty domowej (a są małżeństwa dla posagu, pieniactwo, kult pieniądza - spuścizna staropolszczyzny),

• charakterystyczne jest mieszanie imienia Boga do przekrętów,

• s. 525 królewska jest tu tylko poezja Fredry, reszta to małe świństwa drobnych ludzi,

POLONISTYKA OD PANA ZAGŁOBY

• zestawienie kolei Moliera i Fredry

• s. 529 nie ma zakątka społeczeństwa, którego by Molier nie oświetlił swoim śmiechem, nie ma okna, którego by nie wybił, aby wpuścić powietrze,

• Molier rozsądza świat, wyszydza. Fredro jest pobłażliwy. Fredro to tradycjonalista, ma szlachecki temperament,

• S. 530 Molier patrzy w przyszłość i chce ją kształtować, Fredro zatrzymałby świat w miejscu, o ile nie cofnąłby go wstecz,

• Molier - komedie typowe, ogólniki bez czasu i miejsca. U Fredry - komedie charakterów, tło narodowe - to sztuczne podziały,

• Bardziej nas bawi Fredro, Francuzów - Molier,

• Polonistyka od pana Zagłoby - historia literatury, która za wszelką cenę chce pokazać, że Bóg Polaków wywyższył,

• W literaturze polskiej przewaga poezji, utwory słabo przekładalne,

• Dowodzi się wyższości Fredry nad Molierem, a Fredro znany jest jedynie u nas. A lepiej byłoby przyznać, że Fredro jest NAM miły i drogi.

4