Poręczenie

Poręczenie stanowi klasyczną postać zabezpieczenia osobistego wierzytelności.

W umowie poręczenia poręczyciel zobowiązuje się względem wierzyciela wykonać zobowiązanie na wypadek, gdyby dłużnik zobowiązania nie wykonał.

Poręczenie ma charakter akcesoryjny (zawisły), co w szczególności znajduje wyraz w tym, że istnienie i rozmiar długu głównego rozstrzyga o istnieniu i rozmiarze długu akcesoryjnego.

Akcesoryjność należy do essentialia negotii umowy poręczenia.

W D

Wierzytelność główna

Wierzyciel dłużnik główny

Wierzytelność

Ze stosunku poręczenia

P

Poręczyciel

Poręcznie powoduje powstanie odpowiedzialności osobistej i dług, czyli obowiązku świadczenia po stronie poręczyciela.

Charakter poręczania ma w wielu systemach prawnych także charakter subsydiarny.

Dług poręczyciela staje się wymagalny dopiero po bezskutecznym podjęciu wobec dłużnika głównego określonych, szczególnych działań zmierzających do uzyskania od niego świadczenia. (polski KC nie przewiduje konieczności dokonania takich działań, aby wierzytelność stała się wymagalna wobec poręczyciela)

Poręczyciel odpowiada wobec wierzyciela jak współdłużnik solidarny, co wskazuje że jego dług ma charakter równorzędny, a nie subsydiarny.

Norma art.881 ma charakter względnie obowiązujący. Strony mogą w umowie inaczej określić przesłanki odpowiedzialności poręczyciela.

Brak w umowie zastrzeżenia odpłatności znaczy, że poręczenie udzielone zostało nieodpłatnie. Jeżeli zastrzeżono odpłatność w postaci wynagrodzenia płaconego przez wierzyciela poręczycielowi, umowa poręczenia nie uzyskuje cech umowy wzajemnej.

Poręczyciel może otrzymać wynagrodzenie także na podstawie odrębnej umowy zawartej z dłużnikiem lub nawet z inną osobą.

Poręczenie ma charakter kauzalnej czynności prawnej. Przysporzenie uzyskuje tu wierzyciel w postaci umocnienia swojej wierzytelności przez zobowiązanie poręczyciela, który zaciąga je w celu zabezpieczenia wierzytelności (kauza zabezpieczająca, causa cavendi)

Dopuszczalne jest, chociaż KC tego nie reguluje, udzielenie poręczenia za zobowiązanie poręczyciela (tzw. podporęczenie) Podporęczyciel poręcza za dług poręczyciela, a w konsekwencji w granicach wskazanych zobowiązaniem poręczyciela. Odpowiada on, wraz z poręczycielem, bezpośrednio wobec wierzyciela, a roszczenie regresowe przysługuje mu wyłącznie wobec poręczyciela.

Poręczenie wekslowe (awal) jest szczególną postacią zabezpieczenia uregulowaną w prawie wekslowym. W czynności tej poręczyciel, którym może być nie tylko osoba trzecia, a także osoba podpisana na wekslu, zabezpiecza zapłatę całej lub części sumy wekslowej. Poręczenie wekslowe ma charakter samodzielny, (nieakcesoryjny). Jest to zobowiązanie abstrakcyjne, niezależne od stosunków kauzalnych między stronami.

Poręczenie to umowa dwustronna między wierzycielem a poręczycielem. Może być zawarta nie tylko bez zgody, ale nawet bez wiedzy dłużnika. Po każdej stronie może występować więcej osób.

Przy zawarciu umowy poręczenia każda ze stron może być reprezentowana przez pełnomocnika. Pełnomocnictwo do złożenia oświadczenia woli po stronie poręczyciela powinno być pod rygorem nieważności udzielone na piśmie.

Umowa poręczenia ma charakter umowy konsensualnej, która dochodzi do skutku przez samo zgodne oświadczenie woli stron, tzn wierzyciela i poręczyciela.

Jedynie dla oświadczenia woli poręczyciela zastrzeżona została - pod rygorem nieważności - zwykła forma pisemna. Oświadczenie wierzyciela nie wymaga zachowania żadnej szczególnej formy.

Oświadczenie poręczyciela powinno wskazywać osobę dłużnika głównego oraz dług główny.

W obrocie profesjonalnym, zwłaszcza gdy poręczenie jest ograniczone do oznaczonej wysokości, wystarczy że dług główny jest oznaczany, a więc niewskazany indywidualnie,a tylko rodzajowo.

Poręczyć można nie tylko za dług wynikający z umowy, ale także z innych zdarzeń prawnych (np. zobowiązania alimentacyjne).

Przedmiotem zobowiązania głównego mogą być nie tylko świadczenia pieniężne, ale i osobistej natury (wtedy poręczenie obejmuje ewentualne odszkodowanie należne z tytułu niewykonania zobowiązania).

Poręczenie może być ograniczone do części zobowiązania głównego albo do oznaczonej wysokości. Można także określić czas trwania odpowiedzialności poręczyciela. Po upływie wskazanego terminu zobowiązanie poręczyciela wygasa, chociażby zobowiązanie główne trwało nadal. Dopuszczalne jest także zastrzeżenie warunku (zawieszającego, rozwiązującego).

Poręka może dotyczyć długu przyszłego, który dopiero powstanie w czasie trwania stosunku poręczenia. Ważność takiego poręczenia uzależniona jest od oznaczenia z góry przez poręczyciela wysokości, do jakiej będzie on odpowiadał. Bezterminowe poręczenie za dług przyszły jest ważne, ale może być przed powstaniem tego długu odwołane.

Z zasady akcesoryjności poręczenia wynika, że poręczyciel nie odpowiada, gdy dług główny jest nieważny.

Jeżeli dług główny zaciągnął dłużnik bez zdolności do czynności prawnych, poręczenie jest nieważne. Gdy poręczyciel w chwili udzielania poręczenia wiedział o braku zdolności do czynności prawnych dłużnika głównego lub mógł z łatwością się o tym dowiedzieć, to powinien spełnić to świadczenie jako dłużnik. Traci kwalifikację prawną poręczyciela, występuje w nowej roli gwaranta, którego nie dotyczy zasada odpowiedzialności akcesoryjnej.

Udzielenie poręki za dług niezaskarżalny jest w zasadzie niedopuszczalne, ponieważ wierzyciel nie mógłby wówczas uzyskać zaspokojenia z majątku poręczyciela. Przeszkoda ta nie pojawi się , gdy dłużnik zrzeknie się zarzutu przedawnienia, co może uczynić dopiero po upływie terminu przedawnienia (art.117 KC § 2)

Wygaśnięcie długu głównego powoduje wygaśnięcie zobowiązania poręczyciela.

Poręczenie utrzymuje się w razie przelewu wierzytelności, a także w razie wstąpienia osoby trzeciej w prawa zaspokojonego wierzyciela (art. 518)

Przejęcie długu (art.525) → poręczenie wygasa, chyba że poręczyciel wyrazi zgodę na dalsze trwanie zabezpieczenia. Uzasadnione jest to tym, że ze względu na przysługujące poręczycielowi przeciwko dłużnikowi głównemu roszczenie regresowe nie jest dla poręczyciela obojętne, kto ewentualnie ma być jego dłużnikiem.

Zobowiązanie poręczyciela wygasa na skutek różnych zdarzeń, niezwiązanych z zasadą akcesoryjności, które albo określone są w treści umowy poręczenia, albo wskazane ustawą w trosce o ochronę interesów poręczyciela.

W przypadkach, gdy termin płatności długu głównego nie jest oznaczony albo zależy od wypowiedzenia, poręczyciel może, po upływie określonego w ustawie terminu, żądać, aby wierzyciel doprowadził do zgaśnięcia zobowiązania głównego (wzywając dłużnika do zapłaty, dokonując wypowiedzenia), a tym samym do zgaśnięcia zobowiązania poręczyciela. Jeżeli wierzyciel nie uczyni zadość temu żądaniu, zobowiązanie główne nie wygasa, ale wygasa zobowiązanie poręczyciela.

Strony w umowie poręczenia mogą wskazać okoliczności, które spowodują zgaśnięcie poręczenia. Zawsze dopuszczalne jest zwolnienie poręczyciela z odpowiedzialności, co wymaga zawarcia stosownej umowy między poręczycielem a wierzycielem.

O zakresie zobowiązania poręczyciela rozstrzyga każdoczesny rozmiar zobowiązania głównego. Poręczyciel odpowiada więc nie tylko w zakresie długu pierwotnego, ale także za wszelkie skutki niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez dłużnika głównego, które przewidziane zostały w ustawie (np. odsetki) albo w umowie (np. kary umowne). Jednakże umowa zawarta przez dłużnika głównego z wierzycielem po udzieleniu poręczenia nie może zwiększyć zobowiązania poręczyciela. Jeżeli w późniejszej umowie wierzyciela z dłużnikiem nastąpi zmniejszenie zobowiązania głównego, odpowiednio zmniejszy się także zobowiązanie poręczyciela.

Poręczyciel odpowiada jak współdłużnik solidarny. Znaczy to, że jego dług staje się wymagalny z chwilą, gdy dłużnik główny opóźni się ze spełnieniem swojego świadczenia.

Jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia, wierzyciel powinien niezwłocznie zawiadomić o tym poręczyciela.

Wierzyciel, zgodnie z ogólnymi zasadami PC, ponosi odpowiedzialność wobec poręczyciela za wszelką szkodę, jaką poniósł on w następstwie zwłoki w zawiadomieniu go o opóźnieniu dłużnika głównego.

Strony mogą inaczej określić przesłanki wymagalności długu poręczyciela.

Poręczycielowi służą wszelkie zarzuty - zarówno peremptoryjne, jak i dylatoryjne - jakie podnieść może dłużnik główny przeciwko wierzycielowi.

Dla ochrony interesów poręczyciela przed nielojalnym działaniem dłużnika głównego, ustawa stanowi, że poręczyciel nie traci zarzutów, chociażby dłużnik główny zrzekł się ich albo uznał roszczenie wierzyciela po udzieleniu poręczenia.

W razie śmierci dłużnika głównego, dług przechodzi na jego spadkobierców, a poręczenie utrzymuje się nadal. Poręczyciel nie może powołać się wobec wierzyciela na ograniczenia odpowiedzialności wynikające z prawa spadkowego.

Poręczycielowi przysługują zarzuty wywodzące się z jego własnego prawa (ex iure proprio) → zarzuty osobiste.

W szczególności poręczycielowi przysługuje zarzut przedawnienia, jeżeli wierzyciel nie dochodzi wobec niego roszczenia z tytułu umowy poręczenia w terminach przewidzianych ogólnymi przepisami prawa cywilnego.

Do osobistych zarzutów należą zarzuty oparte na innym stosunku prawnym łączącym poręczyciela z wierzycielem. Poręczyciel może podnieść zarzut potrącenia ze względu na to, że przysługuje mu wobec wierzyciela jakaś wierzytelność odpowiadająca cechom wskazanym w art. 498 KC

Nieskuteczne są wobec wierzyciela zarzuty poręczyciela wynikające z umowy zawartej przez poręczyciela z dłużnikiem głównym lub osobą trzecią.

Jeżeli poręczyciel zaspokoi wierzyciela, to dług główny nie wygasa, poręczyciel wstępuje z mocy ustawy w prawa zaspokojonego wierzyciela - do wysokości spełnionego zamiast dłużnika głównego świadczenia.

Poręczyciel może żądać od dłużnika zwrotu wszystkiego tego, co sam świadczył z tytułu poręczenia, a dłużnikowi przysługują wobec poręczyciela te same zarzuty, jakie miał wobec wierzyciela.

Poręczyciel, przeciwko któremu wierzyciel dochodzi roszczenia, powinien zawiadomić niezwłocznie dłużnika, wzywając go do wzięcia udziału w sprawie. Jeżeli dłużnik nie weźmie udziału w sprawie, nie może od podnieść przewino poręczycielowi zarzutów, które mu przysługiwały przeciwko wierzycielowi, a których poręczyciel nie podniósł z tego powodu, że o nich nie wiedział.

Wierzyciel jest zobowiązany, pod sankcją odszkodowawczą - wydać poręczycielowi wszystkie środki dowodowe oraz zabezpieczenia.

Wierzycielowi zawsze należy się tylko jedno świadczenie. Poręczyciel ma obowiązek powiadomić dłużnika niezwłocznie o zaspokojeniu wierzyciela. Analogiczny obowiązek ma dłużnik, gdy poręczenie zostało udzielone za jego wiedzą.

Gdyby poręczyciel nie zawiadomił dłużnika o zaspokojeniu przez siebie wierzyciela, a dłużnik następnie zobowiązanie wykonał, poręczyciel traci względem dłużnika roszczenie zwrotne. Poręczycielowi pozostaje roszczenie z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia przeciwko wierzycielowi.

Jeżeli dłużnik działał w złej wierze, to znaczy spełnił świadczenie, wiedząc że wierzyciel został już przez poręczyciela zaspokojony, poręczyciel zachowuje względem dłużnika roszczenie zwrotne z regułą ogólną.

Poręczyciel nie traci roszczenia zwrotnego, gdy zaspokoi wierzyciela, nie będąc zawiadomionym przez dłużnika o uprzednim jego świadczeniu albo nie wiedząc o tym z innych źródeł.

W stosunku do wierzyciela przysługiwać będzie dłużnikowi roszczenie z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia. Na tej samej zasadzie może również poręczyciel domagać się wprost od wierzyciela zwrotu tego, co świadczył mu nienależnie, rezygnując z roszczenia zwrotnego względem dłużnika.

Poręczyciel może zabezpieczyć swoje roszczenie względem dłużnika głównego, zawierając nieuregulowaną w ustawie, ale dopuszczalną umowę o poręczenie zwrotne. Wierzyciela nie łączą żadne stosunki prawne z osobą udzielającą poręczenia zwrotnego. Odpowiada on wyłącznie wobec poręczyciela długu głównego.

Jeżeli jest kilku poręczycieli, a umowa poręczenia nie stanowi inaczej, odpowiadają oni solidarnie wobec wierzyciela.

Każdy z poręczycieli ma do wysokości spełnionego zamiast dłużnika głównego świadczenia, roszczenie zwrotne wobec dłużnika, wstępując na podstawie art. 518 § 1 w miejsce zaspokojonego wierzyciela.

Sytuacja współporęczycieli w relacji między nimi jest taka sama jak między dłużnikami solidarnymi. Jeżeli więc umowa nie stanowi inaczej, współporęczyciel, który zaspokoił wierzyciela, ma roszczenie regresowe do pozostałych poręczycieli w częściach równych.

---