MSZAKI
MSZAKI: Podkrólestwo: rośliny; Grupa: Rośliny telomowe; Gromada: Mszaki; Klasy: Glewiki, Wątrobowce, Mchy; Przynależność: należą do organowców, ale mają uproszczoną budowę ciała i fizjologię z powodu rozwijania haploidalnych tkanek gametofitu przy równoczesnej redukcji tkanek sporofitu - ślepy zaułek ewolucyjny. Haploidalność przeszkodziła w wytworzeniu sprawnych elementów przewodzących (drewna i łyka) oraz korzenia (mszaki - chwytniki). Nie mogą mieć znacznych rozmiarów, i żyć tam, gdzie jest mało wody. Rozmnażanie uzależnione od wody. Gametofit - roślina samodzielna, zdolna do fotosyntezy, wieloletnia. Sporofit: bezzieleniowy, nietrwały, obumiera po wytworzeniu i rozsianiu zarodników. Cechy wspólne z roślinami wyżej uorganizowanymi: tkanki, podstawowe organy wegetatywne (łodyga, liść), wielokomórkowość gametangiów i zarodni.
POCHODZENIE: Nie do końca wyjaśnione - bezpośr. od zielenic lub od psylofitów (podobna budowa sporofitu m. do telomu psylofitów). Część psylofitów ewoluowała, upraszczając swój cykl rozwojowy, redukowały w nim sporofit. Gametofit się rozwijał, przejmował istotniejsze funkcje życiowe (odżyw.). Przejście od przemiany izo- do heteromorficznej.
ŚRODOWISKO ŻYCIA: Na całym świecie (bez pustyń, oceanów), najbardziej rozmaite w kl. wilgotnym. Małe wymagania życiowe, lubią wilgoć, na ogół żyją w skupiskach (mszary), w Polsce w cienistych lasach, wilgotnych łąkach, torfowiskach, przy wodzie (słodkiej) i zbiornikach wod. Naziemne - współtworzą runo leśne, nadrzewne - porastają korę i gałęzie, naskalne - porastają granie i szczyty górskie. Niektóre znoszą okresowe skrajne susze - mogą mieszkać w miejscach niedostępnych dla innych (wydmy), kontynuują proces glebotwórczy porostów, organizmy pionierskie. Formy amfibiotczne - w wodzie i na lądzie (wątrobowiec wodny - 2 formy - z chwytnikami i bez).
BUDOWA A ŚR. ŻYCIA: kilka - kilkanaście cm, największe - płonniki (50 cm) - wys. st. organizacji mofol. i anat. - mech płonnik (runo borów iglastych i miesz., wilgotne łąki i brzegi torfowisk, gromady - puszyste darnie).
GAMETOFIT PŁONNIKA: ulistniona łodyga, przymocowana 1-kom. chwytnikami (łodyga i liście tworzą gametof. - analogia u innych organowców). 1-warstwowa skórka (grubościenne, wydłużone komórki) chroni wnętrze łodygi przed wysychaniem. Tkanka wzmacniająca (kilka warstw grubościennych kom.) nadaje łod. elastyczność i sztywność. Kora pierwotna (duże, cienkościenne kom. miękiszowe, ściśle do siebie przylegają). Wiązka przewodząca: w centrum łod., hadrocentryczna, hydroidy (wydłużone, martwe, wąskie, sztywne kom, woda i sole, w samym centrum) i leptoidy (mniejsze, też wydłużone i wąskie, żywe, protoplasty, asymilaty, skośne przegrody z porami z pasemkami cytoplazmy). Listki: a) m. płonnik: skrętolegle na łodyżce; mają wąską, ostro zakończoną blaszkę; rosną gęsto, prawie przylegają do łodyżki - może długo zatrzymywać wodę z opadów i rosy; 1-warstwowa skórka, bez ap. szpar. tylko na dolnej pow. liścia; blaszki liściowe płonnika mają na przekroju poprzecznym łódeczkowy kształt; na górnej stronie liścia - blaszki z kom. z chloroplastami, blaszki wzdłuż całego liścia - zielone kolumienki (3-4 kom.); Liść przeprowadza fotosyntezę i gromadzi dużo wody (pod jej ciężarem liście odchylają się od łod.); Żeberko - (wielowarstwowe pasma grubościennych kom. wzmac.) przedłużenie w. przewodzącej (hydr. i lept.), usztywnia, wzmacnia. b) m. torfowiec: delikatne, 1-warstw., bez żeberka, z kom. żywych i martwych, wybitnie przystosowane do wchłaniania i magazynowania wody. Żywe kom.: (drobne, wydłużone, z chloroplastami, fotosyntezują, tworzą w liściu sieć (w oczkach k. martwe), dzięki otworom szybko gromadzą dużo wody (torfowiec nasiąka jak gąbka ciężar *20). Torfowiska woda = 1/3 rocznych opadów (Polska); torfowiska nasycają powietrze parą wodną, obdzielając wodą pobliskie pola i łąki.
GAMET. WĄTROBOWCÓW: (porostnica wielokształtna), gametofity rozdzielnopłciowe, plechokształtne, przymoc. 1-kom. chwytnikami, warstwa zewn. pokryta skórką z warst. kutikuli (przed parowaniem), w skórce oryginalne ap. szpar. - 4-piętrowy komin, mogą się otwierać i zamykać, niewielka sprawność fizjolog. - małe znaczenie aparatów; Pod aparatami komora powietrzna, z jej dna rosną ku skórce liczne, krótkie, rozgałęzione kolumienki komórek z chloropl. Pod miękiszem asymilacyjnym - spichrzowy (wielowarstwowy, gromadzi skrobię i tłuszcze). Maksymalny rozwój aparatu asymilacyjnego i transpiracyjnego.
SPOROFIT: dojrzały sporofit m. płonnika - bezlistna, brunatna łodyżka SETA, wyrastająca prosto z gametofitu, żyjąca jego kosztem. Na szczycie sety - zarodnia z zarodnikami. Zarodnia - puszka zarodnionośna: kolumienka (łączy z gamet., odżywia), tkanka zarodnikotwórcza (wokoło. przechodzi R! i tworzy haploid. zarodniki), zarodniki (izospory - morfol, endospory - wewn. zarodni, mejospory, nieruchliwe - przez wiatr), wieczko i czepek zamykają zarodnię, dwa rzędy ząbków (ozębnia) - higroskopijne, podczas wilgotnej pogody chłoną wodę, zaginają się do wewnątrz, zamykając zarodnię; gdy jest sucho błona (epifragma) napina się przez wyginające się na zewn. ząbki i pęka, zarodniki się wysypują.
METAGENEZA: (m. płonnik - rozdzielnopłciowy) 1) Wiosną na szczycie g. żeńskiego tworzy się rodniostan (skupienie rodni) a na szczycie g. męskiego plemniostan okryty czerwonymi listkami. W butelkowatej rodni (wielokom.) powstaje 1 komórka jajowa, w maczugowatej (wielokom.) plemni wiele ruchliwych plemników z wiciami. 2) Rodnie wabią plemniki wydzielanymi substancjami chemicznymi (sacharoza) 3) W wyniku zapłodnienia powstaje zygota (2n), która rozwija się na dnie rodni i dzieli mitotycznie tworząc zarodek (miniaturka sporofitu) 4) Zarodek wrasta stopą w szczyt g. żeńskiego i korzystając z jego substancji pokarmowych rośnie, tworząc setę z zarodnią (czepek - wyniesiony kawałek zarodni). Sporofit jest najpierw zielony (może asymilować CO2, ale potem dojrzewa i uzależnia się całkowicie od gametof. 5) Komórki zarodnikotwórcze puszki przechodzą R! i powstają haploidalne zarodniki (n). 6)Gdy zarodnia dojrzewa odpada czepek, otwiera się wieczko i zarodniki się wysypują. Rozsiewane przez wiatr jeśli trafią na odpowiednie podłoże, kiełkują, tworząc małe, samożywne, plechowate splątki. 7) Zarodnik nie ma materiałów budulcowych i energetycznych, by uformować gametofit. Kiełkuje więc w splątek, który szybko fotosyntezuje, odkładając specjalizację komórkę na później. Ze splątków wyrastają odpowiedniej płci gametofity, które dojrzewają, tworząc gametangia i cykl się powtarza.
WĄTROBOWCE: występują zazwyczaj razem z mchami, w mniejszej ilości, w bardziej wilgotnych siedliskach, większość plechokształtna, ale są też zróżnicowane na łodygę i liście. W cyklu rozwojowym splątek występuje rzadko, rodnie i plemnie na trzonkach wynoszących je nad gametof. Zarodnia: kulista, owalna; oprócz zarodników ma elastyczne higroskopijne sprężyce - wydłużone, rurkowate komórki, o śc. kom. ze spiralnymi zgrubieniami, które się odkształcają. Po otwarciu zarodni sprężyce się skręcają i rozluźniają masę zarodnikowe, powodując rozsiewanie.
MCHY: najliczniejszą grupą są prątniki towarzyszące płonnikom i torfowcom, pospolite w różnych siedliskach, splątek nitkowaty, silnie rozgałęziony; gametof. - ulistniona lub rozgałęziona łodyżka zróżnicowana anatomicznie na tkanki; sporofit wynosi szczytową cz. rodni jako czepek (jak u płonników); zarodnia z ozębnią; prątniki - jedno- i dwupienne; zęboróg purpurowy, skrętek wilgociomierczy, prątnik srebrzysty.