Konstytucyjny system organów państwowych
19 października 2008
Ustrój państwa - ogół zasad i reguł dotyczących funkcjonowania systemu organów państwowych oraz relacji między podmiotami władzy publicznej a jednostką w państwie
Prawo konstytucyjne- ogół norm prawnych regulujących podstawy ustroju politycznego, społecznego i gospodarczego zawartych w konstytucji i innych aktach prawnych oraz prawie zwyczajowym
Zasady naczelne ustroju - podstawowe reguły kształtujące ustroju państwa ujęte w konstytucji i innych aktach prawnych - to podstawa konstytucji
Zasady naczelne ustroju
zasada suwerenności narodu- określenie podmiotu, który sprawuje władze, zasada ta sugeruje, że właścicielem państwa jesteśmy my, w znaczeniu politycznym, naród jako wspólnota polityczna (suwerenność - niezależność od czynników zewnętrznych, od innych, niepodległość). Geneza pojęcia suwerenność: zasada suwerenności monarchy- najwyższą władzą jest monarcha, a najważniejsze jest dobro państwa, a nie ludzi- państwo jest własnością monarchy; legalny ośrodek władzy, który realizuje swoje cele wewnętrzne- to suwerenność wewnętrzna; Wg Jana Jakuba Russo suwerenem powinien być naród, wg prawa natury, każdy człowiek posiada przyrodzone prawa, których nie może się pozbyć np. prawo do życia, wolności; na podstawie tych praw naród powinien być suwerenem, a państwo powinno mu służyć
Zasada przedstawicielstwa - (wg J.J. Russo) ludzi jest zbyt dużo by każdy mógł sprawować władzę , wiec wybierają przedstawicieli, którzy sprawują władze w ich imieniu;
3 warunki przedstawicielstwa: I) -wszelkie decyzje podejmowane przez przedstawicieli powinny być akceptowane przez społeczeństwo w referendum (zatwierdzane); II) - przedstawiciele muszą być stale związani wolą wyborców, naród ma prawo wydawać przedstawicielom instrukcje i polecenia, a wyborcy w każdej chwili mogą odwołać swojego przedstawiciela, jeśli nie będzie wywiązywał się ze swoich obowiązków - mandat imperatywny - pomiędzy przedstawicielami a wyborcami istnieje stała więź III) - przedstawiciel nie może mieć żadnej władzy własnej - urzędnik jest po to by służyć obywatelom, nie może wykorzystywać swego stanowiska, ani przyzwyczajać się do niego, bo przedstawiciele się zmieniają
Naród jest suwerenem z przyczyn naturalnych i sprawuje władze przez przedstawicieli.
Współcześnie- mandat wolny- przedstawiciel reprezentuje cały naród, nie tylko swój okrąg wyborczy, nie mogąc pogodzić na raz sprzecznych interesów obywateli, reprezentuje sam siebie, nie można posła odwołać w trakcie kadencji.
Art. 4 Konstytucji:
„ 1. Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu.
2. Naród sprawuje władze przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio”
W przeszłości: 1921r. - Konstytucja Marcowa- pojawia się po raz pierwszy suwerenność narodu, w konstytucji kwietniowej była suwerenność państwa, mała konstytucja- zasada suwerenności narodu, jako pusty gest ze strony komunistów, konstytucja lipcowa (22 lipca 1952)- nie przyjęto zasady suwerenności narodu- „w Polsce Ludowej władza zwierzchnia należała do ludu pracującego miast i wsi”, czyli nie do całego społeczeństwa (ograniczona podmiotowo suwerenność), 1989- rewizja konstytucji i przywrócenie zasady suwerenności narodu
Procedury wyborów przedstawicieli
Wybory bezpośrednie: władza centralna- sejm i senat, prezydent, organy na poziomie lokalnym- rady miasta, gmin, prezydenci miast, rady powiatów
3 cechy mandatu parlamentarnego:
Jest to mandat generalny, poseł reprezentuje cały naród
Mandat jest niezależny, posłowie nie mają obowiązku stosować się do instrukcji wyborców
Jest to mandat nieodwołalny (w trakcie kadencji)
Pięcioprzymiotnikowe wybory do sejmu Art. 96 ust. 2:
„ Wybory do Sejmu są powszechne, równe, bezpośrednie i proporcjonalne oraz odbywają się w głosowaniu tajnym.”
Wybory do senatu Art.97 ust.2:
„Wybory do Senatu są powszechne, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym.”
Tylko trójprzymiotnikowe. Wybory te nie są równe, nie ma określonej ordynacji wyborczej (proporcjonalne w przypadku sejmu), jest ona określona w „Ustawie z 12 kwietnia 2001 Ordynacja wyborcza do Sejmu i Senatu”- szczegółowo określa procedury, panuje tam zasada większościowa (nie ma zasady równości). W rzeczywistości są one 4-przymiotnikowe, choć w Konstytucji są zapisane 3-przymiotnikowe.
Wybory prezydenckie Art. 127 ust.1:
„Prezydent Rzeczypospolitej jest wybierany przez Naród w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i w głosowaniu tajnym.”
Prawo wyborcze
zasada powszechności- określa krąg osób, które mogą brać udział w wyborach, które mają czynne prawo wyborcze i które mają bierne prawo wyborcze. Jednak w praktyce nie każdy może głosować czynnie: obywatel Polski, który ukończył 18 lat (najpóźniej w dniu wyborów), w przypadku prawa biernego ukończył: do sejmu 21 lat, senatu 30 lat, na prezydenta 35 lat, a więc powszechne oznacza możliwie najszerszy krąg osób, którym przysługuje to prawo.
Zasadę powszechności ogranicza cenzus wieku i obywatelstwa Polskiego
Niemożność brania udziału w głosowaniu Art. 62 ust. 2:
„Prawo udziału w referendum oraz prawo wybierania nie przysługuje osobą, które prawomocnym orzeczeniem sądowym są ubezwłasnowolnione lub pozbawione praw publicznych albo wyborczych.”
W przypadku prawomocnego orzeczenia sądu o ubezwłasnowolnieniu dochodzi do pozbawienia prawa wyborczego czynnego i biernego. Pozbawienie praw publicznych w postępowaniu karnym (na kilka, do 10 lat), jako kara za jakieś przestępstwo. Pozbawienie praw wyborczych dotyczy najwyższych urzędników państwowych np. za naruszenie ustaw, zajmuje się tym Trybunał Stanu.
W praktyce ustrojowej prawa wyborczego pozbawione są również osoby niepełnosprawne, mimo, że mają pełne prawa, ale nie mogą z nich korzystać np. nie mają jak dotrzeć do lokalu wyborczego.
Zasada równości wyborców- równość formalna- każdy wyborca dysponuje taką samą liczbą głosów; równość materialna - siła polityczna głosu każdego wyborcy ma być taka sama - nie wszystkie ordynacje wyborcze tą równość zapewniają, nie ma jej w wyborach do senatu. Muszą być spełnione 3 warunki:
☺) jednolita norma przedstawicielstwa - liczba mandatów (miejsc) przypadająca do rozdzielenia była wprost proporcjonalna do liczby mieszkańców danego okręgu wyborczego (im większy okrąg tym więcej powinno być mandatów), tak jest w wyborach do sejmu (od 7 do 19 posłów z okręgu), zaś w wyborach do senatu w najmniejszym okręgu 2 senatorów w największych 4. Przy takich dysproporcjach siła głosów w mniejszych okręgach jest dużo większa niż w tych większych (w większym okręgu trzeba więcej głosów zdobyć by wygrać)
☺) prawidłowe ustalenie granic okręgu wyborczego - zakaz geografii wyborczej - przesuwając granice okręgów wyborczych zapewnia się pewnym partiom sukces wyborczy, a innym porażkę , zarządzając okręgami odgórnie, powoduje, że siła oddziaływania ludzi staje się mniejsza
☺) właściwy system ustalania wyników głosowania- w systemie proporcjonalnym jest równość, a w systemie większościowym jej nie ma- głosy części osób przepadają, tych, którzy zagłosowali na osobę, która nie dostała się do sejmu. W systemie proporcjonalnym dane ugrupowanie dostaje mandaty proporcjonalnie do oddanych głosów.
Istnieje jeszcze klauzura procentowa- należy uzyskać 5% poparcia by dostać się do sejmu.
Zasada bezpośredniości - osobiste głosowanie przez wyborcę, jako kryterium ważności głosu oraz oddawanie głosu na określoną osobę nie na partie, bezpośrednio na daną osobę
Zasada tajności głosowania - aby zapewnić wyborcy swobodę w podejmowaniu decyzji politycznej zasada ta jest obowiązkowa. Organy organizujące wybory mają zapewnić warunki do zachowania tajności (np. karta do głosowania powinna być zadrukowana tylko z jednej strony, powinny być przygotowane kotary czy kabiny w których można oddać głos, urna odpowiednio zabezpieczenia), jeśli tego nie zapewniono może dojść do unieważnienia wyborów w danym okręgu a nawet w skali krajowej.
Aby mogło dojść do unieważnienia wyborów trzeba udowodnić lub uprawdopodobnić, że naruszenie ordynacji wyborczej miało wpływ na wynik głosowania.
Komisja obwodowa powinna tego dopilnować, by nie została naruszona tajność głosowania, grozi za to nawet kara pozbawienia wolności.
Nas wyborców czynnych również obowiązuje tajny sposób głosowania, jednak przypadki jego łamania nie są obciążone konsekwencjami.
Wybory większościowe: -większość bezwzględna (część głosów przepada, wygrywa tylko jedna partia) - trzeba uzyskać ponad połowę ważnie oddanych głosów (ponad 50%); - większość względna- kto ma więcej głosów ten wygrywa
Wybory proporcjonalne- ile procent głosów dana partia otrzyma, tyle miejsc dostanie, wchodzi kilka partii. Metoda ta jest bardziej demokratyczna.