PUBLICZNE PRAWO GOSPODARCZE (WYKŁAD Z DNIA 20.03.2010 ROK)
ZASADA POMOCNICZOŚCI
Zasada ta ma tez rangę zasady konstytucyjnej. Jest ona wprowadzona do europejskiego porządku prawnego. Zgodnie z art. 5 traktatu wspólnota europejska działa w granicach kompetencji powierzonej jej traktatem oraz celów w nim wyznaczonym.
Zasada ta opiera się na założeniu, iż jedynym bytem samodzielnym jest człowiek. Odnosi się ona także do porządku gospodarczego. Zgodnie z nią współdziałający ze sobą ludzie mają wpływa na rozwój gospodarczy. Państwo zaś jest zobowiązane stosować środki wspierające gospodarkę jedynie w zakresie niezbędnego minimum, gdyż nie może swymi działaniami ograniczać samodzielności, wolności i indywidualnej aktywności jednostki.
Oddaje ona inicjatywę w ręce obywateli, co mają gwarantować zasada wolności gospodarczej, wolności wyboru i wykonywania zawodu, gwarancja własności prywatnej oraz ograniczona ingerencja państwa w życie gospodarcze.
Zasada ta ogranicza zatem zakres publicznej działalności gospodarczej w zakresie ochrony prywatnej przedsiębiorczości, ochrony konkurencji i mechanizmów rynkowych przed państwem i innymi podmiotami publicznymi, a także ochrony podmiotów publicznych przed zbędnym ryzykiem działalności gospodarczej. Działalność taka może być prowadzona przez podmioty publiczne lecz być skierowana przede wszystkim na wspieranie prywatnych inicjatyw gospodarczych w wymiarze niezbędnego minimum.
Państwo powinno wystrzegać się rywalizacji z prywatna inicjatywa gospodarcza. Państwo ma pozostawić podmiotom prywatnym podejmowanie wszelkich przedsięwzięć gospodarczych.
ZASADA PROPORCJONALNOŚCI
Zasada ta jest ujmowana jako element zasady demokratycznego państwa prawnego. Zasada prawa wspólnotowego, w konstytucji wyraża ją art.31 ustęp 3, który stanowi, ze ograniczenia praw mają być ustanowione tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie do jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego bądź do ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej albo wolności i praw innych osób.
Zasada ta wyznacza więc granice dopuszczalnej ingerencji prawa i wolności istotne dla działalności gospodarczej. Wynika z niej także, iż prawa i wolności nie mają charakteru bezwzględnego i mogą być ograniczone ze względu na ważny interes publiczny.
Ingerencja ograniczająca prawa podmiotowe musi, gdy chodzi o zastosowane środki pozostawać jednak w odpowiedniej proporcji do celów jakie zamierza się osiągnąć. Wskazuje ona kryteria wyboru środków do realizacji założonych celów.
Podstawowa funkcją tej zasady jest ograniczenie działań organów władzy publicznej ingerujących w sferę konstytucyjnie chronionych praw podmiotowych. Ma ona więc chronić przed nieuzasadnionym sposobem realizacji słusznych celów. Nakazuje ona organom publicznym w każdym wypadku wyważenie interesów z jednej strony interesów jednostek, z drugiej promowanego interesu publicznego. Chodzi więc o to, aby ochrona interesu publicznego nie spowodowała nadmiernych ograniczeń, wolności i praw podmiotowych jednostek.
Obowiązywanie zasady proporcjonalności zostało uznane w orzecznictwie trybunału konstytucyjnego w rozumieniu wymogowi przydatności, konieczności i proporcjonalności sensu stricte. Nakaz przydatności ogranicza zakres wykorzystanych środków ingerencji wyłącznie do środków posiadających zdolność realizacji zamierzonego celu.
Nakaz konieczności zawęża stosowanie środków do sytuacji koniecznego ograniczenia i w zakresie niezbędnym do osiągnięcia zamierzonego celu.
Zasada proporcjonalności w ścisłym tego słowa znaczeniu wprowadza w obowiązek wyważenie relacji interesu publicznego. Tutaj ograniczenie interesu indywidualnego musi być ograniczone, uzasadnione ważnym interesem publicznym. Oznacza to, że nie w każdym przypadku realizacja interesu publicznego usprawiedliwia ograniczenie interesu jednostkowego. W myśl art. 20 konstytucja RP społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej własności prywatnej oraz solidarności dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego RP. Z założenia takiej gospodarki wynika, iż w ramach porządku gospodarczego realizowane są podstawowe cele wolności i sprawiedliwości społecznej. Są one realizowane równolegle w sposób nierozdzielny jako dwa aspekty jednego procesu gospodarowania. Jest to także koncepcja polityczno - ustrojowa. Zakłada się, iż ład rynkowy i konkurencja, które są gwarantami efektywności i swobody przedsiębiorczości nie wystarczy, aby stwarzać sprawiedliwy porządek społeczny. Zasada ta oznacza uspołecznianie gospodarki prowadzące do interwencji państwa o charakterze wspomagającym, inicjującym i koordynującym prywatne inicjatywy gospodarcze, które w pierwszym rzędzie zaspokajają potrzeby ludzkie.
Rola państwa jest dbanie o stosunkowo liczne miejsca pracy, solidny system ubezpieczeń społecznych, system przysposobienia zawodowego, czy godności pracy. Celów tych nie można osiągnąć wyłącznie za pośrednictwem procesów rynkowych. Omawiany model postuluje priorytet wzrostu gospodarczego nad opiekuńczą rolą państwa ograniczoną mechanizmem rynkowym.
Omawiana zasada ma charakter programowy. Wyznacza ona kierunek przemian ustroju gospodarczego, gdzie celem jest społeczna gospodarka rynkowa. Dlatego też celem gospodarki nie jest wyłącznie osiągnięcie racjonalności gospodarczej, którą wyrażają wskaźniki i kategorie ekonomiczne lecz celem jest także tworzenie trwałych warunków umożliwiających jednostce rozwój godny człowieka.
Omawiana zasada zakłada również element solidarności, to jest obowiązek wspólnego ponoszenia przez partnerów społecznych, a więc także przez pracodawców kosztów transformacji społecznej. Zasada solidarności eksponuje konieczności niesienia pomocy jednostką.
Elementem koncepcji społecznej gospodarki rynkowej jest koncepcja partnerstwa społecznego. Gospodarka taka jest oparta bowiem na dialogu i współpracy partnerów społecznych. Dialogiem społecznym jest więc także objęta sfera gospodarki. Pojęciem dialogu społecznego obejmujemy różne sposoby wymiany informacji i prezentacji stanowisk pomiędzy obywatelami i władzą publiczną. Instytucjonalnym wyrazem tej idei jest trójstronna komisja do spraw społeczno - gospodarczych. Ma ona Stanowic forum dialogu społecznego mającego godzić interesy pracowników, pracodawców i dobra publicznego.
Omawiana zasada wymusza także roszczenia sfery tzw. sprawiedliwości proceduralnej, która wynika z wprowadzenia konsensualnego sposobu tworzenia prawa dla gospodarki. Model ten zakłada, iż w tworzonym akcie prawnym jest wola trzech równoprawnych podmiotów.
ZASADA WOLNOŚI GOSPODARCZEJ]w systemach gospodarki rynkowej jest to wiodąca zasada porządku prawnego. Wynika z niej wyrażana dyrektywa, że działalność gospodarcza należy do inicjatywy osób fizycznych i prywatnych osób prawnych, które posiadają swobodę podejmowania decyzji istotnych dla procesu gospodarowania wolną od ingerencji państwa.
Uważa się, iż wolność gospodarcza jest niejako prawem naturalnym przynależnym w jednostce, tak więc prawo pozytywne może tylko ją uznawać. W Polsce potwierdza to aktualnie obowiązująca ustawa z 02.07.2004 roku o swobodzie działalności gospodarczej. Ustawa ta przewiduje, iż podejmowanie, wykonywanie i zakończenie działalności gospodarczej jest równe dla każdego na równych prawach.
Z zasady tej wynikają określone obowiązki dla organów państwowych. Z jednej strony są to obowiązki pozytywne polegające na tworzeniu warunków sprzyjających realizacji wolności gospodarczej, z drugiej zaś obowiązki negatywne polegające na zakazie wydawania aktów prawnych sprzecznych z zasadą wolności gospodarczej.
Niejako w istocie rzeczy działalność gospodarcza zarówno na gruncie konstytucji jak i ustaw zwykłych jest wolna, ani nakazana, ani zakazana. Uzależniona jest od woli danego podmiotu.
Zasada wolności gospodarczej jest skonkretyzowana w licznych przepisach ustawowych. Podstawowe znaczenie ma tutaj wyżej wymieniona ustawa o swobodzie działalności gospodarczej.
Zakres przedmiotowy tej zasady jest zróżnicowany. Są dziedziny, w których przepisy prawa wyznaczają węższy zakres swobody podejmowania decyzji w zakresie działalności gospodarczej jak np. bankowość, ubezpieczenia czy dziedzina użyteczności publicznej.
Gdy chodzi o zakres podmiotowy wolności gospodarczej to w pełni obowiązuje ona w przypadku osób fizycznych. Państwo i jednostki samorządu terytorialnego nie są adresatami wolności. Organy te są powołane do realizacji określonej prawem kompetencji a nie do korzystania z wolności gospodarczej.