UCZESTNICY TRANSNARODOWI - korporacje, fundacje, kościoły, organizacje
Korporacje transnarodowe zajmują wśród uczestników stosunków międzynarodowych miejsce szczególne. Niezwykle dynamiczny rozwój tych podmiotów oraz niebywały wzrost ich siły i zdolności oddziaływania na stosunki międzynarodowe sprawia, że są one postrzegane jako swoisty fenomen współczesnego świata; z jednej strony, najwięksi beneficjenci, z drugiej zaś - siła napędowa i katalizator procesów, które w istotny sposób modyfikują podstawowe parametry środowiska międzynarodowego, implikując transformację pozycji i ról poszczególnych podmiotów funkcjonujących w jego ramach, a także zmianę charakteru ich wzajemnych relacji.
Transnarodowe korporacje jawią się przy tym jako na tyle fascynujący, na ile skomplikowany i trudny do jednoznacznego sklasyfikowania obiekt badań. Co więcej, wzmagająca się aktywność transnarodowych firm budzi liczne kontrowersje i stanowi źródło ostrych i żywych dyskusji. Problemów dostarcza przy tym zarówno precyzyjne określenie relacji korporacji z innymi uczestnikami stosunków międzynarodowych, jak i dokładne zdiagnozowanie przejawów ich oddziaływania na międzynarodowe środowisko, w tym także na jego sferę polityczną.
Korporacje transnarodowe są wiodącą, niezwykle silną i prężną grupą podmiotów gospodarki światowej, bliską uzyskania dominującej pozycji w jej kluczowych obszarach. Ich intensywne oddziaływanie widoczne jest we wszystkich niemal dziedzinach rozwoju światowej gospodarki oraz gospodarczych stosunków między państwami. Polityka przedsiębiorczości korporacji, ich system zarządzania i imponująco rozległa sieć przedstawicielstw umożliwiły im uzyskanie pewnego stopnia kontroli i wpływu na wzrost gospodarczy i rozwój państw, przemysł, handel, konsumpcję oraz międzynarodowy podział pracy. Stały się one również łącznikiem między państwami i międzynarodowym systemem stosunków ekonomicznych.
Działania korporacji transnarodowych w sferze politycznej
W dobie, gdy tradycyjna władza państw napotyka liczne wyzwania i ulega transformacji, a warunki wykonywania przez nie suwerennych praw ulegają zmianie, polityczna aktywność podmiotów pozapaństwowych i ich oddziaływanie na międzynarodowe stosunki polityczne oraz aktualny układ sił i strukturę porządku międzynarodowego nabiera szczególnego charakteru i znaczenia, zwłaszcza wtedy, gdy są to podmioty ekonomiczne, przyjmujące maksymalizację zysku za kryterium racjonalności działań.
Celem, któremu podporządkowane są działania korporacji, jest bowiem uzyskanie efektywności ekonomicznej gwarantującej maksymalizację zysków, poszukiwanie nowych wymiarów ekspansji i innowacji. Przenikanie aktywności transnarodowych koncernów do sfery politycznej wynika przede wszystkim z dążenia owych podmiotów do zapewnienia sobie jak najbardziej korzystnych warunków funkcjonowania w skali międzynarodowej oraz jak największej swobody w realizacji własnych interesów. W świetle rozważnych zagadnień znamienny jest fakt, że ogromny potencjał, który za tymi interesami stoi, ekonomiczna potęga korporacji, ich dynamiczny rozwój oraz wzrastająca pozycja w środowisku międzynarodowym, wsparta przez logikę sił wolnego rynku, zapewnia im coraz większą skuteczność i pole manewru w osiąganiu pożądanych rezultatów, zwiększając również możliwości wywierania silnego wpływu w tradycyjnie zarezerwowanym dla państw obszarze międzynarodowych stosunków politycznych. Pozwala w znaczącym stopniu ukierunkowywać decyzje i zachowania jego uczestników zgodnie z wymogiem własnego zysku i konkurencyjności. Siła i efektywność tych oddziaływań, fakt, że znajdujące się w dyspozycji korporacji instrumenty umożliwiają im wywieranie nacisku na ośrodki decyzyjne, a na drodze do realizacji swych interesów są one w stanie osiągać korzystny z ich punktu widzenia kształt decyzji politycznych, czyni z największych korporacji znaczących, choć specyficznych aktorów międzynarodowej sceny politycznej, a ją samą - szczególnym obszarem przejawiania się aktywności tych podmiotów. Wyraża się ona w oddziaływaniu na procesy polityczne na poziomie państwa pochodzenia, państwa przyjmującego oraz na poziomie międzynarodowym.
Tworzone przez korporacje transnarodowe sieci różnorodnych, polityczno-ekonomicznych powiązań i sprzężeń obudowują i przecinają tradycyjne, międzypaństwowe (zarówno bilateralne, jak i wielostronne, np. realizowane w ramach organizacji międzynarodowych) stosunki polityczne, w znaczącym stopniu oddziałując na ich jakość i przedmiot zainteresowań. Podkreślenia wymaga niezwykła złożoność tego zjawiska oraz interakcji wchodzących w jego zakres podmiotów (możliwe kombinacje stosunków państw, korporacji i organizacji międzynarodowych), a także ich wzajemne warunkowanie się na wyodrębnionych poziomach analizy.
W świadomym dążeniu do redefinicji polityki w dziedzinach w istotny sposób dotykających ich działalności, korporacje posługują się szerokim spektrum metod i środków, zarówno legalnych, jak i sprzecznych z prawem. Obejmują one lobbing, dążenie do intensywnych kontaktów integrujących sferę biznesu ze sferą polityczną, z dużym naciskiem na nieformalne, osobiste i towarzyskie stosunki polityków z przedstawicielami korporacji, wspieranie grup, polityków i partii legitymujących się korzystnym z punktu widzenia korporacji programem, oddziaływanie na opinię publiczną, np. przez przenikanie do świata mediów, a także niejawne i nielegalne praktyki, takie jak przekupstwo, korupcja, a nawet szantaż. Swoistymi "nośnikami" politycznej aktywności transnarodowych korporacji, podejmującymi konkretne działania na ich korzyść, mogą być zarówno osoby zatrudnione w korporacji (ze szczególnym naciskiem na przedstawicieli zarządu przedsiębiorstwa), jak i ludzie przez nie opłacani bądź związani z nimi w inny sposób: konsultanci, prawnicy, dziennikarze, lobbyści, obecni i byli politycy.
Wizja transnarodowa
Zręby wizji transnarodowej (polityki transnarodowej) to lata 60. Powstała na bazie krytyki dominującego wówczas realizmu. Uznano, że rzeczywistość międzynarodowa jest znacznie bardziej różnorodna niż postrzegają to realiści. Punktem wyjścia były trzy zjawiska: procesy transnarodowe, wzrost współzależności i globalizacja.
Poglądy transnacjonalistów:
1. Charakterystyczną cechą współczesnej rzeczywistości jest wzrost liczby i aktywności niepaństwowych (nieterytorialnych) uczestników stosunków międzynarodowych, w tym głównie organizacji międzynarodowych (rządowych i pozarządowych), korporacji transnarodowych, ruchów międzynarodowych (m.in. społecznych czy ekologicznych). Świat staje się zatem coraz, mniej państwowocentryczny i coraz bardziej pluralistyczny, zdecentralizowany, czyli transnarodowy, co w sensie podmiotowym oznacza stosunki między podmiotami, z których przynajmniej jeden nie ma żadnych powiązań z rządem lub instytucjami rządowymi, natomiast w sensie przedmiotowym - wszystkie kontakty, związki i oddziaływania, które wykraczają poza granice państw i pozbawione są kontroli ze strony rządowych organów polityki zagranicznej (głównie w sferze transportu, handlu, obrotów finansowych i przepływów kapitałowych, masowego komunikowania się, turystyki itd.).