Charakterystyka języka polskich tekstów prawnych
1a. Teksty prawne formułowane są w języku polskim - tj. w języku narodowym (etnicznym)…
1b. …a dokładniej w języku polskim ogólnym - tj. w tzw. kulturalnej odmianie języka narodowego (etnicznego), upowszechnianej przez szkołę, administrację, literaturę, media, itd.; służącej jako środek porozumiewania się we wszystkich dziedzinach członkom narodu.
2. Zwroty złożone (wyrażenia) języka tekstów prawnych budowane są zgodnie z regułami składni języka polskiego.
Reguły składni (reguły syntaktyczne) = reguły odpowiedniego zestawiania zwrotów prostych (wyrazów, czyli inaczej słów) w zwroty złożone (wyrażenia)
3. Język polski ogólny stanowi - zasadniczo - bazę leksykalną i znaczeniową dla języka tekstów prawnych.
Wspólna baza leksykalna → w języku tekstów prawnych występują zasadniczo te same substraty materialne znaków słownych, co w języku polskim ogólnym.
Zdarza się jednak, że język tekstów prawnych zawiera:
1) neologizmy słownikowe (leksykalne) = nowe wyrazy utworzone dla nazw nowych tworów otaczającego nas świata rzeczywistego (np. dawniej wyraz „roboczogodzina”);
2) neologizmy frazeologiczne = nowe w stosunku do języka ogólnego związki frazeologiczne (np. wyrażenia „wina umyślna” czy „list żelazny”).
Wspólna baza znaczeniowa (baza semantyczna) → substratom materialnym znaków słownych języka tekstów prawnych przyporządkowane są zasadniczo te same znaczenia, co odpowiednim substratom materialnym znaków słownych języka polskiego ogólnego.
Zdarza się jednak, że język tekstów prawnych zawiera neologizmy znaczeniowe (neosemantyczne) = nowe znaczenia wyrazów słownikowych dotychczas mających inne znaczenia (zob. definicje legalne projektujące konstrukcyjnie).
4a. W tekstach prawnych występują czasem: eufemizmy (np. „zabić ze szczególnym okrucieństwem” zamiast „zamordować”), wyrazy obcojęzyczne (bardzo rzadko, np. „chargé d'affaires”), skróty (w aktach normatywnych stosuje się skróty nazw indywidualizujących przepisy i ich fragmenty - „art.”, „ust.”, „pkt”, „lit.”) czy skrótowce (np. „ABW”, „FUS”).
4b. W tekstach prawnych nie występują natomiast: wulgaryzmy, archaizmy czy wyrazy przestarzałe.
5a. Język tekstów prawnych cechuje wieloznaczność należących doń zwrotów.
Ze względu na to, prawodawca już na etapie redagowania tekstu prawnego musi przedsiębrać środki zaradcze w postaci wykorzystania różnego rodzaju kontekstów słownych (językowych) oraz definicji legalnych.
5b. Język tekstów prawnych cechuje nieostrość (niedookreśloność) należących doń zwrotów.
W przypadku, gdy prawodawca preferuje precyzję (stanowiącą jeden z aspektów adekwatności), wówczas decydując się na użycie w tekście prawnym nieostrego zwrotu języka ogólnego, może jednocześnie wprowadzić definicję legalną projektującą regulująco i tym samym ograniczyć czy nawet wyeliminować nieostrość. Jeśli natomiast prawodawca preferuje elastyczność (stanowiącą drugi z aspektów adekwatności), wówczas w tekście prawnym może zamieścić zwrot nieostry bez równoczesnego stosowania środków nieostrość tę zmniejszających (eliminujących).
6. Język tekstów prawnych cechuje idiomatyczność.
Zazwyczaj znaczenie zwrotów złożonych danego języka jest wypadkową znaczenia poszczególnych wyrazów (słów) i zastosowanych reguł składni. Ale nie jest tak w każdym przypadku, gdyż język zawiera również tzw. idiomy.
Idiom jest to taki zwrot złożony (wyrażenie):
1) którego znaczenie nie jest wyznaczone przez znaczenie poszczególnych słów i zastosowanych reguł składni, lecz jest przyporządkowane całemu wyrażeniu tak, jakby było ono jednym słowem (idiom właściwy) - np. zwrot „pal go sześć!” - albo
2) któremu obok znaczenia zwykłego (dosłownego), wyznaczonego przez znaczenie poszczególnych słów i zastosowanych reguł składni, przyporządkowane jest inne znaczenie, w taki sposób, jakby wyrażenie to było jednym słowem (idiom niewłaściwy) - np. wyrażenia „mieć węża w kieszeni” czy „włożyć kij w mrowisko”.
Przepisy prawne zawarte w tekstach prawnych mają charakter tzw. idiomów niewłaściwych, gdyż obok znaczenia dosłownego posiadają też inne (specjalne) znaczenie, odpowiadające znaczeniu wysłowionych w nich norm prawnych (lub ich fragmentów).
Tekst prawny = tekst aktu normatywnego.
Por. elementarny kurs logiki (np. Z. Ziembiński, Logika praktyczna, Warszawa 2000, s. 14-15). W związku z pojęciem znaku trzeba rozróżniać substrat materialny znaku oraz jego znaczenie. Rozróżnienie to odnosi się oczywiście i do znaków słownych. Na przykład znak (wyraz, słowo) „las” ma swój substrat materialny złożony z liter oraz swoje znaczenie, na które w tym przypadku składa się pewien zespół cech przyporządkowanych desygnatom tego znaku, czyli przedmiotom, do których ta nazwa się odnosi.
R6-1 Cechy języka tekstów prawnych
1 z 1