Środek odwoławczy - środek prawny, podgrupa szerszego pojęcia środków zaskarżenia, służący stronie w postępowaniu sądowym lub administracyjnym, którego celem jest doprowadzenie do zmiany lub uchylenia orzeczenia.
Środki odwoławcze dzielone są na:
zwyczajne - mające na celu uchylenie lub zmianę zaskarżonego orzeczenia w toku instancji, czyli służące od orzeczeń nieprawomocnych;
nadzwyczajne - służące obaleniu orzeczenia prawomocnego przez ponowne rozpoznanie zakończonej już nim sprawy.
Wyróżniane w nauce prawa cechy środków odwoławczych:
suspensywność - zdolność do wstrzymania uprawomocnienia się orzeczenia,
dewolutywność - zmierzanie do obalenia lub zmiany zapadłego orzeczenia przez sąd wyższej instancji,
dyspozycyjność - tylko uprawniony do tego przez prawo (legitymowany) podmiot może wnieść środek odwoławczy, nigdy nie można wnieść go z urzędu,
umiarkowany formalizm procesowy - forma, czas, miejsce, przebieg postępowania są konkretne i zapisane w ustawie.
Skarga subsydiarna sprowadza się do możliwości wniesienia przez pokrzywdzonego aktu oskarżenia (skargi subsydiarnej) w sprawach ściganych z oskarżenia publicznego w sytuacji, gdy uczynienia tego odmawia prokurator. Powierzenie pokrzywdzonemu tego rodzaju uprawnienia wiąże się nie tylko z zasadniczym wzmocnieniem jego pozycji procesowej w postępowaniu karnym, ale również ze wzmocnieniem przestrzegania przez organy postępowania przygotowawczego zasady legalizmu. Takie rozwiązanie przełamuje w pewnym sensie monopol skargi oskarżyciela publicznego w procesie karnym. Nie oznacza to jednak, że pokrzywdzony wstępuje w tym przypadku w prawa oskarżyciela publicznego. Jest on pełnoprawną stroną (oskarżycielem posiłkowym subsydiarnym) realizującą funkcję oskarżenia. O randze tej instytucji przesądza zatem fakt, że stanowi ona urzeczywistnienie konstytucyjnej zasady prawa do sądu (art. 45 Konstytucji) oraz wpisuje się w ogólną dyrektywę interpretacyjną wyrażającą imperatyw uwzględniania w toku prowadzonego postępowania karnego prawnie chronionych interesów pokrzywdzonego (art. 2 § 1 pkt 3 KPK).
Obok oskarżenia posiłkowego typu subsydiarnego w postępowaniu karnym występuje również oskarżenie posiłkowe uboczne oraz konkurencyjne. Pierwsze z nich sprowadza się do możliwości wykonywania przez pokrzywdzonego uprawnień oskarżycielskich przy jednoczesnym udziale w postępowaniu oskarżyciela publicznego, drugie z kolei polega na dysponowaniu przez pokrzywdzonego prawem oskarżania niezależnie od oskarżyciela publicznego. W KPK występuje jedynie oskarżenie posiłkowe typu ubocznego oraz subsydiarnego.
Dużo bardziej złożonym zagadnieniem jest ocena charakteru prawnego skargi subsydiarnej. Według niektórych z przedstawicieli doktryny wszczęcie postępowania jurysdykcyjnego przez pokrzywdzonego w sprawie o przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego następuje w oparciu o skargę publiczną, pomimo że zawiera ona pewne składniki upodabniające ją do skargi prywatnej. Prezentowany jest również pogląd, że jest to samodzielna skarga pokrzywdzonego, który występuje w zamian za oskarżyciela publicznego oraz że nie można uznawać jej za publiczny akt oskarżenia, skoro w istocie nie pochodzi on od oskarżyciela publicznego.
Zatrzymanie właściwe ma ono na celu zapobieganie uchylaniu się osoby podejrzanej przed wymiarem sprawiedliwości. Można powiedzieć, że na tej podstawie zatrzymuje się jedynie osoby podejrzewane o popełnienie przestępstwa (np.: zabójstwa, kradzieży, włamania) i to tylko wtedy, gdy policja obawia się, że sprawca ukryje się lub będzie zacierał ślady przestępstwa lub zastraszał świadków. Zatrzymanie polega na pozbawieniu wolności na czas nie przekraczający 72 godzin. Zatrzymany powinien być zwolniony, jeżeli w ciągu 48 godzin od chwili zatrzymania nie zostanie przekazany do dyspozycji sądu wraz z wnioskiem o zastosowanie tymczasowego aresztowania. Ponadto zatrzymany musi być zwolniony, jeżeli w ciągu 24 godzin od przekazania go do dyspozycji sądu nie doręczono mu postanowienia o zastosowaniu wobec niego tymczasowego aresztowania. Okres zatrzymania należy liczyć od momentu faktycznego pozbawienia wolności zatrzymanego.
^^^Zatrzymanego należy pouczyć o jego prawie do wniesienia zażalenia do sądu w terminie 7 dni oraz o prawie żądania zawiadomienia osoby najbliższej lub innej osoby wskazanej przez niego.
^^^Zatrzymany ma prawo do nawiązania w dostępnej formie kontaktu z adwokatem, a także na jego żądanie należy umożliwić mu bezpośrednią z nim rozmowę. Podmiot dokonujący zatrzymania może zastrzec, że będzie przy niej obecny.
^^^Osobę zatrzymaną należy natychmiast zwolnić, jeżeli ustały przyczyny uzasadniające zatrzymanie, sąd wydał postanowienie o zwolnieniu lub z opinii lekarza wynika, że zatrzymanie może być niebezpieczne dla życia lub zdrowia zatrzymanego.
^^^Zgodnie z Konstytucją każdy zatrzymany powinien być niezwłocznie i w sposób dla niego zrozumiały poinformowany o przyczynach zatrzymania. Z zatrzymania sporządza się protokół, w którym należy podać, o jakie przestępstwo zatrzymany jest podejrzewany oraz wręczyć mu odpis tego protokołu.
O pozbawieniu wolności powiadomić należy niezwłocznie rodzinę lub osobę wskazaną przez pozbawionego wolności.
^^^Decyzja o zatrzymaniu podejmowana jest w formie zarządzenia, które sporządzane jest wraz z uzasadnieniem, i na które przysługuje zażalenie do sądu . Zażalenie to przysługuje niezależnie od podstawy zatrzymania, tzn. czy następuje ono zgodnie z przepisami ustawy o Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu, czy ustawy o przeciwdziałaniu alkoholizmowi.
Kwestia tzw. zatrzymania obywatelskiego uregulowana jest w 243 kodeksu postępowania karnego. Zgodnie z treścią tego przepisu, każdy ma prawo ująć osobę na gorącym uczynku przestępstwa lub w pościgu podjętym bezpośrednio po popełnieniu przestępstwa, jeżeli zachodzi obawa ukrycia się tej osoby lub nie można ustalić jej tożsamości. Osobę ujętą należy niezwłocznie oddać w ręce Policji. To jest podstawa prawna związana z popełnieniem przez sprawę przestępstwa.
Przestępstwa dzielą się:
Ze względu na wysokość kary:
Zbrodnie - zagrożone karą pozbawienia wolności nie mniej niż 3 lata. Często są to przestępstwa popełniane świadomie.
Występki - zagrożone kara ograniczenia lub pozbawienia wolności (dłużej niż jeden miesiąc), grzywną. Tego rodzaju przestępstwa mogą być lekkie, ciężkie, umyślne i nieumyślne.
Ze względu na sposób ścigania przestępcy:
Ściganie z urzędu - niezależnie od woli pokrzywdzonego podejmują działanie odpowiednie organy państwowe.
Ściganie na wniosek - o podjęcie działań ubiega się osoba pokrzywdzona.
Ze względu na rodzaj winy:
umyślne - przestępca działa świadomie przeciw prawu,
nieumyślne - popełnione są w wyniku lekkomyślności.