PYTANIA 1 I 4 POTRAKTOWAŁEM ZBIORCZO BO WYDAJE MI SIĘ, ŻE OPIS KIERUNKÓW PSYCHOLOGII I OPIS ICH METOD I PRZEDMIOTU POKRYWA SIĘ. PYTANIE 4 PO PROSTU ZAWIERA SIĘ W 1 (DO PKT 11 WŁĄCZNIE)

1. Przemiany przedmiotu i metod badań psychologii od końca XIX wieku do dziś

4. Kierunki psychologii naukowej do chwili powstania programów psychoanalizy i behawioryzmu

1) słowo psychologia:

- Arystoteles

- znane w mowie już w XVIw.

- 1590 - I raz w druku w tytule rozprawy pod red. Rudolfa Gocleniusa - filozofa niem. i prof. logiki na Akademii Marburskiej

2) Arystoteles:

przedmiot psychologii: dusza jako ogół bieżących procesów świadomości (ujęcie aktualistyczne (procesualne))

2) David Hume (1711-1776) - „Traktat o naturze”:

postulowany przedmiot psychologii: rozwinięcie nauki o człowieku

metoda: eksperymentalna

3) John Stuart Mill (1806-1873) - „System logiki”:

postulowany przedmiot psychologii: prawa wg których jeden stan psychiczny następuje po innym lub jest przez niego wywołany;

metoda: badanie eksperymentalne (obserwacja + eksperyment sztuczny)

4) psychologia asocjacjonistyczna - pocz. w XVIII w. w Ang.:

- wszystkie czynności psychiczne (jak spostrzeganie, przypominanie, uczenie się, myślenie) i zachowanie powstają w wyniku łączenia się elementarnych procesów psychicznych przez asocjację (kojarzenie) zgodnie z „prawami kojarzenia” (przez podobieństwo, kontrast, styczność w czasie i przyczynowość)

- dominacja w II poł. XIX w.

5) XIX w. - spór materialistów przyrodniczych i spirytualistów:

- materialiści: zjawiska psychiczne pochodne od fizycznych, należy je opisywać w języku procesów fizjologicznych

- spirytualiści

6) Wilhelm Wundt (1832-1920) - założyciel psychologii:

- tzw. heidelberski program psychologii (1857-1874), gdy był asystentem w Instytucie Filozofii na uniwersytecie w Heidelbergu - tzw. wczesny Wundt

- część programu odwołana w okresie lipskim - późny Wundt (1874-1920)

- dzieła: „Przyczynki do teorii postrzegania zmysłowego”, „Wykłady o duszy ludzkiej i zwierzęcej”

- autorstwo nowego znaczenia słowa psychologia- psychologia jako odrębna nauka równorzędna innym dziedzinom, już nie część filozofii (przypisuje mu się taką rolę, naprawdę do końca zajmował się też filozofią i nie chciał jej rozbratu z psychologią)

- 1879 - I pracownia eksperymentalnych badań psychologicznych na Uniwersytecie Lipskim

(wśród doktorantów Wundta Polacy m.in. Aleksander Świętochowski - doktorat z filo w 1875)

- 1882 - przekształcona w Instytut Psychologii

Wilhelm Wundt - psychologia eksperymentalna/indywidualistyczna/fizjologiczna:

- należy do nurtu tzw. psychologii elementów/atomistycznej/strukturalnej - opartego na założeniu, że świadomość tworzą elementarne składniki (np. wrażenia) jak ciała fizyczne składają się z atomów; celem poszukiwania najprostszych składników świadomości jest opis bardziej złożonych zjawisk psychicznych

przedmiot badania:

- dusza jako ogół bieżących procesów świadomości (jak Arystoteles);

- analiza życia duchowego we wszystkich jego przejawach;

- zasady psychiczne to świat wartości, celów i woli;

- świadomość jest bezpośrednia a świat zewnętrzny pośredni;

- jedynym przedmiotem psychologii dostępnym badaniu eksperymentalnemu jest indywidualna świadomość (psychologia indywidualistyczna); badanie wszelkich zjawisk w odniesieniu do jednostek (ich postaw, potrzeb, wartości etc.) jako twórców tych zjawisk

- obserwacja faktów świadomości jako faktów złożonych i jedynych możliwych do obserwowania w celu poznania tworzących je prostych zjawisk, które stanowią początek życia psychicznego

- wszelka aktywność psychiczna to nieświadomy proces wnioskowania polegający na łączeniu twierdzeń opartych na spostrzeżeniach w jeden sąd (świadomość), który pozwala na odróżnienie naszego Ja o świata zewnętrznego

- zadanie psychologii: wyprowadzenie świadomych objawów z nieświadomych procesów psychicznych i odwrotnie: wnioskowanie o naturze nieświadomych procesów na postawie faktów świadomości dostępnych na drodze eksperymentu; poznanie zjawisk psychicznych przez introspekcyjną analizę ich treści na coraz prostsze składniki (elementy psychiczne) i myślową rekonstrukcję treści złożonych z tych składników

(f. elementów/atomistyczna/strukturalna)

- ale i niezamierzona krytyka f. elementów - stwierdzenie, że wytwór psychiczny, który powstał z pewnej liczby elementów , jest czym więcej niż ich prostą sumą, czymś nowym i nieporównywalnym z nimi pod względem swych właściwości

metoda: eksperymentalna;

- metody od nauk przyrodniczych;

- odrzucenie wyjaśniania zjawisk duchowych na podstawie zasady przyczynowości fizycznej (odrzucenie materializmu przyrodniczego) bo życie duchowe jest wyjątkowe i niemożliwe do redukcji do procesów fizjologicznych

- nowy pogląd na doświadczenie - odwołanie do doświadczenia bezpośredniego, gdzie treść doświadczenia powiązana jest z podmiotem i jego cechami (inaczej niż w przyrodniczym punkcie widzenia, gdzie odwołanie do doświadczenia pośredniego, w którym przedmioty doświadczenia istnieją niezależnie od podmiotu)

- zasada paralelizmu psychofizycznego - jeśli między zjawiskami psychicznymi i fizycznymi zachodzą prawidłowe stosunki zjawiska te nie są identyczne, nie mogą przekształcać się jedne w drugie, są nieporównywalne, ale i sobie wzajemnie przyporządkowane (toczą się równolegle lub prawidłowym zjawiskom psychicznym odpowiadają pewne zjawiska fizyczne)

- podstawą badania indywidualnej świadomości (jedynej dostępnej) samoobserwacja (introspekcja)

- eksperyment jako metoda sztucznego wytwarzania zjawiska w warunkach, którymi się manipuluje, prowadząca do zmiany zjawiska w mierzalny sposób (najpierw stwarza się warunki obiektywne, które maj wywołać dane zjawisko psychiczne (np światło o określonym natężeniu wywołujące wrażenie jasności), potem obserwuje się je i wydaje o nim sąd - możliwość dowolnych zmian i powtarzalności; w ten sposób prywatne zjawisko psychiczne staje się zjawiskiem obiektywnym

- zadania eksperymentalne nie wymagały od badanych myślenia tylko introspekcyjnego opisu bodźca

- opis zjawisk zgodnie z doktryną asocjacjonizmu (patrz pkt 4)

Wilhelm Wundt - psychologia nieeksperymentalna/antyindywidualistyczna/historyczno-kulturowa - okres lipski (1874-1920):

przedmiot: wytwory kultury, ducha powołane do życia przez ludzką wspólnotę; wszystkie wyższe czynności psychiczne niepodatne badaniu eksperymentalnemu w tym myślenie

metoda:

- rozszerzenia zakresu badań psychologicznych o źródła pomocnicze: opisy charakterów i popędów zebrane przez historyków (metoda historyczna); materiały z życia codziennego (metoda statystyczna), wyniki badań nad rasami, plemionami, historią ich religii, obyczajów i mową, językami

- odrzucenie indywidualizmu psychologicznego

7) Lew Wygotski (1896-1934) - I udane połączenie psychologii eksperymentalnej i historyczno-kulturowej

- psychologia historyczno-kulturowego rozwoju wyższych funkcji człowieka obejmująca badanie eksperymentalne na myśleniem i mową dziecka

8) Szkoła würzburska:

- uczeń Wundta: Oswald Külpe (1862-1915)

- Külpego: Narziss Ach (1871-1946) i Karl Bühler (1879-1963)

- krytyka ograniczeń nałożonych przez Wundta eksperymentom (czyli umieszczenia wielu wyższych procesów psychicznych łącznie z myśleniem w obrębie psychologii historyczno-kulturowej i uznaniu, że nie poddają się one eksperymentom)

przedmiot: świadomość, myślenie, pamięć

- świadomość pojmowana zgodnie z f. elementów/atomistyczną/strukturalną (patrz Wundt)

- wyróżnienie w świadomości oprócz zwykłych świadomych wrażeń i uczuć, towarzyszących aktom woli, myśli nieobrazowych (nienaocznych), przelotnych, niewyrażalnych „świadomych stanów”

- myślenie jako proces nieświadomy, którego świadomymi wskaźnikami są nienaoczne składniki myślenia

- akceptacja f. elementów (atomistycznej/strukturalnej) ale jak Wundt wytwór psychiczny nie jest ich prostą sumą

metoda:

- introspekcja

- poszerzenie zadań eksperymentalnych: badani mieli wyrazić opinię o twierdzeniu metafizycznym a dopiero potem introspekcyjnie opisać proces myślowy jaki doprowadził ich do sformułowania odpowiedzi

- Wundt skrytykował: metoda nie spełnia założenia powtarzalności wyników (proces myślenia inny w kolejnej każdej próbie); nie można jednocześnie myśleć o zadaniu i go obserwować

- odejście od doktryny asocjacjonizmu (pkt 4) - zadanie dawane badanym czynnikiem ukierunkowującym myślenie, wytwarza u osoby nastawienie psychiczne (tzw. Tendencja determinująca), dzięki któremu osoba wybiera odpowiednie do zadania skojarzenie z własnej sieci związków asocjacyjnych

osiągnięcia: prawo kojarzenia

9) psychologia aktów (czysta) - Austria:

- założyciel: Franz Brentano (1838-1917) - „Psychologia ze stanowiska empirycznego”

- przedstawiciele: Alexius Meinong (1853-1920, Ernst Mach (1838-1916), Christian von Ehrenfels (1859-1932), Carl Stumpf (1848-1936)

- krytyka Wundta, że nie uwzględnia ważnego składnika sytuacji percepcyjnej - jakości postaciowych

przedmiot: aktywne i intencjonalne doświadczenie

- intencjonalność aktu psychicznego (łac. intendere - kierować się ku czemuś, zmierzać do czegoś) - ukierunkowanie go na przedmiot zewnętrzny w stosunku do podmiotu doświadczającego, przez co akt psychiczny jest zawsze przedmiotowy/obiektywny

- zjawiska fizyczne to przedmioty (np dźwięki) a psychiczne to akty, w których przedmioty istnieją w sposób intencjonalny (np. słyszenie dźwięków)

- pojęcie jakości postaciowych (niezmienionych elementów) istniejących poza elementami zmysłowymi i dodawanych do nich jako do podłoża przez umysł

- f. elementów, ale znów całość to więcej niż ich suma

metoda: introspekcja, ale Brentano wyżej stawiał pracę teoretyczną

osiągnięcia: zwrócenie uwagi na dynamikę o podmiotowość życia psychicznego, inspiracje dla fenomenologów

10) psychologia postaci (niem. Gestalt - postać, forma, kształt, całość, schemat):

- przedstawiciele: Max Wertheimer (1880-1943), Wolfgang Köhler (1887-1967), Kurt Koffka (1880-1941), Kurt Lewin (1890-1947)

przedmiot: świadome prezentowanie całości spostrzeżeniowych

- przyznanie pierwszeństwa całości przed jej składnikami; całość jest nie tylko czymś więcej niż suma składników, ale jest też czymś innym; Postać jest określona przez elementy składowe ale i elementy są określone przez wewnętrzną naturę postaci (przykład ruchu pozornego (stroboskopowego) będącego podstawą percepcji obrazu filmowego - doświadczenia ruchu (postaci) nie wyjaśnia suma pojedynczych elementów bo wskutek odpowiedniego układu czasowo-przestrzennego bodźców postrzegane zjawisko jest jakościowo inne)

metoda: introspekcja

- analiza ma przebiegać z góry na dół od całości do naturalnych jej składników i łączących ich relacji, które stanowią z kolei materiał dalszych badań

osiągnięcia: teoria percepcji, inspiracja dla psychologii poznawczej, społecznej

11) psychologia funkcjonalna:

- przedstawiciele: William James (1842-1910), Granville Hall (1844-1924), James Baldwin (1861-1934)

przedmiot: strumień świadomości

- zjawiska świadomości z pkt widzenia ich biologicznego znaczenia, nie szuka ogólnych praw życia psychicznego na podstawie wyodrębnionych elementów świadomości

- zmiany w indywidualnym organizmie od pocz. życia embrionalnego po dojrzałość (psychologia rozwojowa)

- procesy psychiczne organizmu w relacji do zachowania wewnątrz różnych gatunków i w obrębie tego samego gatunku (p. porównawcza)

- pragmatyzm: świadoma myśl to odpowiedź organizmu na żywotne problemy przystosowawcze do otoczenia; umysł to mechanizm przystosowania człowieka do środowiska

- pojęcie prawdy: prawdziwe są te myśli, które się sprawdzają przez swe następstwa zwłaszcza praktyczne

metoda: introspekcja

- ale i krytyka introspekcji - doświadczenie introspekcjonistów w interpretowaniu obserwacji własnych aktów świadomości zniekształca wyniki eksperymentu

- wprowadzenie psychologii zwierząt do laboratoriów psychologicznych

osiągnięcia: zastosowanie praw psychologicznych w praktyce

OD TEGO MOMENTU KIERUNKI PSYCHOLOGII OPISUJE JUŻ SKRÓTOWO, PONIEWAŻ NIE NALEŻĄ ONE JUŻ DO PYTANIA 4,A POZA TYM POŚWIĘCONE SĄ IM OSOBNE PYTANIA Z LISTY

13) behawioryzm

- John Watson (1878-1958) - manifest behawioryzmu z 1913

- przedstawiciele: Burrhus Skinner (1904-1990) - wg. notatek, wg. Strelau należy już do neobehawiorystów

przedmiot: zachowanie (koniec z obserwacją świadomości i stanów psychicznych, bo nie są one dostępne badaniu eksperymentalnemu); jego przewidzenie i kontrola

- brak linii oddzielającej człowieka od zwierzęcia

- rozbrat psychologii z filozofią

- głównym punktem odniesienia przystosowanie

- doniosła rola uczenia się i wpływu środowiska

metoda: zastosowanie w badaniach nad człowiekiem tej samej procedury i języka, którą stosuje się w badaniach nad zwierzętami - zamiast pojęć świadomość, stany psychiczne, psychika, treści świadomości ->bodziec, reakcja, tworzenie się nawyków, integracja nawyków etc.

- dalej introspekcja ale już nie jako główna metoda - wartość naukowa jej danych nie zależy od łatwości ich interpretacji w terminach świadomości; podważenie jej sensu bo podważenie roli świadomości jako przedmiotu badań

14) neobehawioryzm:

- przedstawiciele: Burrhus Skinner (1904-1990) , jeśli nie do behawioryzmu; Edward Tolman (1886-1959); Clark Hull (1884-1952)

przedmiot: zachowanie

- człowiek myśli i czuje, ale postulowanie stanów psychicznych jako kategorii wyjaśniających zachowanie człowieka przeszkadza w analizie zachowania, bo one same jako reakcje organizmu wymagają wyjaśnienia jako skutki procesów neurofizjologicznych

- ponowny związek z filozofią - neopozytywizm

metoda: operacjonizm - powiązanie terminów teoretycznych z terminami obserwacyjnymi przez odwołanie do konkretnych operacji pomiarowych; terminy języków dyscyplin naukowych należy definiować przez odwołanie do intersubiektywnie obserwowalnych przedmiotów i zdarzeń fizycznych

- twierdzenie, którego nie można sprawdzić empirycznie jest bez sensu

- zmienna pośrednicząca (Tolman) - dająca się empirycznie stwierdzić zależność między zmiennymi poprzedzającymi a reakcją organizmu

- definiowanie terminów teoretycznych przez odniesienie do klasy zachowań a nie stanów psychicznych

osiągnięcia: paradygmat psychologii

15) psychologia głębi/psychoanaliza:

- przedstawiciele: Sigmund Freud (1856-1939)

przedmiot: nieświadomość

metoda: analiza marzeń i projekcji sennych, wolnych skojarzeń, pomyłek,

osiągnięcia: odkrycie zjawisk nieświadomych mechanizmów ochronnych, konfliktów wewnętrznych („przewrót kopernikowski” - tak Freud określił swoją rolę w psychologii)

16) psychologia indywidualna:

- przedstawiciele: Alfred Adler (1870-1937)

przedmiot: nieświadomość i świadomość

metoda: pośrednia analiza danych z introspekcji

osiągnięcia: dążenie do mocy jako kompensacja poczucia niższości

17) psychologia analityczna:

- przedstawiciele: Carl Gustav Jung (1875-1961)

przedmiot: nieświadomość zbiorowa (archetypy)

metoda: analiza treści nieświadomych poprzez analizę marzeń sennych, fantazji, mitów, baśni i wizji

osiągnięcia: teoria symbolu, opis dojrzewania osobowego (indywidualnego)

18) neopsychoanaliza (kulturowa, humanistyczna):

- przedstawiciele: Erich Fromm (1900-1980), Karen Horney (1885-1952), Harry Stack Sullivan (1892-1949)

przedmiot: treści nieświadome jako produkt niekorzystnych wpływów kultury zachodniej

metoda: studia nad pacjentami i materiałami źródłowymi

osiągnięcia: diagnoza źródeł nerwic i zaburzeń społecznych

19) psychologia humanistyczna:

- przedstawiciele: Abraham Maslow (1908-1970); Gordon Allport (1897-1967), Carl Rogers (1902-1987), Viktor Frankl (ur. 1905); Kurt Goldstein (1878-1965); Rollo May

przedmiot: świadomość i nieświadomość; zachowania interpretowane subiektywnie

metoda: dowolna z przewagą spekulacji, namysłu filozoficznego i fenomenologicznego

osiągnięcia: wprowadzenie do psychologii problematyki życia cidziennego i niezwykłych ludzkich możliwości (samorealizacji); wzajemna inspiracja między naukowcami a terapeutami

20) psychologia poznawcza/postbehawiorystyczna:

źródła:

- psychologia klasyczna

- psychologia postaci

- językoznawstwo: Noam Chomsky (ur. 1928)

- teorie informacji: George Miller, Herbert Sinmlion (?)

- teoretycy uczenia się: Hermann von Ebbinghaus (1850-1909)

przedmiot: świadomość i nieświadomość, zachowania, mechanizmy nabywania wiedzy

metoda: eksperymentalne badanie zachowań werbalnych i innych

osiągnięcia: synteza zagadnień badanych w behawioryzmie, psychoanalizie i psychologii humanistycznej

3. Wpływ podejścia postmodernistycznego na przedmiot i metody psychologii

1) 1964 - pojawienie się terminu „postmodernizm”

- przedstawiciele: Zygmunt Bauman, Michel Foucault

przedmiot: podstawowym problemem człowieka oscylacja między nawrotami do przeszłości (retradycjonalizacja) a odrzuceniem tradycji (detradycjonalizacja) odbywająca się w kilkunastu wymiarach (konflikt nowoczesności z ponowoczesnością):

zamknięcie (zrytualizowanie) - otwarcie (eksperymentowanie, kwestionowanie)

los - wybór

konieczność - przypadkowość

pewność - niepewność

bezpieczeństwo - ryzyko

kultura zorganizowana - zdezorganizowana

jaźń zbiorowa - podmiot autonomiczny

stabilność - niestabilność

kontrola zewnętrzna - wewnętrzna

wartości tkwiące u podłoża cech - preferencje i kompetencje

sakralność - racjonalność

autorytet, kontrola, godność indywidualna - pragmatyczne decyzje

rzeczywistość - złudzenie

głębia - powierzchowność

istota rzeczy - objawy

powtarzalność - losowość, epizodyczność

trwałe dążenia - kaprysy

- doktrynalną cechą nowoczesności jest to co stałe - kolumna z lewej

- doktrynalną cechą ponowoczesności przelotność, tymczasowość, zmienność, brak tożsamości - kolumna z prawej

- sceptycyzm wobec pojęcia ludzkiej natury: twierdzenia jej dotyczące są sprzeczne i fałszywe; postępowanie moralne jest nieracjonalne i niepragmatyczne; większości wyborów moralnych towarzyszą sprzeczności i rozterki; brak etycznego uniwersalizmu - reguły postępowania nie są powszechne (ale wbrew tym tezom formułują koncepcję ludzkiej natury - 4 wzorce postępowania: spacerowicz, włóczęga, turysta, gracz, których wspólnym mechanizmem jest deficyt bodźców, potrzeba nowości i wrażeń; wspólna koncentracja na przyjemności)

- demaskacja względności systemów etycznych bez żadnego wzorca w zamian

- samo istnienie naturalnego, wolnego ludzkiego podmiotu jest wątpliwe

- chęć poznania prawdy na swój temat jest czymś podejrzanym, stanowi formę wyparcia się prawdy i podporządkowuje nas mechanizmom władzy

- całościowa odpowiedź na pytanie o człowieka jest groźna - ogranicza nasze myślenie, niesprawiedliwie wyklucza inne odpowiedzi, jest wyrazem dogmatyzmu, otwiera pole dla terroru, jest środkiem do wymuszania tożsamości jako metody dyscyplinowania ludzi przez grupy i instytucje

- nie ma prawdy absolutnej - prawda jest przelotna i warunkowa, do tego niejedna (podobnie sprawiedliwość, wolność, równość, człowieczeństwo)

- nie ma uniwersalnego pojęcia człowieka obejmującego wszystkie aspekty człowieczeństwa, nie ma sensu pytać czym jest człowiek w istocie

- celem psychologii walka ze złudzeniami dotyczącymi naszego człowieczeństwa (nie ma sensu się zajmować naturą człowieka); rozwój wiedzy doprowadzi do zniknięcia/śmierci człowieka; formułowanie wniosków negatywnych - zaprzeczenie naszej jedności, autonomii, spójności i wyższości w stosunku do świata pozaludzkiego

- celem nie poszukiwanie odpowiedzi kim jesteśmy lecz tworzenie samego siebie na drodze odmawiania bycia tym kim jesteśmy i szukania nowych siebie

- teoretyczna bezradność

Metoda:

5. Psychoanalityczna koncepcja człowieka.

PSYCHOANALIZA to jedna z bardziej znanych wersji portretu psychodynamicznego. Stworzona przez Freuda na początku XXw. Od tamtej pory bardzo zmodyfikowana (jego następcysformułowali zasady psychoanalizy kulturowej). Z ortodoksyjnej psychoanalizy Freuda zostało tylko odkrycie nieświadomej motywacji, idea mechanizmów obronnych, udowodnienie ze pierwsze lata życia maja decydujący wpływ na kształtowanie się osobowości.

Czynniki, które regulują zachowanie człowieka są instynktowne (afektywne, popędowe) - są zatem biologicznie ukształtowanymi gotowymi strukturami uruchamiającymi określone działanie. Motywy zachowania człowieka są dla niego samego nieświadome, chociaż może on dorabiać do nich wyjaśnienia (nie zawsze prawdziwe). Zachowania są realizacją nieświadomych popędów, a sposób tej realizacji zależy od fazy rozwoju człowieka (sam popęd jest stały we wszystkich fazach):

- faza oralna - aktywność ust; czynności związane z pochłanianiem (małe dziecko wszystko bierze do ust) zaspokajają popęd seksualny

- faza analna - związana z wydalaniem i koncentracją na narządach wydalniczych

- faza falliczna - koncentracja na narządach płciowych (w tej fazie pojawia się kompleks Edypa lub Elektry)

- faza latencji - uśpienia; ukrycie impulsów seksualnych w podświadomości (w tej fazie dzieci chętniej zawierają znajomości w obrębie własnej płci)

- faza genitalna - ponownie pojawiające się pragnienia seksualne przenoszą się na niespokrewnione osoby przeciwnej płci (dzieci moga odczuwać ciągle te pragnienia w stosunku do rodziców ale TABU każe im je wyprzeć

według Freuda stymulacja oralna i analna, masturbacja i homoseksualizm są przejawami pregenitalnych frustracji i są niedojrzałymi postaciami życia seksualnego, bo nie są zgodne z erosem, instynktem życia (związanym z nieświadomym dążeniem do prokreacji)

istnieje możliwość ZAFIKSOWANIA (FIKSACJA) na danej fazie rozwoju - wówczas popędy są realizowane dalej w ten sam sposób, pomimo wiekowego przekroczenia granic danej fazy (np. 30-latek zafiksowany na fazie oralnej); powodem zafiksowania w fazie oralnej jest zbyt mała lub zbyt duża gratyfikacja(np. matka nie dawała dziecku piersi do ssania lub robiła to zbyt długo), w fazie analnej - konflikt z rodzicami na tle samokontroli przy wydalaniu; po fazie fallicznej trwa konflikt z rodzicami na tle kompleksu, który powoduje wyparcie pragnień seksualnych efektem zafiksowania są różnego rodzaju zaburzenia psychiczne, tym poważniejsze, im wcześniej nastąpi zafiksowanie (fiksacja na fazie oralnej zaowocuje cięższym zaburzeniem niż fiksacja na fazie fallicznej); w takiej sytuacji niezbędna jest terapia (psychoterapia);

Dzieciństwo odgrywa największą role w procesie socjalizacji, na życie człowieka mogą mieć wpływ drobiazgi jak np. to czy był karmiony piersią (karmienie piersią - bliskość z matka, pożywny stosunek do niej może się przenieść na innych ludzi, karmienie z butelki - potrzeba kontaktu z matką i lęk przed jej nieobecnością lub przeciwnie - chęć unikania kontaktów interpersonalnych, wyobcowanie; gdy matka zmusza się do karmienia piersią, ale tego nie lubi, jej napięcie i stres udziela się dziecku).

jeśli rozwój przebiega prawidłowo, popędy dziecka kierują się na cele pożądane przez otoczenie i poprawne moralnie, ale istnieje ciągłe ryzyko że wymaganie popędów przenikną do świadomości i wywołają strach, lęk

E. Erikson (uczeń Anny Freud) wyróżnił 8 faz rozwoju jednostki (fazy psychospołeczne). Ich przebieg zależy od warunków życia, w każdej z nich rodzi się konflikt np. w fazie dojrzewania konflikt miedzy dążeniem do ukształtowania tożsamości jednostki, a rolami, jakie musi ona pełnić.

FREUD - teoria deterministyczna

6. Teoria osobowości Zygmunta Freuda.

osobowość człowieka jest konstrukcją złożoną, składa się z 3 instancji (model instancjonalny):

- ID: najbardziej pierwotna i podstawowa struktura, źródło energii, funkcjonuje wg zasady przyjemności (maksymalizowanie hedonistycznych doznań); obecne jest od urodzenia, wyraża popędy fizjologiczne, jest całkowicie nieświadome, to „chaos wypełniony pragnieniami” (Freud); w obrębie id sprzeczne emocje mogą istnieć obok siebie - np. dziecko może jednocześnie kochać matkę i nienawidzić jej (bo np. nie spełniła jego pragnienia); id nie zwraca uwagi na prawo, obyczaj społeczny czy potrzeby innych, żąda natychmiastowej realizacji popędu;

- EGO: koordynuje kontakty z rzeczywistością (bo realizacja popędów dokonuje się w świecie realnym, więc trzeba wiedzieć co jest dozwolone a co nie); opiera się na zasadzie realności (funkcjonalności); ma funkcję kontrolną i decyzyjną, może być z opozycji do id; zaczyna rozwijać się w pierwszym roku życia dziecka (bo wtedy odkrywa ono że nie wszystkie jego żądania zostaną zaspokojone); dostarcza jednostce świadomego poczucia siebie; ogranicza id, formułuje plany zgodnie z konwencją tak, aby zrealizować popęd nie narażając się na społeczne potępienie; większość (ale nie cała) sfera ego jest świadoma; jeśli ego czuje, że jakiś niewłaściwy impuls z id chce się uświadomić, stosuje mechanizmy obronne

przykład: id wie, że jest głodne, ale ego decyduje, co zjeść

- SUPEREGO - zinternalizowane reguły postępowania i normy moralne; kieruje się zasadą moralności (słuszności); podstawą superego są nakazy i zakazy rodziców oraz ich system kar i nagród - włącza te standardy moralne za pośrednictwem identyfikacji; pełni rolę samokontroli jako sumienie; możliwy konflikt między superego a ego oraz między superego a id (superego powściąga dążenia id, zwłaszcza te, które są sprzeczne z moralnością); superego namawia do dążenia do celów najlepszych moralnie a nie do najłatwiej dostępnych; często przejawia się jako ideał własnego JA; rozwija się od wczesnego dzieciństwa, nadzoruje intencje ego i osądza je; jeśli są niemoralne, wywołuje poczucie winy i wstydu

te 3 składniki, pomimo że antagonistyczne wobec siebie, zazwyczaj współpracują; czasami jednak dochodzi do ich konfliktu (np. superego blokuje realizację popędów), rodzącego mechanizmy obronne (np wyparcie, projekcja, racjonalizacja itp.); zdrowa osobowość to taka, która realizuje popędy nie naginając przesadnie reguł superego

treści wyparte ze świadomości objawiają się np. w snach (MARZENIA SENNE), w różnego rodzaju przejęzyczeniach.

podstawowy instynkt człowieka to EROS, ukierunkowany na utrzymanie i przedłużenie życia; podstawą działania jest popęd seksualny (LIBIDO -energia psychiczna wypełniająca erosa) rozumiany szeroko jako przyjemne doświadczenie związane z ciałem - swoim lub cudzym; istota libido jest zatem psychoseksualna; początkowo Freud uważał że istnieje popęd przeciwstawny - popęd do śmierci - ale z czasem zrezygnował z tej teorii; nieświadome popędy są w człowiekowi przyrodzone, zachowanie i przeżywanie zależy głównie od zawartości nieświadomości

KATEKSJA - wybór obiektu popędu; proces inwestycji energii w działanie lub wyobrażenie, które zaspokaja popęd.

7. Behawiorystyczna koncepcja człowieka

Behawioryzm rozpoczyna się od „manifestu behawiorystycznego” - wykładu Watsona z 1913 roku. Jednak jest to tylko symboliczna data, gdyż ta teoria psychologiczna zaczęła rozwijać się dużo wcześniej. Znaczny wpływ na jej obraz człowieka wywarł Pawłow, który ukazał możliwość eksperymentalnego badania i obiektywnego opisu zachowań zwierząt i ludzi. Opisuję dalej koncepcję człowieka według Skinnera, jest to jedyna dokładniej omówiona, do której dotarłam . Behawioryzm postuluje badanie zachowania jednostki a nie jej świadomości, jako że ta nie może być skutecznie badana eksperymentalnie, zgodnie z naukowymi wymogami. Ważne, że nie neguje on życia wewnętrznego człowieka a jedynie stwierdza, że nie ma ono wpływu na jego zachowanie. Środowisko (S) jest rozumiane jako konfiguracja bodźców. Sterują one reakcjami człowieka (R). Zachowanie R stanowi funkcję układu zewnętrznych bodźców R = f (S₁, S₂, … S_n). Bardzo chcieli upodobnić psychologię do nauk matematyczno-przyrodniczych.

Zgodnie z powyższym, behawioryzm przekreśla obraz człowieka autonomicznego zastępując go człowiekiem zewnątrzsterownym. Zachowanie człowieka jest zależne od wyposażenia genetycznego, środowiska fizycznego i społecznego. Struktura zachowania człowieka odpowiada zwykle strukturze jego środowiska. Jeśli pracuje on w zautomatyzowanej fabryce, gdzie nie ma bezpośredniego kontaktu z innym człowiekiem a jedynie „kontakt” z maszyną, jego reakcje zostaną uproszczone i sam, także w życiu codziennym, zacznie funkcjonować jak automat. Ważnym problemem, który pojawia się przy tej koncepcji człowieka jest to, że środowisko kształtuje człowieka, jednak równocześnie jest on także jego częścią, a co więcej sam na nie oddziałuje. Między środowiskiem a zachowaniem człowieka, które - według behawioryzmu - ma charakter sprawczy, istnieje sprzężenie zwrotne, jednak za ważniejsze (nie znalazłam uzasadnienia dlaczego, ale czytałam Kozieleckiego, który nie jest entuzjastą behawioryzmu, więc może ono istnieje - przepraszam) uznaje się oddziaływanie środowiska na człowieka. Środowisko jest układem aktywnym, człowiek natomiast reaktywnym (odpowiadającym na bodźce), stąd pojęcie człowieka reaktywnego. Koncepcja wolności wiąże się tu z brakiem w otoczeniu wzmocnień negatywnych. Ludzie, walcząc o wolność, starają się je wyeliminować. Z kolei godność, jest prawem człowieka do czegoś, to znaczy, do wzmocnień pozytywnych (rozumianych najczęściej jako bodźce moralne - uznanie, szacunek). Włączenie do portretu behawiorystycznego pojęć filozoficznych takich jak wolność i godność człowieka, jest krokiem, który w dużym stopniu zmienia potoczne wyobrażenia o psychologii S - R. Pojęcia te zostały na nowo zdefiniowane. Wolność i godność nie są stanami świadomości jednostki, lecz cechami zachowania i środowiska; eliminacja sterowania negatywnego i rozwój różnorodnych metod sterowania pozytywnego nadaje życiu człowieka wymiary wolności i godności. Zatem nie tyle brak wszelkiej kontroli, ale odrzucenie jedynie negatywnej kontroli powoduje, że działania jednostki stają się wartościowe. Jako uzupełnienie polecam 27.

8. Osobowość jako rezultat uczenia się - podejścia A. Bandury oraz Dollarda i Millera

Funkcjonowanie człowieka to rodzaj ciągłej interakcji pomiędzy zdarzeniami w środowisku, zachowaniem oraz poznawczymi i innymi czynnikami osobowymi. Te trzy elementy układu zależności przyczynowych wzajemnie się determinują. Zachowanie człowieka ma charakter wyuczony. Szczególną rolę w funkcjonowaniu człowieka odgrywa proces uczenia się oparty na wpływach społecznych. Zmiany w funkcjonowaniu człowieka dokonują się dzięki trzem procesom:

• nabywaniu - rozwój wiedzy i umiejętności;

• generalizacji - zastosowanie zdobytej wiedzy i umiejętności w różnych sytuacjach, w odniesieniu do procesów myślenia, procesów afektywnych i działania;

• stabilizacji - utrwalenie się nabytej wiedzy i umiejętności, nie ma charakteru automatycznego.

Elementy struktury osobowości (Bandura nie podaje ich bezpośrednio) to inaczej czynniki osobowe będące rezultatami procesów poznawczych i pozostające we wzajemnej interakcji z wpływami środowiska oraz poznaniem:

• oczekiwania - przekonanie o prawdopodobnych zależnościach pomiędzy zachowaniem i jego wynikami;

• standardy wewnętrzne

• preferencje w odniesieniu do wartości;

• preferencje dotyczące społecznych grup odniesienia;

• samowiedza, szczególnie przekonanie o własnej efektywności.

Zachowanie, jak i mechanizmy jego regulacji są w większości wyuczone. Podstawą rozwoju osobowości jest więc proces uczenia, którego ludzka specyfika związana jest z możliwością nabywania wiedzy i uczenia nowych zachowań poprzez symboliczny przekaz społeczny. Podstawą mechanizmu uczenia się są zdolności symboliczne, czyli zdolności do reprezentowania zdarzeń i związków między nimi w formie symbolicznej. Istnieją dwa rodzaje uczenia się - przez obserwację oraz przez działanie. Według Bandury wzmocnienia nie są konieczne w procesie uczenia się

Modelowanie - psychologiczny proces dopasowywania.

Dollard i Miller przejawiali małe zainteresowanie strukturalnymi, czyli stosunkowo niezmiennymi elementami osobowości. Swą uwagę skierowali na proces uczenia się i rozwoju osobowości. W celu przedstawienia stałych i trwałych właściwości osobowości posługiwali się pojęciem nawyku. Nawyk jest związkiem czy skojarzeniem bodźca z reakcją. Wyuczone skojarzenia mogą kształtować się nie tylko między zewnętrznymi, lecz również między wewnętrznymi bodźcami i reakcjami. Chociaż osobowość składa się głównie z nawyków, ich konkretna struktura będzie zależna od jedynych w swoim rodzaju wydarzeń, na których wpływ była wystawiona jednostka. Ponadto jest to struktura tymczasowa - dzisiejsze nawyki mogą zmienić się w wyniku jutrzejszych doświadczeń. Dallard i Miller konsekwentnie kładą nacisk na fakt, że zachowanie człowieka możemy zrozumieć tylko wtedy, gdy w pełni uwzględnimy kontekst kulturowy, w którym to zachowanie występuje. Psychologia uczenia się pozwala nam zrozumieć zasady uczenia się, natomiast antropolog społeczny dostarcza nam wiedzy o warunkach uczenia się. Oba rodzaje informacji są równie ważne dla zrozumienia rozwoju człowieka (przykład z laboratorium - żaden psycholog nie odważyłby się przewidywać zachowań szczura nie wiedząc, w którym ramieniu labiryntu T podawana jest nagroda czy stosowany wstrząs).

W procesie rozwoju u typowej jednostki kształtuje się duża liczba popędów wtórnych, których funkcją jest pobudzanie zachowania. Te wyuczone popędy są nabywane na podstawie popędów pierwotnych, stanowią ich przekształcenie i służą jako fasada, za którą ukryte są funkcje podstawowych popędów wrodzonych. W typowym nowoczesnym społeczeństwie stymulujące działanie popędów wtórnych zastępuje w dużej mierze funkcje stymulacji dostarczanej początkowo przez popędy pierwotne. Popędy nabyte, takie jak lęk, wstyd i pragnienie akceptacji, motywują większość naszych działań, dlatego obserwacja dobrze wychowanej osoby dorosłej, nie ukaże w sposób oczywisty doniosłego znaczenia popędów pierwotnych. Jedynie w procesie rozwoju lub kryzysu (gdy zawodzą kulturowe sposoby przystosowania) działanie popędów jest widoczne. Większość wzmocnień w życiu człowieka stanowią nie nagrody pierwotne, lecz zdarzenia początkowo obojętne, które uzyskały zdolność nagradzania dzięki, temu, że regularnie towarzyszyły im wzmocnienia pierwotne.

9. Poznawcza koncepcja człowieka

Psychologia poznawcza jest rezultatem rozwoju po II wojnie światowej cybernetyki (nauki o sterowaniu) a także wyrazem sprzeciwu wobec psychoanalizy i behawioryzmu. Jej przedstawiciele to: Ulric Neisser, George Kelly, …, Fritz Heider.

Człowiek jest w tej koncepcji uznawany za samodzielny podmiot, który w dużej mierze decyduje o własnym losie. Porównuje się go do badacza, a jego życie do ciągłego eksperymentowania. Źródłem zmian w człowieku jest gromadzenie i nieustanna restrukturyzacja doświadczenia - uczenie się. W toku życia człowiek przyjmuje, przechowuje, interpretuje, tworzy i przekazuje informacje oraz nadaje im pewną wartość (znaczenie, sens). Najważniejszą właściwością jednostki jest generowanie informacji. W związku z tym, bardzo dużą wagę przywiązuje się do twierdzeń dotyczących umysłu ludzkiego i jego podstawowych czynności a także do struktur poznawczych.

Umysł ludzki (układ poznawczy, system reproduktywno-genereatywny) ma stałe właściwości (niezmienniki antropiczne). Są to:

• inteligencja

• zdolności specjalne

• systemy pamięci trwałej i świeżej

• możliwość myślenia abstrakcyjnego i twórczego

• kompetencje językowe

• szybkość przetwarzania informacji.

Właściwości te są wrodzone, choć na ich rozwój wpływa środowisko. Głównym składnikiem osobowości człowieka są struktury poznawcze (zobacz 10).

Heider podjął się uporządkowania obszaru Ja (10 - należy to wcześniej przeczytać), gdyż stwierdził, że badacze koncentrują się na różnych, dowolnie wybranych przez siebie aspektach, które odpowiadają prowadzonym przez nich badaniom. Heider zaproponował wyróżnienie dwóch wymiarów Ja (czarne kropki):

• perspektyw, inaczej punktów widzenia z jakich Ja jest oceniane:

• perspektywa własna

• perspektywa znaczących innych, konkretniej wyobrażenie podmiotu o ich sądach

• obszarów, inaczej zakresów, działów, Ja

• Ja realne - zbiór atrybutów, o których jednostka sądzi, że jest nimi obdarzona lub sądzi, że ktoś inny uważa, że one ją charakteryzują

• Ja idealne - zbiór atrybutów, które jednostka chciałaby mieć lub sądzi, że ktoś inny chciałby, żeby je miała

• Ja powinnościowe - zbiór atrybutów, które powinny charakteryzować jednostkę (ona sama tak uważa lub sądzi, że ktoś inny tak uważa).

Zestawienie dwóch perspektyw i trzech obszarów, daje sześć kategorii, którymi Heider posługuje się, by opisać ukierunkowanie Ja, które może mieć wpływ na działanie i wywoływać w podmiocie silne emocje (konflikt pomiędzy ja realnym i ja odzwierciedlonym, itp.).

10. Poznawcza teoria osobowości - koncepcja Kelly'ego oraz osobowość jako system schematów (Greenberg, Pratkanis, Markus)

Kelly założył, że podstawą ludzkich zachowań są zachowania badawcze. Podstawowy proces psychiczny to antycypacja a działania ludzi są uwarunkowane przewidywaniem zdarzeń. Gromadzenie doświadczenia polega na tworzeniu dychotomicznych (duże - małe) odwzorowań rzeczywistości. Mają one dynamiczny charakter - przybywa doświadczenia, powiększa się zgodność wewnętrzna. Z treści tych odwzorowań wynika nasze zachowanie.

Założenia szczegółowe:

1. Ludzie przewidują zdarzenia, bo konstruują repliki zdarzeń (konstrukty osobowe).

2. Założenie różnic indywidualnych - ludzie różnią się posiadanymi konstruktami.

3. Założenie organizacji - człowiek kształtuje indywidualnie swój proces antycypacji, ale jego system poznawczy zawiera uporządkowane relacje między konstruktami.

4. Założenie dychotomii - system poznawczy składa się ze skończonej liczby dychotomicznych konstruktów.

5. Założenie wyboru - ludzie wybierają ten konstrukt który zapewnia najlepsze funkcjonowanie całego systemu poznawczego.

6. Założenie zakresu zastosowania - konstrukt osobisty nadaje się do przewidzenia określonego zakresu zdarzeń.

7. Założenie doświadczenie - system poznawczy zmienia się wraz z tworzeniem kolejnych obrazów zdarzeń.

8. Założenie modulacji - zmienność w systemie poznawczym jest ograniczona, bo konstrukty mają ograniczoną zdolność do akceptowania niezgodności.

9. Założenie fragmentacji - ludzie mogą używać kolejno wielu nieprzystawalnych do siebie konstruktów.

10. Założenie podzielania - jeżeli dwie osoby odwołują się do podobnych systemów doświadczeń, to ich zachowania powinny być podobne.

11. Założenie uspołeczniania - jeśli ktoś wpływa na tworzenie systemu poznawczego danej osoby, to tym samym może powodować występowanie u niej społecznych zachowań.

Greenberg, Pratkanis i Mrakus pokazali, że możliwe jest także inne postrzeganie ludzkiej osobowości. Każdy człowiek ma wiele przekonań na temat samego siebie, które to niektórzy badacze nazwali schematami Ja.

Pojęcia Ja stanowi jest nadrzędne w stosunku do schematów. Na pojęcie składa się wiele różnych schematów, które nie tworzą jednak spójnej koncepcji poznawczej własnej osoby a raczej luźny zbiór przekonań. Informacje, które dotyczą Ja są łatwiej i trwalej przyswajane od innych danych. Równocześnie ogrom posiadanych przekonań sprawia, że niemożliwym jest być w pełni świadomym ich wszystkich równocześnie. Tylko pewna niewielka część pojęcia Ja może być w danej chwili dostępna świadomości. Jest ona nazywana roboczym (spontanicznym) pojęciem Ja. Konsekwencją opisanego zjawiska jest stosunkowa duża i łatwa tolerancja niespójności, a często nawet sprzeczności w ogólnym pojęciu Ja. Robocze pojęcie Ja jest wewnętrznie spójne, gdyż służy zazwyczaj człowiekowi do dostosowania Ja do konkretnej sytuacji, rodzaju aktywności. W ten sposób Piotr może być dżentelmenem w towarzystwie płci pięknej a zachowywać się jak ostatni prostak w towarzystwie swoich kolegów płci męskiej, gdzie takie zachowanie będzie pozytywnie postrzegane.

Dodatkowo Markus zauważa, że oprócz różnych rodzajów robaczego Ja, jednostka może dysponować różnymi przekonaniami na temat możliwych stanów Ja. Są to wyobrażenia dotyczące zarówno tego, kim mogło się kiedyś być i co mogło się osiągnąć, jak też wyobrażenia na temat stanów przyszłych - kim się będzie i co może się osiągnąć. Mogą one mieć charakter realistycznych oczekiwań, nieuzasadnionych obaw lub marzeń. Co więcej, mogą mieć zarówno charakter pozytywny (jak dobrze mogło, może być) jak i negatywny (jak źle mogło, może być) a ich różnorodność wzrasta jeszcze przez fakt, iż mogą odnosić się do najróżniejszych dziedzin życia i ukierunkowywać nasze działania. Często negatywne wyobrażenie przyszłości bardziej mobilizuje do działanie niż pozytywne, jednak może tez wpłynąć negatywnie na aktywność, zniechęcając człowieka do jej podejmowania (po co próbować, skoro i tak się nie uda).

11. Humanistyczna koncepcja osobowości

Stworzona przez Abrahama Maslowa i Carla Rogersa jako sprzeciw wobec behawiorystycznej koncepcji człowieka, traktującej go zbyt mechanicznie i jednowymiarowo oraz psychoanalizie, która skupia się na słabych stronach ludzkiej natury.

Podstawowymi założeniami psychologii humanistycznej są:

-traktowanie osoby jako złożenia „ja” i „organizmu”, stanowiącej jedność również ze światem zewnętrznym. Nie można więc interesować się zachowaniem w ogóle, ale w odniesieniu do jednostki- tzn. jaka jest i dlaczego postępuje w dany sposób? Motywacja i energia do działania pochodzi z całego organizmu, a nie z poszczególnych jego elementów. Jednak pełna integracja jest możliwa jedynie w sprzyjających warunkach, bez zewnętrznych blokad. W środowisku jest to trudne do osiągnięcia, dlatego często następuje konflikt między wewnętrznym zmierzaniem do samorealizacji a potrzebą społecznej akceptacji. Patologią jest natomiast kierowanie się wyłącznie chęcią uzyskania aprobaty;

- dążenie do życia zgodnie z naturą, stworzenie jedności, co pokrywa się z

- dążeniem do samorealizacji, czyli osiągnięcia wewnętrznej spójności, poprzez spełnianie intuicyjnie wyczuwanego powołania. Stanowi siłę napędową rozwoju i wewnętrzne kryterium postępowania. To proces, w toku którego osoba kształtuje siebie, zmienia sposób myślenia. Wszelkie działanie jest nią motywowane i samo w sobie daje satysfakcję;

- człowiek jest z natury dobry, wszelkie aspołeczne zachowania wynikają ze środowiska, które burzy harmonijny rozwój człowieka, a niepowodzenia to skutek blokad zewnętrznych i wewnętrznych, powodujących nieumiejętność wykorzystania własnych możliwości;

-teraźniejszość ma największy wpływ na zachowanie jednostki.

Zachowaniem, oprócz samorealizacji sterują potrzeby, pojmowane jako brak czegoś, przedstawiane w postaci piramidy wstępującej (od dołu ku górze):

- potrzeby fizjologiczne

- potrzeba bezpieczeństwa

- potrzeba przynależności i miłości

- potrzeba szacunku

- potrzeba samoaktualizacji

Metody badawcze odnoszą się tylko do tego, co trwa, a więc przeżyć i doświadczeń. Skupiają się na samoocenie, samoopisie, ponieważ to najpewniejsze źródło wiedzy. Ważna jest tu rola psychologa, który musi zapewnić odpowiednią atmosferę, pomagającą klientowi w przełamywaniu dystansu. Oprócz powyższych stosuje się metodę Q-sort, sprawdzającą poziom samoakceptacji. Polega ona na segregacji kart, na których są różnorodne sformułowania, typu „wiele od siebie wymagam”, „jestem optymistą”. Oddziela się karty z opisami, z którymi dana osoba się identyfikuje od zupełnie do niej niepasujących (w jej mniemaniu).

Inne techniki służą przyspieszaniu rozwoju, np.:

- metoda Rogersa, koncentrująca się na kliencie (client-centred-therapy), w której terapeuta:

a) postępuje zgodnie z przekonaniami

b) bezwarunkowo akceptuje pacjenta

c) wczuwa się jego sytuację, nie oceniając i nie krytykując

- terapie grupowe (encounter groups), oparte na swobodzie wypowiedzi, ale z konieczną obecnością facylitatora, którym może być jeden z uczestników. Odpowiada on za atmosferę rozmów, nadaje spotkaniu stosowny klimat, pomagający w stworzeniu więzi między uczestnikami.

Psychologia humanistyczna stworzyła także model wychowania, polegający na zintegrowaniu osobowości, wprowadzając harmonię myśli i działań; uniezależnieniu się od wpływów zewnętrznych i przeszłości; skoncentrowaniu na innych (allocentryzm); pobudzeniu osoby do refleksji nad własnym życiem oraz stworzeniu stabilnej tożsamości, pozwalającej znaleźć odpowiedź na pytanie „kim jestem”.

Krytyce poddano postulat człowieka dobrego z natury- stwierdzono, że jest on obojętny, a dopiero środowisko i wychowanie decydują, jaki się stanie. Nie zgadzano się też z pojmowaniem samorealizacji jako źródła warunkującego zachowanie. Widziano w niej bardziej cel samowychowania, ponieważ dopiero zapewnienie potrzeb daje szczęście, a nie jedynie potencjalna możliwość ich realizowania. Poza tym kwestionowano tak istotny wpływ teraźniejszości na życie- człowiek nie żyje wyłącznie tu i teraz, ale jest też ukształtowany przez przeszłość. Niekoniecznie to, co jest ma decydujący wpływ na postępowanie.

Wart podkreślenia jest wkład koncepcji w rozszerzenie problematyki psychologicznej- nastawiła się na pozytywne cechy człowieka, wprowadziła pojęcie samorealizacji, która w religii przejawia się doświadczeniem plateau, opierającym się na nadziei, spokoju i trwałym zadowoleniu.

Literatura:

A. Gałdowa (red.)Klasyczne i współczesne koncepcje osobowości

Kozielecki J. (1998). Koncepcje psychologiczne człowieka

J. Strelau (red.), Psychologia. Podrecznik akademicki, t. 1

12. Teorie osobowości Maslowa i Rogersa

MASLOW

Podstawowym wyznacznikiem osobowości jest dążenie do samorealizacji, czyli stworzenia własnych relacji ze światem, opartych na samoświadomości i wolność wyboru. Osiągnięcie takiego stanu oznacza integrację środowiska i wewnętrznych, różnorodnych elementów, tworzących jednak zwartą strukturę o wspólnym celu i funkcji; gdzie „ja” i „organizm” stanowią jedną osobę. Żadna z części wewnętrznych w człowieku nie dominuje, ale wpływa na drugą. Zmiany struktur, zwanych syndromami następują w sposób całościowy i ciągle się kształtują, zdeterminowane aktywnością człowieka i jego zmierzaniem ku samorealizacji. Człowiek funkcjonujący prawidłowo odczuwa potrzeby, rozumiane jako brak czegoś- stanowią one element jego osobowości. Maslow dokonuje ich klasyfikacji:

- potrzeby podstawowe są wrodzone, a ich niezaspokojenie prowadzi do patologii. Należą tu potrzeby fizjologiczne, bezpieczeństwa, przynależności i miłości oraz samoaktualizacji, które muszą być wypełnione, by mogły dojść do głosu potrzeby wyższego rzędu.

- metapotrzeby, wpływające na stan psychiczny jednostki, jego rolę w świecie. Tu przynależy samoaktualizacja.

Ponadto człowiek nie jest warunkowany wyłącznie zewnętrznie. Posiada „naturę wewnętrzną”, której tylko podstawa jest wrodzona. Reszta to kwestia dziedziczenia i ukształtowania przez środowisko. Jednostka składa się więc z potrzeb, zdolności, talentów, anatomii, fizjologii, urazów przed i poporodowych, traumatycznych przeżyć noworodka.

Zachowanie może być sprzeczne z „centrum” człowieka, ponieważ często nie uświadamia sobie najgłębiej ukrytych pragnień, albo jego postępowanie w danej chwili jest warunkowane czynnikami zewnętrznymi. W obu przypadkach nie postępuje harmonijnie z własnym wnętrzem.

Jedynie pełna akceptacja „centrum” zapewnia zdrowie psychiczne. W przeciwnym razie dochodzi do zaburzeń rozwoju, niekoniecznie przejawiających się nerwicami czy chorobami psychicznymi, a niewykorzystaniem w pełni własnych możliwości.

Z rozwojem wiąże się również pojęcie samoaktualizacji, czyli rozwoju zgodnego z naturą. Nie polega ona jedynie na zaspokojeniu potrzeb podstawowych, ale obejmuje proces doskonalenia się, czyli etap metapotrzeb, czerpie satysfakcję z „bycia” (being) podczas „stawania się” (becoming). Człowiek samoaktualizujący się wzmacnia „ja”, zaciera różnice pomiędzy obowiązkiem a przyjemnością, ponieważ stają się tym samym. Samoaktualizacja jest jednak procesem, który zaczyna się od poziomu braku i obronności, następnie przechodzi w stawanie się, by na końcu osiągnąć stan bycia, zaktualizowania. W ostatnim z nich możliwe są gwałtowne doświadczenia, realizowane są innego typu potrzeby, nazwane B- potrzebami. Maslow zwraca szczególną uwagę na miłość typu B i D. Pierwsza z nich opiera się na partnerstwie, zdolności dawania czegoś z siebie, jest niemożliwa do zaspokojenia, zapewnia rozwój. Druga z kolei jest wynikiem potrzeby, którą trzeba zaspokoić, dlatego też jest egoistyczna i nietrwała.

Osoba samoaktualizująca się traktuje wartości jako istniejące poza nią, posiadające własny charakter. Dokonuje trafniejszych wyborów i jest nastawiona pozytywnie na innych ludzi.

A. Gałdowa (red.)Klasyczne i współczesne koncepcje osobowości

ROGERS (autorstwa Agi)

- każda jednostka ma potencjalne zdolności zdrowego i twórczego rozwoju

- nacisk na własne doświadczenia jednostki, na jej uczucia i wartości („życie wewnętrzne”)

terapia:

niedyrektywna lub skoncentrowana na kliencie

głęboki i subiektywny zw. terapeuty z klientem, bezwarunkowa akceptacja klienta i empatyczne zrozumienie> klient uświadamia sobie, że nie musi już bać się swoich doświadczeń, ale może przyjmować je swobodnie i bez lęku, jako część swojego ja

teoria osobowości:
Organizm jako umiejscowienie wszelkiego doświadczenia. Całość doświadczenia stanowi pole fenomenologiczne, które jest indywidualnym układem odniesienia dla jednostki. Zachowanie uzależnione jest od tego pola (rzeczywistości subiektywnej), a nie od warunków bodźcowych (rzeczywistości zewnętrznej).

Ja - część pola fenomenolog. wyodrębniona stopniowo z całości.

Składa się ze spostrzeganych własności „ja”, czyli samego siebie, oraz ze spostrzeganych własności między „ja” a innymi i miedzy „ja” a różnymi aspektami życia, a także z wartości przypisanej tym spostrzeżeniom. Obraz ja jest płynny i zmienny.

>Niezgodność między spostrzeganym ja a rzeczywistym dośw. organizmu: poczucie zagrożenia i niepokoju, zachowanie obronne. Mogą też wyst. niezgodności między rzeczywist. subiektywną (pole fenomenolog.) a światem rzeczywistym oraz między ja realnym a idealnym.

>Jedna silna motywacja, jeden cel życia to wg Rogersa dążenie do samourzeczywistnienia, czyli stania się pełną osobą. W życiu każdej osoby wyst. stałe dążenie do rozwoju (ta tendencja to siła mogąca dać powodzenie terapii).

Warunek rozwoju: odróżnianie zachowań o charakterze rozwojowym od zach. regresywnych.

>Wpływ oceniania przez innych ludzi, szczególnie w okresie dzieciństwa.

Zaprzeczanie lub wypieranie zagrażających doświadczeń.

Na podst.: "Teorii osobowości" Halla i Lindzeya

13. Koncepcja człowieka według podejścia humanistyczno- egzystencjalnego

Jest zbiorem różnorodnych koncepcji- religijnych, ateistycznych i przeciwnych religii, kładących nacisk na różne emocje- od optymizmu po rozpacz. Głównymi założeniami są:

- skupienie na życiu, istnieniu i tym, co stanowi jego podstawę

- jednostka jako najważniejsza i niezastąpiona, posiada wolność i niezależność, co odróżnia ją od zwierząt

- poczucie odpowiedzialności za własne czyny (wynika to z wolności)

- śmierć jako coś, przed czym osoba jest całkowicie bezradna

- patrzenie na wydarzenia pod kątem sensu, jaki wnoszą w życie jednostki, a nie jako na próby definiowania lub potwierdzania jakichkolwiek teorii.

Według Frankla, jednego z przedstawicieli tej koncepcji, sens jest podstawą egzystencji człowieka. Wszelkie frustracje czy nerwice wynikają z braku spełnienia woli sensu- wówczas obwinia się otoczenie, dzieciństwo za bieżące wydarzenia. Próbą pomocy jest logoterapia, mająca na celu urzeczywistnienie potencjału drzemiącego w każdej osobie. Dzięki terapii możliwe jest stanie się tym, kim może się być.

Frankl określił także strukturę bytu:

Człowiek jest bytem złożonym z ciała, duszy (psychiki) i ducha, a mimo to pozostaje jednością. Koncentrycznie ułożone warstwy bytu to:

- w. somatyczna (zewnętrzna)

- w. psychiczna (środkowa)

- w. duchowa (wewnętrzna)

Między nimi zachodzą relacje (warunkowanie): warstwa niższa nie może tworzyć wyższej, ale jej istnienie jest warunkiem, by zaistniała ta doskonalsza. Relacje warstwy somatycznej i psychicznej określa się jako problem psychofizyczny, natomiast w. psychicznej i duchowej-jako noopsychiczny.

Człowiek może przyjąć wobec życia 4 błędne postawy:

- prowizoryczną poczucie, że to, co się dzieje nie jest rzeczywistością, dlatego nie odpowiada się w pełni za swoje postępowanie i decyzje. Wynika z poczucia zagrożenia

- fatalistyczną- odczuwanie braku kontroli nad rzeczywistością, prowadzące do zniechęcenia i zaniechania działań, ponieważ wydają się bezcelowe

- kolektywistyczną- wynika z zagrożenia i bezradności- rezygnacja z indywidualności i odpowiedzialności, na rzecz wartości wyznawanych przez ogół

- fanatyczną- związaną z kolektywistycznym postępowaniem- uznaje się za nadrzędne to, co przyjmuje grupa, nienawidząc wszelkiej „inności”.

Rozwój natomiast następuje w dwóch fazach:

- dojrzewanie organizmu (ciała i psychiki) do stawania się narzędziem ducha- osiągnięcie tej fazy przejawia się w działaniach (sensownych i wynikających z wewnętrznego przekonania)

- rozwój duchowy- następuje w momencie przejęcia kontroli nad organizmem psychofizycznym przez ducha. Proces ten nie jest możliwy do zakończenia- śmierć jest tylko jego przerwaniem. Realizacja jest jedynie częściowa, a rozwój nie może być celem samym w sobie (stanowi efekt uboczny działalności człowieka, zmierzającej ku znalezieniu sensu i wartości)

14. Osobowość a poczucie sensu - podejście Viktora Frankla

Frankl nie definiuje terminu „osobowość”, ale używa go w charakterystyczny sposób. Stwierdzenie Allersa, że człowiek posiada charakter, ale jest osobą, Frankl uzupełnia pisząc, że posiada charakter, ale osobowością staje się.

Frankolowska teoria osobowości opisuje w szerszym, często pozapsychologicznym znaczeniu, to, co jest konstytutywne dla osoby. Opisuje te jakości, które są niezbywalne dla natury ludzkiej, które czynią z niej jedność nazywaną osobą. Wiąże się to z przekonaniem, że dotychczasowa psychologia nie ujmuje w pełni tej jedności. Sformułował dwa prawa antropologii przestrzennej.

1. Gdy jakieś zjawisko, np. trójwymiarowy cylinder, poddane zostanie rzutowaniu poza swój wymiar, w tym wypadku trójwymiarową przestrzeń, podamy rzutowaniu w inny, niższy, np. dwie płaszczyzny, otrzymamy dwa obrazy wzajemnie sprzeczne, w tym przykładzie prostokąt i koło. To samo dotyczy nauk szczegółowych zastosowanych do złożonego zjawiska jakim jest człowiek - mogą one dawać obraz sprzeczny, ale prawdziwy. Dla zrozumienia badanego zjawiska konieczne jest wzniesienie się poza perspektywy badawcze właściwe jednej metodzie.

2. Różne zjawiska poddane rzutowaniu w jeden wymiar dadzą takie same obrazy (np. cylinder, kula, stożek dadzą koło). W ten sam sposób udręka duchowa towarzysząca rozwojowi może zostać uznana za formę nerwicy, ze względu na towarzyszące jej cierpienie. Jest to kolejnym powodem niezrozumienia człowieka przez psychologię.

Frankl wyróżnia trzy warstwy bytu ludzkiego:

• somatyczną,

• psychiczną,

• duchową.

Można wyobrazić je sobie jako ułożone koncentrycznie - najbardziej na zewnątrz warstwa somatyczna, najgłębiej warstwa duchowa. Jest to tylko model teoretyczny, ułatwiający zrozumienie. Problem psychofizyczny dotyczy relacji warstwy somatycznej do psychicznej a relacja warstwy psychicznej do duchowej to problem noopsychiczny.

Ważne, że człowieka jest od początku istotą duchową, jednak zewnętrzny obserwator może dostrzec to jedynie poprzez jej zewnętrzny wyraz, zachowanie i działanie. Przykład pianisty. Pianista gra na fortepianie. Fortepian obrazuje ciało, czyli pewną możność. Gra, więc zachodzi urzeczywistnienie tej możności (psychika), jednak przyczyną gry nie jest możność - obecność fortepianu czy umiejętność gry. Są to jednak elementy niezbędne by zaistniało dzieło muzyczne (duch). Dzięki naszym możliwością urzeczywistniamy naszą duchową konieczność.

Tradycyjne teorie motywacji twierdzą, że człowiek zawsze dąży do pewnych stanów wewnętrznych. Zdaniem Frankla jest zawsze skierowany ku czemuś zewnętrznemu. Człowiek jest nie tyle zainteresowany przyjemnością (stan wewnętrzny), co jej przyczyną (skierowanie na zewnątrz). W tej teorii motywacji nie tyle interesuje nas poszukiwanie zasadniczych mechanizmów motywacji, co treściowa zawartość motywów. Za podstawowy sposób odniesienia się człowieka do rzeczywistość uważa Frankl „wolę sensu”, zakłada on, że człowiek jest istotą rozumiejącą. Sens jest odczytywany w dwóch zasadniczych obszarach - sens tego, co zewnętrzne i sens własnego życia. Odczytywanie sensu ma charakter subiektywny, ale polega on nie tyle na subiektywizmie poznania, co na samym rozumienie odczytywania sensu jako relacji pomiędzy sensownymi elementami sytuacji a podmiotem. Poznanie ludzkie kieruje się ku wartościom. Doświadczenie poucza nas, że konkretne przedmioty czy sytuacje, będąc nosicielami wartości są sensowne. Prawdopodobne staje się wtedy, że całość rzeczywistości też jest sensowna. Wartości poszczególnych rzeczy i sytuacji są niesamodzielne, postulują istnienie wartości nadrzędnej, jednak niemożność bezpośredniego wnioskowania o tym „nadsensie” sprawia, że równie prawdopodobną wizją jest „totalny bezsens” a wybór pomiędzy tą alternatywą nie jest kwestią poznania a wiary. Postępowanie człowieka wiąże się z wartościami przez:

• działanie - spełnianie wymogów płynących z wartości, tworzenie i realizacji wartości;

• przeżywanie wartości najpełniej wyraża się w ich kontemplacji, zalicza się tu też wartości hedonistyczne;

• postawę, którą Frankl rozumie jako wartościowe postępowanie, tutaj możliwe są najwyższe dokonania etyczne.

Istota człowieka najpełniej objawia się w cierpieniu, musi ono jednak być sensowne. Odpowiednio przeżyte pozwala na właściwą postawę wobec sensu własnego życia. Życie może być postrzegane jako pewne zadanie do wypełnienia, pytanie o sens skierowane do podmiotu. Tylko człowiek cierpiący może to dostrzec z całą ostrością. Frankl stwierdza, że nasza egzystencja nie posiada sensu, ale nim jest, dlatego ważna jest umiejętność życia, poszukiwania wartości.

Patologie woli sensu:

• postawa prowizoryczna - wiąże się przede wszystkim z poczuciem zagrożenia, jej istotą jest traktowanie chwili obecnej jako czasu wyjątkowego, nie do końca rzeczywistego, czasu, w którym człowiek nie musi lub nie może przyjąć na siebie takiej samej odpowiedzialności jak w czasach normalnych;

• postawa fatalistyczna - rodzi się z poczucia braku możliwości oddziaływania na rzeczywistość jej istotą jest zaniechanie działania jako bezcelowego, a więc inna forma odmowy przyjęcia odpowiedzialności;

• postawa kolektywistyczna - przyczyną jest również poczucie niemocy i zagrożenia, wyraża się ona w zrezygnowaniu z własnej indywidualności, przede wszystkim zaś z indywidualnej odpowiedzialności i indywidualnych rozstrzygnięć etycznych;

fanatyzm - wiąże się na ogół z myśleniem kolektywistycznym, dochodzi do absolutyzacji wartości etosu grupy odniesienia i powstanie nienawiści do wroga, „innego”.

15. Postmodernistyczna koncepcja człowieka

Postmodernizm uznaje wielość równowartych i równoważnych zjawisk, równocześnie demaskując ich względność, szczególnie w przypadku etyki. Bauman rekonstruuje „kondycje moralną człowieka”, stwierdzając, że :

• twierdzenia dotyczące natury ludzkiej są nie tylko sprzeczne ze sobą, ale także fałszywe;

• postępowanie moralne nie jest w swej istocie ani racjonalne ani pragmatyczne;

• większość wyborów moralnych zawiera w sobie nieusuwalne sprzeczności;

• nie istnieje etyczny uniwersalizm, więc reguły postępowania nie mogą być powszechne.

Zgodnie z powyższymi twierdzeniami wydaje się, że w postmodernizmie niemożliwe jest powstanie spójnej koncepcji człowieka, mimo to, powstały cztery wzorce postępowania ludzkiego:

• spacerowicz - dąży do wolności i unika ograniczeń, stroni od trwałych i bliskich kontaktów z ludźmi, nigdzie nie zatrzymuje się na dłużej, nie angażuje się;

• włóczęga - traktuje życie jako kolekcję przystanków, które szybko opuszcza, odczuwa ciągły deficyt bodźców, poszukuje odmiany, równocześnie unika silnych uczuć, przyjemności upatruje w zmianie;

• turysta - kolekcjoner wrażeń i opowieści, poszukuje nowości i inności, urzeczywistnia to na marginesie „prawdziwego życia”, tzn. gdy tymczasowo opuszcza dom;

• gracz - żyje w świecie ryzyka, jego celem jest wygrywanie, zgodnie z regułami, ale bez sympatii dla innych ludzi; gdy przegrywa nie chowa urazy do wygrywającego, każda gra jest zamkniętym epizodem, bez historii.

Powyższe wzory mają wiele cech wspólnych: deficyt bodźców, poszukiwanie wrażeń, skupienie się na przyjemności oraz zakładany krótki czas kontaktu z obiektem. Rzadko występują one w formie czystej, najczęściej mieszają się ze sobą. Bauman twierdzi, że istniały one już od dawna, jednak teraz przeszły z marginesu do centrum życia społecznego.

Resztę napisał Mateusz w pytaniu 3, chyba korzystaliśmy z tego samego źródła (Strelau), więc już nie będę tego rozszerzać i uzupełniać.

16. Socjobiologiczna koncepcja człowieka

Socjobiologia skupia się na ludziach jako gatunku. Pojawiają się stwierdzenia, że człowiek pod niektórymi względami wykracza poza schematy dostosowane do innych żywych organizmów, niemniej celem tej teorii nie jest dowodzenie wyjątkowości gatunku ludzkiego.

Socjobiologia nawiązuje do tradycyjnego darwinizmu (geny podlegają ewolucji, organizmy podlegają doborowi naturalnemu, gatunki podlegają ewolucji) jednak podstawową rolę w procesie ewolucji przypisują genom, nie gatunkom. Przekonanie o powszechności opisywanych zjawisk pojawia się u Wilsona, który stwierdza, że człowiek jest typowym ssakiem, bo:

• mężczyźni dominują nad kobietami;

• potomstwo wymaga długotrwałej opieki;

• rodzice dziecka pozostają w długotrwałych, ścisłych związkach,

• dominującym rysem zachowania jest egoizm - działanie w interesie własnym i najbliższych - ale też ksenofobia i terytorializm,

• powszechne jest zamiłowanie do zabaw i gier zręcznościowych.

Przykładem (dopuszczanych przez Wilsona) zachowań ludzkich wykraczających poza ten schemat może być: altruizm odwzajemniony, podział prac. Odrzuca on tezę, jakoby zachowanie ludzkie było rezultatem uczenia się a człowiek tworem środowiska naturalnego i kulturowego.

Socjobiologia postuluje, że:

• większość zachowań jest determinowana genetycznie;

• genetycznie ukształtowane zachowania są „przechowywane” w populacji o tyle, o ile zapewniają sukces reprodukcyjny;

• ewolucyjny sens zachowania można poznać przez obserwację (najlepiej przez więcej niż jedno pokolenie) zdolności do przetrwania i reprodukcji jednostek przejawiających to zachowanie.

Zróżnicowanie osobników istnieje przede wszystkim ze względu na ich wartość biologiczną, co ma szczególnie duże znaczenie przy doborze seksualnym. Socjobiologia dużo uwagi poświęca zachowaniom mającym na celu pozyskanie partnera, stwierdzając, że są one zdeterminowane przez płeć - kobieta powinna być atrakcyjna a mężczyzna zasobny.

Dużo uwagi poświęca się też altruizmowi. Stwierdza się jego egocentryczne nastawienie oraz wyróżnia się dwa rodzaje tego zjawiska:

• altruizm krewniaczy - jego prawdopodobieństwo wzrasta gdy:

• im bliżej spokrewnione są jednostki

• gatunek jest skupiony terytorialnie

• gatunek dysponuje zdolnością różnicowania krewnych

• altruizm odwzajemniony - pojawia się najczęściej, gdy:

• pociąga za sobą małe ryzyko dla donatora

• przynosi duży pożytek beneficjentowi

• istnieje duże prawdopodobieństwo odwrócenia ról (w przyszłości)

ofiarodawca i beneficjent potrafią rozpoznać się w przyszłości

17. Metoda empiryczna (wyjaśniająca) a metoda fenomenologiczna (opisowa) w psychologii religii.

Podejście fenomenologiczne- systematycznie opisuje zjawiska występujące w ludzkim doświadczeniu bez nakładania na nie teoretycznej struktury i jedynie w celu wiernego oświetlenia fenomenu.

W centrum fenomenologicznego podejścia znajduje się pojęcie „akt religijny”.

[Akt- psychologiczna jednostka, która łączy kognitywny, afektywny i polityczny aspekt relacji osoby z zewnętrznym światem; zawsze jest „intencjonalny]. Akt religijny jest definiowany w relacji do czegoś, czego jesteśmy świadomi- intencjonalnego przedmiotu lub korelatu. W. Trillhass: „nie można opisać aktu religijnego bez [...] wskazania sfery przedmiotowej, do której odsyła”. Jednocześnie psychologia nie może mówić nic o istnieniu i naturze przedmiotu intencjonalnego nie może wydawać sądów co do prawdziwości lub fałszywości doświadczeń tego, co boskie.

Metoda wyjaśniająca- interpretacyjna to kontynuacja metody poprzedniej. Najpełniej opisał ją niemiecki teolog W. Koepp [1920]. Określił ją jako „czysto empiryczną”, rozumiejąc przez to, że jest ona głęboko zakorzeniona w ludzkim doświadczeniu. Stosując tę metodę, badacz musi osobiście posiadać dostęp do obszaru religijnego doświadczenia. Koepp twierdzi, że aby być psychologiem religii, trzeba wykazać się rzadkim połączeniem głębokiej osobistej pobożności, darem najczystszej samoobserwacji i niezwykle szeroką znajomością religijnych doświadczeń innych ludzi, z różnych tradycji i czasów. Koepp w procesie rozumienia zjawisk religijnych wyróżnia dwa główne stadia: gromadzenie materiałów i ich systematyczną obróbkę. Pierwsze stadium nazywa fenomenologią- opis aktów bez ich zniekształcania i teoretycznych interpretacji. Drugie stadium- interpretacyjne- obejmuje dwie drogi opracowania fenomenów:

1. Analiza- chęć przeniknięcia do „Serca” pojedynczego fenomenu, np. szczególnie wyróżniającego się. Przedmiot badania musi być jasno określony. Wyizolowuje się go, następnie wskazuje na cel lub zasadniczy motyw, ukazuje wewnętrzną strukturę i porównuje z pokrewnymi zjawiskami religijnymi. Przykład: R. Otto, Świętość.

2. Formowanie typów- skonstruowanie podstawowego zestawu typów idealnych. Porównuje się zjawiska religijne, następnie formuje typy [zjawiska religijne postrzegane w kategoriach trwałej tożsamości], odkrywa „prawidła” [zjawiska religijne postrzegane w kategoriach ich systematycznych zmian]. Na końcu dokonuje się wyjaśnienia i interpretacji. Przykład: F. Heiler, Modlitwa.

Zgodnie z Koeppem, pełne wyjaśnienie życia religijnego w całej różnorodności jego manifestacji będzie bazowało na wszechstronnej fenomenologii, dogłębnej analizie oraz wnikliwej typologii- wszystkich razem stosowanych w bezpośredniej ze sobą relacji i z możliwie największą troską o rzeczywistość ludzkiego doświadczenia. Koepp nieustannie podkreśla, że to podejście jest czysto empiryczne i jako takie wyklucza wszelkiego rodzaju teoretyczne interpretacje. Jego celem wyrażonym explicite nie jest obnażenie religijnego misterium, ale jedynie włącznie wystarczającej części tej tajemnicy w zrozumiały porządek, który umożliwiałby faktom przemówienie do naszego rozumienia.

18. Typologiczne koncepcje temperamentu (Kretschmer, Sheldon, Pawłow)

Pawłow w swoich badaniach wysnuł hipotezę, że u podstaw różnicy zachowań leżą procesy nerwowe. Wyodrębnił tak cztery podstawowe właściwości ośrodkowego układu nerwowego: siłę procesu pobudzania (zdolność do wytworzenia długotrwałego lub krótkotrwałego, ale silnego pobudzenia), hamowania(łatwość z jaką układ nerwowy tworzy warunkowe reakcje hamulcowe jak: wygaszenie, różnicowanie czy opóźnianie) , równowagę (procesu pobudzania i hamowania) i ruchliwość (zdolność układu nerwowego do szybkiej zmiany pobudzania w hamowanie i odwrotnie) procesów nerwowych. Biorąc pod uwagę siłę procesu pobudzania wyróżniamy typy silne i typy słabe. A równowaga procesów nerwowych stanowi podstawę do wyróżnienia: typów silnie zrównoważonych i typów silnie niezrównoważonych (w przypadku ruchliwości)

Kretschmer ludzie o danym typie budowy ciała mają określony temperament (Kretschmer przypisywał im też skłonność do chorób psychicznych). Wyróżnił cztery typy budowy ciała i przypisał każdemu określony temperament.

-leptosomatyk , wątły, wysoki i smukły (twarz też taka)
przysługuje mu charakter schizotymiczny , chłód, uprzejma wrażliwość, oschłość, złośliwość, sarkazm, irytacja. Mogą być kochający i współczujący acz raczej zdystansowani. Introwertyczni. Z chorób psychicznych przysługuje im schizofrenia. Wulff umieszczał tu Kalwina.

-budowa pykniczna , miękka, ciężka, zaokrąglona (twarz też), otyły i raczej niski.
Charakter cyklotymiczny , niezrównoważone wahania okresów wesołości i aktywności oraz smutku i wyciszenia. Rezolutni, weseli ekstrawertywni poglądy realistyczne. Z chorób psychicznych  - psychoza maniakalno-depresyjna. Wulff daje tu Lutra (choć ma też cechy schizotymika)

-budowa atletyczna , mięśniak, silna budowa ciała, szerokie ramiona wąskie biodra
charakter iksotymiczny (lepki) , spokojny, mało wrażliwy(jednak zdolni też do wybuchów i gniewu). Niewielka plastyczność umysłu, trudno przystosowuje się do otoczenia, raczej introwertyk. Z chorób , epilepsja.

-budowa dysplastyczna , bezkształtny i nieregularny, mogą występować deformacje, reprezentuje wszelkie odstępstwa od normy. Też przysługuje mu epilepsja. Nigdzie nie napisali jaki ma charakter (może też nijaki?).

związek między budową ciała a temperamentem Kretschmer tłumaczy tym, że mają wspólną przyczynę , krew i są uwarunkowane układem hormonalnym.

 Sheldon , stwierdził, że budowy ciała nie można poklasyfikować na odrębne, wykluczające się typy. Przyjął więc koncepcje wymiarów charakteryzującą każdą budowę ciała lecz w różnym nasileniu.  Typy:
-endomorfia (przewaga tkanki tłuszczowej).
Temperament , wiscerotonia: powolny, lubiący jeść

-mezomorfia (przewaga tkanki mięśniowej”)
Temperament , somatotonia: gruboskórny, energiczny ryzykant lubiący ruch

-ektomorfia (przewaga tkanki skórnej i nerwowej)
Temperament , cerebrotonia: umiarkowane zahamowanie, tajemniczość, nadmierne reagowanie

19. Teoria typów psychicznych H.Eysencka (nie wiem czy to o to chodzi ale z tego co podawał dr Socha, to jest to jedyna teoria Eysencka jaka braliśmy)

Daleko posunięta biologizacja. Wg. Eysencka osobowość to temperament i inteligencja (wiec jeśli usuniemy inteligencje to redukujemy osobowość do temperamentu). Eysenck zainspirowany badaniami Junga nad ekstrawersja i nerwicami rozpoczął własne badania. Na ich podstawie wyodrębnił 2 czynniki
-neurotyczność i histerie (nerwicowa reakcja przejawiająca się w nadmiernej emocjonalności, występujący na załamanie u ekstrawertyków)
vs.
-dystymia (stan obniżonego nastroju i aktywności występujący na załamanie u introwertyków)

to doprowadziło Eysencka do wyłonienia dwubiegunowych czynników osobowości
-ekstrawersja , introwersja
vs.
-zrównoważenie emocjonalne

cechy osobowości nie są jakościowe lecz maja status wymiaru ( między neurotycznością a nerwica zachodzi różnica ilościowa a nie jakościowa)

Ostatecznie Eysenck doszedł do wniosku, ze struktura osobowości jest 3 czynnikowa
-psychotyczność ( na jednym jej biegunie jest altruizm, empatia, uspołecznienie, a na drugim przestępczość psychopatia i  schizofrenia)
-ekstrawersja ( toważyskość, żywość, aktywność, asertywność, przeciwnym biegunem jest introwersja)
-neurotyczność (lek, przygnębienie, poczucie winy, niska samoocena, drugi biegun to równowaga emocjonalna)
Są to 3 superczynniki (PEN)

20. Pięcioczynnikowa teoria osobowości (Wlk. piątka mierzona testem NEO , FFI)

Pod wpływem badań Goldberga w ramach PMO narodził się pomysł pomiaru 5 czynników. Do mierzenia skonstruowano kwestionariusz (oparty na  zdaniach, które m.in. ujmują kontekst zachowania się jednostki).
Na podstawie badań Eysencka  Poul Costa i Robert McCrae wyodrębnili 3 czynniki
NEO  -neurotyczność
         -ekstrawersje
         -otwartość na doświadczenie
oraz poszerzyli to o 2 czynniki
         -ugodowość
         -sumienność

Istnieje wiele modeli kwestionariusza (NEO , PI, NEO , PI , R, NEOAC) ale są one dość czasochłonne gdyż zawierają dużo stwierdzeń. Dlatego Costa i McCrae zrobili skrócona wersje NEO , FFI  (NEO Five Factor Inventory) zawiera ona 60 stwierdzeń (po 12 na skale).
Pozwala to na ogólną diagnozę 5 czynników podstawowych.
Polska adaptacja kwestionariusza została przygotowana przez Zawadzkiego, Strelaua, Szczepaniaka, Sliwińską. Robiliśmy ja na zajęciach.

22. Różnica między wrażeniami i spostrzeżeniami

Wrażenia są skutkiem stymulacji narządów zmysłów i przesyłania przez nie informacji do ośrodkowego układu nerwowego (mózgu i rdzenia kręgowego). Receptory sensoryczne (zmysłowe) znajdują się w narządach zmysłów, na przykład w oku lub w uchu, a także są licznie umieszczone w skórze i innych miejscach ciała. Stymulacja narządów zmysłów ma charakter mechaniczny. Pochodzi z różnych źródeł energii, jak na przykład światło czy fale dźwiękowe, czy też z substancji chemicznych jak w przypadku zmysłów węchu i smaku.

Natomiast spostrzeganie (percepcja) nie ma charakteru mechanicznego. Jest procesem, dzięki któremu wrażenia zostają zorganizowane i zinterpretowane, tworząc wewnętrzną reprezentację świata. Spostrzeganie jest uzależnione nie tylko od wrażeń, ale odzwierciedla także wpływy uczenia się i oczekiwań decydujące o sposobie organizowania informacji pochodzących ze świata. Spostrzeganie jest aktywnym procesem, dzięki któremu człowiek nadaje sens własnym wrażeniom. Sylwetka ludzka i trzydziestocentymetrowa linijka mogą stymulować podobną aktywność naszego zmysłu wzroku, jednak to czy zinterpretujemy widziany przez nas kształt jako dużą lalkę czy jako dorosłą osobę będącą w pewnym oddaleniu od nas, zależy już nie od wrażeń, ale od spostrzegania.

24. Prawa organizacji procesów spostrzegania (całość-część, zjawiska grupowania percepcyjnego, przykłady złudzeń percepcji)

Mechanizmy organizacji spostrzegania (percepcji) są nam konieczne, gdyż gdyby nie one świat jawiłby się nam jako chaotyczny, niezorganizowany. W książce Zimbardo uznał, że skupi się na zmyśle wzroku, bo jest najważniejszy. W wyniku integrowania informacji sensorycznych tak by tworzyły spójny obraz powstają spostrzeżenia.

Podział na regiony: Siatkówka składa się z wielu odrębnych receptorów, więc oko reaguje na układ bodźców mozaiką milionów niezależnych reakcji nerwowych kodujących ilość światła padającego na poszczególne punkty siatkówki. Na rysunkach przedstawiono mozaiki (w Zimbardo 8.14) Pierwszym zadaniem organizacji percepcyjnej jest ustalenie powiązań między punktami. Musi się dokonać połączenie wyjść poszczególnych receptorów w szersze regiony o jednolitych właściwościach. Dla tego podziału na regiony podstawową informacją jest barwa i faktura. Nagła zmiana barwy (jakości barwy, nasycenia, jasności) wyznacza granicę między dwoma regionami. Tak samo zmiany faktury - też mogą wyznaczać granice między regionami. Odnalezienie tych granic to pierwszy krok w przetwarzaniu organizującym. Wyodrębnianie regionów o odmiennej fakturze i barwie zawdzięczamy prawdopodobnie komórkom w korze wzrokowej, mającym wydłużone pole odbiorcze.

Figura i tło: Proces organizacji dzieli bodziec na figurę i tło. Figura to region tworzący obiekt wysunięty do przodu, a tło jest postrzegane jako mniej zróżnicowane podłoże, z którego wyłania się figura (twarze i waza Eschera!) Gdy spostrzegamy region jako figurę, granice między jasnością i ciemnością są interpretowane jako krawędzie lub kontury należące do figury. Natomiast tło zdaje się nie zatrzymywać na tych granicach lecz rozciągać poza nie. Tendencja do widzenia figury z przodu tła jest bardzo silna - uzyskujemy ten efekt nawet wtedy kiedy spostrzegana figura tak naprawdę nie istnieje. Rys. 8.15 - złudny biały trójkąt widziany z przodu. Dokonując podziału na tego typu obrazkach spostrzegamy iluzoryczne kontury subiektywne, w rzeczywistości nie istniejące w bodźcu dystalnym, a tylko w naszym doświadczeniu subiektywnym.

Zamykanie: Spostrzeganie białych trójkątów w tych figurach demonstruje kolejny proces organizujący - zasadę zamykania. Figury niepełne widzimy jako pełne. Bodziec zawiera tylko kąty, ale nasz system percepcyjny wypełnia luki między nimi krawędziami i widzimy pełny trójkąt. Jest to odzwierciedlenie wrodzonej tendencji do spostrzegania bodźca jako pełnego, zrównoważonego i symetrycznego, pomimo luk, zakłóceń równowagi i asymetrii.

Zjawiska grupowania percepcyjnego: Rysunek 8.14. Widzimy 9 odrębnych regionów figuralnych, w 3 osobnych rzędach, z których każdy złożony jest z uszeregowanych, identycznych kształtów. Max Wertheimer sformułował zbiór praw grupowania. Prawo bliskości ilustruje rysunek 8.16. Niewielka zmiana rozmieszczenia w przestrzeni kółek powoduje że widzimy je jednoznacznie rozmieszczone w rzędach lub w kolumnach. Przy nie zmienionych innych warunkach, najbliższe sąsiadujące ze sobą elementy podlegają grupowaniu. Na obrazku D nie zmieniono odległości między kropkami lecz ich barwę. Odległości między nimi są identyczne, ale system wzrokowy automatycznie grupuje je w rzędy na podstawie podobnej barwy. Na obrazku E kółka widzimy w kolumnach ze względu na podobieństwo ich wielkości, a na F z powodu podobnego kształtu i ukierunkowania. Zjawiska grupowania można podsumować prawem podobieństwa - przy nie zmienionych innych warunkach najpodobniejsze elementy łączone są w grupy. Jeśli elementy w polu widzenia poruszają się podobieństwo ruchu także staje się bodźcem do grupowania. Według prawa wspólnego losu przy nie zmienionych innych warunkach, elementy poruszające się w tym samym kierunku i tym samym tempie łączone są w grupy. Prawa grupowania działają tylko wtedy, gdy w polu widzenia prezentowane są dwa lub więcej bodźców. Dla gestaltystów jest to dowód determinowania przez całościowy układ bodźca organizacji jego części. Spostrzeżenie całościowe jest czymś innym niż zwykłą sumą własnych części. Spostrzeganie całości jest bardziej podstawowe i zachodzi w tym samym czasie lub wcześniej niż spostrzeganie jej elementów.

Pojęcie dobrej figury, prawo symetrii: Gdy już dokonamy wyboru i wydzielenia danego regionu jako figury na tle, jej granice trzeba zorganizować w specyficzne kształty. Jest to proces bardziej złożony niż zwykłe wyodrębnienie krawędzi figury. Procesy organizujące w spostrzeganiu kształtu są wrażliwe na dobre figury - spostrzeganie prostoty, symetrii i regularności. Rysunek 8.17 - Figura A - równy sześciokąt jest figurą najbardziej dobrą, najmniej standardowo wygląda figura ostatnia, jest figurą „najgorszą”. Dobre figury są kodowane szybciej i bardziej ekonomicznie przez system wzrokowy - są m. in. szybciej zapamiętywane. W rzeczywistości system wzrokowy ma skłonność do widzenia „złych” figur jako złożenia dwu figur dobrych, zachodzących na siebie (rys. 8.18). Podsumowując - spostrzegamy najprostsze organizacje, które pasują do wzorca bodźcowego - jest to zasada minimum percepcji.

Złudzenia percepcji: twarze i waza Eschera, sześcian Neckera

25. Mechanizm warunkowania klasycznego.

Uczenie się to proces powstawania (poprzez doświadczenie) względnie trwałych zmian w zachowaniu jednostki. Zmiany te umożliwiają lepsze funkcjonowanie w środowisku. Wyróżniamy dwa podstawowe rodzaje uczenia się: warunkowanie klasyczne(Pawłowa) i warunkowanie instrumentalne(sprawcze). Poprzez klasyczne jednostki uczą się przewidywać pojawienie się ważnych zjawisk w środowisku (np. pokarmu, ból) i przygotowania na nie, a dzięki instrumentalnemu jednostki uczą się, które z ich zachowań przynoszą korzystne konsekwencje, zmiany w środowisku, a które niekorzystne (tj, które reakcje warto powtarzać, a które unikać).

Warunkowanie klasyczne - proces w wyniku którego początkowo neutralny bodziec w wyniku długotrwałego podawania go wraz z bodźcem, który bez uczenia wywołuje określoną, odruchową, wrodzoną reakcję organizmu, nabiera zdolności do wywoływania tej reakcji.

- Bodziec, który bez uczenia się wywołuje reakcję organizmu, nazywamy bezwarunkowym. Natomiast wrodzoną reakcję organizmu nazywamy reakcją bezwarunkową lub odruchem bezwarunkowym. Z kolei bodziec początkowo obojętny, a w procesie podawania go z bodźcem bezwarunkowym, zaczyna wywoływać w organizmie podobną reakcję nazwiemy bodźcem warunkowym. A reakcję przez niego wywołana reakcję lub odruchem warunkowym.

Badania nad tym mechanizmem prowadził rosyjski uczony Iwan Pawłow (1849-1936) na przykładzie psów ( światło/dzwonek - pokarm wydzielanie śliny).

Reakcja warunkowa pełni funkcje adaptacyjne.

Hamowanie warunkowe to aktywne tłumienie reakcji warunkowej (gdy jest już ona wytworzona). Następuje po długotrwałej prezentacji bodźca warunkowego, bez nastąpienia po nim bodźca bezwarunkowego. Mamy także hamowanie zewnętrzne, zachodzące na skutek nowego bodźca.

Warunki zachodzenia mechanizmu warunkowania klasycznego:

1. informacyjny charakter bodźca warunkowego

2. konieczność zależności między bodźcem warunkowym a pojawieniem się bezwarunkowego. Zależność ta zdeterminowana jest dwoma prawdopodobieństwami:

1)że bodziec bezwarunkowy pojawi się po wystąpieniu bodźca warunkowego, 2) że bodziec bezwarunkowy wystąpi przy braku zapowiadającego go bodźca warunkowego

(gdy bodziec bezwarunkowy samodzielnie występuje częściej niż wspólnie z warunkowym, wówczas mamy reakcję hamowania). Gdy dwa prawdopodobieństwa się równoważą, warunkowanie nie zachodzi.

3. wyrazistość bodźca warunkowego

- proces warunkowania ma charakter selektywny

26. Prawo efektu i mechanizm warunkowania instrumentalnego.

Badania nad warunkowaniem rozpoczął Edward Thorndike. W 1898 r. przedstawił on prawo efektu, głoszące, że zachowanie, które w danej sytuacji wywołuje poczucie zadowolenia, zostaje skojarzone z tą sytuacją i jeśli w przyszłości sytuacja ta się powtórzy, to wzrasta prawdopodobieństwo, że powtórzone zostanie także to zachowanie. Jeśli natomiast w danej sytuacji zachowanie wywoła uczucie dyskomfortu, to spada prawdopodobieństwo jego wystąpienia w podobnych warunkach w przyszłości.

W przebiegu warunkowania instrumentalnego jednostka uczy się, że w określonych warunkach, wraz z wykonaniem lub powstrzymaniem się od wykonania danej reakcji pojawiają się pewne konsekwencje Mogą one być dwojakiego rodzaju: atrakcyjne(nagrody) lub awersyjne(kary). W wyniku doświadczania przez jednostkę pewnych reakcji i ich konsekwencji, tworzy się u niej odruch instrumentalny.

Wyróżnia się 4 podstawowe rodzaje relacji funkcjonalnych między zachowaniem a jego konsekwencjami:

1. wzmocnienie pozytywne - powoduje zwiększenie się prawdopodobieństwa powtórzenia zachowania w przyszłości

2. kara - każda konsekwencja zachowania, która zmniejsza to prawdopodobieństwo

3. wzmocnienie negatywne - czyli takie wykonanie reakcji, które pozwala uniknąć przykrych, awersyjnych konsekwencji, co powoduje zwiększenie się prawdopodobieństwa powtórzenia tej reakcji w przyszłości

4. pomijanie - jeśli po wystąpieniu zachowania nie pojawią się konsekwencje, które wystąpiłyby w wypadku powstrzymywania się od tej reakcji i gdy obserwujemy spadek częstości zachowania będącego elementem tej zależności. Prowadzi to do wzmocnienia odmiennych zachowań.

Warunkowanie instrumentalne wykorzystuje się do uczenia jednostki określonych zachowań. Stosuje się np. kształtowanie reakcji za pomocą metody kolejnych przybliżeń ( krok po kroku nagradza się reakcje coraz bliższe reakcji oczekiwanej tj. sprawczej).

Ma generalnie funkcje przystosowawcze.

Aby nastąpiło uczenie się:

1. musi być styczność w czasie reakcji i jej konsekwencji

2. musi być relacja zależności między reakcją a jej następstwami ( między bodźcem warunkowym a bezwarunkowym) - przy czym muszą tu mieć miejsce dwa prawdopodobieństwa: 1) prawdopodobieństwo wystąpienia nagrody(kary) po wykonaniu określonej reakcji, 2) i prawdopodobieństwo wystąpienia nagrody(kary) bez uprzedniego wykonania reakcji

- ponadto ogromne znaczenie ma kontekst sytuacyjny ( to samo wzmocnienie może- w zależności od warunków - powodować określone zachowanie lub nie)

- przed próbą behawioralnej modyfikacji zachowania jednostki trzeba poznać jej sposób swobodnego dysponowania czasem (wzmocnienie będzie tu formą jej ograniczenia)

Warunkowanie klasyczne może wywierać wpływ na instrumentalne. Efektem może być osłabienie reakcji sprawczej oraz warunkowe tłumienie.

W procesie bierze udział wiele rodzajów bodźców: kontrolujące, wygaszeniowe, dyskryminacyjne.

Reakcje instrumentalne nie służą jednak tylko zdobywaniu nagród, mogą wywoływać negatywne konsekwencje. Mamy 3 rodzaje relacji między zachowaniem a negatywnymi konsekwencjami:

1. karanie - wykonanie reakcji powoduje bodziec awersyjny

2. ucieczka - wykonanie reakcji powoduje eliminację aktualnego bodźca awersyjnego

3. unikanie - gdy wykonanie reakcji zapobiega pojawieniu się bodźca awersyjnego

Samo pojęcie wzmocnienia ewoluowało.

Rozkłady wzmocnień to zasady precyzujące, pod jakimi warunkami i jak często zachowanie jednostki będzie wzmocnione.

Techniki te stosuje się w technikach terapeutycznych.

27. Typy wzmocnień, rola nagrody i kary w tworzeniu nawyków i trwałych nastawień.

Wzmocnienia (ważne dla człowieka konsekwencje zachowania instrumentalnego, sterujące jego działaniem) są różnorodne. Szczególne znaczenie ma jednak wyróżnienie wzmocnień pozytywnych (pożądane i korzystne) i negatywnych (niepożądane i niekorzystne). Wg behawiorystów odgrywają główną rolę w sterowaniu zachowaniem. Najprościej- rzeczy dobre dla człowieka są wzmocnieniami pozytywnymi, a rzeczy złe - negatywnymi.

Z koncepcji behawiorystycznej wynika, że główną rolę w sterowaniu zachowaniem odgrywają wzmocnienia pozytywne. Dobór odpowiednich wzmocnień pozytywnych jest jednak bardzo trudny. Okazuje się bowiem, że ten sam bodziec zewnętrzny może być wysoką nagrodą dla jednych a surową karą dla innych. Dobór właściwych wzmocnień jest jedynie pierwszym krokiem manipulacji zachowaniem instrumentalnym. Duże znaczenie posiada również procedura stosowania nagród. Dzielą się na:

- procedura stałych odstępów czasowych - zachowanie jest regularnie nagradzane po upływie określonego czasu. Procedura ta wywołuje jednak ujemne skutki. Skoro nie ma wyraźnej zależności pomiędzy osiągnięciami a wielkością wzmocnienia materialnego i moralnego ludzie często działają na zwolnionych obrotach, pracują nierytmicznie; zwalniają tempo pracy po otrzymaniu wypłaty (nagrody) a jednocześnie zwiększają wysiłek tuz przed jej otrzymaniem.

• procedura stałych proporcji - człowiek otrzymuje wzmocnienia po wykonaniu określonej pracy, regularnie po każdej n-tej reakcji. Procedura ta pobudza aktywność i zwiększa tempo działania. Jego skuteczność w dużym stopniu zależy od tego czy umiemy prawidłowo określić, po ilu reakcjach człowieka należy podać wzmocnienie.

• procedura zmiennych odstępów czasowych - wzmocnienia są nieregularne. Czas upływający pomiędzy reakcją a nagrodą zmienia się losowo. Procedura ta nie pozwala na przewidywanie momentu otrzymania wzmocnienia

• procedura zmiennych proporcji - w tym przypadku zmienia się liczba reakcji, po których następuje wzmocnienie (w grze losowej przeciętnie co 10 los wygrywa jednak gracz może wygrać już za pierwszym razem albo dopiero za 100). Rozkład o zmiennych proporcjach jest najbardziej efektywny, gdyż ludzie pracują na wytężonych obrotach i żyją jakby „w nadziei” że wcześniej czy później zostaną nagrodzeni

Nawet najbardziej wyrafinowane procedury wzmacniania nie dadzą wyników, gdy człowiek nie nauczy się uprzednio określonych wzorów zachowań instrumentalnych.

W procesie sterowania ważną role odgrywają metody konstruowania reakcji człowieka.

• metoda kolejnych przybliżeń - w początkowym etapie uczenia się nauczyciel czy psychoterapeuta nagradzają zachowania, które są wprawdzie bardzo odległe od pożądanych ale które zostały już opanowane przez człowieka. Stopniowo kryteria wzmacniania stają się coraz bardziej surowe. W kolejnych etapach nauczyciel czy psychoterapeuta zaczynają nagradzać jedynie bardziej złożone reakcje, które są zbliżone do reakcji pożądanych.

Zasady sterowania pozytywnego są zbyt rzadko przestrzegane co prowadzi do fatalnych konsekwencji, które nazwać można błędami sterowania. Najpowszechniejszy z nich to:

• opóźnienie wzmocnienia - odroczenie nagrody zmniejsza jej znaczenie i obniża poziom ludzkiego wysiłku. Wzmocnienie powinno być bezpośrednie (dla ucznia dobra ocena jeśli otrzymuje ją kilka lub kilkanaście dni po wykonaniu zadania traci na znaczeniu, podobnie zbyt późne wyrażenie uznania lub podziwu albo odroczenie wynagrodzenia za pracę nie wpływa pozytywnie na dalszą aktywność człowieka).

Sterowanie negatywne - mit kary

Inaczej to sterowanie punitywne lub awersyjne. Tego rodzaju bodźce nazywane są karami. Zostały ono celowo wprowadzone przez ludzi w celu wyeliminowania zachowań dewiacyjnych i aspołecznych.

Behawioryści wykazali, iż skuteczność sterowania negatywnego jest znacznie mniej skuteczna niż efektywność sterowania pozytywnego. Wzmocnienie negatywne, czyli szeroko rozumiana kara, z reguły nie eliminuje zachowań aspołecznych tylko je tłumi i zahamowuje na pewien okres (pozbawienie wolności za napad nie zawsze spowoduje, że przestępca nie powróci do przestępstwa). Człowiek ukarany za przewinienie przestaje zachowywać się aspołecznie ale tylko w okresie, w którym istnieje zagrożenie otrzymania ponownego wzmocnienia negatywnego. Gdy zagrożenie to mija, zaczyna znów reagować w sposób niepożądany. Często się zdarza tak, iż ludzie chcąc uniknąć następnych wzmocnień negatywnych planują bardziej wysublimowane i skomplikowane reakcje, które zmniejszą ryzyko otrzymania wzmocnienia negatywnego.

Kara może w pełni spełniać swoje zadania wtedy i tylko wtedy jeśli zostanie włączona w całościowy program modyfikacji zachowania. Nie wystarczy karać ale należy wskazywać ludziom nowe drogi osiągania wzmocnień pozytywnych.

Jednym ze zjawisk wywołanym przez wzmocnienia negatywne jest

• generalizacja hamowania, która polega na tym, iż kara tłumi nie tylko reakcje niepożądane ale także wiele zachowań o dużej doniosłości społecznej. Aby temu zapobiec należy karać reakcje aspołeczne i jednocześnie nagradzać reakcje pożądane

• zaburzenia emocjonalne, które są reakcją na silne i nieadekwatne kary powodujące reakcje lękowe i unikania, gniew i agresję

• unikanie źródła karania, co może powodować unikanie miejsc i źródeł z których najczęściej otrzymywane są wzmocnienia negatywne (uczniowie często karani w szkole będą jej unikać)

• dostarczanie negatywnych wzorców zachowania, podczas procesu karania zachodzi także proces uczenia się (dziecko karane za złe zachowanie będzie się uczyło jak samemu wymierzać karę)

Jedną z ważnych procedur sterowania negatywnego jest procedura polegająca nie tyle na stosowaniu kar co na pozbawianiu nagród. Odbieranie przywilejów i możliwości korzystania z praw pełni w tej procedurze rolę bodźca negatywnego. Specyficzne jest to, iż jeśli w poprzednich procedurach ludzie unikali źródła karania o tyle w tej procedurze skupiają się na źródła, które pozbawiają nagrody. Mało wiadomo o jej skutkach, jednak zauważyć można, że działają one doraźnie, niewiadomo jak to się ma w dalszej perspektywie.

Na bazie Kozieleckiego Filip to jest.

Na wikipedii piszą http://pl.wikipedia.org/wiki/Wzmocnienie_%28psychologia%29 „Jak wykazały badania nad wpływem temperamentalnych czynników na proces warunkowania, skuteczność wzmocnień lub kar jest uzależniona od właściwości tempermentu danej jednostki. Jednostki o wysokim wyniku introwertyzmu (np. PEN Eysencka, NEO-FFI) warunkowane są szybciej poprzez podawanie kar. Z kolei jednostki o wysokiej skali ekstrawertyzmu warunkuje się szybciej przy pomocy wzmocnień.”

ale nie umiałem na to trafić. Pytanie jednak wydaje mi się odnosić do behawioryzmu tak więc to opracowałem.

28. Stany umysłu: świadomość, sen, odmienne stany świadomości (porównanie)

- „Być |świadomym” - oznacza to, że zdajemy sobie sprawę z własnych procesów myślowych, a zwykle także ze zdarzeń zewnętrznych. Osoba, która utraciła świadomość (w wyniku śpiączki, szoku, zemdlenia lub ogólnego znieczulenia), nie ma kontaktu z rzeczywistością zewnętrzną i nie wie o tym, co się z nią dzieje.

- świadomość jest aktywnością psychiczną, która może zmieniać się w pewnych granicach - od podwyższonej czujności, pobudzenia i wrażliwości, do niewrażliwości i senności,

- aby ludzki mózg mógł funkcjonować w sposób optymalny, potrzebuje on stymulacji, a także pewnej zmienności odbieranego przez siebie wejścia sensorycznego. Prawdopodobnie potrzebuje także pewnego poziomu aktywności poznawczej, polegającej na ocenianiu tych wejść, jak również na myśleniu i wyobrażaniu sobie,

- gdy sygnały wejściowe są przytłaczająco silne, wówczas dana osoba może „stracić” świadomość, broniąc się w ten sposób przed obciążeniem: może nie uznać realności bezpośredniego doświadczenia i „wyłączyć je”,

- gdy wejście nie jest wystarczająco stymulujące, dana osoba może znudzić się i usnąć lub też mogą wystąpić u niej fantazje, marzenia na jawie, halucynacje itd., w których to mózg jest pobudzany przez różne „gry i zabawy” zapoczątkowane przez zachodzące w nim procesy wewnętrzne,

Sen

- sen jest stanem złożonym - w czasie, gdy jesteśmy pogrążeni we śnie, w organizmie naszym występuje znaczna aktywność,

- zdaje się być ona związana ściśle z wieloma aspektami naszego zachowania, włączając tu uwagę, emocje, pamięć i uczenie się,

- przyjmuje się powszechnie, że istnieją dwa stadia snu - regularnie powtarzający się stan, w czasie którego występują szybkie ruchy oczu („rapid eye movements”), określany jako faza |REM, oraz stan nazywany fazą NREM (|non rapid eye movement sleep”), który z kolei składa się z czterech stadiów, różniących się wyraźnie głębokością snu,

REM

- całkowite zahamowanie dowolnej aktywności mięśniowej, ciało jest w zasadzie sparaliżowane i ruchy dowolne nie są możliwe,

- mózg zdaje się być (na podstawie różnych wskaźników) wzbudzony czy czuwający, chociaż dana osoba jest pozbawiona świadomości i zupełnie uśpiona,

- aktywność okresowa. Najwyraźniejszym jej przejawem są szybkie skokowe ruchy gałek ocznych, które poruszają się we wszelkich kierunkach. Występują także skurcze mięśniowe, zmiany wielkości źrenicy, skurcze ucha środkowego, a u mężczyzn - wzwód członka,

- znaczne zmiany fizjologiczne, zwłaszcza w autonomicznym układzie nerwowym. Zmiany te często obejmują duże, nieregularne fluktuacje tempa pracy serca oraz ciśnienia krwi,

NREM

- faza REM wiąże się z aktywnością kory mózgowej, to faza NREM wiąże się z jej dezaktywacją,

- sen w fazie NREM wiąże się z percepcyjnym odizolowaniem się danej osoby od środowiska,

- stadium czwarte (fazy NREM), najgłębszy sen, występuje w pierwszych godzinach snu, natomiast w ostatnich godzinach snu śpiący przechodzi na zmianę od stadium drugiego fazy NREM do fazy REM,

- w cyklach snu brak różnic związanych z płcią, istnieją jednak różnice związane z wiekiem, tzn.,

* u niemowląt i dzieci (do mniej więcej czwartego roku życia) faza REM i stadium czwarte stanowią znacznie większą część ich ogólnego czasu snu,

* u ludzi starszych czas snu w fazie REM jest nieco krótszy, a czas snu w stadium czwartym - o wiele krótszy w porównaniu z okresem, gdy byli oni młodsi,

- w mózgu istnieje pewien system, który reguluje zachowania popędowe, a normalnie „wyładowuje się” w marzeniach sennych w fazie REM. Jeśli funkcjonowanie tego systemu zostaje zakłócone (na przykład przez zahamowanie wytwarzania serotoniny), wówczas aktywność charakterystyczna dla fazy REM i zachowania popędowe występują w sposób niekontrolowany w stanie czuwania. Jest możliwe, że niewłaściwe funkcjonowanie tego typu może występować w schizofrenii,

- niektóre ze skutków pozostawania bez snu przez dłuższy okres czasu:

* zmęczenie,

* bóle głowy,

* drżenie,

* zniekształcenia percepcyjne,

* trudności w koncentracji uwagi,

* zaburzenia orientacji,

* utrata pamięci krótkotrwałej,

* anomalie w zapisie czynności bioelektrycznej mózgu (EEG),

* u niektórych ludzi myśli paranoidalne i żywe halucynacje,

29. Rola deprywacji sensorycznej i przeciążenia sensorycznego w powstawaniu zmienionych stanów świadomości

Deprywacja sensoryczna

- każda sytuacja, która charakteryzuje się znacznym lub długotrwałym obniżeniem normalnego poziomu wejścia bodźcowego lub funkcjonowania ruchowego danej jednostki, może spowodować wystąpienie zaburzeń świadomości,

- pojawiają się halucynacje wzrokowe i słuchowe, czasem dotykowe,

- za deprywację sensoryczną można uznać: długotrwałe odosobnienie (np. w Arktyce lub na morzu), unieruchomienie w opatrunku gipsowym albo sztucznym płucu,

Przeciążenie sensoryczne

- zwiększona ilość odbieranych bodźców zmysłowych, nadmierna aktywność ruchowa oraz (lub) silne pobudzenie emocjonalne mogą sprzyjać wystąpieniu zmienionych stanów świadomości,

- konieczność długotrwałego utrzymywania czujności może również powodować halucynacje lub zniekształcenia percepcji,

- często opisuje się takie doznania, których przyczyną jest długotrwała czujność w czasie pełnienia służby wartowniczej, żarliwa modlitwa, silne zaabsorbowanie umysłu jakimś całkowicie pochłaniającym zadaniem lub skupienie uwagi na jakimś obiekcie zewnętrznym czy odczuciu wewnętrznym,

- wiele przypadków zmienionych stanów świadomości stwierdza się po takich nadmiernie stymulujących przeżyciach, jak rozruchy uliczne, religijne zebrania mające na celu odnowienie uczuć religijnych, długotrwały taniec (taki, jak uprawiany przez „wirujących” derwiszów), silny strach czy panika, stany transu w czasie pierwotnych ceremonii różnego rodzaju czy też momenty skrajnie silnej emocji (niezależnie od tego, czy emocją tą jest ekstaza miłosna czy też żal i smutek),

30. Rola środków chemicznych i „naturalnych” (medytacja, joga, zen) w powstawaniu zmienionych stanów świadomości

Subiektywny charakter badanych zjawisk - problem z obiektywnymi wskaźnikami tych stanów.

Co oznacza bycie świadomym - zdajemy sobie sprawę z własnych procesów myślowych, a także ze zdarzeń zewnętrznych. Sama świadomość jest procesem, aktywnością psychiczną która może się zmieniać w pewnych granicach (np. pobudzenie - senność). Kiedy to się zmienia? :

1. sygnał wejściowe (bodźce) są przytłaczająco silne (przeciążenie sensoryczne) - można stracić świadomość, broniąc się przed przeciążeniem - mózg się „wyłącza”.

2. Sygnały wejściowe są niewystarczające (brak stymulacji - deprywacja sensoryczna) - można usnąć z nudów ;], lub doświadczyć fantazji, snów na jawie, halucynacji, przez procesy wewnątrz mózgu.

3. Środki zmieniające świadomość (co kto lubi ;p - alkohol, trawa, lsd, grzybki ;]) - zmieniają one środowisko komórek mózgowych.

4. Metody naturalne - medytacja, całonocne uczenie się na psychologię ;], hipnoza.

Problem przy badaniu świadomości: - Ciężko określić kryteria „świadomości normalnej” (różne stany i natężenia tych stanów) - i kiedy przestaje ona już nią być.

Charles Tard - pionier badań nad zmienioną świadomością: normalny stan świadomości to taki, w którym jednostka spędza większą część swych godzin czuwania. Zmieniony stan świadomości - jednostka odczuwa jakościową zmianę struktury funkcjonowania psychicznego. Działają funkcje umysłowe, które zazwyczaj nie działają w ogóle, pojawiają się nowe jakości percepcyjne.

CECHY ZMIENIONEJ ŚWIADOMOŚCI:

1. Zniekształcenia procesów percepcyjnych, poczucia czasu i obrazu własnego ciała.

• zniekształcenie spostrzeżeń - łączenie się ich ze wzrokowymi i słuchowymi (pomieszanie zmysłów ;]) - ale też - wyostrzenie wrażeń wzrokowych i słuchowych

• poczucie oddzielenia od własnego ciała (tak właśnie latały czarownice ;]) - części ciała mogą wyglądać inaczej

• zatracenie poczucie czasu (sekunda jak godzina) - doświadczenie wieczności lub nieskończoności (przeżycia transcendentalne)

2. Poczucie obiektywności i wykroczenie poza granice własnego ja.

• zdolność do patrzenia na świat z większym obiektywizmem - postrzeganie zjawisk niezależnych od siebie samego, a nawet uniwersalnych ogólnoludzkich (pięknie pisał o tym Grof, a na wykładzie opowiadał Szyjewski ;] a propos - zagadka: Czy Szyjewski pali to samo co Bator? ;] )

• rzeczy widziane takimi „jakie są” - doświadczenia transcendentne i mistyczne.

• w doświadczeniach religijnych - odrzucenie ziemskich trosk i błahostek egzystencjalnych

3. Poczucie prawdy nie wymagające wewnętrznego potwierdzenia.

• ogromna wartość takiego doświadczenia - często racjonalne argumenty w „normalnym” stanie świadomości nie są w stanie wytłumaczyć tego co się stało - choć poczucie pewności, doznania prawdy - pozostaje

• wiedza doświadczana jest na poziomie intuicyjnym (kobieca intuicja tak? ;]), a nie na naszym racjonalno-empiryczno-logicznym poziomie analizy. Poczucie że doświadczenie to jest ważniejsze od spostrzeżeń zwykłej świadomości.

4. Pozytywna jakość emocjonalna.

• w doznaniach transcendentnych pojawiają się: radość, ekstaza, spokój i przepełniająca serce miłość (stąd właśnie: make love - not war;])

• mistycy dalekowschodni w swoich doznaniach odczuwają głęboką harmonię świata i zjawisk i wielki spokój (nirwana)

• w mistyce chrześcijańskiej - żarliwa ekstaza

5. Paradoksalność.

• Alicja w krainie czarów - sprzeczność podstawą harmonii. Rozszczepienie osobowości, ale przy zachowaniu świadomości tego stanu - jaźń obejmująca.

6. Niewyrażalność.

• niemożność opisania wrażeń, doznań. Brak odpowiednich słów na rzeczy tak inne od tego do czego słów używamy.

7. Zjednoczenie i zespolenie.

• poczucie własnego ja zanika, granice (powstałe na skutek procesów socjalizacji) roztapiają się

• złączenie „ja” z tym co było „nie-ja”. Doświadczenie tożsamości zbiorowej, powiązań wszystkiego ze wszystkim (efekt motyla;])

W badaniu zmienionych stanów świadomości kluczową rolę odegrał czeski psycholog - Stanislav Grof. Badania z LSD i innymi psychodelikami (działania terapeutyczne). Gdy zabroniono mu przeprowadzać badania z substancjami psychoaktywnymi, wymyślił metodę oddychania holotropowego - polegającą na intensywnym oddychaniu i w efekcie doprowadzeniu do hiperwentylacji organizmu. Efekt? - zupełnie jak po kwasie;]

Klasyfikacja środków zmieniających świadomość wg Zimbardo (to są lata 70, więc nie watro za bardzo wierzyć ;])

Środki psychotropowe - tytoń, alkohol, konopie indyjskie, narkotyczne środki znieczulające, środki nasenne, środki pobudzające, halucynogeny:

1. Narkotyczne środki znieczulające - morfina, heroina - uśmierzają ból, wywołują euforię

2. Środki nasenne - barbiturany - działanie hamujące na ośrodkowy układ nerwowy - działanie uspokajające

3. środki pobudzające - amfetamina, metamfetamina - ożywienie, większe możliwości działań (żołnierzy od II wojny szprycuje się amfetaminami przy długich działaniach;])

4. Halucynogny - LSD, meskalanina (kaktus Peyotlu), psylocybina (święte grzyby, albo czapeczki znad rzeczki ;]) - działają na ukłąd nerwowy - zniekształcają percepcję.

Medytacja, joga, zen - ćwiczenie umysłu w oddzielaniu się od siebie samego w celu wywołania odmiennych stanów świadomości. Medytacja transcendentalna - odprężenie się i skupienie się na pojedynczym, niezmiennym bodźcu. Joga - medytacja + ćwiczenia fizyczne i oddechowe. Zen - odmiana buddyzmu - oczyszczenie się z „ja” i poszukiwanie oświecenia. ;]

i jeszcze na koniec z wykładu Sochy:

w języku angielskim są dwa pojęcia określające świadomość:

• consciousness - świadomość percepcyjna (doświadczenia zmysłowe)

• awareness - samoświadomość, świadomość introspekcyjna (wgląd)

P.S. Osoba opracowująca to pytanie, nie miała zamiaru zachęcać nikogo do zażywania żadnych środków zmieniających świadomość i nie ponosi odpowiedzialności ze niewłaściwe korzystanie z nich... Jeśli jednak ktoś nabrał na to ochoty, to pozostaje życzyć wysokich lotów ;] - oddajmy głos poezji:

Niechże Cię porwie pragnienie światła

O mój człowieku! Boże człowieku!

Wyrwij się z nocy, nagle zapadła

Z nocy co nie zna płci ani wieku...

Aleister Crowley - Hymn do Pana (fragm.)

31. Zasady i cechy procedury eksperymentalnej w psychologii (podaj przykład z psychologii religii) - Metody eksperymentalne służą formuowaniu twierdzeń dotyczących przyczynowości (związku pomiędzy jednymi zmiennymi i innymi, por. pyt 35. Pojęcie zmiennej), aby wyjaśnić niejednoznaczność przyczynową, w metodach eksperymentalnych manipuluje się zmienną przyczynową (niezależną, por. pyt 35. Pojęcie zmiennej).

PRZKŁAD:

TERENOWE BADANIE DOBREGO SAMARYTANINA

Jon Darley i Daniel Baton, 1973

- Badanie osobistych i sytuacyjnych czynników determinującymi „akty dobroci” na grupie 40 studentów Seminarium Teologicznego Uniwersytetu w Princeton.

Uczestnikom powiedziano, że uczestniczą w badaniu wychowania i powołania religijnego. Po wypełnieniu kwestionariusza mierzącego religijność, badani zostali wysłani, jeden po drugim, do budynku, gdzie mieli wygłosić krótkie przemówienie. Każdy przechodził alejką, gdzie znajdował się „poszkodowany”, ze spuszczoną głową, bez ruchu, kaszlący i jęczący. Kiedy przechodził badany, aby zapytać, co się dzieje lub zaoferować pomoc, „poszkodowany” słabym głosem dziękował, tłumacząc, że trudności z oddychaniem się skończą, kiedy zacznie działać tabletka.

„Poszkodowany” oceniał każdego badanego na sześciopunktowej „skali zachowań pomocy”, od niezauważenia go [0] do odmowy pozostawienia go w spokoju włącznie z namawianiem do zgody na poszukanie pomocy medycznej [5]. Po wygłoszeniu przemówienia każdy badany otrzymywał kwestionariusz eksploracyjny na temat etyki osobistej i społecznej, mający na celu uzyskanie opisu zdarzenia jako sprawdzianu oceny zachowania dokonanej przez „poszkodowanego”. Miał też możliwość udziału w dyskusji na temat całego badania.

Stopień pomocy oferowany przez badanych- zmienna zależna- oceniany był w relacji do 3 zmiennych niezależnych: 1) stopień pilności zgłoszenia się w celu wygłoszenia przemówienia; 2) temat przemówienia, którym było albo praktycznie istotne zagadnienie dodatkowego zatrudnienia dla studentów seminarium, albo istotny dla niesienia pomocy wątek Dobrego Samarytanina; 3) typ religijności badanego, mierzony w trakcie wstępnego badania testowego.

Przedstawiono trzy hipotezy:

1. Jest mniej prawdopodobne, że będą pomagać osoby, które się spieszą, niż osoby, które się nie spieszą.

2. Nie jest bardziej prawdopodobne, że jednostki zaangażowane w myślenie religijne i etyczne [założono, że mogła to być przypowieść o kapłanie i lewicie z NT] będą pomagać częściej niż osoby myślące o innych sprawach.

3. Jest bardziej prawdopodobne, że osoby „wewnętrznie religijne”, czyli te, których religijność jest wyrazem poszukiwania sensu, będą okazywały więcej pomocy niż osoby, których religijność jest jedynie środkiem służącym do osiągnięcia innego celu.

Do oceny danych w świetle tych hipotez zastosowano kilka procedur statystycznych, włącznie z analizą wariancji i regresją wielokrotną oraz korelacją rang.

Pośpiech, z jakim wysyłano badanych, aby wygłosili przemówienie, okazał się najważniejszym uwarunkowaniem stopnia niesienia pomocy. Spośród badanych „z warunkiem dużego pośpiechu”, którym powiedziano, że są spóźnieni, tylko 10% oferowało pomoc- poprzez zatrzymanie się lub przekazanie informacji o stanie ofiary komuś innemu. Spośród osób „z warunkiem umiarkowanego pośpiechu”, którym powiedziano jedynie, że asystent w sąsiednim budynku już na nich czeka, 45% udzieliło pomocy. Wreszcie spośród badanych „z warunkiem małego pośpiechu”, opiekę zaproponowało 63%. [różnice te były istotne na poziomie 0,05]

Przedmiot przemówienia okazał się uwarunkowaniem mniej ważnym: pomocy udzieliło 29% osób, którym przypisano wątek praktycznie istotny, oraz 53% osób z tematem Dobrego Samarytanina. [różnica ta nie jest wystarczająco duża przy takiej wielkości grupy]

Typ religijności badanych wykazał najmniej oczywisty związek z niesieniem pomocy żaden z czynników [1-zewnętrzna orientacja religijna, 2- orientacja wewnętrzna, 3- religia jako poszukiwanie sensu] nie wykazał związku ze zmienną zależną, poza jednym wyjątkiem. Spośród 16 badanych, którzy zaoferowali jakiś rodzaj pomocy, ci, którzy uzyskali niskie wyniki na skali religijności jako poszukiwania, mieli tendencję do zrobienia czegoś dla ofiary mimo jej protestów. Natomiast ci, którzy uzyskali wyskoki wynik w skali religijności poszukującej, byli skłonni do większej elastyczności w niesieniu pomoc. Osoby, które pomagały „na siłę”, miały także tendencję do wysokich wyników na skali doktrynalnej ortodoksji.

Brak jasnej konkluzji badania.

32. Zasady i cechy procedury ex post facto w psychologii (podaj przykład z psychologii religii) - Metody ex post fakto służą identyfikowaniu nieznanych zmiennych niezależnych (por. pyt 35. Pojęcie zmiennej), które spowodowały, że zmienna zależna przyjęła określone wartości dla osób należących do danej populacji. Zmienne niezależne mogły zadziałać bardzo dawno. Podstawowe pytanie brzmi, jakie zmienne niezależne są ISTOTNE, dla zmiennej zależnej.

33. Zasady i cechy procedury korelacyjnej w psychologii (podaj przykład z psychologii religii) - Metody korelacyjne służą ustaleniu, w jakim stopniu dwie zmienne (por. pyt 35. Pojęcie zmiennej), cechy czy atrybuty związane sa ze sobą, czy istnieje związek tych zmiennych ze sobą. Metody korelacyjne stosuje się wtedy, gdy nie ma możliwości manipulowania zmiennymi, lub nie jest to etyczne. W celu dokładnego określenia stopnia korelacji oblicza się miarę statystyczną, zwaną współczynnikiem korelacji. Jego wartosc może zmieniac się od +1 do -1, gdzie +1 oznacza całkowitą korelację (dodatnią), a -1 świadczy o całkowitym braku korelacji (korelacja ujemna).

PRZYKŁAD:

Badanie związków religii i zdrowia psychicznego, np. badanie religii konserwatywnej i zdrowia psychicznego:

Sprawdzenie twierdzenia Schaetzinga, że „dogmatyzm kościoła” powoduje nerwicę- Harmut Spring i współpracownicy [1993]- ocena poziomu lęku i represyjności na tle religijnym- wskaźników nerwicy eklezjogennej- w dwu kongregacjach katolickich, jednej usytuowanej od dawna w środowisku katolickim, drugiej założonej niedawno na obszarze o mniejszości katolickiej. Założenie, że pierwsza kongregacja [„tradycyjna”] jest bardziej dogmatyczna niż druga [„pluralistyczna”], zostało potwierdzone przez stwierdzenie wyższych przeciętnych wyników w zakresie ortodoksji i autorytarnej submisji wśród członków pierwszej grupy. Jak przewidziano, członkowie kongregacji tradycyjnej wykazali wyższy poziom religijnego lęku [np. w odniesieniu do piekła, Szatana, poczucia winy itd.] niż członkowie grupy pluralistycznej. Choć członkowie obu kongregacji nie różnili się od siebie w zakresie represyjności, obie grupy uzyskały znacząco wyższe wyniki w porównaniu z populacją generalną. Podwyższony poziom wyników represyjności wspiera zatem dodatkowo hipotezę eklezjogenną. Z drugiej strony, jak przyznają Spring i jego koledzy, można interpretować te wyniki inaczej: osoby o już wcześniej wysokich wynikach represyjności mogą zwracać się do kościoła w celu uzyskania pomocy.

35. Pojęcia zmiennej (rodzaje zmiennych) i wskaźnika - Zmienną jest każdy czynnik, który zmienia się pod względem wielkości czy rodzaju (czy jest mniej czy więcej agresji? Czy lęk zamienia się w rozpacz czy nie?) Wyróżniamy zmienną niezależną, jest to czynnik, którym badacz manipuluje, funkcjonuje ona jako przyczynowy element związku. Rolę skutków w tym związku odgrywa zmienna zależna, która jest tym, co eksperymentator mierzy. Jeżeli twierdzenia badacza dotyczące przyczyny i skutku są poprawne, to wartość zmiennej zależnej będzie zależna od wartości zmiennej niezależnej.

Notka Filipa: Można to wyjaśnić na takim przykładzie:

Hipoteza: dzieci, które będą oglądać dużo przemocy, wobec swoich równieśników będą bardziej agresywne.

Eksperyment: Manipulowanie ilością przemocy, oglądanej przez każdego z uczestników (zmienna niezależna), a następnie oszacowanie, jak wiele agresji (zmienna zależna) przejawiali oni w badanej sytuacji. Por. Pyt 31. Metoda eksperymentalna.

Istnieje trzeci typ zmiennej, zmienna zakłucająca. Kiedy na rzeczywistą przyczynę jakiegoś obserowalnego efektu behawioralnego nakłada się zakłucenie, wówczas proponowana przez eksperymentatora interpretacja danych jest zagrożona.

Wskaźnik: jest to obserwowalna część zjawiska, np w psychoterapii jest to objaw. Np katar jest wskaźnikiem grypy. Grypa jest zjawiskiem. W psychologii, np określony wynik liczbowy w kwestionariuszu może być wskaźnikiem np choroby bądź zaburzenia psychicznego.

Eksperymentalistów interesuje zachowanie- jak zmienia się ono w kolejnych sytuacjach laboratoryjnych. Korelacjoniści dociekają, w jakim stopniu różnią się postawy i postępowanie poszczególnych osób.

Wśród psychologii religii podział ten rysuje się mniej ostro. Ostatecznie wielu badaczy sądzi, że prawdziwe eksperymentalne podejście w tej dziedzinie jest niezmiernie trudne, jeśli w ogóle możliwe.

36. Podstawowe pojęcia statystyki: odchylenie standardowe, wariancja, analiza czynnikowa, analiza jedno- versus wielozmiennowa

Psychologia jako nauka dzieli się na dwa sposoby je pojmowania- jako zbiór rezultatów badań oraz proces, którego efektem będzie wiedza badawcza. Skupiając się na tym drugim należy wyróżnić etapy procesu, a także użyć specjalistycznego języka pojęć, zrozumiałego dla naukowców. Oto kilka z nich:

- odchylenia standardowe- (SD) uwzględnia wszystkie wyniki rozkładu a nie jedynie np. skrajne, pokazuje przeciętną różnicę między wynikami a ich średnią arytmetyczną. Do ich obliczeń potrzebna jest średnia arytm. i poszczególne wyniki. Od średniej odejmuje się każdy z rezultatów, a następnie oblicza przeciętną tych odchyleń od średniej artym. Im bardzie wyniki różnią się od niej, tym wyższe jest odchylenie standardowe i analogicznie- im mniejsza rozbieżność między średnią a wynikami, tym mniejsza wariancja i odchylenie

- wariancja to odchylenie standardowe podniesione do kwadratu, podobnie jak ono przyrównujące każdy wynik do średniej arytmetycznej (im wyższa wariancja, tym wyniki są dalej rozrzucone od średniej i odwrotnie- im niższa, tym wyniki zbliżone do średniej). Można ją rozbić na czynniki składowe i sprawdzić wkład poszczególnych zmiennych w wyjaśnianie zmiennej zależnej. Rodzaje wariancji (nie wiem, czy odszukałam wszystkie): międzygrupowa (śr.arytm. odchyleń poszczególnych średnich grupowych od średniej całkowitej); wewnątrzgrupowa (śr.arytm. wariancji obliczonych dla poszczególnych grup); kontrolowana i niekontrolowana (resztowa)

- analiza czynnikowa- jest złożoną metodą statystyczną, choć służy do dokonywania uproszczeń. Związana z psychometrią, specjalizującą się w testowaniu umysłu (osobowości, inteligencji, zdolności). To procedura, która wykrywa kilka „czynników” w większym zbiorze zmiennych niezależnych, bada ich korelacje (wzajemne powiązania) i na tej podstawie wyciąga wnioski. Stopień powiązania czynnika z innym waha się od +1,00 (doskonały związek dodatni) do -1,00 (doskonały związek ujemny). Im współczynnik korelacji jest bliższy zeru, tym powiązanie czynników jest mniejsze, czyli są niezależne od siebie.

- analiza jedno- versus wielozmiennowa- element metody eksperymentalnej, polegającej na sprawdzaniu przypuszczalnych zależności między zmienną (zmiennymi) niezależną i zmienną (zmiennymi) zależnymi . Polega na: manipulacji (przydzieleniu pewnej wartości zmiennej niezależnej) zmiennej (zmiennymi) niezależnej; kontroli pozostałych zmiennych i pomiarze tego, jak zmieniają się zmienne zależne pod wpływem działania zmiennej (zmiennych) niezależnej. /wydaje mi się, że o to chodzi.

37. Rozmowa psychologiczna i wywiad psychologiczny: cechy i zastosowanie

Wywiad:

-cel: zebranie danych o faktach związanych z ludzką aktywnością, opinii, przekonań, poznanie typu osobowości pacjenta, zdobywanie informacji o pacjencie w trakcie luźnej rozmowy, twarzą w twarz (wg amerykańskich psychologów społecznych E. Maccoby, N. Maccoby)- prowadzący kieruje jej przebiegiem

- wg Sullivana wywiad to spotkanie dwojga osób i powstanie relacji fachowiec- klient. Pierwszy skupia się na badanym, zapewnia mu bezpieczeństwo i dzięki temu rozbudza wiarę w rozwiązanie problemów badanego- wywiad ma więc znaczenie terapeutyczne

- pozwala na budowanie hipotez, które są weryfikowane w trakcie rozmowy

- może być prowadzony bezpośrednio z pacjentem lub z kimś, kto dostarcza o nim informacji

- zastosowanie: leczenie uzależnień, zmiana przekonań, zmiana destrukcyjnych schematów funkcjonowania, dostarczanie wiedzy, zwiększanie kompetencji, psychoterapia urazów, budowanie konstruktywnych wizji życia

- dotyczy zebrania informacji o aktualnych sytuacjach człowieka z uwzględnieniem stanu zdrowia bądź przebiegu chorób lub wcześniejszych urazów.

Podczas wywiadu należy pamiętać o:

-odpowiednim doborze słów- pojęcia muszą być zrozumiałe dla pacjenta

- kolejności zadawania pytań- nie zaczynać od trudnych; poznać osobę i pozwolić jej poczuć się bezpiecznie przy prowadzącym, zachęcać do rozwijania wypowiedzi; przygotować plan, by niczego nie pominąć

- rodzajach pytań- otwartych i zamkniętych

- zapisie wywiadu- może być nagranie, jeśli badany wyrazi zgodę- wówczas badacz ma czas na zapisywanie uwag. Równoczesne pytanie i notowanie może rozpraszać i powodować dyktowanie odpowiedzi

Rozmowa:

- cel: poznanie prawidłowości życia psychicznego

- metoda kliniczna opracowana przez Piageta

- wykorzystuje obserwację, przeświadczenia i postawy pacjenta

- weryfikuje wcześniejsze hipotezy

- musi dotyczyć bodźców emitowanych przez otoczenie człowieka i jego reakcji na te bodźce; koncentrować się na doświadczeniach; być konkretna , aby umożliwiała uzyskanie jasną reakcję - odpowiedź. Pytań musi być wiele, aby objąć jak największy zakres zachowań człowieka.

- rola badającego winna być bardziej dyskretna niż w wywiadzie, ograniczać się do okazywania zainteresowania i zadawania pytań podtrzymujących

- dostarcza informacji których źródłem jest obserwacja zachowania się rozmówcy.

Przebieg:

- bez udziału osób trzecich, bez pośpiechu, w miejscu urządzonym wygodnie i estetycznie oraz gwarantującym ciszę;
- pierwsza faza rozmowy polega na zachęceniu osoby badanej do uczestnictwa w badaniu poprzez zlikwidowanie lęków i oporu w związku z ujawnieniem niezbędnych informacji oraz wzbudzenie wzajemnego zaufania. Zasadniczy etap rozmowy to przekazywanie informacji o obiektywnych faktach ( wiek, liczba rodzeństwa, sytuacje wywołujące napięcie emocjonalne itd.).

- druga faza odpowiedzi odnosi się do ustosunkowaniu się osoby badanej do tych faktów;
- końcowy etap rozmowy powinien nastąpić po uzyskaniu od badanego informacji na wszystkie podjęte tematy bez dokonywania oceny badanego. Po zakończeniu badania należy uporządkować zebrany materiał i przystąpić do jego analizy.
- rozmowa powinna być prowadzona w sposób planowy i kierowany w celu uzyskania określonych informacji.

38. Kwestionariusz jako metoda psychologiczna. Typy i zastosowanie.

Kwestionariusze stosuje się już od prawie 100 lat w celu badania różnych zmiennych. Używa się ich do prognozy powodzenia zawodowego, zaburzeń stanu zdrowia, efektywności szkolenia wojskowego, a także do badania stanów psychicznych. Przede wszystkim wykorzystuje się je do pomiaru zmiennych osobowościowych: cech osobowości, wartości, postaw, potrzeb, zainteresowań.

Kwestionariusz osobowości (inwentarz) jest metodą badania osobowości wykorzystującą samoopis w postaci odpowiedzi osoby badanej na zbiór standardowych pytań, stwierdzeń lub jednowyrazowych określeń. W rezultacie zobiektywizowanej oceny odpowiedzi inwentarz dostarcza wyników ilościowych, charakteryzujących się pożądanymi własnościami psychometrycznymi tj. rzetelnych i trafnych oraz podlegających normalizacji ( dla wyjaśnienia tych pojęć patrz: pytanie 39).

Metodą kwestionariusza można również badać osobowość na podstawie obserwacji lub szacowania - zwłaszcza dzieci.

Metoda ( na przykładzie kwestionariusza osobowości):

Pozycje obejmują pytania kwestionariusza oraz opcje odpowiedzi. Pytania opisują wyselekcjonowane treściowo formy zachowań i odnoszących się do jednej lub kilku kategorii np. postaw i przekonań, reakcji wewnętrznych, zewnętrznych itp. Pozycja kwestionariusza pozwala na różnicowanie ludzi, a także pozostaje w związku statystycznym z mierzoną cechą. Dopiero pula pozycji tworzy skalę pomiarową ( jednoczesne wystąpieniu kilku wskaźników wskazuje na posiadanie cechy). Pytania bywają jednokrotnego wyboru lub umożliwiają wybór więcej niż jednej odpowiedzi. Konieczne jest określenie, jaka odpowiedź na dane pytanie będzie diagnostyczna dla danej cechy.

Rezultatem tych operacji jest wynik globalny skali zwany wynikiem surowym. Normalizujemy go i daje nam on podstawę do mierzenia nasilenia występowania danej cechy osobowości. Wynik danej osoby przedstawia się na tle jej grupy odniesienia.

Kwestionariusz zawiera instrukcję swojego wypełniania. Jest zawsze przeprowadzany na bazie wybranej koncepcji psychologicznej.

Strategie konstrukcji inwentarzy osobowości: teoretyczna, wewnętrzna, zewnętrzna.

Kwestionariusze stosowane są w badaniach naukowych i diagnostycznych (klinicznych, zaowodwych). Najczęściej stosuje się je w badaniach naukowych.

39.Test psychologiczny: cechy dobrego testu

Test psychologiczny jest:

1. zbiorem różnorakich pozycji (zadań, pytań, rysunków, słów, symboli)

2. te pozycje stanowią próbkę umożliwiającą - na podstawie ich wykonania - wnioskowanie o zachowaniu się osoby badanej w sytuacjach pozatekstowych

3. procedura jego stosowania jest wystandaryzowana i zobiektywizowana

4. spełnia on określone kryteria dobroci psychometrycznej - jest rzetelny i trafny

Warunki dobrego testu to:

1. Rzetelność (miara dokładności pomiaru dokonywanego za pomocą testu), z którą związany jest błąd standardowy, związana jest z precyzją formalną pomiaru testowego

2. Trafność ( jak dokładnie test mierzy to, do pomiaru czego został skonstruowany?)

3. Test powinien być obiektywny, wystandaryzowany i znormalizowany ( są to dodatkowe kryteria testu związane z jego „administracją”, interpretacją ilościową wyniku).

1. Normalizacja to proces tworzenia zbiorów, przetwarzanie wyników testu dla osób o określonych właściwościach wyróżnionych na podstawie kryterium zewnętrznego, osoby te stanowią reprezentatywną próbę. Efektem tego zabiegu jest zestaw norm, umożliwiający odnoszenie surowego wyniku osoby badanej do wyników otrzymanych przez grupę, będącą dla niej grupą odniesienia.

2. Standaryzacja i obiektywizacji.

Testy psychologiczne wymagają zdyscyplinowanego przestrzegania określonych reguł:1) ujednolicony zestaw pozycji, 2)instrukcja dla osoby badanej, 3)arkusz odpowiedzi, 4)klucz punktowania odpowiedzi, 5)zestaw norm umożliwiających przekształcenie wyników surowych na wyniki jakiejś skali standardowej, 6) spisane zasady wedle których interpretuje się ilościowo i jakościowo wyniki testu, 7) zebrane informacje o walorach psychometrycznych testu

Postępowanie wobec każdej osoby badanej w ściśle określony sposób to standaryzacja testu.

Sposób ilościowej interpretacji wyniku (normy) nazywamy obiektywnością testu.

4. Pozycje składające się na dany test musi cechować wysoka moc dyskryminacyjna tj. poszczególne pozycje testu muszą różnicować o wysokim i niskim natężeniu cechy, której pomiarem zajmuje się test.

5. Zbiór pozycji testowych musi być próbką reprezentatywną dla zbioru zachowań osoby badanej w realnych sytuacjach życiowych.

6. Wynik testowy musi być wkomponowany w jakąś teorię psychologiczną, której test stanowi operacjonalizację.

7. Test psychologiczny nie może być interpretowany poza kręgiem kulturowym, w którym został skonstruowany. Problem adaptacji kulturowej testów.

8. Konieczność brania pod uwagę możliwości wystąpienia stronniczości (gdy test jest źle adaptowany kulturowo, popkulturowo itp.).

40. Modele ujmowania zmiany rozwojowej: porównanie

Istnieją następujące modele zmiany rozwojowej:

1. Liniowy- zgodnie z nim rozwój definiujemy jako przyrost( np. wiedzy) w jakimś obszarze. Musimy jedynie określić, czy każdy przyrost będzie traktowany jako wskaźnik zmiany, czy też tylko jako przyrost o określonej wartości. To, co ujawniamy przez badania, pozwala jedynie na stwierdzenie, czy dwie grupy się różnią i jaki jest poziom istotności tych różnic. Reszta to poziom interpretacji uzyskanych różnic oraz ich wyjaśnienie poprzez odwołanie się do odpowiedniej teorii( np. wybranej teorii poznawczej, socjolingwistycznej, kulturowo- historycznej etc).

2. Stadialny- podstawową trudnością jest tu precyzyjne określenie, czy zaobserwowane zachowania pozwalają na zaklasyfikowanie ich do klasy oznaczającej „niższe”, wcześniejsze stadium rozwoju, czy też „wyższe”- późniejsze. Jeżeli bowiem przyjmujemy, że rozwój to zachodzące w pewnym porządku zmiany ilościowe i jakościowe, to musimy dysponować dwojakiego rodzaju wskaźnikami, pozwalającymi na odróżnienie od siebie fazy 1.- różnicowania( poszerzania zakresu doświadczenia) od fazy 2.- porządkowania nowo nabytych informacji i integracji, czyli powstawania całości z tych nowych elementów. Badacz bierze tu więc pod uwagę zmiany ilościowe i jakościowe, a odwołując się do teorii, orzeka, w jakim stadium rozwoju znajduje się dana osoba( grupa)

3. Cykliczno- fazowy- tutaj badacz musi dysponować bogatą wiedzą opisową i regułami interpretacyjnymi, pozwalającymi na wyznaczenie wskaźników dla aż czterech kolejnych faz w danym cyklu rozwojowym. On też decyduje jaki cykl rozwojowy bierze pod uwagę.

Faza 1- progres- tutaj wskaźniki zmiany będą podobne do tych, które występują w modelu liniowym czy w fazie 1. modelu stadialnego. Zwykle są to proste wskaźniki, wyrażające nasilenie lub częstość danego zachowania. Osoba, która uzyskuje wyższą wartość takiego wskaźnika jest traktowana jako „lepiej” rozwinięta.

Faza 2- plateau- wskaźniki podobne do wskaźników fazy 2. modelu stadialnego. Pozwalają one orzekać o jakości ( już nie tylko „ilośći”- nasileniu, częstości) badanego zjawiska

Faza 3- regres- ujawnia się tutaj zjawisko dekonstrukcji( konflikt wewnętrzny między starym i nowym doświadczeniem) poprzez obniżenie nastroju, będące wyrazem przeciążenia poznawczego i/ lub emocjonalnego; chwiejność czy pogorszenie samopoczucia; niespójność zachowania; nieczytelność zachowania danej osoby dla jej najbliższego otoczenia

Faza 4- kryzys- dochodzi tu do ujawnienia silnego konfliktu wewnętrznego między już posiadanym a nowo nabytym doświadczeniem. Może on objawic się np. poprzez znaczne ograniczenie aktywności czy wręcz zablokowanie działania w jakimś obszarze; wybuchowe, impulsywne reakcje w sytuacjach dobrze znanych, codziennych; nagłe wahania nastroju; wybuchy płaczu, długotrwałą senność w ciągu dnia itp.

Jedynie od wybranej przez badacza teorii mechanizmu dokonywania się zmiany rozwojowej będą zależały jego decyzje dotyczące operacjonalizacji etapów przemiany badanych zjawisk oraz reguł wnioskowania, na podstawie obserwowanych danych , o tym, co dokonuje się na poziomie „głębszym”. Wreszcie, od przyjętej teorii będą zależały kryteria odróżniania zachowań( i stanowiących ich podłoże głębokich struktur) świadczących o prawidłowym przebiegu rozwoju od zachowań wskazujących na patologię w badanym obszarze. Taki sposób myślenia( poszukiwanie znaczenia danego zachowania w procesie rozwoju w danym okresie życia) pozwala nie tylko zrozumieć obserwowane zjawisko ale także udzielić skutecznej pomocy w momencie rzeczywiście krytycznym( faza 4. modelu cykliczno- fazowego)

41. Ogólne zasady strategii badań rozwoju: badania poprzeczne, podłużne( longitudinalne), sekwencyjne

Strategia badań poprzecznych- polega na badaniu grup ludzi w różnym wieku i porównywaniu uzyskanych wyników. Badacz analizuje podobieństwa i róznice między badanymi, nie może jednak nic orzec o istniejącej( bądź nie) jakiejś sekwencji rozwojowej. Takie badanie może jednak dac kanwę pod formułowanie hipotez kierunkowych i zaplanowanie badań je weryfikujących.

W badanich tych nie jest kontrolowany wpływ tak ważnej zmiennej, jak przynależność do grupy pokoleniowej. Z drugiej strony badania te wymagają niewielkiego nakładu czasu i mogą stanowić źródło interesujących hipotez. Nie weryfikuja jednak żadnego z modeli ujmowania zmiany rozwojowej. Badacz nie kontroluje tego, w jakie iterakcje wchodziły ze sobą zmienne w każdej z porównywanych grup do momentu rozpoczęcia badań oraz w trakcie ich trwania. Stąd postulat, aby badania według tego planu były prowadzone w jak najkrótszym czasie( np. 2-3 tyg) przez zespół dobrze przygotowanych specjalistów.

Strategia badań podłużnych- polega na badaniu tej samej grupy ludzi w kolejnych odstępach czasu. Badacz uzyskuje od tej samej grupy kilka zbiorów wyników, które następnie porównuje.

Główna trudność to odpowiedni zestaw rzetelnych i trafnych narzędzi badawczych i to w kilku- równoległych- wersjach, np. równoważne wersje skal postaw, kwestionariuszy czy testu wiadomości. Ponadto kilkakrotne dokonywanie pomiarów samo w sobie jest czynnikiem, który może zniekształcić uzyskiwane wyniki i wywoływać u badanych specyficzne nastawienie do kolejnych badań. Czynnikiem zakłócającym jest także możliwość wchodzenia badanych w interakcje z badaczami( poznają się coraz bardziej w trakcie kolejnych spotkań). Wreszcie w toku kolejnych sesji badawczych badane osoby mogą coraz bardziej różnić się od siebie , co może zmniejszyć czytelność analizowanych wyników.

Strategia badań sekwencyjnych- polega na zbieraniu danych od co najmniej dwóch różnych grup pokoleniowych badanych w nie mniej niż dwóch odcinkach czasu.

W obrębie tej grupy wyróżniamy( o zgrozo):

Badania ukośne- badanie kilku grup pokoleniowych w tym samym wieku, ale w różnym czasie.

Badania czasowo- sekwencyjne- powtarzanie co jakiś czas badań przekrojowych( Ew. poprzecznych)

Badania pokoleniowo- sekwencyjne- kilkakrotne badanie podłużne połączone z porównaniem odpowiadających sobie grup wiekowych

Badanie przekrojowo- sekwencyjne- porównywanie kilku grup wiekowych, z których każda badana jest kilka razy

42. Okresy rozwoju człowieka w ciągu życia w dowolnym ujęciu psychologicznym. (Wybieram jeden z wielu możliwych i opisuję).

Mój wybór sugerowany : Psychoanaliza.

Jest to teoria rozwoju typu A (tak jak powyżej przedstawiona Piageta), wg której rozwój jest długotrwałym procesem kierunkowych zmian struktury i jej funkcji, zmierzających ku określonym stanom końcowym lub celom, które z reguły są wartościowane pozytywnie. Teorie te są fazowe.

1. teoria rozwoju psychoseksualnego Freuda (patrz : opracowanie pytania 5)

2. teoria Erika Eriksona (1959, 1968) każda kolejna faza rozwojowa warunkowana jest rozwiązaniem konfliktu przez jednostkę lub polega na przezwyciężeniu konfliktu psychospołecznego (razem mamy 8 takich faz, 3 ostatnie to fazy dorosłości). Każdy etap rozpoczyna się uświadomieniem sobie problemu, jako zadania rozwojowego.

Erikson zajął się wzajemnymi powiązaniami między ego a wpływami społecznymi w procesie kształtowania się poczucia tożsamości (a nie jak Freud - popędem seksualnym w id). Ego jest tu autonomiczne w stosunku do id jest to nieuświadomiony przez jednostkę indywidualny styl syntezy doświadczenia (określający tożsamość Ja), zdolnością do przezwyciężania konfliktów i do działania w świecie społecznym. W przeciwieństwie do Freuda, mimo wagi etapu dzieciństwa, uważa że proces kształtowania tożsamości nie kończy się, trwa do śmierci. Kryzysy mogą osłabiać ego i prowadzić do patologii.

Zasada epigenezy - wszystko to, co wzrasta, wzrasta zgodnie z podstawowym planem powstawania części, z których każda wykształca się w specyficznym dla siebie czasie i dominuje tak długo, dopóki nie powstaną pozostałe części, aby utworzyć funkcjonalną całość.

Stadia rozwoju (kształtowanie się ego):

1)wiek: 0-1 konflikt:ufność-nieufność osiągnięcie zaufania do matki/opiekuna

2)2-3 autonomia: wstyd i zwątpienie samokontroli i poczucia odrębności

3)4-5 inicjatywa, poczucie winyorientacja na cele i inicjatywność w działaniu

4)6-12pracowitość - poczucie niższości poczucie własnych kompetencji

5)13-18 tożsamość - jej rozproszenie odpowiedź na pytanie: kim jestem i kim mogę być? oraz wierność sobie

6) 19-25 intymność - izolacja osiągnięcie zdolności do miłości bez utraty poczucia własnej tożsamości

7)26-40 generatywność - stagnacja potrzeba opieki nad młodymi, troska o los młodych generacji

8)41- do końca integralność ego - rozpacz mądrość życiowa, pozytywny bilans życia

3. Koncepcja indywiduacji C.G. Junga (1875 - 1961)

Człowiek w ciągu życia rozwija się, stając się coraz bardziej ludzkim. Wysiłek człowieka do osiągnięcia równowagi w stosunkach ze światem oraz z sobą samym (dążenie do integracji wewnętrznej - dzięki jaźni).Nie wyróżnił dokładnych faz.

1. dzieciństwo - aktywność niezbędna do przeżycia, popędy seksualne,

2. młodość - wraz z osiągnięciem dojrzałości płciowej (aż do wieku średniego) - porzucenie dziecięcych marzeń i ekstrawertywne zorientowanie na świat zewnętrzny.

3. wiek średni - zmiany fizyczne i społeczne wymagające przekształceń osobowości, celów i zainteresowań.

4. późna dorosłość - starzenie się rodziny, koniec kariery zawodowej - introwertywne zorientowanie jednostki na swój wewnętrzny, subiektywny świat w poszukiwaniu integralności.

Generalnie, u Junga wyróżniamy dwie fazy indywiduacji: pierwsza - zorientowana ekstrawertywnie, druga, fakultatywna, od ok. 40 roku życia ukierunkowana introwertywnie i polegająca na konfrontacji z Cieniem (mrocznym obszarem ludzkiej nieświadomości, gdzie w toku życia lokowane jest wszystko, co tłumione, co jest efektem przyporządkowania się wymogom i normom życia społecznego, nakładania różnych masek ograniczających własną osobowość czyli prezentowaniem światu Persony). W drugiej fazie jednostka powinna poradzić sobie z problemem projekcji na innych własnych wad (co jest przyczyną agresji i wrogości), poprzez samoakceptację siebie, zarówno w dobrym, jak i w niedoskonałym wydaniu. Dużą rolę odgrywa tu religia, jako droga ku samorealizacji.

Rozwój jako proces indywiduacji wymaga odpowiedzialności za własne życie, w przeciwnym razie jednostka staje się zależna od odpowiedzialności zbiorowej i traci szansę na indywidualny rozwój.

43. Teoria rozwoju poznawczego Jeana Piageta (1896-1980)

1. Jest to tzw. teoria poznawczo-rozwojowa, której głównym założeniem jest uznanie, iż istotą rozwoju psychicznego jest:

rekonstrukcja i reintegracja struktur poznawczych.

W rozwoju indywidualnym wcześniejsze sposoby myślenia przekształcają się w nowe, bardziej adekwatne i bardziej zrównoważone struktury poznawcze. W procesie tym obserwujemy przejście od jednostronnego sposobu myślenia (związanego z operacjami wykonywanymi na przedmiotach) poprzez odwracalne operacje umysłowe (rozważanie w myśli wiele wariantów działań) dochodzimy do w pełni zinterioryzowanego myślenia wieloaspektowego.

W toku rozwoju system poznawczy dąży do zrównoważenia, u którego podstaw są dwa ściśle ze sobą powiązane procesy:

a) asymilacja - włączanie struktur zewnętrznych do już ukształtowanych struktur poznawczych

b) akomodacja - proces dostosowywania struktur wewnętrznych do struktur asymilowanych, w wyniku czego dochodzi do ich przekształcenia

stan równowagi między tymi dwoma procesami nazywamy adaptacją

Stan ten jest też związany z odwracalnością struktury umysłowej tj. ze współwystępowaniem wraz z każdą operacji umysłowej operacji do niej odwrotnej, likwidujące skutki działania pierwszej.

Operacje formalne - operacje na operacjach - tworzą zamknięty system działań logicznych i są najlepiej zrównoważonymi formami poznania.

2. Rozwój poznawczy ma charakter stadialny, nieodwracalny:

Stadia rozwoju: inteligencja sensomotoryczna inteligencja przedoperacyjna operacje konkretne operacje formalne (rozwój jest efektem procesu dojrzewania biologicznego wzbogaconego o wpływy kultury). Efektem tego procesu jest dojście do „dojrzałości poznawczej” tj. do zrównoważenia wewnętrznego operacji umysłowych, zdolności jednostki do stosowania formalno-operacyjnych sposobów myślenia.

Prace Piageta zmieniły obraz dziecka jako biernie kształtowanego przez wpływy środowiska. Wg niego dziecko od samego początku poszukuje aktywnie stymulacji i organizuje doświadczenie zdobywane na drodze interakcji ze światem zewnętrznym.

Po okresie adolescencji polega wyłącznie na stopniowym konsolidowaniu i stabilizowaniu się formalnych sposobów rozumowania logicznego lub na wyrównywaniu ewentualnych opóźnień rozwojowych spowodowanych czynnikami biologicznymi lub socjo-kulturowymi).

Opis stadiów rozwoju:

1. wiek: 0-2 lata życia inteligencja sensomotoryczna charakterystyka: ćwiczenia odruchów i manipulacji tworzących interesujące dziecko doznania efekt: stałość przedmiotu.

2. wiek: 2-6 inteligencja przedoperacyjna celowe eksperymentowanie na przedmiotach, świadome planowanie działań oparte na reprezentacjach przedmiotu efekt: czynności symboliczne wraz z mową, zdolność do zachowania stałości cech (barwa, kształt), rozumowanie transdukcyjne.

3. wiek: 6-12 operacje konkretne coraz bardziej odwracalne manipulacje na reprezentacjach konkretnych przedmiotów, decentracja tj. uwzględnienie w rozważaniach wielu właściwości przedmiotu w tym samym czasie efekt: zdolność do zachowania ilości (np. masy, objętości),rozumowanie sylogistyczne.

4. wiek: 12-15 operacje formalne w pełni odwracalne operacje umysłowe --? Efekt: myślenie abstrakcyjne i hipotetyczno-dedukcyjne, rozumowanie logiczne, logika zdań.

Teoria Piageta ma wielki wpływ na koncepcje rozwoju, jednak spotkała się z dużą krytyką (Strelau:264-265)

Ponadto:

3. Piaget mówi: gromadzenie samowiedzy zależne jest nie tylko od bogactwa doświadczeń, ale i od rozwoju narzędzi poznawczych oraz zdolności umysłu do intelektualnego ogarniania świata.

4. Piaget uznaje odrębność procesów poznawczych i językowych. Uważa on, że rozwój poznawczy zawsze wyprzedza rozwój językowy, który może pojawić się dopiero wtedy, gdy odpowiedni struktury poznawcze (np. stałość przedmiotu) są już wytworzone.

44. Pojęcie postawy: cechy i struktura

Postawa

-względnie trwała struktura procesów poznawczych emocjonalnych i tendencji do zachowań, w których wyraża się stosunek wobec danego przedmiotu. /wg S Miki/

-trwała ocena -pozytywna lub negatywna- ludzi, pojęć, obiektów

Struktura:

komponent poznawczy: przekonania ludzi na temat właściwości obiektu postawy

komponent emocjonalno-poznawczy: emocje, uczucia jakie ludzie kojarzą z obiektem postawy

komponent behawioralny: działania ludzi wobec obiektu postaw

Cechy :

treść

zakres

znak lub kierunek (pozytywny lub negatywny)

intensywność (siła)

złożoność

spójność (zawartość)

trwałość

miejsce w strukturze postaw (centralność lub peryferyczność)

45. Proces kształtowania się postaw: rola czynników wewnętrznych i zewnętrznych

Trzy najważniejsze mechanizmy genezy postaw to 1. Nabywanie przekonań na temat właściwości obiektu, 2. Przeżycia emocjonalne związane z danym obiektem raz 3. Własne zachowania kierowane na ów obiekt. Wymienia się też przejmowanie gotowych postaw od innych ludzi.

Postawa jako rezultat przekonań łączy się z poglądem, że nasz stosunek emocjonalny do danego obiektu wynika ze świadomej opinii na jego temat. Czyli nasza postawa ma charakter postpoznawczy. Nasze przekonanie oznacza przypisanie obiektowi jakiejś właściwości, np. „ukończenie studiów podwyższa prestiż społeczny”, może być to w wyniku obserwacji, wnioskowania lub otrzymania takiej wiadomości od jakiegoś nadawcy. Właściwość ta może być przypisana z różną siłą (niektórzy wierzą w to bardzo mocno, niektórzy słabiej). Każde przekonanie implikuje też pewną cząstkową ocenę obiektu podstawy, np. dla niektórych prestiż jest silnie pozytywny, dla innych - obojętny. Wg. wzoru na model postawy doskonale racjonalnej P_x=Σp₁o₁ ogólna postawa wobec obiektu równa się sumie iloczynów siły przekonań i ocen cząstkowych implikowanych przez owe przekonania. Badania wykazują, że na podstawie znajomości siły przekonań i implikowanych przez nie ocen cząstkowych można przewidzieć ogólną postawę wyznawcy tych przekonań wobec danego obiektu. Jednakże przewidywania takie bywają dalekie od doskonałości, gdyż często stosunek emocjonalny do obiektu wykształca się bez pośrednictwa naszych świadomych czy jakichkolwiek przekonań na jego temat.

Najprostszy i bardzo często występujący mechanizm kształtowania się postawy bez pośrednictwa przekonań na temat jej obiektu to warunkowanie klasyczne (czyli postawa jest rezultatem emocji). Podstawowy mechanizm polega na tym, że wielokrotne pojawianie się obiektu z towarzyszącą mu dowolną nagrodą prowadzi do wykształcenia się pozytywnego stosunku do tego obiektu, zaś pojawienie się tego samego obiektu w trakcie zdarzenia karzącego prowadzi do wytworzenia stosunku negatywnego. Czyli obiekty które miały pierwotnie znaczenie obojętne nabierają dodatniego lub ujemnego poprzez skojarzenie z obiektami, które dane znaczenie już mają. Robiono badania, w których początkowo obojętnymi obiektami były na przykład bezsensowne słowa, albo nazwy mało znanych osobie badanej narodów, a bodźcami które z nimi współwystępowały i użyczyły im swego znaczenia afektywnego były słowa o silnie oceniającej treści, typu „paskudny” czy „szczęśliwy”, albo nazwiska sławnych ludzi („Einstein”, „Hitler”).

Podobnym mechanizmem jest przeniesienie ustosunkowania z bodźca wywołującego reakcję emocjonalną na współwystępujący z nim obiekt postawy. W przeciwieństwie do warunkowania klasycznego przeniesienie takie nie wymaga, żeby współwystępowanie obiektu postawy z bodźcem emocjo rodnym pojawiało się wielokrotnie - wystarczy że współobecność będzie jednorazowa. Często używane w reklamie - produkt, np. szminka w towarzystwie pięknej modelki sprawia że przenosimy pozytywne odczucia na szminkę (polecam obejrzeć telewizyjną reklamę serka Almette :D)

Często niezrozumiałe i irracjonalne ustosunkowania ludzkie można wytłumaczyć prostymi mechanizmami genezy postaw, np. czyjaś niechęć do coca-coli może wynikać z tego że dana osoba popijała nią trującą potrawę po której była ciężko chora w dzieciństwie. Co więcej ta niechęć mogła np. przenieść się na wszystkie tego typu napoje poprzez mechanizm generalizacji.

Postawy tworzą się też na mocy warunkowania instrumentalnego, czyli uczenia się znaczenia pierwotnie obojętnej reakcji dzięki temu, że po tej reakcji pojawiają się pozytywne lub negatywne dla jednostki zdarzenia. Przykładowo w czasie badania podczas rozmowy telefonicznej na temat pewnej lokalnej imprezy wzmacniano mówiąc „dobrze, dobrze” albo pochlebne, albo niepochlebne wypowiedzi na temat owej imprezy. Tydzień później zbadano opinie na tematy lokalne i okazało się że osoby u których wzmacniano pochlebne wypowiedzi o imprezie miały o niej lepszą opinię.

Kolejny mechanizm genezy postaw wiąże się ze zjawiskiem samej ekspozycji. Badanym prezentuje się całe serie obiektów (np. zdjęć twarzy ludzkich lub figur geometrycznych) przy czym niektóre z nich pokazuje się raz, inne dwa, cztery, osiem czy więcej razy. Następnie obiekty miesza się z nowymi, prosząc by ocenili, jak bardzo każdy z nich lubią i które z nich już widzieli, a których nie. Okazuje się, że im częściej obiekt był eksponowany tym bardziej był lubiany - więc sama ekspozycja jakiegoś obiektu wystarcza nam, by go polubić. Ma to źródło w znajomości - po obiektach które znamy nie spodziewamy się żadnych niemiłych niespodzianek, zapewniają nam one komfort psychiczny. Zjawisko to występuje jednak w ograniczonych warunkach - np. to że częściej spotykamy nielubianych ludzi nie oznacza że w końcu ich polubimy. Tak działają często powtarzane w TV reklamy, jednak po danym czasie zdejmuje się je z anteny, gdyż się „zużywają” - przestają być lubiane i zaczynają drażnić odbiorcę. Mechanizm ten najlepiej działa, gdy dany obiekt jest na początku przynajmniej neutralny. Jeśli od początku go nie lubimy, częsta ekspozycja tylko nasila niechęć. Obiekt nie może być eksponowany bez przerwy, bo prowadzi to do szybkiego nim znudzenia. Poza tym obiekty złożone o wiele więcej zyskują na eksponowaniu niż obiekty proste - prostymi się szybciej nudzimy. No i mechanizm działa tylko wtedy, gdy na początku nie mamy zbyt wiele wiadomości o obiekcie i/lub nie jest to dla nas obiekt jakoś wyjątkowo ważny (wtedy mamy o nim siłą rzeczy większą wiedzę i to ona bardziej wpływa na postawę).

Postawy mogą też wynikać z naszych zachowań kierowanych na dany obiekt. Mechanizm ten opisuje mechanizm autopercepcji postaw, zakładająca że własne postawy rozpoznajemy podobnie jak własne stany i postawy innych ludzi, czyli na podstawie obserwacji (własnego) zachowania i warunków, w jakich się ono pojawia. Jeżeli wobec jakiegoś obiektu zachowujemy się pozytywnie (chwalimy go itp.) to wnioskujemy z tego że nasza postawa wobec tego obiektu jest pozytywna. Podobnie jak kierujemy nasze działania przeciwko jakiemuś obiektowi, uznajemy że go nie lubimy. Chyba że nasze zachowanie jest wymuszone zewnętrznym czynnikiem, sytuacją - wtedy przyczyny zachowania nie widzimy w sobie, tylko w tej sytuacji. Aby nasze zachowania wpływały na nasze opinie, zachowania te muszą być widziane jako zależne od nas samych, a nie sytuacji.

Jeśli chodzi o postawy przejęte od innych to są one słabsze i mniej pewne niż te, które ukształtowały się na podstawie osobistych doświadczeń. Jednak tych „z drugiej ręki” mamy bardzo dużo gdyż przecież nie zetknęliśmy się osobiście ze wszystkimi obiektami o których mamy wyrobioną opinię. Większość postaw przejmujemy więc w gotowej postaci od innych ludzi. W dzieciństwie ludźmi tymi są zwykle rodzice. Dzieci często już jako dorośli ludzie mają poglądy a politykę, religię itp takie same jakich rodzice. Od wieku dorastania głównymi „nadawcami” postaw staje się grupa rówieśnicza, często przezwyciężając wpływy rodziców.

Współczesnym, bardzo wpływowym źródłem postaw są mass media, zwłaszcza telewizja (np. wyniki wyborów politycznych).

46. Zagadka konformizmu: dlaczego jedni ludzie wpływają na innych? Przykłady z życia i z badań.

Konformizm jest zmianą w zachowaniu na skutek rzeczywistego lub wyimaginowanego wpływu innych ludzi. (Aronson)

Konformizm o dostosowanie przez ludzi swoich postaw, przekonań i zachowania do norm społecznych przyjętych w grupie (Strelau).

Przykłady z życia:

a)Kościół Jonesa w Gujanie - Jonestown (samobójstwo 800 osób z powodu rozkazu charyzmatycznego przywódcy-mesjasza).

b) Mahatma Gandhi w 1930 r. zorganizował masowy protest przeciwko kolonializmowi w Indiach oparty o zasadę niestosowania przemocy.

c) 1968 r. Wietnam, grupa amerykańskich żołnierzy zmylona informacją o rzekomym ataku Vietcongu, z rozkazu porucznika i w poczuciu paniki atakuje nad ranem wioskę bezbronnych ludzi, ginie ok. 400 niewinnych osób.

Przykłady te świadczą o potędze wpływu społecznego. W odpowiedzi na zadanie ( wyrażone wprost lub nie) ludzie zmieniają swoje zachowanie, albo na szlachetne i użyteczne, albo na tragiczne i histeryczne.

Czemu ludzie się podporządkowują?

a) z powodu znalezienia się w sytuacji, której sami nie są w stanie zinterpretować - szukają wtedy informacji i wzorców zachowania u innych i reagują jak oni;

b) gdyż nie chcą być ośmieszeni lub ukarani za odmienność;

c) aby nie być źle traktowanym lub odrzuconym przez grupę, której są członkami.

1. Interakcje z innymi ludźmi mówią nam tym, co słuszne, jak interpretować pewne zjawiska. Sami nie mamy wiedzy na temat decyzji wyboru zachowania więc szukamy jej u innych - informacyjny wpływ społeczny. Może on doprowadzić do prywatnej akceptacji (wiara w definicję sytuacji, której nauczyli się od innych. Kolejna możliwą postawa jest publiczny konformizm (dostosowanie się publicznie do zachowania innych ludzi bez wiary w to, co robimy).

2. Gdy człowiek doświadcza przemiany - nagłej zmiany w pojmowaniu swojego życia. W obliczu kryzysów religijnych, ideologicznych, łatwiej zidentyfikować się z zasadami nowej grupy (np. sekty).

3. Emocje i zachowania w niekontrolowany sposób mogą rozprzestrzeniać się w tłumie (pisał o tym LeBon). Zjawisko to nazwano indukowaniem. Przykładem może być psychoza tłumu - pojawienie się w grupie ludzi podobnych fizycznych symptomów bez znanej fizycznej przyczyny.

Podsumowując, ludzie ulegają wpływom innych, gdy:

a)sytuacja jest niejasna

b) sytuacja jest kryzysowa

c)kiedy inni ludzie są ekspertami ( np. w przypadku awarii samolotu, pasażer będzie szukał wzrokiem członków załogi, by ocenić sytuację po ich zachowaniu)

d) pod wpływem normatywnego wpływu społecznego (podporządkujemy się, bo chcemy nadal być członkami grupy, bo odczuwamy potrzebę bycia zaakceptowanym - dlatego postępujemy we wskazany sposób, mimo że wiemy, że jest niewłaściwy)

e) często powielają społeczne normy z powodu ich zinternalizowania, a więc już bez żadnej presji otoczenia (konformizm w tym ujęciu = przestrzeganie norm).

f) z powodu wpływu na nas najsilniejszej społecznie normy wzajemności

g) teoria wpływu społecznego - mówi iż poddanie się wpływowi grupy zależy od ilości członków tej grupy i siły jej bezpośredniości. Konformizm rośnie, gdy rośnie liczba członków grupy - ale tylko do pewnego momentu. Dodatkowe czynniki: gdy zależy nam na grupie, gdy grupa jest jednomyślna,

h)gdy wyrastasz w pewnej kulturze, kiedy jesteś pewnym typem człowieka( pewni ludzie mają osobowości konformistyczne, inni opierające się)

Przykład ze świata nauki : eksperyment Miligrama na posłuszeństwo autorytetowi ( eksperymentator każe wymierzać uczniowi wstrząsy elektryczne za każdym razem, gdy pomyli się w nauce par wyrazów, im więcej omyłek, tym wstrząs ma mieć większy ładunek : od 15 do 450 woltów, ciągle każe uczestnikom eksperymentu kontynuować wymierzanie coraz większych kar; drugi uczestnik eksperymentu symuluje jęki bólu; wyniki przerażające: mimo krzyków, próśb pomocnika eksperymentatora posłuszeństwo wobec jego autorytetu wykazało 62% badanych - doszli oni do ładunku 450 wolt; 80% uczestników emitowało wstrząsy nadal, mimo że rażony prądem krzyczał, że ma problemy z sercem i błagał, by pozwolono mu wyjść).

Przyczyny:

a) normatywny nacisk eksperymentatora. Uczestnicy eksperymentu, bali się, że gdy odmówią dalszego wymierzania kar, eksperymentator będzie zły, niezadowolony.

Jednak, gdy uczestnicy eksperymentu zauważyli, że inni są nieposłuszni( incognito współpracownicy eksperymentatora) także przestali godzić się na bezwarunkowy konformizm informacyjny wpływ społeczny. Jednak jeśli człowiek raz podporządkuje się jakiejś normie, jest mu trudno zawrócić.

47. Cechy osób skutecznie wpływających na innych ludzi.

1. Techniki wpływania na zmiany u ludzi postaw:

1. komunikat perswazyjny - np. przemówienie, reklama telewizyjna, przekonujący do zmiany stanowiska w danej sprawie

2. najważniejsze jest to, kto mówi, co mówi i do kogo mówi ( Program Uniwersytetu Yale poświęcony badaniu zmiany postaw)

Kto? Im bardziej nadawca jest wiarygodny i kompetentny, np. znany specjalista w danej dziedzinie, tym większy wpływ na ludzi. Nadawca atrakcyjny (fizyczność lub osobowość).inne czynniki: rozproszenie audytorium, wybór formy perswazji itp.

2. Abstrahując od technik zmiany postaw, a wracając do konformizmu:

1. skutecznie wpływają na nas osoby, wobec których obliguje nas posłuszeństwo, co jest kulturowo aprobowane (np. wobec rodziców, władz, szefa).

Patrz: pytanie 46 eksperyment Miligrama : jakie są granice posłuszeństwa? Posłuszeństwo, uległość jest tym większe, im bardziej autorytet jest uznany i jego obecność odczuwalna, gdy jego polecenia nie są poddawane w wątpliwość. Tu: wiara w to, iż naukowcy wiedzą, co robią (z racji kultu nauki w USA w 1974).

Społeczna natura człowieka jest taka, iż jesteśmy gotowi do wyrządzenia krzywdy innym, gdy jedynym powodem jest to, że ktoś nam to nakazał (np. Holocaust).

3. Osoba umiejąca stosować poniższe techniki:

a)uleganie prośbom tzw. technika stopy w drzwiach: najpierw namawia się osobę do spełnienia małej prośby, potem większej (bo zgoda na spełnienie małej zwiększa szanse na spełnienie większej).

b) Technika drzwi pod nosem - najpierw prosimy o coś dużego, a potem, po odrzuceniu tej dużej prośby, o coś małego

c) Huśtawka emocjonalna - zwrócenie się z prośbą zaraz po redukcji wzbudzonego przedtem lęku

d) Niska piłka - początkowa propozycja, na którą zgadza się osoba jest jedynie częścią rzeczywistej propozycji. Reszta ujawniana jest dopiero po uzyskaniu zgody od osoby.

4. Podstawy sprawowania władzy tj. wywierania wpływu na innych i opierania się wpływowi innych:

1. przymus - władza oparta na karze i zagrożeniu karą np. dyktatorzy, nie sprzyja internalizacji, wymaga kosztownego systemu nieustającej kontroli

2. legitymizacja - władza opierająca się na uświęconych tradycją normach

3. kompetencja - władza wynikająca z przekonania o wiedzy i umiejętnościach ekspertów

4. identyfikacja - władzę szczególną mają ci, którzy są powszechnie lubiani, są guru, idolami grup społecznych. Inni chcą się do nich upodobnić łatwa internalizacja

5. informacja - kto ma informacje, ten ma władzę tj. uzależnia innych od siebie z powodu posiadanej wiedzy.

48. Jakie argumenty są skuteczne w próbach wpływania na innych?

Postawy zmieniają się, gdy ludzie otrzymują komunikaty perswazyjne. Perswazyjność komunikatu zależy od różnych aspektów nadawcy lub źródła komunikatu; różnych aspektów samego komunikatu (np. jego treści); i różnych aspektów odbiorcy. Kto mówi, co i do kogo.

Model wypracowania prawdopodobieństw: teoria, w której zakłada się, że istnieją dwa sposoby zmiany postaw za pośrednictwem komunikatów perswazyjnych; Ludzie będą aktywizować centralną strategię perswazji, jeśli mają motywację i zdolności do skupienia uwagi na argumentach. Taka sytuacja zaistnieje prawdopodobnie, gdy treść komunikatu ma duże znaczenie osobiste. Ludzie będą aktywizować peryferyczną strategię perswazji, jeśli albo nie chcą, albo nie mogą skupić swojej uwagi na argumentach. Wówczas będą oni pod wpływem takich peryferycznych wskazówek, jak atrakcyjność nadawcy lub długość komunikatu. Zmiana postawy jest bardziej długotrwała i bardziej odporna na atak, jeśli zachodzi przez zaktywizowanie strategii centralnej.

Im bardziej jesteśmy rzeczywiście zainteresowani sprawą, a zatem zachęceni do koncentrowania uwagi na argumentach, tym bardziej jest prawdopodobne, że wybierzemy strategię centralną. Również jeśli ludzie posiadają zdolność do koncentracji uwagi — na przykład, gdy nic nie zakłóca lub nie odrywa ich uwagi — to jest bardziej prawdopodobne, że wybiorą strategię centralną.

Jesteśmy podatni na perswazję, jeśli powierzchowne charakterystyki sprawiają, że komunikat wydaje się przekonujący, dlatego że jest długi lub że przekazuje go ekspert albo osoba atrakcyjna.

Jesteśmy bardziej podatni na oddziaływanie komunikatu, który nie jest postrzegany jako specjalnie przygotowany w celu wywarcia na nas wpływu.

Argumenty jedno- czy dwustronne?

Komunikat dwustronny bardziej przekonywał ludzi, którzy początkowo nie zgadzali się z poglądami nadawcy, ponieważ uznawał również ich stanowisko (ale wysuwał dobre argumenty na rzecz przeciwnego). Jeśli audytorium nie zgadza się z twoim poglądem, najlepiej przedstawić komunikat dwustronny, a następnie zbić argumenty, które są w opzycji do twojej opinii. Jednostronny komunikat jest najlepszy dla osób, które zgadzają się z twoim poglądem- nie wprowadzaj więc zamieszania, przedstawiając argumenty drugiej strony.

Emocjonalne, czy racjonalne?

Kiedy przekaz wzbudza w odbiorcach emocje pozytywne, wszystkie przesłanki każą przewidywać wzrost jego skuteczności. Przy negatywnych autorzy trochę się gubią, bo zbadane jest tylko uczucie strachu ;)

Komunikaty wzbudzające strach mogą spowodować zmianę postawy, aktywizując albo strategię centralną, albo peryferyczną. Powodują one zmianę dzięki strategii centralnej, gdy komunikat wzbudza strach i ludzie wierzą, że treść komunikatu przyniesie uspokojenie (np. poda sposób na pozbycie się tego napięcia-ulotki, jak rzucić palenie po filmie o szkodliwości palenia).

Jaka kolejność argumentów?

Identyczne treści mogą wywierać większy lub mniejszy wpływ w zależności od sposobu ich zorganizowania przez nadawcę. Po pierwsze, istotną rolę odgrywa kolejność argumentacji, wyrażająca się w efekcie pierwszeństwa (silniejszym oddziaływaniem argumentów przekazanych jako pierwsze z kolei) i w efekcie świeżości (silniejszym działaniem argumentów podanych na końcu, a więc „najświeższych”). Czynnikiem rozstrzygającym o wystąpieniu któregoś z tych efektów w konkretnej sytuacji jest czas upływający między pierwszym przekazem, drugim przekazem i decyzją odbiorcy. Efekt pierwszeństwa pojawia się wtedy, kiedy różnica pamięciowego „wieku” informacji z pierwszego i drugiego przekazu jest niewielka, a pomiar postawy (np.głosowanie) jest na tyle odległy od aktu perswazji, że różnica ta staje się nieistotna, ponieważ odbiorca zdążył zapomnieć mniej więcej tyle samo informacji z obu przekazów. Występowanie efektu pierwszeństwa można więc przypisać albo temu, że informacje podane jako pierwsze wpływają na nastawienie odbiorcy i utendencyjniają jego przetwarzanie danych uzyskanych w dalszej kolejności, albo hamowaniu proaktywnemu. To ostatnie polega na tym, że pamięć informacji z pierwszego przekazu utrudnia zapamiętywanie informacji podanej w przekazie drugim. Kiedy jednak warunki związane z funkcjonowaniem ludzkiej pamięci preferują przekaz drugi z kolei (jest on niedawny, a więc dobrze pamiętany, podczas gdy wcześniejszy przekaz został już częściowo zapomniany), zarówno hamowanie proaktywne, jak i efekt tendencyjnego nastawienia odbiorcy słabnie, a w zmianie postaw pojawia się efekt świeżości.

Skuteczność komunikatów perswazyjnych zależy także od źródeł i siły postaw. Najłatwiej zmienić postawę ludzi w wieku 18-25. Audytorium, którego uwaga jest rozproszona w czasie prezentacji komunikatu perswazyjnego, będzie bardziej podatne na perswazję, niż audytorium, którego uwaga jest skupiona.

49. Warunki trwałości postaw.

Silne postawy nie zmieniają się.

Wyróżniamy dwa komponenty silnej postawy, które czynią ją odporną na zmianę:

1. Zaangażowania- chroni postawę przed sprzecznymi z nią informacjami. Ludzie są bardziej zaangażowani w silną postawę- są mocniej przekonani o jej słuszności i pewni jej niezmienności, a ich stanowisko jest bardziej radykalne.

2. Powiązanie z innymi aspektami Ja- wiąże postawę z wieloma innymi odpornymi na zmiany właściwościami Ja. Silna postawa jest mocniej związana z pozostałymi właściwościami danej osoby, takimi jak jej koncepcja Ja, wartości czy tożsamość społeczna.

WARUNKI BUDOWANIA TRWAŁYCH POSTAW

• SKRÓTY, Z KTÓRYCH KORZYSTAMY PRZY BUDOWANIU POSTAW:

• Wiarygodni nadawcy- ekspert charakteryzujący się rzetelnością [osoba posiadająca specjalistyczną wiedzę i będąca wiarygodna- uczciwa i bezstronna]- taki nadawca wywiera silny wpływ na odbiorców, swoimi argumentami pomaga wykreować trwałą postawę.

• Reakcje innych- obserwacja reakcji innych na dany komunikat. Silna reakcja wzmaga siłę oddziaływania komunikatu.

• Gotowe idee- oszacowanie łatwości, z jaką możemy wyobrazić sobie daną ideę lub jej praktyczną ilustrację. Nadawca zwiększając gotowość poznawczą swojej idei- czyniąc ją łatwiejszą do wyobrażenia lub przypomnienia, może skutecznie przekonać odbiorców do swojego stanowiska.

• CECHY OSOBY:

• Zaangażowanie- mocniejsze i trwalsze jest nasze zdanie na temat spraw, które nas dotyczą bezpośrednio- są osobiście ważne. Wobec nich szczególnie staramy się, by nasza postawa była trafna i poparta niepodważalnymi argumentami.

• Nastrój- radosny lub smutny nastrój dostarcza informacji na temat sytuacji, w której się aktualnie znajdujemy. Jeśli czujemy się szczęśliwi, to prawdopodobnie nasze otoczenie będzie wydawało się przychylne i nagradzające. Jeśli odczuwamy smutek lub w otoczeniu wydarzyło się ostatnio coś nieprzyjemnego, to może ono się wydawać niebezpieczne poczucie zagrożenia. ALE smutny nastrój (w przeciwieństwie do radosnego) wzmacnia motywację do wykształcenia w sobie słusznych postaw i przekonań w odniesieniu do aktualnej sytuacji, informując o potencjalnym ryzyku popełnienia błędu w najbliższym otoczeniu.

• Podatność na sugestię- ludzie podatni na sugestię szczególnie często wierzą innym ludziom. Zjawisko to wyjaśnia ich analiza cech osobowości: niska samoocena i wysoki poziom zaufania interpersonalnego, a także mniej zaufania do samych siebie niż do innych. W sytuacji, kiedy zależy im na trafności postaw i przekonań, polegają nie tyle na własnych przemyśleniach, ile raczej na wskazówkach innych ludzi można z łatwością wprowadzić ich w błąd.

• CZYNNIKI SYTUACYJNE

• Zamknięte sprawy- na trafności i bezstronności postawy bardziej zależy nam przed podjęciem decyzji w jakiejś sprawie. Po podjęciu decyzji pragnienie spostrzegania rzeczy takimi, jakie naprawdę są, może ustąpić dążeniu do potwierdzenia słuszności dokonanego wyboru- motywacja do trafnej oceny sytuacji ustępuje dążeniu do zadowolenia z podjętej decyzji.

• Niepożądane informacje- w pewnych okolicznościach ludzie wierzą tylko w to, w co chcą wierzyć- w to, co jest dla nich w danej chwili korzystne i zgodne z ich preferencjami. Ludzie spostrzegają informacje sprzeczne z ich przekonaniami jako mniej wiarygodne niż informacje, które potwierdzają słuszność ich poglądów. Materiał sprzeczny z przekonaniami preferowanymi przez odbiorców ma mniejszą siłę perswazyjną- w obliczu informacji sprzecznej z przekonaniami ludzie odczuwają zaniepokojenie i zaczynają poszukiwać błędów, które mogliby wykorzystać do sformułowania kontrargumentów. Po otrzymaniu informacji perswazyjnej zgodnej z osobistymi preferencjami, opiniami, ludzie odczuwają zadowolenie i zwykle nie wkładają poznawczego wysiłku w poszukiwanie niedociągnięć.

50. Pojęcie grupy społecznej i prawa rządzące grupami.

grupa społeczna - grupa, w której dwie lub więcej osób współdziała ze sobą oraz współzależny od siebie w tym sensie, że w zaspokajaniu potrzeb i osiąganiu celów musi na sobie polegać. Charakteryzuje się ona trwałą strukturą (każdy jej członek zajmuje określoną pozycje i między nim a innymi członkami występują więzi społeczne) i względnie jednolitym systemem norm i wartości, członkowie jej współdziałają ze sobą na zasadzie odrębności od innych..

Wg Kosińskiego grupa wyznaczona jest przez:
1. Co najmniej 3 członków (istnieje większość i mniejszość, podstruktura)
2. Cel (wyznacza solidarność, więź)
3. Wyraźna struktura wewnętrzna zbudowana z pozycji zajmowanych przez członków
i związanych z nimi ról, stosunki władzy
4. Tożsamość (wskazuje na jej odrębność)
5. Ośrodki skupienia, symbole.

Wyróżnić można w grupach społecznych trzy typy struktur:

• struktura komunikacji - odnosi się do sieci wzajemnych interakcji w grupie, co jest istotne ze względu na szybkość przepływu informacji przy realizowaniu przez grupę celów.

• Struktura przywództwa - określa relacje poddaństwa i dostęp do władzy jednostek znajdujących się w grupie. Ze względu na styl kierowania grupą jednostki mogą mieć większy lub mniejszy wpływ na podejmowanie decyzji. Istotne jest tu zarówno przywództwo formalne jak i istnienie przywództwa nieformalnego.

Struktura socjometryczna - określa wzajemne postawy jednostek wobec siebie, przede wszystkim więzi emocjonalne, które spajają grupę. Kształtuje się ona pod wpływem indywidualnych potrzeb filiacyjnych jednostek.

51. Facylitacja społeczna i jej rola w działaniu ludzi. Próżniactwo społeczne

Facylitacja społeczna: napięcie wynikające z obecności innych osób i możliwości oceny naszego działania, czego rezultatem jest lepsze wykonanie łatwiejszych zadań, lecz gorsze wykonanie zadań trudniejszych

Badacze stworzyli trzy teorie wyjaśniające rolę pobudzenia w facylitacji społecznej. Pobudzenie może wywoływać u nas szczególnego rodzaju żywotność i czujność; może uwrażliwić nas na fakt, że jesteśmy poddawani ocenie; wreszcie może rozpraszać naszą uwagę. Jeśli masz zrobić coś nowego, czego nie znasz, pobudzenie może wpłynąć na pogorszenie się twojej pracy w porównaniu z działaniem w samotności. Pojawiłyby się błędy i czułbyś się sfrustrowany.

Jeśli inni są obecni, lecz nie daje się ocenić twoich wysiłków (tzn. jesteś tylko trybikiem w maszynie), wówczas prawdopodobnie staniesz się bardziej odprężony. Doprowadzi to do efektów próżniactwa społecznego, które powoduje, że ludzie zadania proste wykonują gorzej (zmniejszenie indywidualnego wkładu pracy w grupie), natomiast złożone- lepiej.

Próżniactwo społeczne: uspokojenie wywołane przekonaniem, że przebywanie w grupie utrudnia ocenę indywidualnego działania; uspokojenie osłabia wykonanie zadań prostych, lecz ułatwia wykonanie zadań trudnych

Gdy ludzie nie zwracają uwagi na oceny innych, stają się bardziej spokojni. Tym samym zmniejsza się prawdopodobieństwo, że ulegną naporowi złożonego zadania i dane działanie będą wykonywać lepiej.

52. Teoria dysonansu poznawczego w ujęciu Festingera i Aronsona

Dysonans poznawczy to popęd albo poczucie dyskomfortu, pierwotnie definiowane jako konsekwencja utrzymywania dwóch lub więcej niezgodnych ze sobą elementów poznawczych, następnie określany jako konsekwencja zaangażowania się w działanie, które jest sprzeczne z koncepcją siebie jako osoby przyzwoitej i rozsądnej. Przykład palaczy- dysonans powodują dwa sprzeczne elementy poznawcze: wiedza o tym, że palą i wiedza o tym, że palenie papierosów może być przyczyną poważnych problemów zdrowotnych.

Tutaj przydają się mechanizmy racjonalizacji- oto sposoby radzenia sobie z dysonansem poznawczym:

• Dodanie jakiegoś elementu, który jest zgodny z naszym sądem

• „Słodkie cytryny”- np. uwznioślanie cierpienia

• „Kwaśne winogrona”- obrzydzanie czegoś dobrego, ale niedostępnego

• Powiedzieć to znaczy uwierzyć- wypowiadanie sądu, którym się nie zgadzamy, powoduje, że się do niego przekonujemy

• To, jak wykonujemy zadania- tak ustawiamy zadania, żeby wygrać

• Zdystansowanie od osoby, która zagraża samoocenie

• Ustawienie hierarchii zadań kluczowych i mało ważnych, by uniknąć konfrontacji zagrażającej samoocenie.

Skutecznym sposobem redukcji powstałego dysonansu jest przekonanie samego siebie, że twoje zachowanie nie było wcale tak nieuzasadnione i niegodne człowieka takiego jak ty.

53. Zjawisko deindywiduacji i jego rola w powstawaniu zachowań antyspołecznych.

deindywiduacja - utrata normalnej kontroli nad zachowaniem, co prowadzi do wzrostu impulsywności i patologiczności czynów. Związana jest z poczuciem tzw. zagubienia w tłumie, anonimowości, dzięki której ludzie częściej dopuszczają się czynów, o których popełnienie często nawet by się nie podejrzewali.

2 czynniki tkwiące w deindywiduacji i prowadzące do antyspołecznych zachowań:

• znaczenie ograniczonej odpowiedzialności : działanie w tłumie zmniejsza szanse rozpoznania a tym samym i ukarania sprawcy. Wraz ze wzrostem anonimowości wzrasta więc ryzyko popełniania czynów antyspołecznych i impulsywnych. (Pytano np. ludzi, co by zrobili gdyby na jakiś czas stali się niewidzialni i nie byłoby szansy na wykrycie ich postępowania. Ponad połowa badanych wyznała, że popełniłaby czyny dewiacyjne i nielegalne!) Im większy jest zatem tłum dokonujący linczu, tym mniejsze poczucie odpowiedzialności poszczególnych uczestników tego aktu. Im większa anonimowość (np. jednakowy ubiór członków Ku-Klux-Klanu, czy mundury żołnierskie) tym większe poczucie bezkarności i większa doza agresji.

• znaczenie ograniczonej samoświadomości : przed współuczestniczeniem w zachowaniach antyspołecznych chroni nas kontrola naszego postępowania przez zasady moralne i wartości - jest ona tym większa im bardziej jesteśmy świadomi samych siebie. Wysoki poziom samoświadomości pozwala lepiej pamiętać o akceptowanych przez nas zasadach. Stan samoświadomości radykalnie zmniejszać się może, gdy jesteśmy przekonani, że nikt nie zwraca akurat na nas uwagi oraz w warunkach dużej stymulacji ze strony otoczenia rozpraszającego naszą uwagę (stwierdzono, że ludzie nie potrafią skoncentrować swego myślenia na sobie gdy znajdują się w środku wzburzonego tłumu).

Nie wszystkie impulsywne czyny podejmowane w stanie deindywiduacji muszą mieć charakter przemocy lub agresji - jako przykłady podano tu nadmierne objadanie się lub wykonanie zwariowanego tańca w czasie zabawy. Ujawnienie się pozytywnych lub negatywnych zachowań w stanie deindywiduacji ściśle zależne jest więc od kontekstu sytuacyjnego zachęcającego do negatywnego lub pozytywnego zachowania.

54. Konflikty grupowe i współpraca grupowa - uwarunkowania.

Konflikty grupowe (interpersonalne) polegają na napięciu między dwiema lub więcej osobami lub grupami, które mają sprzeczne cele. Wyróżnić tu można 2 odmienne typy :

• konflikt o sumie zerowej : zysk jednej strony jest zawsze równoznaczny ze stratą drugiej - musi pojawić się wygrany i przegrany (jak w zawodach lekkoatletycznych)

• konflikt motywów mieszanych : konflikt w którym obie strony mogą zyskać dzięki współdziałaniu, a jednostka może zyskać jeszcze więcej dzięki współdziałaniu ze swoim partnerem. Nazwa motywy mieszane oznacza, że ludzie mogą rywalizować osiągając zyski dla siebie lub współdziałać maksymalizując zyski dla obu stron. W codziennym życiu występuje częściej niż konflikty o sumie zerowej.

Warunki sprzyjające współdziałaniu:

• działanie z przyjacielem lub partnerem z którymi to jest szansa współdziałania jeszcze w przyszłości sprzyja przyjęciu strategii współpracy maksymalizującej zarówno zysk własny jak i partnera.

• socjalizacja w pewnych społeczeństwach, np. kultury azjatyckie, w większym stopniu wpływa na orientowanie się na współdziałanie niż w kulturach Zachodu.

• osobiste nastawienie na współdziałanie - jedni są do tego bardziej skorzy, inni mniej.

• z reguły łatwiej podejmujemy współpracę z jednostką niż z grupą (bardziej jesteśmy skłonni uwierzyć w chęć do współpracy jednostki, której można zaufać, niż grupy której szybciej przypisujemy np. chęć do podstępu)

Sposoby zachęcające do współdziałania, rozwiązania integrujące - rozwiązujące konflikt z korzyścią dla obu stron.

Negocjacje - forma porozumiewania się przeciwnych stron konfliktu, gdzie zainteresowani składają wzajemne propozycje i kontrpropozycje, a problem jest rozwiązywany pod warunkiem, że obie strony osiągną zgodę. Strategie negocjacji:

• strategia coś za coś - oznacza podejmowanie działania kooperacyjnego lub rywalizacyjnego w zależności od tego jak działa partner. Odpowiedź współdziałaniem na współdziałanie i agresją na agresję informuje o chęci do podjęcia współpracy ale i o gotowości do obrony. Brak wymogu informowania przeciwnika o własnych intencjach.

• zasada wzajemności - ustępując skłaniasz do ustępstwa drugą stronę. Istotne jest tu wykorzystanie procedury zwanej stopniowym i odwzajemnionym skłanianiem do obniżenia napięcia (GRIT) obejmuje ona: poinformowanie o swojej chęci do współpracy, współpracę, odwzajemnianie każdego kooperacyjnego działania ale i odpowiedź agresją na agresję partnera. Przypomina strategię coś za coś, ale wymaga jednak dokładnego przekazywania własnych intencji przeciwnikowi.

• mediacja - wyrażanie zgody na udział osoby trzeciej przy rozwiązywaniu konfliktu

arbitraż - sposób rozwiązywania konfliktów polegający na tym, że trzecia strona narzuca sposób rozwiązania konfliktu skłóconym stronom.

55. Psychoanalityczna teoria osobowości.

ponieważ ojcem psychoanalizy jest Freud to wypadałoby powiedzieć że pierwotnie było tak jak u Freuda, a potem nastąpiły modyfikacje

Freud - rola libido (patrz pytanie 6.)

późniejsi psychoanalitycy odrzucili niektóre założenia Freuda;

1. Jung zakwestionował w swojej teorii jakoby najważniejszym mechanizmem zachowania miała być seksualność oraz nie zgodził się z tezą o instynktownym, reaktywnym mechanizmie zachowania (uważał że zachowanie może być też celowe, ukierunkowane np. na realizację ambicji, planów); zmienił też sposób pojmowania „nieświadomości” (oprócz nieświadomości osobowej istnieje też nieświadomość zbiorowa, genetyczna - archetypy: Cień, anima, animus, mędrzec, Jaźń, bohater, matka i in.);

2. Adler wskazał natomiast na „dążenie do mocy” (dążenie do dominacji, władzy, sławy), jako jeden z mechanizmów napędowych zachowania oraz mechanizmy kompensowania poczucia niższości; podkreślał wyjątkowość jednostki (w przeciwieństwie do Freuda) oraz jej struktury, motywów itd,

JUNG, ADLER - teorie teleologiczne

- POPĘDY, rodzaje potrzeb, dzielą się na popędy pierwotne (pokarm, popęd seksualny, unikanie bólu, potrzeba kontaktu ze światem) i popędy wtórne powstałe w wyniku socjalizacji, takie jak:

* potrzeba bezpieczeństwa - unikanie zagrożeń, szukanie oparcia w drugiej osobie

* potrzeby społeczne - poszukiwanie kontaktów z innymi ludźmi, miłości

* potrzeby osobiste - zaspakajanie potrzeb prestiżu i uznania.

* kulturowy nurt psychoanalizy (psychoanaliza społeczna, neopsychoanaliza) - zgoda z tezą o nieświadomości motywacji, ALE rozszerzenie repertuaru popędów i źródła napięć motywujących do działania:

1. Karen Horney - dwa główne mechanizmy motywacyjne: a) potrzeba bezpieczeństwa (w efekcie braku jej zaspokojenia - lęk podstawowy), b) wyidealizowany obraz własnej doskonałości (Ja idealne) pozostającej w konflikcie z Ja aktualnym i/lub Ja realnym

2. Erich Fromm - najważniejszym mechanizmem motywacyjnym jest dążenie do integralności własnej osoby, decydującą siłą napędową jest przezwyciężanie czynników zewnętrznych, które próbują ją ograniczyć (prekursor podejścia humanistycznego)

3. Harry Sullivan - dwa mechanizmy motywacyjne: a) potrzeba bezpieczeństwa, b) potrzeba przyjemności

Cofer i Appley - podsumowanie psychodynamicznej teorii motywacji, ujętej w 4 kategoriach:

a) energia - biologiczne stany organizmu

b) geneza zachowania - popędy (potrzeby, instynkty)

c) samokontrola motywacji - najczęściej nieświadomej

d) mechanizm motywacyjny - redukcja napięcia

56. Teorie osobowości z nurtu psychologii humanistyczno-egzystencjalnej.

odpowiedź na to pytanie znajduje się w pytaniach 12 i 13...

psychologia humanistyczna:

MASLOW

Podstawowym wyznacznikiem osobowości jest dążenie do samorealizacji, czyli stworzenia

własnych relacji ze światem, opartych na samoświadomości i wolności wyboru. Osiągnięcie takiego stanu oznacza integrację środowiska i wewnętrznych, różnorodnych elementów, tworzących jednak zwartą strukturę o wspólnym celu i funkcji; gdzie „ja” i „organizm” stanowią jedną osobę. Żadna z części wewnętrznych w człowieku nie dominuje, ale wpływa na drugą. Zmiany struktur, zwanych syndromami, następują w sposób całościowy i ciągle się kształtują, zdeterminowane aktywnością człowieka i jego zmierzaniem ku samorealizacji. Człowiek funkcjonujący prawidłowo odczuwa potrzeby, rozumiane jako brak czegoś- stanowią one element jego osobowości. Maslow dokonuje ich klasyfikacji:

- potrzeby podstawowe są wrodzone, a ich niezaspokojenie prowadzi do patologii. Należą tu

potrzeby fizjologiczne, bezpieczeństwa, przynależności i miłości oraz samoaktualizacji, które muszą być wypełnione, by mogły dojść do głosu potrzeby wyższego rzędu.

- metapotrzeby, wpływające na stan psychiczny jednostki, jego rolę w świecie. Tu przynależy

samoaktualizacja.

Ponadto człowiek nie jest warunkowany wyłącznie zewnętrznie. Posiada „naturę wewnętrzną”, której tylko podstawa jest wrodzona. Reszta to kwestia dziedziczenia i ukształtowania przez środowisko. Jednostka składa się więc z potrzeb, zdolności, talentów, anatomii, fizjologii, urazów przed i poporodowych, traumatycznych przeżyć noworodka.

Zachowanie może być sprzeczne z „centrum” człowieka, ponieważ często nie uświadamia

sobie najgłębiej ukrytych pragnień, albo jego postępowanie w danej chwili jest warunkowane

czynnikami zewnętrznymi. W obu przypadkach nie postępuje harmonijnie z własnym wnętrzem.

Jedynie pełna akceptacja „centrum” zapewnia zdrowie psychiczne. W przeciwnym razie

dochodzi do zaburzeń rozwoju, niekoniecznie przejawiających się nerwicami czy chorobami

psychicznymi, a niewykorzystaniem w pełni własnych możliwości.

Z rozwojem wiąże się również pojęcie samoaktualizacji, czyli rozwoju zgodnego z naturą. Nie

polega ona jedynie na zaspokojeniu potrzeb podstawowych, ale obejmuje proces doskonalenia się, czyli etap metapotrzeb, czerpie satysfakcję z „bycia” (being) podczas „stawania się” (becoming).

Człowiek samoaktualizujący się wzmacnia „ja”, zaciera różnice pomiędzy obowiązkiem a

przyjemnością, ponieważ stają się tym samym. Samoaktualizacja jest jednak procesem, który zaczyna się od poziomu braku i obronności, następnie przechodzi w stawanie się, by na końcu osiągnąć stan bycia, zaktualizowania. W ostatnim z nich możliwe są gwałtowne doświadczenia, realizowane są innego typu potrzeby, nazwane B- potrzebami. Maslow zwraca szczególną uwagę na miłość typu B i D. Pierwsza z nich opiera się na partnerstwie, zdolności dawania czegoś z siebie, jest niemożliwa do zaspokojenia, zapewnia rozwój. Druga z kolei jest wynikiem potrzeby, którą trzeba zaspokoić, dlatego też jest egoistyczna i nietrwała.

Osoba samoaktualizująca się traktuje wartości jako istniejące poza nią, posiadające własny charakter.

Dokonuje trafniejszych wyborów i jest nastawiona pozytywnie na innych ludzi.

A. Gałdowa (red.)Klasyczne i współczesne koncepcje osobowości

ROGERS

teoria osobowości:

Organizm jako umiejscowienie wszelkiego doświadczenia. Całość doświadczenia stanowi pole

fenomenologiczne, które jest indywidualnym układem odniesienia dla jednostki. Zachowanie

uzależnione jest od tego pola (rzeczywistości subiektywnej), a nie od warunków bodźcowych

(rzeczywistości zewnętrznej).

Ja - część pola fenomenolog. wyodrębniona stopniowo z całości.

Składa się ze spostrzeganych własności „ja”, czyli samego siebie, oraz ze spostrzeganych własności między „ja” a innymi i miedzy „ja” a różnymi aspektami życia, a także z wartości przypisanej tym spostrzeżeniom. Obraz ja jest płynny i zmienny.

>Niezgodność między spostrzeganym ja a rzeczywistym dośw. organizmu: poczucie zagrożenia i

niepokoju, zachowanie obronne. Mogą też wyst. niezgodności między rzeczywist. subiektywną (pole fenomenolog.) a światem rzeczywistym oraz między ja realnym a idealnym.

>Jedna silna motywacja, jeden cel życia to wg Rogersa dążenie do samourzeczywistnienia, czyli stania się pełną osobą. W życiu każdej osoby wyst. stałe dążenie do rozwoju (ta tendencja to siła mogąca dać powodzenie terapii).

Warunek rozwoju: odróżnianie zachowań o charakterze rozwojowym od zach. regresywnych.

>Wpływ oceniania przez innych ludzi, szczególnie w okresie dzieciństwa.

Zaprzeczanie lub wypieranie zagrażających doświadczeń.

Na podst.: "Teorii osobowości" Halla i Lindzeya

psychologia egzystencjalna:

Głównymi założeniami są:

- skupienie na życiu, istnieniu i tym, co stanowi jego podstawę

- jednostka jako najważniejsza i niezastąpiona, posiada wolność i niezależność, co odróżnia ją od

zwierząt

- poczucie odpowiedzialności za własne czyny (wynika to z wolności)

- śmierć jako coś, przed czym osoba jest całkowicie bezradna

- patrzenie na wydarzenia pod kątem sensu, jaki wnoszą w życie jednostki, a nie jako na próby

definiowania lub potwierdzania jakichkolwiek teorii.

Według Frankla, jednego z przedstawicieli tej koncepcji, sens jest podstawą egzystencji

człowieka. Wszelkie frustracje czy nerwice wynikają z braku spełnienia woli sensu- wówczas obwinia

się otoczenie, dzieciństwo za bieżące wydarzenia. Próbą pomocy jest logoterapia, mająca na celu

urzeczywistnienie potencjału drzemiącego w każdej osobie. Dzięki terapii możliwe jest stanie się

tym, kim może się być.

Frankl określił także strukturę bytu:

Człowiek jest bytem złożonym z ciała, duszy (psychiki) i ducha, a mimo to pozostaje jednością.

Koncentrycznie ułożone warstwy bytu to:

- w. somatyczna (zewnętrzna)

- w. psychiczna (środkowa)

- w. duchowa (wewnętrzna)

Między nimi zachodzą relacje (warunkowanie): warstwa niższa nie może tworzyć wyższej, ale jej

istnienie jest warunkiem, by zaistniała ta doskonalsza. Relacje warstwy somatycznej i psychicznej

określa się jako problem psychofizyczny, natomiast w. psychicznej i duchowej-jako noopsychiczny.

Człowiek może przyjąć wobec życia 4 błędne postawy:

- prowizoryczną poczucie, że to, co się dzieje nie jest rzeczywistością, dlatego nie odpowiada się w pełni za swoje postępowanie i decyzje. Wynika z poczucia zagrożenia

- fatalistyczną- odczuwanie braku kontroli nad rzeczywistością, prowadzące do zniechęcenia i

zaniechania działań, ponieważ wydają się bezcelowe

- kolektywistyczną- wynika z zagrożenia i bezradności- rezygnacja z indywidualności i

odpowiedzialności, na rzecz wartości wyznawanych przez ogół

- fanatyczną- związaną z kolektywistycznym postępowaniem- uznaje się za nadrzędne to, co

przyjmuje grupa, nienawidząc wszelkiej „inności”.

Rozwój natomiast następuje w dwóch fazach:

- dojrzewanie organizmu (ciała i psychiki) do stawania się narzędziem ducha- osiągnięcie tej fazy

przejawia się w działaniach (sensownych i wynikających z wewnętrznego przekonania)

- rozwój duchowy- następuje w momencie przejęcia kontroli nad organizmem psychofizycznym przez ducha. Proces ten nie jest możliwy do zakończenia- śmierć jest tylko jego przerwaniem. Realizacja jest jedynie częściowa, a rozwój nie może być celem samym w sobie (stanowi efekt uboczny działalności człowieka, zmierzającej ku znalezieniu sensu i wartości).

57. Behawiorystyczna i neobehawiorystyczna teoria człowieka.

Watson:

Psychologia powinna badać zachowanie posługując się obiektywnymi metodami stosowanymi przez nauki przyrodnicze

Przejął od Pawłowa zasadę warunkowania i połączył ją z rozwiniętymi przez siebie koncepcjami -> stworzył behawioryzm.

Thorndike:

prawo efektu (pyt. 26)

teoria Dollarda i Millera:

kluczowe pojęcie: nawyk (habit)- związek (skojarzenie) bodźca z reakcją

osobowość skłąda się przede wszystkim z nawyków

ważna kategoria nawyków jest wywoływana przez bodźce słowne (reakce mają często charakter werbalny)

w niektórych nawykach mogą występować reakcje wewn., które wywołują bodźce wewn. o właściwościach popędowych (wyuczony przez reakcję popęd- popęd wtórny)

popędy wtórne należy uważać za trwałe elementy osobowości

popędy pierwotne i wrodzone związki S-R także mają udział w strukturze osobowości

teoria Skinnera:

należy badać zależność zachowania od środowiska zewn.

zachowanie człowieka, jego osiągnięcia w nauce, kontakty z innymi i działalność organizacyjna są zależne od genów, środowiska fizycznego i społecznego

struktura zachowania jest w dużym stopniu kopią struktury środowiska

środowisko to konfiguracja czy mozaika bodźców (S), które sterują reakcjami człowieka (R), i odwrotnie- środowisko fizyczne i społeczne jest wytworem człowieka

stany wewn., cechy osobowości i postaw nie regulują zachowania

Skinner uznaje też, że pewne zachowania mogą mieć podłoże wyłącznie genetyczne

nie twierdzi, że zach. jest jedynie wytworem środowiska, ale kładzie nacisk na doniosłość zmienności biologicznej

behawioryzm nie wyklucza świadomości czy ludzkich właściwości, ale nie przywiązuje do nich wagi

zachowanie jest uruchamiane przez popęd, ale utrwalane i podtrzymywane przez wzmocnienie

operując wzmocnieniami utrzymuje się kontrolę nad zachowaniem

neobehawioryzm- E. Tolman:

uważał się za behawiorystę, ale stał w opozycji do poglądów Watsona

jego teoria opierała się raczej na podkreślaniu stymulacji (S) niż stymulacji-reakcji (S-R)

wnioski, do których doszedł na podst. badań nad szczurami:

1) uczenie się jest zawsze skierowane na konkretny cel

2) przy uczeniu się często wykorzystujemy czynniki, elementy środowiska (np. aby nauczyć się najkrótszej drogi do pewnego celu- zapamiętujemy pewne obiekty przestrzenne, żeby było nam łatwiej... /ee chyba o to chodzi/;)

3) organizmy szukają najprostszej i najkrótszej drogi do osiągniecia celu

uczenie się zależy od gotowości, chęci, bystrości, celowych zachowań, oczekiwań.

na podst. Łukaszewskiego, Kozieleckiego, Lindzeya i Halla.

58. Teorie osobowości: teorie cech (np. Allport, Cattell).

G. W. ALLPORT:

osobowość to dynamiczna organizacja wewnątrz jednostki tych systemów psychofizycznych, które determinują jej charakterystyczny sposób zachowania i myślenia.

Allport dokonał podziału na cechy wspólne (zwane po prostu cechami) i dyspozycje osobiste (tj. cechy indywidualne).

różnica: cechy nie są określane jako swoiste dla danej jednostki

cech i dyspozycji nie można obserwować bezpośrednio, należy o nich wnioskować na postawie zachowania

cecha stanowi rezultat zintegrowania dwóch lub więcej nawyków

podział dyspozycji na:

- dominujące

tak ogólne, że ich wpływ można dostrzec w niemal każdej czynności danej osoby; jest czymś stosunkowo niezwykłym i u wielu ludzi nie można jej zaobserwować

- zasadnicze

skłonności wysoce charakterystyczne dla danej jednostki, często ujawniają się w działaniu i są łatwe do rozpoznania (zwykle 5-10)

- wtórne

przejawia się rzadziej, mniej istotna

jednostka aktywnie poszukuje bodźców, których obecność sprawia że działanie danej cechy jest czymś właściwym (coś musi wywołać działanie cech)

cecha ma zwykle pewien ośrodek, wokół którego koncentruje się jej oddziaływanie, jednak nie ma granicy oddzielającej jedną cechę od drugiej

R. B. CATTELL - czynnikowa teoria osobowości, teoria cech indywidualnych

osobowość:

• złożona i zróżnicowana struktura cech

• profil obejmujący wszystkie rodzaje czynników, które mogły wpływać na reakcje człowieka w danym momencie

• !wszystko, co sprawia, iż można przewidzieć zachowanie danej osoby w określonej sytuacji

• wiąże się z całym zachowaniem jednostki

wprowadził rozróżnienie cech na:

• powierzchniowe

Wynik połączenia oddziaływania czynników środowiskowych i konstytucjonalnych

• źródłowe

Reprezentują podst. zmienne, które współdeterminują wielorakie przejawy powierzchniowe. Identyfikuje się je za pomocą analizy czynnikowej (co pozwala określić zmienne czy czynniki będące podstawą powierzchniowego zachowania). Ich wpływy działają u podstaw osobowości, odpowiadają rzeczywistym, jednostkowym wpływom (czynnikom fizjologicznym czy temperamentalnym, stopniom integracji dynamicznej, oddziaływaniom instytucji społecznych), o których można będzie dowiedzieć się znacznie więcej, gdy zostaną zdefiniowane. Cechy źródłowe są najbardziej użyteczne przy wyjaśnianiu zachowania, dzielą się na dwie grupy: reprezentujące dziedziczność (konstytucjonalne) i wywodzące się ze środowiska (nie mogą wynikać i z dziedziczności i ze środowiska).

• Cechy konstytucjonalne reprezentują dziedziczność, a ich źródło ma charakter fizjologiczny i znajduje się wewnątrz organizmu. Są one wrodzone w pewnej części przypadków, a wynikają z wewnętrznych wpływów.

• Cechy ukształtowane przez środowisko (stany i role) wywodzą się z czynników środowiskowych, są wdrukowane (ang. imprinted) przez coś zewnętrznego względem nich, przejawiają się w postaci czynników i powstają pod wpływem instytucji społecznych i rzeczywistości fizycznej, które składają się na wzorzec kulturowy.

Cechy konstytucjonalne i cechy ukształtowane przez środowisko Cattel podzielił na cechy dynamiczne i cechy zdolnościowe.

Podział cech wg form ich przejawiania się

• Cechy dynamiczne (motywacyjne) wiążą się z pobudzaniem jednostki do działania zmierzającego do określonego celu.

• postawy - są obserwowalnym przejawem struktury dynamicznej, na podstawie którego można wnioskować o ergach, sentymentach i wzajemnych relacjach. W określonej sytuacji jest to zainteresowanie o pewnej sile, kierunku działania w odniesieniu do pewnego obiektu. Postawa jest służebna wobec jednego lub większej liczby sentymentów oraz pewnej liczby ergów, może wyrażać erg w sposób bezpośredni.

• ergi - dyspozycje psychofizyczne odpowiadające popędom biologicznym i stanowiące konstytucjonalne, dynamiczne cechy źródłowe, pozwalające uwzględnić znaczenie dziedzicznie zdeterminowanych, ale możliwych do modyfikacji mechanizmów napędowych zachowania. Ergi pozwalają nabywać skłonności do reagowania na pewne klasy obiektów łatwiej niż na inne, doświadczać określonej emocji w stosunku do nich, zapoczątkować kierunek działania, które pewna określona aktywność spełniająca kończy w sposób bardziej kompletny niż jakakolwiek inna aktywność, można o nich wnioskować na podstawie sentymentów. Erg obejmuje preferowane drogi zachowania instrumentalnego, prowadzące do preferowanego celu, a podstawą jego zaspokojenia jest zdrowie fizyczne.

• sentymenty - nabyte struktury o charakterze cech, ukształtowane przez środowisko, które stanowią wynik oddziaływania czynników społeczno-kulturowych i są związane z doświadczeniem. Powodują, że patrząc na pewne obiekty doświadczamy emocji, są zorganizowane wokół ważnych obiektów kulturowych, wokół których narastają w ciągu życia jednostki, na ich podstawie można wnioskować o ergach.

• Cechy zdolnościowe są związane z efektywnością z jaką jednostka działa (inteligencja).

• Cechy temperamentalne to szybkość i wrażliwość emocjonalna.

59. Obraz samego siebie jako składnik osobowości.

Duże znaczenie ma w psychologii poznawczej. W wyniku poznawania świata i siebie formułuje się w naszej pamięci wiedza osobista ( wchodzi w skład struktur poznawczych). Jest ona naturalna(intuicyjna), gorąca(silnie związana z emocjami i ocenami), słabo uświadamiana, ma charakter pragmatyczny ( służy uruchamianiu działania).

Schematy poznawcze - uproszczone, uogólnione reprezentacje pewnych obiektów.

Osobowość odpowiada za poznanie poznawcze.

Człowiek ma świadomość samego siebie. Zdolność do bycia obiektem własnej uwagi to samoświadomość. Jest ona źródłem uzyskiwania informacji o sobie i o innych ludziach. Aby być samoświadomym, trzeba posiadać wiedzę o sobie samym, a więc samowiedzę.

Przekonania o sobie to tzw. schematy Ja - dotyczą one poszczególnych sfer funkcjonowania jednostki. Natomiast tzw. pojęcie Ja jest ogólniejszą strukturą składającą się z wielu takich schematów, tworzących luźną sieć przekonań. Informacje o sobie są pamiętane lepiej i przechowywane głębiej. Odznaczają się one różnorodnością i bogactwem, tak iż tylko część pojęcia ja może być w danej chwili dostępna świadomości (spontaniczne pojęcie ja). To robocze ja zmienia się więc sytuacyjnie, co znaczy o niespójności i częstych sprzeczności pojęcia Ja, które są jednak nieuświadomione.

Jednostka ma także szereg różnych reprezentacji poznawczych dotyczących możliwych stanów Ja (wyobrażenia na temat stanów przeszłych i przyszłych, marzenia, mogą być negatywne lub pozytywne). Szczególną rolę odgrywają tu wyobrażenia na temat Ja przyszłego (które niejednokrotnie prowadzą do faktycznych zmian).

Różne aspekty struktury Ja oddać usiłuje podział Higgins'a na:

a)perspektyw (z jakich Ja jest oceniane)

b)obszarów (dziedzin Ja)

Jednostka ocenia elementy własnej osobowości, czego dopuszczają się także inni. Jedynie jednak poglądy jednostki o sobie samej oraz opinie tzw. znaczących innych (szczególnie ważnych, bliskich dla jednostki osób) są dla niej ważne w konstruowaniu obrazu siebie. Przy czym jednostka twierdzi, iż inni twierdzą o niej coś (co niekoniecznie będzie prawdziwe z punktu widzenia tych osób).

Stąd, główne dziedziny Ja podlegające ocenie to wg Higgins'a:

1. Ja realne - zbiór atrybutów (umiejętności, cech, marzeń, wiedzy, aspiracji itp.), o których jednostka twierdzi, że jest nimi obdarzona, lub sądzi, że ktoś inny uważa je za ją charakteryzujące (ja odzwierciedlone)

2. Ja idealne - zbiór atrybutów, które jednostka chciałaby mieć lub sądzi, że ktoś inny chciałby, aby je miała

3. Ja powinnościowe - zbiór atrybutów, które powinny charakteryzować jednostkę (ona sama tak uważa lub myśli, że ktoś inny tak sądzi)

Między nimi mogą następować różne sprzeczności np. między ja realnym własnym i idealnym własnym(stopień samoakceptacji) prowadzi do niespełnienia i frustracji. Z kolei rozbieżność między Ja realnym własnym, a Ja idealnym innych znaczących będzie skutkowało w poczuciu niespełnienia ważnych nadziei innych itd.

Zgodnie z zasadą uprzywilejowanego dostępu podmiot uważa, że jego informacje o sobie samym są najtrafniejsze. Samoocena jest ewaluacją własnej osoby.

Ode mnie tj. myśl z cyklu „tak mi się wydaje”: Obraz ja jako składnik własnej osobowości występuje także w psychologii analitycznej Junga. Ma on tu nazwę Ego i wyłania się z Jaźni w pierwsze fazie indywiduacji. O samoświadomości świadczy zdawanie sobie sprawy z obecności Persony, zakładania masek ukazujących światu jedynie fragment własnego Ja. Persona ma dwa aspekty: zewnętrzny (obraz własnej osoby prezentowany innym ludziom) i wewnętrzny (dystans samego siebie wobec maski).

60. Pojęcie zdrowia psychicznego jako braku zaburzeń i jako zdolności do rozwoju

Zdrowie psychiczne zgodnie z definicją WHO to stan całkowitej równowagi fizycznej, psychicznej i społecznej. Zdrowie psychiczne, jako stan, kiedy wszystkie funkcje psychiczne przebiegają w optymalny sposób, harmonijnie, umożliwiają prawidłowe odbieranie zewnętrznej rzeczywistości, adekwatne i szybkie reagowanie na wszystkie bodźce, a także rozwiązywanie zarówno codziennych, jak i nieoczekiwanych zadań, stałe doskonalenie się i uzyskiwanie satysfakcji ze swoich czynności.

1. Jednostka aktywnie przystosowuje się i usiłuje spełnić oczekiwania swojego środowiska

2. Jednostka charakteryzuje się spójną osobowością, i zachowuje jej stabilną integrację, która nie zostaje naruszona mimo zmian zachowania, koniecznych do aktywnego przystosowania się.

3. Jednostka spostrzega świat i siebie niezlażenie od swoich osobistych potrzeb (określone granice własnego „Ja”).

Podobnie, według innej koncepcji, cechy które charakteryzują człowieka zdrowego psychicznie, to: przystosowanie do środowiska społecznego, dojrzałość psychiczna i prawidłowy rozwój psychiczny, poczucie zadowolenia i szczęścia, brak konflików i napięć, równowaga, harmonia i integracja funkcji psychicznych.

Notka Filipa: Najprościej mówiąc, zdrowie psychiczne, to brak zaburzeń psychicznych.

61. Podstawowe grupy zaburzeń psychicznych

Według Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Zaburzeń ICD-10, zaburzenia psychiczne dzielą się na 4 grupy:

1. Organiczne zaburzenia psychiczne (w wyniku uszkodzenia centralnego układu nerwowego, np: w chorobie Alzheimera, Picka, Creuzfelda-Jakoba, Prakinsona; lub w wyniku używania substancji psychoaktywnych, np. alkohol, opiaty, leki nasenne, kofeina, itp) UWAGA! Nie chodzi tu o same choroby, lecz o zaburzenia psychiczne powstałe na ich bazie.

2. Psychozy, inaczej choroby psychiczne (*shizofrenia, zaburzenia typu shizofreni, np paranoja; a także *zaburzenia nastroju, np depresja, mania, choroba afektywna dwubiegunowa)

3. -Zaburzenia nerwicowe (zaburzenia lękowe i fobie; nerwica natręctw; reakcja na ciężki stres i zaburzenia adaptacyjne, np PTSD; zaburzenia dysocjacyjne, np zaburzenia histeryczne, amnezja, trans, opętanie; zaburzenia psychosomatyczne, np hipochondria)

-Zespoły behawioralne (zaburzenia odżywiania się, np anoreksja, bulimia; zaburzenia snu; zaburzenia seksualne)

-Zaburzenia osobowości (np osobowość typu borderline, osobowość dysocjalna, chwiejna emocjonalnie) zaburzenia zachowania (np piromania, kleptomania, patologiczny hazard) i zaburzenia identyfikacji płciowej (transseksualizm; transwestytyzm) i preferencji płciowej (np fetyszyzm, pedofilia, ekshibicjonizm). UWAGA! Homoseksualizm NIE WYSTĘPUJE w klasyfikacji ICD-10 jako zaburzenie.

4. Zaburzenia wieku dziecięcego, okresu dorastania i zaburzenia rozwoju (upośledzenie umysłowe, zaburzenia rozwoju mowy i języka, ADHD)

Notka Filipa: Freud, a właściwie Melania Klein dokonała nieco wcześniej innego rozróżnienia, w którym udowadniała, że poszczególne grupy zaburzeń (psychozy, zaburzenia osobowości, nerwice) pojawiają się w wyniku zaburzeń konkretnego etapu rozwoju człowieka. Koncepcja ta jednak była niepełna, nie uwzględniała wielu jednostek chorobowych, a sama koncepcja psychoanalityczna wielokrotnie była podważana. Powyższa klasyfikacja ICD-10 stanowi najnowszy i najpełniejszy system klasyfikacji chorób i zaburzeń psychicznych. Z drugiej strony, klasyfikacja ICD-10 jedynie systematyzuje choroby i zaburzenia psychiczne, klasyfikuje je, a nie wyjaśnia ich przyczyn, jest klasyfikacją medyczną, wprzeciwieństwie do teorii psychoanalitycznej Melanii Klein, która stara się wyjaśnić pochodzenie chorób i zaburzeń

Notka Filipa: Dla lepszego zrozumienia tego zestawienia, można dokonać pewnego rozróżnienia. Możemy wyróżnić tak zwane „objawy” zaburzeniowe, które mogą występować tak w psychozach, jak w zaburzeniach osobowości czy nerwicach. Przykładowym objawem może być depresja. Depresja jako psychoza to po prostu depresja, ale może się pojawić coś takiego jak osobowość depresyjna, bądź nerwica depresyjna. Różnica polega na tym, że wyleczenie nerwicy, czy nawet zmiana osobowości depresyjnej jest dużo prostsze, niż leczenie psychozy. Tak samo będzie na przykład w przypadku autyzmu, bądź shizofreni. Często granica pomiędzy nerwicą czy zaburzeniem osobowości jest bardzo płynna, i właściwie pierwszym obowiązkiem psychoterapeuty na sesji, jest ustalenie czy dane objawy są przejawem psychozy, zaburzenia osobowości, czy nerwicy.

62. Przyczyny zaburzeń nerwicowych

Przyczyny powstawania zaburzeń nerwicowych są różne w zależności od przyjętej koncepcji psychologicznej:

1. Teoria psychoanalityczna: według psychoanalityków, źródłem objawów nerwicowych są stłumione nierozwiązane konflikty wewnątrzpsychiczne. Rozwiązywanie konfliktów utrudnia stosowanie niedojrzałych mechanizmów obronnych. Bardzo ważny, i często podkreślany, jest nieświadomy charakter tych konfliktów. Nerwica może być wynikiem nieskutecznej, stłumionej walki z lękiem.

2. Teoria uczenia się, i koncepcje poznawcze: Objawy zaburzeń nerwicowych to efekt wadliwych procesów uczenia się. Zgodnie z tą koncepcją, objawy nerwicowe to wyuczone reakcje pojawiajace się w określonych sytuacjach, na które zostały uwarunkowane.

3. Koncepcje psychologii humanistycznej: Zaburzenia świadomości, niewłaściwie ukształtowany obraz własnej osoby. Najważniejszym źródłem informacji o potrzebach jednostki, są jej osobiste doświadczenia. Mogą być jednak zniekształcane, gdy jednostka przyjmuje doświadczenia innych osób, jako swoje własne. Wfektem tego jest podejmowanie działań, które nie służą zaspokajaniu tego, czego osoba pragnie, czego naprawdę potrzebuje. Skutkuje to brakiem zadowolenia z własnych działań, frustracja, i lęk przed niechcianymi efektami własnych działań, a to prowadzi do objaów nerwicowych.

4. Teorie systemowe: Dotyczą nie wewnętrznych konfliktów jedostek, lecz niekorzystnych uwarunkowań społecznych, wadliwie funkcjonujących systemów, w których żyją jednostki. Można tu wyróżnić zaburzenia struktury rodziny, w tym zaburzenia komunikacji wewnątrz rodziny, czy zaburzenie norm regulujących funkcjonowanie systemów rodzinnych. Tak wadliwie funkcjonująca struktura rodziny nie zaspokaja podstawowych potrzeb: bezpieczeństwa, miłości, przynależności, co prowadzi do powstawania lęku, depresji lub innych obajów nerwicowych.

Niezależnie od przyjętej koncepcji, zaburzenia nerwicowe traktuje sę jako zaburznia psychiczne, któe łaczą w sobie symptomy psychiczne i somatyczne, bez stwierdzanych zmian organicznych. Nerwice to choroby reaktywne, które są reakcją na uraz psychiczny, którego pojęcie jest bardzo szerokie, od drobnych niepowodzeń życiowych po sytuacje traumatyczne.

63. Zespoły objawów nerwicowych: objawy nerwicy lękowej, natręctw, histerii

Nerwica lękowa:

Lęk fobiczny - izolowana postać lęku, dotyczy sytuacji lub przedmiotów, które nie są obiektywnie niebezpieczne (fobie społeczne, np strach przed byciem obserwowanym; fobie specyficzne, np arachnofobia, klaustrofobia)

Uogólnione zaburzenia lękowe - snujący się niepokój przez długi okres czasu, conajmniej 6 miesięcy (objawy: napięcie mięśniowe, zmęczenie, zła koncentracja, drażliwość, trudności z wywiązywaniem się z obowiązków społecznych, zaburzenia somatyczne)

Lęk paniczny - ostre napady paniki, krótkotrwałe (kilka minut) uczucie obawy, strachu, przerażenia. Przede wszystkim strach przed śmiercią.

Nerwica natręctw:

Przymus powtarzania (niezależnie od woli) obsesji (myśli) lub kompulsji (czynności), np mycie rąk

Histeria:

Inaczej zaburzenia dysocjacyjne, polega na zakłóceniach integacji tożsamości, pamięci lub świadomości.Niezdolność do kontrolowania własnego zachowania, myśli, emocji i działań.

64. Zespoły objawów nerwicowych: objawy nerwicy depresyjnej, neurastenii i psychastenii

Nerwica depresyjna:

Objawy: obniżenie nastroju, zaburzenia koncentracji uwagi, Emo

Neurastenia:

Objawy: Drażliwość, szybkie wyczerpywanie się, zniechęcienie, zmęczenie, brak sił

Psychastenia:

Objawy: Tendencja do długotrwałego i nużącego analizowania wydarzeń, dręczące wątpliwości, spore podobieństwo do nerwicy natręctw.

65. Zaburzenia osobowości: osobowość paranoiczna, schizoidalna, dyssocjalna

Osobowość paranoiczna - nadmierna wrażliwość na niepowodzenie i odrzucenie, podejrzliwość, nawracające podejrzenia dotyczące niewierności partnera, spiskowe teorie, tendencja do postrzegania wszędzie wrogości.

Osobowość schizoidalna - ograniczenie kontaktu z ludźmi, mała zdolność wyrażania uczuć, niski stopień empatia, preferencja do pozostawania w samotności, brak wrażliwości na normy i zwyczaje społeczne.

Osobowość dyssocjalna (antyspołeczna) - nie liczenie się z normami społecznymi, uczuciami innych osób, lekceważenie norm, zobowiązań, trudność z utrzymaniem stałych związków, latwość reagowania agresją, zachowania gwłatowne, obniżony poziom lęku, brak poczucia winy (gangsterzy i subkultutra więzienna)

66. Zaburzenia osobowości: osobowość anankastyczna, histeryczna, chwiejna, lękliwa, zależna

Osobowość anankastyczna: obsesyjno - kompulsywna, nadmierna dokładność, skrupulatność, pedanteria, pojawianie się natarczywych myśli i impulsów, duże podobieństwo do nerwicy natręctw

Osobowość histeryczna (histrioniczna) - nadmierna ekspresja emocji, dramatyzowanie, teatralność, łatwość ulegania wpływom, płytka i chwiejna uczuciowość, zwracanie na siebie uwagi.

Osobowość chwiejna emocjonalnie - niestabilność emocjonalna, wybuchy gwałtownego gniewu, gwałtownych zachowań, zwłasza w sytuacjach krytyki ich działań.

Osobowość lękliwa - ciągłe poczucie lęku i niepokoju, poczucie niższości do innych ludzi. Poczucie społecznego nieprzystosowania.

Osobowość zależna - nieumiejętność podejmowania decyzji, nadmierna zależność od innych osób, postrzeganie siebie jako osoby bezradnej, niekompetentnej i bezsilnej.

67. Zaburzenia identyfikacji płciowej i preferencji seksualnych

Zaburzenia identyfikacji płciowej:

- Transseksualizm - pragnienie bycia uznanym za osobę płci przeciwnej, chęć poddania się leczeniu w celu uzyskania płci preferowanej

- Transwestytyzm - ubieranie się w stroje płci przeciwnej, czemu towarzyszy podniecenie seksualne, nie występuje pragnienie trwałej zmiany płci.

Zaburzenia preferencji seksualnej, inaczej dewiacje, aberracja zachowań seksualnych (przykłady):

Fetyszyzm - upodobanie do posiadania pewnych przedmiotów, na przykład garderoby, do uzyskania satysfakcji bądź pobudzenia seksualnego.

Pedofilia - zainteresowania seksualne osoby dorosłej kierowane do dzieci

Ekshibicjonizm - upodobanie do publicznego obnażania się, czemu towarzyszy pobudzenie seksualne

Sadomasochizm - aktywność seksualna w której dochodzi do zadawania bólu bądź upokorzenia.

68. Zaburzenia nastroju (afektywne): depresja, mania, zaburzenia dwubiegunowe

Charakteryzują się patologicznymi zmianami nastroju, napędu psychoruchowego, emocji, i regulacji rytmów biologicznych.

Depresja - może być epizodyczna (jednorazowo w życiu) bądź nawracająca, charakteryzuje się obniżeniem nastroju, obniżeniem odczuwania przyjemności, zaburzenia snu, koncentracji, uczucie zmęczenia, zmniejszenie aktywności psychoruchowej, zaburzenia łaknieni. Depresja może mieć różne stopnie intensywności (epizod, łagodny, umiarkowany, ciężki, samobójstwo).

Mania - może być epizodyczna (jednorazowo w życiu) bądź nawracająca, charakteryuje się podwyższeniem nastroju, wzmożona aktywność lub niepokój fizyczny, wzmożona rozmowność, zmniejszona potrzeba snu, mało odpowiedzialne zachowania, zwiększona energia seksualna.

Zaburzenie afektywne dwubiegunowe - Nawroty epizodów chorobowych naprzemiennie, raz mania, raz depresja.

69. Główne rodzaje i objawy psychoz schizofrenicznych

Rodzaje shizofreni:

1. Shizofrenia paranoidalna . Objawy: urojenia, omamy. Uczuciowość mniej spłycona niż w innych shizofreniach, często nieuzasadniona drażliwość, nieoczekiwane wybuchy gniewu, lękliwości i podejrzliwości

2. Shizofrenia hebefreniczna. Objawy: znaczne spłycenie lub pustka afektywna i/lub wyraźnie niedostosowanie się afektu, zachowania raczej bezcelowe i niepowiązane, niż ukierunkowane celowo, zaburzenia myślowe, chaotyczne i niepowiązane wypowiedzi. Dużo rzadziej omamy bądź urojenia. W zachowaniu: chichotanie, nieadekwatne grymasy twarzy, zachowania pozbawione celowości.

3. Shizofrenia katatoniczna. Objawy: przede wszystkim różne zaburzenia psychomototryczne, np osłupienie (znaczy spadek rekatywności na bodźce), pobudzenie (bezcelowa aktywność ruchowa), zastyganie (dobrowolne przyjmowanie i utrzymywanie często dziwacznych pozycji), negatywizm (nieumotywowany opór wobec wszelkich poleceń, w szczególności dotyczących ruchu), sztywność, giętkość woskowa (utrzymywanie pozycji nadanych z zewnątrz), automatyzm nakazowy (automatyczne poddawanie się poleceniom)

4. Shizofrenia rezydualna. Objawy: wpierw urojenia i omamy, a następnie objawy negatywne (spowolnienie psychicznoruchowe, spłycenie afektu, bierność lub brak inicjatywy)

5. Shizofrenia prosta. Objawy: podobna do rezydualnej, lecz bez urojeń i omamów, utrata napędu i zainteresowań, bezcelowość i bezczynność, które się coraz bardziej pogłębiają.

Możemy jeszcze wyróżnić shizofrenię niezróżnicowaną, która nie charakteryzuje się żadnymi powyższymi objawami, bądź objawów jest tyle, że można ją przyrównać do kilku rodzajow shizofreni.

70. Psychologia humanistyczna- podstawowe pojęcia A. Maslowa

- zasada holizmu- traktowanie ciała i psychiki, jak też organizmu i środowiska jako zorganizowanej całości. Więcej: pyt. 11.

- pojęcie natury ludzkiej- przekonanie o pozytywnych możliwościach człowieka, które powinno się urzeczywistniać. Naturę można ujawnić nie za pomocą eksperymentu, ale metodami klinicznymi, ponieważ nie manipulują człowiekiem ani go nie kontrolują. Więcej: pyt.12.

- samoaktualizacja- fundamentalna tendencja organizmu do samo urzeczywistnienia jego potencjalnych możliwości; wyraża się w przechodzeniu od prostoty do złożoności (np. w postrzeganiu siebie), od zależności do niezależności (od innych), od sztywności (fiksacji) do swobody ekspresji. Więcej: patrz pyt.12.

- hierarchia potrzeb- podział na 5 klas: fizjologiczne (pragnienie, głód), bezpieczeństwa (zniwelowanie poczucia zagrożenia, strachu), przynależności i miłości (uczuciowe związki z innymi osobami), szacunku i samoakceptacji (dominacja, uznanie, wzrost zaufania do siebie) oraz samoaktualizacji. Przejść na wyższy etap można tylko wtedy, gdy zaspokoi się potrzeby niższego rzędu. Maslow podzielił je również na potrzeby niedoboru- podstawowe (od fizjologicznych do szacunku i samoakceptacji) i wzrostu (metapotrzeby)- samoaktualizacja. Patrz: pyt. 11 i 12

- potrzeby wzrostu- działają na zasadzie „im więcej, tym lepiej”; dostarczają pozytywnych emocji i przyjemnych napięć; realizacja jest względnie niezależna od otoczenia; koncentrują osobę na przedmiocie potrzeby- może przekroczyć „ego”; realizacja zapewnia zdrowie fizyczne i psychiczne- sprawność, sen, apetyt, szczęście

- potrzeby niedoboru- zaspokajanie powoduje chwilowy spadek napięcia i tymczasowy zanik potrzeby; napięcia z nimi związane nie są przyjemne; realizacja tych potrzeb zależy od innych ludzi, ich wolnej woli, nagród czy kar; koncentrują się na potrzebie i na jednostce; ich zaspokajanie tylko zapobiega chorobom.

J. Strelau (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki, t. 2

71. Hipokrates , Galen ,początki nauki o temperamencie

Była to pierwsza typologia temperamentu. Hipokrates wyodrębnił cztery soki (humory) organizmu , krew, flegmę, dwojakiego rodzaju żółć (żółtą i czerwoną), a 600 lat później grecki lekarz Galen wykorzystując tę myśl stworzył pierwszą typologię temperamentu.

Sangwinik (krew) to osoba o optymistycznym podejściu do życia, otwarta na relacje interpersonalne, towarzyska, beztroska, emocjonalna i spontaniczna, ma duże poczucie humoru, potrafi przyciągać do siebie ludzi. Tryska energią i entuzjazmem

Choleryk (żółć) przeciwieństwo flegmatyka, typ pobudliwy, przejawiający tendencje do ciągłego niezadowolenia i agresji. impulsywnością i silnymi, szybko powstającymi reakcjami uczuciowymi oraz wolą odznaczającą się wielką mocą i uporem. Cholerycy bywają uparci, a ich reakcje na bodźce są szybkie i często nieprzemyślane, bywają też zakompleksieni. Często żałują wypowiedzianych słów.

Melancholik (czarna żółć) człowiek o usposobieniu spokojnym, biernym, łagodny pod względem uczuciowym, o wolno powstających reakcjach. Smutek, depresja

Flegmatyk (flegma) mało pobudliwy, lecz wytrwały i konsekwentny w działaniu, ktoś powolny, spokojny; osoba charakteryzująca się niską pobudliwością i apatią

73. Główne właściwości ośrodkowego układu nerwowego według I. Pawłowa jako zmienna temperamentu

I. Pawłow podzielił temperament ze względu na układ nerwowy. Wyróżnił on dwa rodzaje słaby (melancholicy) i silny, który dodatkowo podzielił na niezrównoważony (cholerycy) i zrównoważony składający się z ruchliwego (sangwinik) i powolnego (flegmatyk)

A tak wygląda w postaci wykresu



Układ nerwowy

słaby silny



(melancholik)



niezrównoważony zrównoważony

(choleryk) ruchliwy powolny

(sangwinik) (flegmatyk)

74. Teoria poszukiwania doznań Marvina Zuckermana

W czasie badań nad deprywacją sensoryczną wysnuł on wniosek, że pod względem odporności na nią istnieją jaskrawe różnice indywidualne. Istnieją indywidualne różnice w optymalnym poziomie stymulacji. Osiągniecie tego poziomu jest warunkiem pozytywnego stanu emocjonalnego. Na różnice wpływają czynniki sytuacyjne i konstytucjonalne (to drugie- reaktywność ośrodkowego i autonomicznego układu nerwowego- decydują o względnie stałych różnicach indywidualnych w zapotrzebowaniu na stymulację.

Reakcja na stymulację jest uzależniona od naszego doświadczenia.

Poszukiwanie doznań to cecha (temperamentu) zdefiniowana przez poszukiwanie zróżnicowanych, nowych, złożonych i intensywnych wrażeń i doświadczeń oraz gotowość do podejmowania ryzyka fizycznego, społecznego, finansowego i prawnego w celu dostarczenia sobie tego typu doświadczeń.

Cecha ta nie jest jednorodna- dzieli się na 4 czynniki:

- poszukiwanie grozy i przygód (skoki na bungee bez bungee, sporty extremalne itp.)

- poszukiwanie przeżyć (nonkonformizm w życiu, nieplanowane podróże, narkotyki)

- rozhamowanie (odprężenie w hulaszczym trybie życia, sekso-narko-alko-hazardowe loty)

- podatność na nudę (reakcja niepokojem na monotonię)

2 kwestionariusze do badania tych cech: Skala Poszukiwania Doznań (SSS) wersje IV i V- badają te 4 cechy w 4 skalach. Obciążone są specyficznością kultury amerykańskiej, także trudno je adaptować gdzie indziej.

Biologiczne podłoże poszukiwania doznań leży w pętli kora- układ siatkowaty. Chronicznie niski poziom aktywacji tych ośrodków nerwowych u tych, którzy potrzebują silnej stymulacji i vice versa.

Dopamina w układzie limnicznym wzmacnia te działania, enzym MAO ( oksydaza monoaminowa), zmniejsza ilość dopaminy i redukuje te tendencje. Wpływ na różnice ma też czynnik dziedziczny. Tendencja do poszukiwania ryzyka wiąże się z temperamentem.

Optymalny poziom pobudzenia (CSA) - w każdym organizmie inny, dlatego jak ktoś jest poniżej niego to poszukuje stymulacji i odwrotnie.

Z czasem większość wydarzeń staje się mniej stymulująca i motywuje do poszukiwania wyższego poziomu pobudzenia i bardziej ekscytujących bodźców. Ludzie w większym stopniu poszukujący doznań są bardziej podatni na popadanie w nałogi.

Krytyka: Nie wziął pod uwagę roli środowiska, zwłaszcza kontekstu społecznego genezy tego zjawiska i jego składników.

75. Czynnikowy model inteligencji

POJECIE INTELIGENCJI

W. Stern -adaptacyjne.

• ogólna zdolność adaptacji do nowych warunków i do wykonywania nowych zadań

+ iloraz inteligencji

ZDOLNOŚĆ -potencjalne możliwości, możliwości rzeczywiste lub poziom wykonania czynności

Tiepłow + psych. Rosyjscy - efektywność działania

• właściwość psychiczna, która przejawia się we względnie stałej, charakterystycznej dla jednostki efektywności wykonywania zadań.

Ferguson - zdolność uczenia się

• nabyty przez jednostkę repertuar zgeneralizowanych technik uczenia sie

Piaget- zdolność rozwiązywania problemów

Hebb -inteligencja A i B

=> wrodzony potencjał (inteligencja A -geny) i jego zrealizowanie w konfrontacji z rzeczywistościa (inteligencja B). A wyznacza górny poziom inteligencji.

Vernon - inteligencja C, przejawiająca tylko część inlet. A czy B, możliwa do zbadania.

Wg J. Strelaua. - eklektyczna definicja

Inteligencja, to zdolność przystosowania się do nowych okoliczności dzięki dostrzeganiu abstrakcyjnych relacji, korzystaniu z doświadczeń i kontroli nad własnymi procesami poznawczymi

[Ja ktoś chce pełniej dobrze opracowana INTELIGENCJA na: http://310.webpark.pl/inteligencja.htm]

Inteligencja wynika z kilku zdolności i zależności miedzy nimi. Badane były metodą analizy czynnikowej. Spearman i Cattell przedstawiają hierarchiczną teorię czynnikową, w której jeden element jest nadrzędny i uczestniczy we wszystkich zadaniach. Drugi model zakłada równorzędność czynników.

1. Spearman -`teoria dwuczynnikowa'

Wyodrębnia: 1. naczelna zdolność intelektualną [`energia mentalna'].- czynnik g

2. zdolności specjalne - czynniki s

=> do wykonania zadania użyty jest zawsze cz. g i jakiś cz. s

=> dla każdego zadania lub czynności umysłowej można określić proporcję udziału (nasycenie) czynnika g i czynnika s. - pokazuje czy zadanie mierzy inteligencje ogólna czy specyficzne zdolności

Cattell - Inteligencja płynna i skrystalizowana

• inteligencja plynna Gf -niezależna od doświadczenia, nie wyuczona

- dostrzeganie relacji i wykonanie operacji na symbolach bez znajomości ich znaczenia, myślenie inukcyjne

• inteligencja skrystlizowana Gc- wynik uczenia się, nakładający się na intel. plynna- dysponowanie wiedzą i umiejętnościami w kontekcie kulturowym.

Ponadto

• zdolność wyobrażeniowa

• szybkość umysłowa

• ogólna płynność [ w przywoływaniu z pamięci i kreowaniu]

• sprawność percepcji wzrokowej

• sprawność percepcji słuchowej

Inteligencja płynna jest utożsamiana z inteligencją ogólna g Spearmana.

2. Modele czynników równorzędnych

J.P. Guilford -każdą zdolność można opisać, odwołując się do trzech wymiarów: operacji, treści (materiału) i wytworu.

=> Każde zachowanie inteligentne wyraża się zawsze w operacjach umysłowych, które są wykonywane na określonym materiale (treści) i prowadzą do określonego wytworu.

76. Biologiczna koncepcja inteligencji

Podłoża inteligencji upatruje się obecnie w trzech źródłach:

szybkości neuronalnej, sprawności układu nerwowego i wielkości mózgu.

Inteligencja to szybkość reakcji, odporność na błędy, ekonomiczne wykorzystanie energii.

1. Szybkość neuronalna - inteligencja jest skutkiem szybkości reakcji mentalnej. Znaczy to, że im wyższy jest poziom inteligencji u danej osoby, tym krócej trwa u niej proces mentalny zaangażowany w wypracowanie pożądanego sposobu reagowania.

Jednak szybkość neuronalna nie jest jedynym spośród czynników wpływających na inteligencję

2. Jakość mózgu, której przejawami są:

• odporność układu nerwowego na zakłócenia

- regularność reakcji, niezawodność czyli brak błędów

• energetyczna wydajność mózgu - wyższą energetyczną wydajnością u osób inteligentniejszych (mniejsze zużycie energii czyli lepsza strategia rozwiązywania zadań)

3. Wielkość mózgu

Istnieje pozytywna korelacja (ok. 0,40) między pojemnością czaszki, (która ma odzwierciedlać stopień złożoności budowy mózgu) a ilorazem inteligencji, niezależnie od rasy i płci. Zależność ta dotyczy inteligencji ogólnej.

Zdeterminowanie inteligencji.

Badania nad bliźniętami mono i dyzygotycznymi wychowanymi osobno i razem wykazały, ze inteligencja jest w dużej mierze dziedziczna (duże podobieństwo bliźniąt MZ-te same geny- wychowanych oddzielnie), ale podlega wpływowi czynnika środowiskowego (większe podobieństwo u rodzeństwa wychowanego razem w porównaniu z wychowanym osobno).

77. Poznawcza koncepcja inteligencji Stenberga

Ogólnie poznawcze koncepcje badają inteligencje na podstawie procesów poznawczych (pamięć, uwaga)

Sternberg - wyznacza komponenty procesu poznawczego czyli procesu intelektualnego.

Na tej podstawie stwierdza różnice indywidualne, które wiążą się z szybkością wykonania, choć inteligentni na niektórych etapach są wolniejsi od nieinteligentnych. Różnice indywidualne:

Liczba i rodzaj składników, reguła ich zestawienia w proces poznawczy, kolejność składników, reguła kończenia aktywności składników, czas i poprawność działania składników oraz rodzaj reprezentacji poznawczej, na której działają składniki.

Triadowa teoria inteligencji -najpopularniejsza dzis, inteligencja powiązana jest z szybkim automatyzowaniem procesów poznawczych czyli wykonaniem czynności plynnie, bez wysilku bez swiadomej kontoli.

Inteligencja nie tyle przejawia sie w obliczu nowej sytuacji(choc pozwala na skuteczniejsze działanie), co w jej przyswojeniu i ponownym doświadczaniu.

Prowadził badania nad pamięcią krótkotrwałą, które wykazały, że inteligentni kojarzą szybciej i w związku z tym

Składają sie na nią trzy subteorie:

a. Komponentowa - inteligencja to wewnętrzny proces poznawczy w oparciu działanie składników:

• wykonawcze -rozumowe wykonanie(rozumowanie przez analogie)

• Komponenty nabywania wiedzy - przyswajanie informacji I tworzenie zestawow informacyjnych.

• Metakomponenty - kontrola procesu, swiadome planowanie , nabycie doświadczenia.

b. Doświdczeniowa - funkcjonowanie trzech grup składników do wykonania nowego doświadczenia

O inteligencji świadczą:

• Skuteczność działania w sytuacjach nowych

• Tempo automatyzowania czynności poznawczych.

c. Kontektualna -w relacji do kontekstu społecznego i praktycznego.

78. Główne cechy wyobrażeń - odróżnienie od spostrzeżeń i halucynacji.

1.

Def. Percepcji za Philipem Zimbardo:

Percepcja jest porządkującą zasadą, która nadaje spójność kalejdoskopowemu wejściu sensorycznemu i sensowną jedność odrębnym elementom, umożliwiając zorganizowanie i ukierunkowanie naszego zachowania. Bez tych organizujących elementów percepcyjnych nie widzielibyśmy przedmiotów, przestrzeni, zdarzeń, ruchu, ludzi czy relacji, lecz dryfowalibyśmy przez świat bezsensownych, przypadkowych wrażeń.

W jednej chwili do mózgu dociera 1000000 impulsów wejściowych, pochodzących ze źródeł światła. W tym samym czasie przetwarzamy wejścia dotyczące dźwięków, temperatury, smaków, zapachów, sygnałów od naszego ciała, potrzeb fizjologicznych, oczekiwań, wydarzeń, doświadczeń (dooość! ;]) itd. Te informacje są analizowane, organizowane i integrowane - aby mogła nastąpić reakcja. Spostrzeganie - jest jednak czymś więcej niż jedynie przetwarzaniem fizycznych impulsów bodźców w energię impulsów nerwowych i z powrotem - która może oddziaływać na otoczenie.

Pierwsze stadium procesu - wrażenie - podstawowa recepcja bodźców. Dalsze stadia - odrzucanie większości informacji, selektywne organizowanie, interpretacja i kierowanie uwagi na nowe bodźce. Jak widać - bardzo złożony proces.

Spostrzeżenie (doświadczenie fenomenologiczne) - to jak dana rzecz przedstawia się obserwatorowi. Spostrzeżenia ocenia się jako prawdziwe, gdy dane spostrzeżenie jest zgodne z innymi wskaźnikami tych cech danego obiektu, które można mierzyć i weryfikować zależnie.

Absolutyzm fenomenologiczny - poczucie pewności w odniesieniu do poprawności swoich spostrzeżeń. Założenie że inni obserwatorzy postrzegają tą sytuację w ten sam sposób.

Skąd zatem złudzenia i oszustwa percepcji?

Siatkówka oka jest powierzchnią dwuwymiarową, przesyła zatem układy dwuwymiarowe reprezentujące świat trójwymiarowy.

Percepcja jest pośrednim procesem wyciągania wniosków o wejściu bodźcowym, jest efektem odrzucenia, uporządkowania informacji itd., a nie bezpośrednim wglądem w naturę rzeczy.

2.

Halucynacje - zaburzenia spostrzegania definiowane jako fałszywe doświadczenia zmysłowe, patologiczne postrzeganie przedmiotów, które w rzeczywistości nie znajdują się w polu percepcji jednostki (lub w ogóle nie istnieją), któremu towarzyszy silne przekonanie o realności doznań i rzutowanie (projekcja) ich na zewnątrz.

Wyróżnia się omamy elementarne (obejmują takie wrażenia jak pojedyncze błyski, migotanie, niezróżnicowane pojedyncze dźwięki), proste (spostrzeżenia dotyczące tylko jednego zmysłu) i złożone (angażujące więcej niż jeden zmysł).

Mogą dotyczyć wszelkich zmysłów, wobec tego można wyróżnić halucynacje wzrokowe, słuchowe (w tym imperatywne - zawierające nakazy, zakazy, polecenia), smakowe, czucia ustrojowego, węchowe oraz dotykowe. Jakikolwiek realny bodziec zewnętrzny (np. dotknięcie) natychmiast przerywa stan halucynacji. W schizofrenii najczęstsze są halucynacje słuchowe.

79. Co było pierwsze: poznanie czy emocje? - trzy stanowiska.

1. Pierwotność poznania względem emocji.

Frijda (1986), Lazarus (1982) - U podstaw emocji, leży rozpoznanie przez podmiot określonego zdarzenia, jako znaczącego z punktu widzenia jego własnych interesów i celów.

Różne oceny - różne emocje.

Koncepcja B. Weinera (1980) w zjawiskach społecznych: Kluczowa rola kontrolowalności - atrybucja przyczyny postrzeganego zjawiska, wpływa na kształt pojawiającej się emocji.

Przykład:

Osoba leżąca na ulicy:

1. ćpun, pijak - pojawia się pogarda/ złość - brak pomocy

2. osoba pobita, poszkodowana, chora - współczucie - chęć udzielenia pomocy

ergo: poznanie poprzedza emocje

2. Poznanie i emocje - dwa niezależne systemy.

Caroll Izard (1972) - z ewolucyjnego punktu widzenia poprzednie stanowisko jest nieprawdopodobne. Sprawny szybko działający aparat emocji gwarantuje zwierzętom błyskawiczną reakcję i działanie - przeżycie (argument na pierwszeństwo emocji). Inny przykład: nieuzasadnione lęki i niepokoje nie muszą być następstwem sygnałów poznawczych, brak przedmiotu emocji. Procesy poznawcze i emocjonalne mogą przebiegać niezależnie od siebie.

R. Plutchnik (1994) - emocje pojawiające się we wczesnym rozwoju ontogenetycznym, nie mają podstaw poznawczych, a jedynie komunikują otoczeniu brak zaspokojenia określonych potrzeb (np. głodny - wrzeszczący bachor;]) - charakter wrodzony i typowy dla gatunku.

Efekt ekspozycji - zjawisko polegające na zmianie oceny obiektu przez wzrost częstości z nim kontaktu - argument na rzecz niezależności poznania i emocji: powtarzany bodziec zaczyna być preferowany przez podmiot (Zajonc 1968). Mechanizmy poznawcze związane z zapamiętywaniem bodźca i rozpoznawaniem go jako bezpiecznego, nie mogą leżeć u podstaw jego emocjonalnej oceny. Siła efektu ekspozycji jest większa gdy bodźce eksponowane są podprogowo.

3. Pierwszeństwo emocji przed poznaniem.

Zajonc (1980) - emocja wyprzedza poznanie w ontogenezie i filogenezie (znów przykład zwierzęcia, które dzięki szybkiej reakcji emocjonalnej zachowuje życie w niebezpiecznej sytuacji).

Niektóre nastroje mogą być pozbawione treści emocjonalnych.

Przykład Zajonca: Spotykamy człowieka i nie potrafimy sobie przypomnieć kto to jest, choć wiemy że go znamy - pojawia się reakcja emocjonalna - np. sympatia lub antypatia.

Cecha afektywna bodźca (zły-dobry) jest przetwarzana szybciej i łatwiej niż jego obiektywne cechy nieafektywne.

Eksperyment (Murphy i Zajonc -1994) - paradygmat torowania (priming):

Przed pokazaniem właściwego bodźca, pokazuje się bodziec torujący (prime). Prezentacja pierwszego bodźca torującego wpływa na percepcję drugiego bodźca, więc poznanie drugiego bodźca nie wpływa ostatecznie na pojawienie się emocji, która jest warunkowana poprzednim.

80.Atrybucja jako wnioskowanie cechach i przyczynach (typy i błędy atrybucji)

Atrybucja określenie sposobu, w jakim ludzie wyjaśniają przyczyny tak swojego jak i zachowania innych ludzi

wyróżniamy 2 typy atrybucji wg Fritz Heider:

zewnętrzne- wnioskowanie że jakaś osoba zachowała się w określony sposób ze względu na właściwości sytuacji, w której się znalazła, zakłada się tu że w tej sytuacji większość ludzi zareagowałoby podobnie (gdy nie ma intencji wykonawcy)

wewnętrzne- wnioskowanie że jakaś osoba zachowała się w określony sposób zarówno ze względu na swoje właściwości jaki i postawy, charakter czy osobowość (gdy wykonawca ma intencje do działania)

błędy atrybucji:

podstawowy błąd atrybucji (wg Heidera): tendencja do przeceniania czynników wewnętrznych przynależnych do dyspozycji, a nie docenienie roli sytuacji

przyczyny:

-wyrazistość spostrzeżeniowa: informacja która skupia naszą uwagę; ludzie są skłonni przeceniać przyczynową rolę informacji, która jest wyrazista, spostrzeżeniowa

-rola kultury: w zachodnich kulturach podczas wyjaśniania, odwołują się do dyspozycji. Zjawisko to nie występuje w kulturach gdzie kładzie się mniejszy nacisk na swobodę i autonomie jednostki

różnica między aktorem (osoba, której zachowanie staramy się wyjaśnić) a obserwatorem:

tendencja do spostrzegania zachowań innych ludzi jako następstwa ich dyspozycji, podczas gdy swoje własne zachowania tłumaczy się wpływem czynników sytuacyjnych

przyczyna:

-rola wyrazistości spostrzeżeniowej

-dostępność informacji

atrybucja w sprawie ego: wyjaśnienia, które przypisują sukcesy czynnikom wewnętrznym zależy od dyspozycji, za niepowodzenia zaś obwiniają czynniki zewnętrzne należące do sytuacji

przyczyny:

-różnica w dostępności informacji

-potrzeba wsparcia samooceny

atrybucja obronna: wyjaśnienie zachowań, które pozwoli tłumić świadomość tego, że się jest śmiertelnym i podatnym na zranienia

rodzaje:

-nierealistyczny optymizm: przeświadczenie ludzi że rzeczy dobre przydarzą się raczej im niż ich partnerom, a złe spotykają raczej innych niż ich samych

-wiara w sprawiedliwy świat: założenie że zło dotyka złych ludzi, a dobro spotyka dobrych

Pytania 81,82,83 :

• Na ogół przyjmuje się istnienie następujących faz człowieka :

• Okres płodowy rozwojowy

• Okres embrionalny

• Poczęcie

• Niemowlęctwo (1 rok życia)

• Wczesne dzieciństwo (2 i 3 rok życia)

• Średnie dzieciństwo (od 4 do 6 roku życia)

• Późne dzieciństwo: Młodszy wiek szkolny (od 7 do 10 lub 12 roku życia)

• Okres dojrzewania, (14-18 lat)

• Wczesna dorosłość (18-25 lat)

• Dorosłość (25-60 lat)

• Starość (+60 lat)

• Śmierć

Pytanie 81 :

Okres dzieciństwa : Wczesne dzieciństwo (2 i 3 rok życia) W okresie tym zaznaczają się intensywne zmiany w sferze percepcji. Małe dziecko nabywa wiele sprawności motorycznych, rozwija się jego kompetencja komunikacyjna, nabiera zaufania do swoich opiekunów i siebie samego: swoich zmysłów i zdolności radzenia sobie pod nieobecność opiekunów.

Średnie dzieciństwo (od 4 do 6 roku życia) W okresie średniego dzieciństwa tempo wzrostu i rozwoju fizycznego jest raczej powolne. Dzieci rozwijają swoje zdolności motoryczne. Po ukończeniu 6 lat większość jest zdolna do uczestniczenia w różnych formach aktywności, które wymagają angażowania dużych grup mięśniowych i udoskonalonej koordynacji ruchowej. Dziecko jest w stanie angażować się w różne formy aktywności i posiada stopień zaufania do samego siebie. Myślenie jest oparte raczej na bezpośrednich spostrzeżeniach niż na czynnościach umysłowych. W kwestii porozumiewawczej, rozumienie znaczeń słów abstrakcyjnych oraz wzajemnych powiązań pomiędzy pewnymi słowami zwykle pozostaje dla dzieci nieuchwytne. W wieku szkolnym następuje znaczny rozwój ról związanych z płcią, w dużej mierze z powodu wzrastającej dojrzałości poznawczej i społecznej. Jest to też okres, podczas którego emocje staj się bardziej specyficzne i wyrafinowane. Jest to widoczne w odniesieniu do takich emocji jak strach i lęk, złość i agresja, szczęście i humor oraz miłość. W trakcie lat szkolnych następuje znaczny rozwój moralny. Rodzina i grupa rówieśnicza są ważnymi czynnikami socjalizacji.

Późny okres dzieciństwa - (dziewczęta 7-10, chłopcy 7-12 lat), w okresie wczesnoszkolnym, w miejsce zabawy wchodzi stopniowo nauka. Następuje szybki rozwój mowy, pamięci, która staje się trwała. Kształtuje się umiejętność myślenia logiczno - abstrakcyjnego i rozwija się wiedza o świecie. W tym okresie dziecko staje się częścią grupy formalnej, jaką jest szkolna klasa. Pod wpływem rówieśników, rodziców, nauczycieli przedszkola i apoczątkowego następuje socjalizacja. Dziecko uczy się uczestnictwa w życiu zbiorowym i przygotowuje się do samodzielnego odgrywania ról społecznych, oraz rozmaitych zabaw i gier wspomagający rozwój dziecka.

Pytanie 82 :

Problemy okresy dorastania :

Większość zachowań problemowych ujawniających się w czasie dorastania wypływa z frustracji potrzeb psychicznych, nieumiejętności poradzenia sobie z trudnościami życiowymi oraz z trudności w realizacji celów życiowych. Nastolatek kłamie, bo jest to sposób na uniknięcie odpowiedzialności bądź uzyskanie zwolnienia z wypełnienia obowiązku. Często kłamstwo bywa środkiem do osiągnięcia pożądanego celu lub ochrony własnej prywatności przed dorosłymi. Fascynacja niektórymi gatunkami muzyki przekazującej negatywne treści (gloryfikowanie narkotyków, alkoholu, eksponowanie okultyzmu, sadyzmu, przemocy, itp.) często jest przejawem buntu wobec norm i autorytetów. Przynależność do destruktywnych grup wiąże się z obietnicą zaspokojenia potrzeb miłości, akceptacji, zrozumienia, samodzielności a jednocześnie oparcia i przynależności do grupy.

W życiu każdego człowieka bardzo ważna jest potrzeba sukcesu. Nastolatek w roli ucznia rzadko ma okazję, aby ją zaspokoić. Szkoła wspomaga w tym zakresie tylko najzdolniejszych, a uczniowie tzw. przeciętni, stanowiący znakomitą większość oraz przejawiający trudności muszą szukać poza szkołą zaspokojenia tej potrzeby. Najczęściej towarzyszą temu coraz trudniejsze relacje z rodzicami. Adolescent szukając więc grupy, która go zaakceptuje takim, jakim jest, popada w destrukcyjne środowisko, podejmuje zachowania ryzykowne.
Dorastaniu często towarzyszy niezrównoważenie emocjonalne, manifestowane nadmierną pobudliwością. Złe humory, drażliwość, wybuchy złości oraz agresja, szczególnie w przypadku chłopców, dają się we znaki otoczeniu nastolatka.

Dysfunkcyjne zachowania dorastających można ująć w następujące kategorie (Z. Gaś, 1995):

• poznawczo-emocjonalną, zawierającą: niską samoocenę, impulsywność, negatywne postawy wobec szkoły, niski rozwój poznawczy i niskie aspiracje w zakresie poziomu wykształcenia;

• behawioralną, obejmującą: łamanie dyscypliny szkolnej, zachowania przestępcze, zachowania aspołeczne, używanie środków odurzających;

• sieci społecznej dotyczącą: uwikłania w zachowania dysfunkcyjne oraz różne formy dezorganizacji życia rodzinnego.

Powyższe zachowania młodzież podejmuje na skutek stresu, presji rówieśniczej oraz braków w zakresie umiejętności porozumiewania się, rozwiązywania problemów i adekwatnej samooceny.

Osiąganiu dojrzałości towarzyszą liczne problemy, sytuacje przysparzające kłopotów. Skutki błędów wychowawczych popełnionych przez rodziców we wcześniejszych fazach rozwoju ujawniają się niekiedy dopiero w okresie adolescencji, czyniąc ten czas jeszcze trudniejszym. Rodzice są odpowiedzialni za ustalenie reguł i zasad obowiązujących w rodzinie - to rodzina uczy kontaktów społecznych, nawiązywania więzi z innymi oraz radzenia sobie w sytuacjach trudnych. Jak młody człowiek poradzi sobie z przejściem z dzieciństwa w dorosłość zależy od przygotowania dziecka do pełnienia ról społecznych, wpojenia wartości, szacunku dla obyczajów i tradycji obowiązujących w danej kulturze oraz uczenia się komunikowania z innymi ludźmi. Zdarza się nierzadko tak, że nie sposób uniknąć trudności wychowawczych towarzyszących dorastaniu, gdyż nastolatek przejawia skłonność do buntu i eksperymentowania. Niezwykle ważne jest więc zastosowanie pozytywnych bodźców wychowawczych oraz zapobieganie niepożądanym zachowaniom zanim staną się one faktem. Wskazanie nastolatkowi różnic pomiędzy zmyśleniem a rzeczywistością, uświadomienie znaczenia uczciwej postawy zarówno w życiu rodzinnym jak i społecznym pomoże mu rozwiązywać sytuacje trudne bez posługiwania się kłamstwem. Wyrobienie w dziecku krytycyzmu wobec brutalnych przekazów i treści uchroni je przed destruktywnymi zachowaniami. Zdolność korygowania własnego postępowania nie bierze się z niczego, ani nie pojawia się nagle. W procesie nabywania samokontroli dziecko potrzebuje rodzicielskiego wsparcia i przewodnictwa .

Pytanie 83 :

Okres dorosłości cechuje się względną stabilizacją. W przejściu z okresu dorastania do dojrzałości konkretyzuje się plan życiowy, który korygowany jest w zetknięciu z samodzielnym życiem oraz zdobywaniu doświadczeń życiowych. Człowiek zastanawia się nad sensem życia.

Rozróżniamy trzy fazy życia dorosłego człowieka.
W pierwszej i drugiej fazie dorosły człowiek realizuje swój plan życiowy. Okres ten cechuje zwiększony wysiłek, ogólna koncentracja, ukierunkowanie sił oraz dążenie do osiągnięcia celu. Chodzi tu o poznawanie nowych dziedzin, tworzenie, doskonalenie siebie. Występują różne postawy ludzkie - jedni żyją dla innych, inni uważają „ ja jestem celem ostatecznym”. Bywają również przypadki pośrednie. Każdy jednak typ człowieka ma w życiu swoim punkt kulminacyjny - dokonanie czegoś, co uważa za swoje „ opus magnum „ czyli dzieło życia. Okres od ustabilizowania planu życiowego do osiągnięcia szczytu jego realizacji przyjmuje się jako drugą fazę dojrzałości człowieka. W okresie tym występuje nastawienie przyszłościowe, dokonywanie dzieła jest przeżywane jako samorealizacja, powołanie, jako spełnienie przeznaczenia.
Człowiek zrealizowany patrząc na swoje dokonania w określonym momencie życia uświadamia sobie, że ma już za sobą swoje opus magnum. Nie oznacza to jednak przerwania działalności ani zmniejszenia jej intensywności lecz przeżycia dokonania swego największego dzieła życia. Jest to punkt przełomowy w życiu dorosłego człowieka.
Coraz wyraźniej zaznacza się spadek, zaczyna dominować w życiu kategoria przeszłości. Rozpoczyna się okres starzenia się. Produkcja nie ustaje lecz nie jest to „ już to samo”.
Obniżające się tempo zależy w dużym stopniu od ogólnego energetycznego stanu organizmu, jak również od wewnętrznej odporności człowieka. Starzenie jest przeżywane od wewnątrz i od zewnątrz. Faza ta , to trzeci okres w życiu człowieka dorosłego.
Czas, gdy dorosły człowiek wyłącza się z głównego nurtu działania , to ostatni okres zwany schyłkowym lub właściwej starości. Nasila się bilansowanie własnego życia. Na podstawie własnej oceny i oceny innych ludzi kształtuje się ostateczny rezultat życia : udane lub nie,
Osiągnięcie celu, zadowolenie i rozczarowanie. Po podsumowaniu swojego dzieła pozostaje czekanie na kres życia.
Trzeba jednak zaznaczyć, że fazy te są zależne od warunków historycznych, środowiska wychowawczego, stanu zdrowia, wysiłku indywidualnego włożonego w pracę człowieka. W różnych zawodach potrzebne są inne różne dokonania aby osiągnąć dzieło życia - a to przecież jest celem człowieka dorosłego.

84. Psychozy schizofreniczne - typy schizofrenii i objawy osiowe

Słowo w słowo to co punkt wyżej + definicja objawów osiowych:

Do objawów osiowych zaliczamy autyzm, stępienie uczuciowe i rozszczepienie osobowości.

Autyzm: postępująca utrata istotnego kontatku ze światem zewnętrznym, skupienie na samym sobie, na przeżywaniu własnych emocji, pragnień i lęków, obcowanie z własną wyobraźnią.

Stępienie uczuciowe: utrata związków uczuciowych z innymi ludźmi, uczucie pustki emocjonalnej

Rozszczepienie osobowości: inaczej dezintegracja, rozkojarzenie myślenia prowadzące do rozpadu osobowości, zaburzenie toku myślenia i treści myślenia, trudności w konstruowaniu zdań, dziwaczność w wypowedziach, neologizmy.

Notka Filipa: Wyróżnienie te, zwane triadą shizofreniczną, nie jest w najnowszej psychiatrii zbyt popularne, raczej mówi się o objawach pozytywnych bądź negatywnych. Pozytywne, są to objawy wytwórcze, polegające na dostrzeganiu rzeczy niesitniejących (omamy, urojenia). Negatywne, są to objawy stępienia uczuciowego, polegające na niedostrzeganiu rzeczy istniejących, nie angażowaniu się w rzeczywistość.

85. Rodzaje parafrenii i charakterystyczne zaburzenia

Parafrenia - choroba psychiczna, polegająca na doświadczaniu omamów i urojeń różnego rodzaju, bez autyzmu, i z zachowanymi uczuciami wyższymi. Produkcja urojeniowa kształtuje się w uporządkowany, logiczny system. Dosyć rzadka psychoza, pojawia się później niż shizofrenia.

Rodzaje:

1. Postać zbliżona do shizofreni paranoidalnej

2. Ekspansywna

3. Zbliżona do paranoi

Notka Filipa: Głupi to podział i archaiczny. Generalnie Parafrenia to cos pomiędzy shizofrenią paranoidalną a paranoją. W shizofreni paranoidalnej występują objawy osiowe + nieustematyzowane urojenia, w czystej paranoi objawów osiowych nie ma, a urojenia są bardzo usystematyzowane.

86. Obłęd przewlekły, czyli paranoja. Charakterystyka jednostki chorobowej

Objawy: przede wszystkim usystematyzowane urojenia różnej treści. Błędna interpretacja rzeczywistości. Struktura osobowości paranoika nie jest naruszona, dlatego urojeniom towarzyszy adekwatny akompaniament uczuciowy. Nie ma omamów, świadomość jest jasna, urojenia są powiązane w logiczną całość, są bardzo sugerujące.

Postacie choroby:

Paranoja prawdziwa - inaczej paranoja Vera, skłonnościowe, jednotematyczne myślenie. Może być albo ekspansywna (typowa dla ideologów, wynalazców) albo aksobna (typowa dla ludzi ogarniętych manią prześladowczą)

Zespoły paranoiczne - zespoły zachowań wykazujące się sporym podobieństwem do paranoi, lecz o mniejszym nasileniu

Terapia: paranoja jest trudna do wyleczenia, lecz współcześnie jest leczona z dużą skutecznością za pomocą farmakologii. Nie leczy się paranoii psychoterapią, ponieważ zakłada się, że nie ma dyskusji z urojeniami.

87. Psychoza maniakalno - depresyjna i rodzaje czynników wpływających na chorobę

Notka Filipa: W dzisiejszych czasach nie używa się sformuowania „psychoza maniakalno depresyjna”, a raczej choroba afektywna dwubiegunowa. Jest zwana inaczej cyklofrenią. Por. Pytanie 68 „Zaburzenia nastroju (afektywne): depresja, mania, zaburzenia dwubiegunowe”.

Czynniki wpływające na chorobę:

Choroba ta występuje częściej u kobiet niż u mężczyzn, częsta w okresach przełomów biologicznych (pokwitanie, przekwitanie, andropauza u mężczyzn). Występuje w przebiegu sezonowym, jesienią i wiosną występuje faza depresyjna, a latem faza maniakalna. Mogą też na chorobę wpływać rozmaite wyuczone postawy, na przykład wyuczona bezradność w przypadku depresji, lecz generalnie etiologia (pochodzenie choroby) jest nieznana, jest wiele teorii na ten temat. Mówi się, że jest to choroba endogenna, czyli uwarunkowana czynnikami dziedzicznymi i konstytucjonalnymi (dotyczącymi budowy organizmu), a także w przypadku zaburzeń biohemii ogranizmu.

88. Struktura osobowości według Z. Freuda - osobowość jako system i zjawisko.

Psychika człowieka jest nieświadoma, a „nieświadome” jest jednocześnie zjawiskiem i systemem. (nie chcę zmieniać terminów więc piszę tak jak Strelau - nie wiem czy można utożsamić „nieświadome” z psychiką, skoro psychika zasadniczo jest nieświadoma?)

„nieświadome” jako zjawisko: proces psychiczny może być świadomy, przedświadomy lub nieświadomy (w tym wypadku jest nieświadomy); procesy przedświadome są uświadamiane samoistnie, procesy nieświadome można sobie uświadomić przy pewnym wysiłku (często następuje przy tym opór); treścią procesów nieświadomych są wyparte wspomnienia i skłonności - to tzw. „nieświadomość właściwa” (Freud sugerował odrzucenie zróżnicowania na pod- i nadświadomość)

treści przedświadome to takie, które w danym momencie nie są dostępne świadomości, chociaż można je łatwo do niej przywołać: np. „jaki jest twój numer telefonu”, „co robiłeś wczoraj”

„nieświadome” jako system: jest to system przestrzenny, rozciągły, o charakterze celowym, rozwinięty dzięki potrzebom życiowym; koncepcja ta jest późniejsza od ww. i jest równoznaczna z teorią osobowości Freuda

struktura osobowości: osobowość człowieka składa się z 3 instancji (patrz pytanie 6.)

- id

- ego

- superego

w modelu instancjonalnym:

- aspekt dynamiczny oznacza konflikt ścierających się sił psychicznych (duchowych),

- aspekt ekonomiczny - przemieszczanie się energii między poszczególnymi częściami osobowości

- aspekt strukturalny - wewnętrzna architektura trzech podstawowych części składowych modelu osobowości (czyli id, ego, superego).

świadomość jest „wierzchołkiem góry lodowej”

89 : Podstawowe pojęcia psychoanalizy: rozwój psychoseksualny, tyrania popędów, mechanizmy obronne

Rozwój psychoseksualny :

  Klasyczna psychoanaliza rozróżnia dwie główne kategorie popędów: Eros, czyli popęd seksualny, popęd życia oraz Thanatos, popęd destrukcji, śmierci. Popęd seksualny obejmuje min. popęd samozachowawczy oraz różne typy samego popędu seksualnego - zahamowany, nie zahamowany i sublimowany. Eros dąży do zachowania istnienia. Celem Thanatosa jest sprowadzenie życia organicznego z powrotem do życia martwego. Reprezentantem popędu śmierci jest sadyzm. Każdemu z tych dwóch rodzajów popędów można by przyporządkować odpowiednie procesy fizjologiczne budowy i rozpadu. Obie te naturalne siły pozostają ze sobą w dynamicznej relacji, oscylują między biegunami miłości i nienawiści, wzajemnie się przenikają. Na tych rozróżnieniach zasadza się analityczna koncepcja człowieka jako istoty konfliktowej, dualistycznej, niejednoznacznej, ale dynamicznej właśnie.

.

  Jak widzimy popęd lokuje się na granicy biologii i psychologii, stąd trudności w jego zdefiniowaniu. Popęd albo instynkt posiada do swojej dyspozycji energię, którą Freud nazwał libido. Libido jest przemieszczającą się energią, która sama z siebie posiada neutralny charakter i dopiero wiążąc się z pobudzeniem seksualnym lub destrukcyjnym przyjmuje bardziej zróżnicowaną postać.


   Libido podlega rozwojowi. Człowiek przychodzi na świat jako już ukształtowana seksualnie istota, można więc przewidywać, że owa energia zaczyna się rozwijać już w fazie prenatalnej. We wczesnym okresie rozwoju noworodek skoncentrowany jest na odczuciach płynących z własnego ciała. Poprzez własne ciało kontaktuje się ze światem, ono staje się dla niego źródłem przyjemności. W tym najwcześniejszym okresie libido skierowane jest na własne ego. W tym sensie można mówić, że ciało staje się narzędziem działania popędów.

Z punktu widzenia seksuologii i ginekologii wieku rozwojowego istotne jest, że rozwój seksualny człowieka zaczyna się już od momentu determinacji płci.

Rozwój psychoseksualny jest integralną częścią rozwoju płciowego człowieka. Człowiek już od początku swego istnienia jest istotą seksualną, na co po raz pierwszy zwrócił uwagę Freud! Okresem największego różnicowania osobniczego i narządowego z biologiczno-medycznego punktu widzenia jest okres pokwitania. Czas ten jest okresem szczególnego nasilenia się przejawów aktywności seksualnej.

Według Freuda każdy z nas przechodzi przez kolejne stadia rozwoju psychoseksualnego - rozwoju libido - fazę narcyzmu (noworodek), fazę oralną (od 6 msc), fazę analną (do 2,3 r.ż.), fazę falliczną (od 3 do 4,5 r.ż.), fazę latencji (od ok. 6 - 10,11 r.ż.) oraz fazę genitalną (okres przedpokwitaniowy i dojrzewania). Rozwój ten nazwany jest psychoseksualnym, ponieważ jego organizacja przebiega wokół sfer erogennych.

Psychoanalitycy wyróżniają dwie klasy popędów - pierwotne ( wrodzone) to takie jak dążenie do zdobycia pokarmu, pragnienie utrzymania optymalnej temperatury ciała. Oraz popędy wtórne - powstałe w wyniku uspołeczniania - potrzeba bezpieczeństwa, potrzeby społeczne itp. Popędy które ukierunkowują ludzkie działanie są z reguły nieświadome. Człowiek nie zna swojej motywacji, nie zdaje sobie sprawy z tego, jakie siły nim żądzą. Pojęcie nieświadomej motywacji jest fundamentalnym terminem psychoanalizy. Nabywanie podstawowych popędów wtórnych odbywa się głównie w środowisku rodzinnym w pierwszych latach życia, to dzieciństwo wywiera wielki wpływ na dalsze losy człowieka.

Dialektyka konfliktów - popędy aktywizują i ukierunkowują ludzkie zachowanie, powodują że jest ono działaniem celowym. Człowiek dąży do zaspokojenia popędów, do uznania. Zaspokojenie potrzeb usuwa napięcie i dają satysfakcję. Konflikt - najważniejsza przyczyna udaremnienia ludzkich dążeń. Klasy konfliktów : konflikty wewnętrzne ( motywacyjne) i konflikty zewnętrzne - z reguły mają charakter interpersonalny. Konflikty są czynnikiem rozwoju i kształtowania osobowości, są one jednocześnie źródłem tragedii.

Sztuka samoobrony - w przypadku konfliktów których człowiek nie umie rozwiązać i frustracji która wywołuje lęk stosuje on pewne mechanizmy obronne, których zbiór tworzy system obronny - „Ja”. Mechanizmy te zostały wykryte przez Freuda. Mechanizm obronny - naukowa metoda radzenia sobie z konfliktami - funkcjonuje nieświadomie. Mechanizmu obronne nie rozwiązują konfliktów jedynie łagodzą ich objawy. Czasem nawet wywołują niekorzystne skutki uboczne, nie eliminują rzeczywistych konfliktów motywacyjnych i interpersonalnych. Mechanizmy obronne :

Wyparcie :

Usunięcie ze świadomości lub utrzymywanie poza świadomością myśli, wyobrażeń i wspomnień, które są bolesne lub budzą lęk (konflikt pomiędzy id i ego)

Student zapomina o terminie egzaminu. Pacjent zapomina o terminie wizyty.

Zaprzeczanie :

Udawanie, że sytuacja naprawdę zagrażająca lub wzbudzająca lęk nie ma miejsca (konflikt pomiędzy impulsami id i frustrującą je rzeczywistością)

Przekonanie, że pomimo palenia papierosów nie zachoruje się na raka płuc ani na zawał serca "Mnie się to nie zdarz

Reakcja upozorowana- Wyrażenie uczuć lub zachowań przeciwnych niż rzeczywiście odczuwane, po to by prawdziwe pozostały wyparte. Zachowanie przeciwne wyrażone jest przesadnie. Wylewnie gratulujemy koledze sukcesu, którego mu zazdrościmy. Osoba oglądająca pornografię staje na czele komitetu do jej zwalczania

Projekcja-Przypisanie własnego, nieakceptowanego impulsu innej osobie. Lęk neurotyczny przekształca się wówczas w obiektywny - z zagrożeniem zewnętrznym łatwiej sobie poradzić. Kobieta, której zaloty są odrzucane, odbiera zachowanie mężczyzn jako molestowanie seksualne.

Przemieszczenie- Przeniesienie uczuć, zainteresowań itp. uznanych za nieodpowiednie, z jednej osoby na inną, z jednej rzeczy na drugą, mniej zagrażającą, bardziej "dozwoloną" Mąż wszczyna z żoną kłótnię po tym, jak skrytykował go zwierzchnik w pracy. Kobieta przeżywa agresję do matki, ale przenosi ją na inną kobietę w otoczeniu.

Sublimacja- Przemieszczenie celu popędowego na zgodny z wartościami społecznymi. Malarstwo, którego tematyką są akty. Osoba z tendencjami sadystycznymi zostaje chirurgiem.

Izolacja- Oddzielenie myśli (agresywnych lub seksualnych) od towarzyszących im uczuć, które podlegają stłumieniu. Pozbawiona złości czy wściekłości myśl, żeby krzyknąć coś nieprzyzwoitego w kościele, wyrządzić krzywdę bliskiej osobie

Intelektualizacja-Intelektualne opracowanie impulsów agresywnych lub seksualnych, pozwalających odciąć się od doznań cielesnych, konfliktowych myśli lub uczuć. Nastolatek z zapałem prowadzący abstrakcyjną dyskusję filozoficzną. Mąż, który odczuwa wzrastającą niechęć do żony, z pasją rozprawia o polityce, inflacji itp.

Racjonalizacja-Użycie samo oszukujących się usprawiedliwień nieakceptowanego zachowania lub niepowodzenia. Wynajdujemy dobre strony tego, że skradziono nam samochód, podkreślając korzyści zdrowotne płynące ze spacerów.

Anulowanie„Odczynianie” - usunięcie czynu agresywnego w rytualny sposób, poprzez odkupienie go, wynagrodzenie go komuś. Rytuał jest odczuwany jako przymus i nie poddaje się ocenom intelektualnym. W odróżnieniu od religijnego wykonywany jest samotnie. Szef nie wyrzuca z pracy podwładnego, który źle pracuje, lecz przyznaje mu doroczne nagrody. Obsesyjne mycie się, mające zapobiec napawającemu lękiem zarażeniu siebie lub innych.

Regresja :Powrót, zwykle pod wpływem stresu, do zachowania charakterystycznego dla wcześniejszego okresu rozwojowego. Student płacze, wdaje się w bójkę, niszczy swoją własność, ubiera się dziecinnie, dziecinny w mowie.

Identyfikacja z agresorem: Przejęcie i/lub atrybutów agresora, by zmienić się z odczuwającego strach w tego, kto budzi strach. Noszenie ubrań wojskowych lub broni.

90. Składniki osobowości w psychologii analitycznej - Jaźń, nieświadomość zbiorowa i indywidualna, archetypy - rodzaje i znaczenie.

„Każda teoria osobowości jest odbiciem problemów jej twórcy” ;)

Teoria osobowości Junga ma charakter systemowy. W sposobie rozumienia człowieka łączy myślenie teleologiczne i przyczynowe. Zachowanie człowieka jest wyznaczone nie tylko przez jego historię i historię całej ludzkości [przyczynowość], ale też przez jego cele i aspiracje [teleologia].

Libido to ogólna energia psychiczna.

EGO- Ja- zespół wyobrażeń, który stanowi centrum pola świadomości i posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości; obraz własnej osoby; świadomy obszar osobowości. Świadomościowy eksponent Jaźni. Dzięki ego możemy obserwować wszystko, co się pojawia w naszej świadomości. „Empiryczne pozyskanie naszego istnienia”- dzięki ego doświadczamy świata i samych siebie, a także umożliwia regulację funkcjonowania na poziomie celów i wartości. Podmiot wszelkich osiągnięć w przystosowaniu.

NIEŚWIADOMOŚĆ INDYWIDUALNA- inaczej jednostkowa- kryje się pod kruchą powłoką świadomości. Jej charakter określa przeszłość jednostki. Treścią NI, która odpowiada pojęciu nieświadomości Freuda, są doświadczenia nabyte przez jednostkę w ciągu życia. Niektóre spośród nich zostały całkowicie wyparte, inne zapomniane z powodu przeciążenia zmysłów lub obojętności jednostki. Do treści nieświadomości jednostkowej należą również kompleksy- emocjonalnie zabarwione idee, które uległy oddzieleniu jako rezultat doświadczeń traumatycznych lub sprzecznych tendencji i które utrudniają lub ułatwiają świadome funkcjonowanie.

NIEŚWIADOMOŚĆ ZBIOROWA- najgłębsza warstwa ludzkiej psychiki, powstała nie w trakcie życia jednostki, lecz w trakcie istnienia gatunku ludzkiego- obszar wspólny dla całego rodzaju ludzkiego. Nieświadomość zbiorowa to zarazem najważniejsze, jak i najbardziej kontrowersyjne pojęcie stworzone przez Junga.

Poprzez analizę snów, Jung spotykał obrazy i motywy, których źródeł nie mógł odnaleźć w przeszłych doświadczeniach jednostki, ale były one podobne do wątków religijnych i mitycznych. Doprowadziło to do przekonaniu o istnieniu pierwotnych obrazów w psychice ludzkiej oraz do tezy o istnieniu położonych z najgłębszych warstwach psychiki archetypów.

ARCHETYPY- „formy bez treści, reprezentujące jedynie możliwości zaistnienia pewnego rodzaju spostrzeżeń i działań”; `rodzaj gotowości do ciągłego kształtowania tych samych lub podobnych obrazów i idei o charakterze mitycznym”.

Archetypy to typowy sposób zachowania się wzorce zachowań], które z chwilą, gdy stają się świadome, wydają się wyobrażeniami, jak wszystko, co staje się treścią świadomości. Wyrazem archetypów są mity i symbole. Archetyp jest pewną formą, która występuje u wszystkich ludzi, lecz napełnia się indywidualną treścią odpowiednio do warunków, w jakich dana jednostka żyje.

Ponieważ naszemu poznaniu dane są jedynie zewnętrzne przejawy archetypów- powstałe historycznie, lecz przetworzone świadomie formy, indywidualne obrazy zabarwione świadomością jednostkową- nie można powiedzieć zbyt wiele o nich samych. Wg Junga istnieje wiele archetypów, a częścią składową ich natury jest wzajemne płynne przenikanie, przez co nie da się ich wyodrębnić czy zredukować do prostych formuł.

Po latach obserwacji i badania snów, fantazji, wizji czy złudzeń oraz dzięki porównawczym studiom analogicznych wyobrażeń z religii i mitów, Jung wyróżnił często powtarzające się sytuacje i tematy odsłaniające podobne znaczenie. Za szczególnie ważne uznał: Personę, Cień, Animę i Animusa, Matkę, Dziecko, Mędrca oraz Jaźń. Archetypy te często przejawiają się w formie personifikowanych postaci. Mogą się wyrażać także poprzez przedmioty, abstrakcyjne kształty, miejsca czy procesy.

JAŹŃ- self- najważniejszy i zarazem najtrudniejszy do zrozumienia archetyp. Stanowi „centrum/ jądro osobowości”, most między świadomością i nieświadomością, który oznacza równowagę między różnymi, często sprzecznymi ze sobą jakościami stanowiącymi psychikę. Jaźń jest z zasady nie do poznania. Jaźń w ostatecznym rozrachunku jest jedyną instancją zdolną koordynować funkcjonowanie pozostałych struktur osobowości w procesie osiągania jedności, równowagi i stabilności.

Symbolem jaźni może być wszystko, co ego uważa za całość większą od siebie. Ponieważ jaźń jest tak odległa od świadomego umysłu i praktycznie niemożliwe jest osiągnięcie pełni jaźni, archetyp ten jest często przedstawiany jako figury abstrakcyjne lub geometryczne- przede wszystkim wandala [sanskr. okrąg] lub Czwórca [jakakolwiek figura złożona z czterech części.

Jak twierdzi Jung, jaźń jest „bogiem w nas”.

CIEŃ- archetyp popędów zwierzęcych, odpowiadający za pojawienie się w świadomości i w zachowaniu społecznie nieakceptowanych, negatywnych myśli, działań lub uczuć, które jednostka pragnie ukryć przed otoczeniem. Każdy ma swój cień, będący niższą, negatywną, „ciemną stroną” osobowości. Nie można z nim walczyć, lecz należy zawrzeć ugodę, ponieważ cień zawiera także te cechy, których jednostka nie była w stanie rozwinąć w należyty sposób, a które mogą być wysoko cenione. Cień jest związany z jednostkową nieświadomością.

Im bardziej osoba jest nieświadoma cienia, tym jest on „gęstszy i ciemniejszy”. Nierozpoznany cień jest projektowany na osoby i grupy, które ucieleśniają niedojrzałe i niszczące tendencje gnieżdżące się w ludzkiej psychice.

ANIMA I ANIMUS- archetypy uosabiające duszę [postawę wewnętrzną]. Ponieważ taki archetyp jest przeciwwagą persony, charakteryzuje się cechami typowymi dla płci przeciwnej. Anima- Eros- archetypowe wyobrażenie kobiecości, obecne z nieświadomości każdego mężczyzny- wyrasta z trzech źródeł: indywidualnego doświadczenia mężczyzny związanego z kobietą jako towarzyszką życia, kobiecych cech mężczyzny, warunkowanych prawdopodobnie hormonami żeńskimi, które posiada każdy, oraz dziedzicznego, ukształtowanego w ciągu wieków ludzkich doświadczeń zbiorowego wyobrażenia kobiety. Anima często pojawia się w snach i tak długo, jak pozostaje nieświadoma, jest projektowana na zewnątrz na inne kobiety- najpierw matkę, później dziewczynę czy żonę. Projekcja jest przyczyną pełnego pasji pociągu lub awersji do kobiet, a ogólniej- rozumienia istoty kobiecości. [Gdy dochodzi do błędnej identyfikacji z archetypem animy, może to doprowadzić u mężczyzny do zniewieścienia lub homoseksualizmu]. U wszystkich mężczyzn anima odpowiada za nastroje i złożoność wszelkich związków emocjonalnych, a w drugiej połowie życia jest niezbędna dla żywotności, elastyczności i ludzkiej łagodności. Anima jako archetyp życia jest przedstawiana wielu wyobrażeniom oddającym jej dwubiegunowość. „Może ona przejawiać się pozytywnie, a po chwili negatywnie.[…] Prócz ambiwalencji, Anima ma „okultystyczne” związki z „wiedzą tajemną” i światem ciemności. Często ma posmak religijny”. W historii pojawia się czasem jako boskie syzygie- pary męskich i kobiecych bóstw. Może być też przedstawiana jako wąż, tygrys, ptak lub inne zwierzę, które symbolizuje jej cechy.

Animus- Logos- odpowiednik animy w strukturach psychicznych kobiet, kobiece wyobrażenie mężczyzny. W odróżnieniu od animy, która wyraża się jedynie jako postać kobiety, choć o ambiwalentnych czy przeciwstawnych cechach, animus przejawia się w wielu postawach, co ma wg Junga odzwierciedlać różnice w świadomych postawach kobiet i mężczyzn. Podczas gdy świadomość kobiety ma zwykle charakter osobowy i skoncentrowany na rodzinie, świadomość mężczyzny jest zbudowana z różnych światów, a rodzina jest tylko jednym z nich. Dlatego jako przeciwieństwa świadomych postaw animus i Anima są odpowiednio czymś mnogim [animus] lub pojedynczym [anima].

Podobnie jak kobiecy Eros, który pozostaje niezróżnicowany w męskiej animie, jest przyczyną zaburzeń emocjonalnych i niedojrzałych związków, męski Logos w nieświadomym animusze kobiety jest odpowiedzialny za formowanie się nieracjonalnych opinii i krytykanctwa.

Odróżniony od Ja i udostępniony świadomości, animus, a także Anima, może się zmienić z uosobionego kompleksu w funkcję, która służy jako pomost do nieświadomości zbiorowej, podobnie jak persona pośredniczy między świadomością ego i światem zewnętrznym.

ARCHETYP MATKI- „z nim związane są postawy matczynej troskliwości, współczucia, magiczny autorytet kobiety, mądrość i uniesienie duchowe, które przekracza możliwości rozumu, wszelki instynkt lub impuls pomagania, wszystko, co wiąże się z łagodnością, pocieszeniem, to, co wzmacnia wzrost i płodność. Miejsce magicznej transformacji i odrodzenia wraz z podziemnym światem i jego mieszkańcami. Najważniejsze są matki rozumiane dosłownie: własna matka, babcia, teściowa. Inne to matki w sensie figuratywnym, lecz wyobrażone, np. matka-bogini lub Wielka Matka, a szczególnie Matka Boża, Dziewica i Sophia [uosob. Mądrości bożej w gnozie]/ Archetyp matki mogą symbolizować formy nieosobowe: Raj, Królestwo Boże, studnia, chrzcielnica, kościół, uniwersytet, róg obfitości, krowa, królik itp.

Negatywnym przejawem tego archetypu jest to, co zawiera coś tajemniczego, ukrytego, ciemnego, otchłań, świat śmierci, wszystko, co pożera, kusi i zatruwa, a czego nie sposób uniknąć, jak przeznaczenia. Do symboli negatywnych należą czarownica, smok, grób, głęboka woda i śmierć.”

ARCHETYP DZIECKA- reprezentuje początek istnienia lub dzieciństwo człowieka i ludzkości. Ma na celu przypomnienie pochodzenia świadomości i zachowania jej ciągłości z początkami. Jest to konieczne, gdy świadomość staje się zbyt jednostronna i zawężona lub zbyt progresywna. Jednocześnie archetyp dziecka wiąże się z przeszłością. Oznacza ono możliwy rozwój osobowości i przyszłą syntezę przeciwieństw w celu osiągnięcia jedności- reprezentuje potrzebę i pęd do samorealizacji. Najczęstsze formy: dziecko, dziecko boże, dziecięcy bohater, karzeł, elf, małpa, klejnot, puchar.

STARY MĘDRZEC- archetyp znany też jako archetyp sensu lub ducha. Reprezentuje z jednej strony wgląd w naturę rzeczy, zrozumienie, wiedzę, mądrość oraz intuicję, z drugiej- cechy moralne, dobrą wolę, gotowość do udzielania pomocy. Jego pojawienie się służy autorefleksji, jest ostrzeżeniem przed niebezpieczeństwami. Pojawia się jako dziadek, mędrzec, czarodziej, król, kapłan krasnal, gobelin czy zwierzę.

PERSONA- maska, kompromis między jednostką i jego rzeczywistą naturą a społeczeństwem i jego oczekiwaniami, pośrednik między ego a światem zewnętrznym. Może ukrywać naszą prawdziwą naturę i wywoływać celowe wrażenie na otoczeniu. Persona służy jednocześnie zachowaniu porządku społecznego i prywatności jednostki. Persona nie jest składnikiem autentycznej osobowości, lecz powierzchnią psychiki. Jej uformowanie jest czymś nieuniknionym, ale niekoniecznie fałszywym czy patologicznym. Przy procesie samorealizacji człowiek musi rozróżnić między tym, kim jest, a tym, za kogo uchodzi.

---