Hydrosfera - to wodna powłoka ziemi zasoby hydrosfery to: wszechocean; wody podziemne; bagna; rzeki; lodowce; lądolody; wilgoć glebowa oraz woda w atmosferze. Wczechocean zawiera ok. 97% ogólnych zasobów wody na ziemi. Wody uwięzione w lodowcach i lądolodach ponad 2%, 1% to woda powierzchniowa na lądach, podziemne oraz woda w biosferze i atmosferze. Wody hydrosfery są w ciągłym ruchu, zwanym obiegiem wody w przyrodzie. Krążenie wody wywołane jest energią słoneczną i siłami grawitacji. Procesy obiegu wody w przyrodzie: -parowanie -kondensacja - opad -wsiąkanie -spływ - parowanie morze - część oceanu wyodrębniona od jego otwartych wód przez występy lądu, progi podwodne, łańcuchy wysp jak też otoczone lądami ( np. morze Sargassowe). Biorąc pod uwagę położenie i sposób połączenia z oceanem morza dzielimy -otwarte - szeroko połączone z oceanem np. Morze Północne -przybrzeżne - oddzielone łańcuchami wysp np. M. Południowo chińskie -międzywyspowe np. m. Celebes -śródziemne : -międzykontynentalne np. M. Śródziemne , m. Czerwone -wewnątrzkontynentalne np. M. Bałtyckie, m. Czarne Skład wody morskiej: -chlorek sodu - zasolenie -chlorek magnezu; siarczan magnezu, wapnia i potasu. Średnie zasolenie wynosi 35‰, największe 46‰(strefa zwrotnikowa) m. Czerwone, Martwe, natomiast m. Bałtyckie 8‰. Zasolenie maleje ze wzrostem szerokości geograficznej. Średnia temp. Powierzchni oceanu 17,4˚C , największe temp. Występują w strefie równikowej 28˚C, najmniejsze -2˚C. Temp. Spada wraz ze wzrostem szerokości geograficznej. |
Typy ruchy wody morskiej: -falowanie, pływy, prądy morskie. Falowanie - uderzanie mas powietrza o powierzchnię wody 1-6 m max. Do 12 m. Tsunami - fale powstające w wyniku ruchów tektonicznych. Pływy- (przypływy i odpływy), wywołane są działalnością sił grawitacji. Największe pływy występują podczas pełni i nów, wtedy sumują się siły grawitacyjne słońca i księżyca. Najmniejsze pływy w czasie pierwszej i trzeciej fazy księżyca, największe w zatoce Fundy. Prądy morskie - ogromne masy wody morskiej przemieszczające się poziomo. Prądy zimne: -Oja-siwo, kanaryjski, kalifornijski, peruwiański, benguelski, zachodnio australijski, labradorski. Prądy ciepłe: -zatokowy, kuro-siwo, północnorónikowy, gwinejski, mozambicki, północnoatlantycki. Strefa nasycona -saturacji - woda, która zatrzymuje się na warstwie nieprzepuszczalnej, wypełnia pory i szczeliny w skałach. Zwierciadło wody podziemnej - górna granica strefy nasyconej, która podlega wahaniom pod wpływem czynników atmosferycznych i poboru wody. Strefa nawietrzna - występuje powyżej zwierciadła wody podziemnej część porów i szczelin wypełnia powietrzem, a część wilgoć glebowa. Woda zaskórna - woda, która wypełnia wszystkie pory i szczeliny w płytkiej warstwie gruntu, występuje wtedy jeżeli przesiąkanie w głąb gruntu jest niemożliwe. Wody gruntowe - warstwa wodonośna leży na większej głębokości. |
Źródło - naturalny wypływ wody podziemnej na powierzchnię terenu pod wpływem siły ciężkości i ciśnienia hydrostatycznego mogą dzielić się na : dolinne, przelewowe, warstwowe, szczelinowe. Artezyjskie wody - wody znajdujące się pod warstwą skał nieprzepuszczalnych pod wpływem ukształtowania terenu (niecka), wykorzystuje się je gospodarczo Wody krasowe - woda w skałach wapiennych i gipsowych, która dostaje się do spękań i szczelin powoduje rozpuszczanie skał Wywierzyska - źródła bardzo obfite powstające w wyniku wypłynięcia wód krasowych na powierzchnie ziemi. Woda mineralna - woda, w której 1 litr zawiera ponad 1 g substancji mineralnych. Cieplice - termy - wody głębinowe wydostające się na powierzchnie i posiadające wyższą temp od średniej rocznej temp. Powietrza danej miejscowości. Źródła mineralne: -solanki - wody zawierające pow. 15g/1l rozpuszczonych soli -szczawy - zawierają znaczną ilość bezwodnika węglowego, żelaza , wapnia, sodu. -siarczany - zawierają znaczną ilość związków siarki. -radoczynne - zawierają znaczna ilość pierwiastków promieniotwórczych. Gejzery - źródła wrzącej wody okresowo wybuchające fontanną od kilku do 65m. Cieki - wody pochodzące z opadów atm. , topniejących lodowców spływające w dół pod wpływem siły ciężkości. Rzeki - tworzą się w wyniku połączenia potoków i strumieni, które powstają w wyniku połączenia się cieków, dzielą się: -stałe, okresowe, epizodyczne.
|
System rzeczny - rzeki łączące się ze sobą i kończące się wspólnym ujściem do zbiornika wodnego. Dorzecze - obszar na którym znajduje się system rzeczny. Zlewisko - obszar, z którego wody wielu systemów rzecznych spływają do jednego zbiornika wodnego. Najdłuższa rzeka świata to Nil 6671 km, największe dorzecze ma Amazonka 7180km2. Klasyfikacja ustrojów rzeczn: a)ustrój deszczowy - wahania stanów wód zależą od opadów w ciągu roku.: -ustrój deszczowy-oceaniczny- równomierne opady przez cały rok powodują równomierne stałe zasilanie: Sekwana, Tamiza. -ustrój deszczowy-monsunowy - bardzo duże wahania stanów wód wysokie przypadają na porę monsunu letniego(pora deszczowa) , minimalne związane są z monsunem zimowym (pora sucha) : Gangres,. -ustrój deszczowy - międzyzwrotnikowy - duże wahania stanów wód, wysokie stany występują w okresie deszczów zenitalnych, susza powoduje wysychanie rzek: Północna Afryka, wnętrze Australii. -ustrój deszczowy-równikowy - równomierne opady powodują równomierne zasilanie: Amazonka, Kongo. b)ustrój lodowcowy - wahania związane z topnieniem lodowców w porze letniej: ren, Rodan. c)ustrój śnieżny - wysokie stany wód w wyniku topnienia śniegu wiosną, a niskie jesienią : rzeki Syberii, Kanadyjskie. d)ustrój złożony - wahania stanu wód są następstwem różnych sposobów zasilania np. -ustrój deszczowo-śnieżny: Wisła, Odra. |
erozja wgłębna - jest to wcinanie się rzeki w podłoże, występuje wtedy, gdy rzeka ma duży spadek. podstawa erozyjna - granica przez którą rzeka nie może się dalej wciąć w podłoże jest to najczęściej poziom morza. nurt - najszybszy prąd w rzece. Często płynie zakolami, powodując podmywanie brzegów. Zakola rzeczne - meandry - łukowate wygięcie biegu rzeki powstaje przez nurt, który odkłada transportowany materiał skalny. Erozja boczna - proces poszerzania dna dolin poprzez podmywanie brzegów i podcinanie zboczy. Terasy rzeczne - schodkowate formy w dnie doliny, na jej zboczu, na wybrzeżu lub na stoku wzniesienia. Mady - aluwialne gleby, które powstają w wyniku powodzi, osadzają c materiały skalne i organiczne substancje. Delta - stożek napływowy powstały u ujścia rzeki do jeziora lub morza. Ujście lejkowate - ujście rozszerzone i pogłębione wskutek przypływów i odpływów morskich, które wyprzątają materiał skalny.
|
Jezioro - naturalne zagłębienie lądu wypełnione wodą nie mające bezpośredniego połączenia z oceanem. I. Jeziora powstałe w wyniku działania czynników wewnętrznych (andegoniczne) 1.jeziora tektoniczne - powstałe w wyniku ruchów skorupy ziemskiej w zapadliskach i rowach tektonicznych. Jezioro Bajkał, j. Miasa, tokdanika 2.Jeziora wulkaniczne - powstałe w kraterach wygasłych wulkanów wypełnione wodą pochodzenia atm. J. Albano, Jawa i na masywie centralnym. II. Jeziora powstałe w wyniku działania czynników zewnętrznych (egzogeniczne) 1.Jeziora polodowcowe - powstałe na skutek akumulacyjnej i erozyjnej działalności lądolodów i lodowców górskich. a)morenowe - wywołane nieregularnym nagromadzeniem osadów z urozmaiconą linią brzegową np. Śniardwy, Mamry. b)Rynnowe - powstałe pod lodem lub przed jego czołem w bruzdach powstałych w wyniku erozji wód polodowcowych płynących pod ciśnieniem np. Gopło , Raduńskie. c)Oczka - powstałe w skutek wytopienia się brył martwego lodu zagrzebanego w osadach lodowcowych np. obszar ostatnich zlodowaceń. d)cyrkowe - osadzone w zagłębieniach powstających górach pod polem firnowym w wyniku erozji lodowcowej poruszającego się globu np. Wielki staw (jeziora tatrzańskie) 2.Jeziora krasowe - powstają w zagłębieniach po zapadniętych jaskiniach wytworzonych przez wody podziemne w skałach wapiennych np. jeziora w krasie w Jugosławii , na Polesiu i J. Piaseczno.
|
3.Jeziora zakolowe (starorzecza)- powstały w opuszczonych meandrach będące częścią dawnego koryta rzeki J. Czerniakowskie w Warszawie. 4.Jeziora wydmowe - występują między wydmami np. na pograniczu Warty i Noteci. 5.Jeziora przybrzeżne - powstałe przez odcięcie mierzejami zatok np. J. Sarbsko, do tej grupy zalicza się jeziora powstałe wskutek podnoszenia się poziomu wód gruntowych związanego z podnoszeniem się poziomu morza np. J. Łebsko,J. Gardno, III. Jeziora tektoniczno lodowcowe - powstałe w zagłębieniach zlokalizowanych na skraju tarcz krystalicznych (Kanadyjskiej i Bałtyckiej), które zostały ograniczone pagórkami morenowymi z wodą pochodzącą z topniejącego lądolodu. J. Miszigan, J.Ernie J. Kuron J. Górne IV. Reliktowe - powstałe w wyniku odcięcia części dawnych mórz od oceanów przez formy powierzchni ziemi wytworzone działaniem ruchów tektonicznych np. J. Kaspijskie J. Arabskie. V. Jeziora kosmiczne - powstałe w wyniku wypełnienia wodą kraterów, powstałych po uderzeniach meteorytów. Najgłębsze jezioro : Bajkał 1620m, Największe kaspijskie 371 tys. Km2 Klasyfikacja biologiczna jezior 1.Oligotrowiczne - jeziora młode(zawartość dużo tlenu, mało substancji organicznych, kolor niebieski) 2.Eutroficzne - dojrzałe - mała przezroczystość, dużo substancji mineralnych, silny rozwój życia organicznego, kolor: brunatno - zielony. 3.Dystroficzne - stare - mała zawartość tlenu, dominacja jednego typu roślinności, kolor : brunatny |
|
Autor: Kamil Gulczuk czas pracy: 60 min data: poniedziałek, 8 marca 1999 Kopiowanie zabronione!!!