Humanizm-to początkowo ruch umysłowy zmierzający-przez studia nad językami i literatur antyczną- do rekonstrukcji przesłania starożytnej kultury. Potem mianem humanizmu zaczęto określać światopogląd renesansu, stawiający w centrum człowieka, jego potrzeby duchowe i materialne. Dla ludzi tej epoki charakterystyczne jest zafascynowanie sobą, niezachwiana wiara we własne umiejętności. Publicystyka-tekst o tematyce aktualnej, wypowiedzi na tematy aktualne. Teksty publicystyczne sprawują funkcje impresywn. Funkcja impresywna języka-inaczej(perswazja) nadawca komunikatu dąży do kształtowania postaw i zachowań odbiorcy. Publicyści: Andrzej Frycz Modrzewski, Stanisław Orzechowski, Piotr skarga. Reformacja - ruch religijny i społeczny zapoczątkowany przez Marcina Lutra w XVI wieku, mający na celu odnowę chrześcijaństwa. Był on reakcją na negatywne zjawiska, które miały miejsce w katolickiej hierarchii kościelnej, a także stanowił opozycję do katolickiej doktryny dogmatycznej. Podwaliny pod wystąpienie Marcina Lutra położyła działalność Jana Husa na początku XV wieku - ruch husycki (husyci) odegrał ważną rolę w rozwoju reformacji. Renesans lub odrodzenie - okres w historii Europy obejmujący przede wszystkim wiek XV i XVI, okres w historii kultury europejskiej określany często jako "odrodzenie sztuk i nauk" i koncepcja historiozoficzna. Sztandary renesansu-1.”Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce.”w tym cytacie znajdują się duchowe i materialne potrzeby człowieka renesansu. 2.”Do źródeł!” Ludziom odrodzenia nie wystarczały już średniowieczne autorytety. Chcieli oni sięgnąć do źródeł wiedzy, których szukali w starożytności. 3.”Człowiek jest kowalem własnego losu” myśliciele renesansu szczególnie mocno podkreślali wolność człowieka, dar, który wyróżnia go spośród innych istot. 4. „Człowiek jest miarą wszechrzeczy” maksyma starożytnego filozofa Protagorasa znajdowała oddźwięk zarówno w literaturze jak i sztuce renesansu.
Mowa o godności człowieka- pochodzi z 1486 r. i jest określana manifestem o godności człowieka. CZŁOWIEK IDEALNY- jest wolny, nieskrępowany żadnymi ograniczeniami, po środku świata w centrum aby mógł łatwiej obserwować wszystko co się w nim dzieje, jego los jest w , jest twórcą samego siebie, nada sobie taki kształt jaki zechce zgodnie ze swoją wolą.” Umieściłem cię po środku świata” oznacza bycie w centrum wydarzeń, uwagi, świata. Pozycja centralna szczególnie ważna, uprzywilejowana. Wyśrodkować coś- zachować równowagę, umiar, uniknąć skrajności, być po środku świata, czyli być zanurzony w świecie, uczestniczyć w nim, korzystać z życia ziemskiego, żyć pełnią życia. Być po środku czegoś znaczy również nie być ograniczanym z żadnej strony, mieć nieograniczoną przestrzeń wokół siebie. Mal: „Stworzenie Adama” Bóg i człowiek zostali ukazania w zbliżony sposób którego Bóg wlewa życie. „Pieśń o dobrej sławie” Pieśń J. Kochanowskiego poświęcona jest godności człowieka na miano człowieka zasługują tylko świadomie kształtują swój los, wykorzystują dar rozumu i mowy. Mądrzy i wymowni powinni krzywić dobre obyczaje być pisarzami, politykami, nauczycielami, duchownymi, Mężni zaś powinni bronić granic i szukać sławy na polu walki. Kto się nie doskonali prawdziwym człowiekiem.
„Fraszka do gór i laów: renesansowa biografia J.K” *człowiek ma wyjątkowe miejsce wśród innych stworzeń. *jest istotą wolną, sam decyduje o swoim zyciu. * jest pełen sił twórczych. * jest bogaty wewnętrznie * jest wszechstronny, realizuje się w różnych dziedzinach. Biografia * odbywał podróże morskie w latach 1558-1559 *zwiedzał Włochy, Niemcy, był we Francji.
* był studentem kilku słynnych uczelni. * Nie odpowiadałą mu kariera wojskowa ale wzoł udział w wyprawie finlandzkiej. * otrzymał probostwo poznańskie i parafie w Zwoleniu obowiązków jednak nie pełnił, postanowił się ożenić, musiał zrzec się dochodów z probostwa. Cytaty „ja żem przez morze głębokie zeglował”, „jazem francuzy, ja Włochy ja Niemcy”, „dziś żak spokojny”,” jutro przypasany do miecza rycerz”, dziś między dworzan w pańskim pałacu”,” jutro zasie cichy ksiądz w kapitule”. Fraszka J.K fraszki pisał J.K przez całe swoje Zycie i przed śmiercią przygotował je do druku. Ukazały się w Krakowie w roku 1584. fraszka(wł. Franca-gałązka) drobiazg bagatela, niewielki drobny utwór liryczny albo epicki o tematyce żartobliwej, inaczej rzecz niepowazna, błahostka.Pisane do kogoś, do czegoś, na kogoś lub na coś o kimś lub o czymś. „na dom w czarnolesie” dla autora najważniejsze jest zdrowie, czyste sumienie, nieuciążliwa starość, nawiązuje do filozofii epikurejskiej, „a ty mne zdrowiem opatrz i sumieniem czystym” „o żywocie ludzkim” fraszka refleksyjna, życie człowieka to daremne staranie, i daremna walka fortuna(losem), człowiek jest aktorem, odgrywającym napisaną przez kogoś innego rolę po czym schodzi ze sceny. Życie to teatr marionetek, smutny, smieszny, bezradny. Wszystko przemija „zacność, uroda,moc,pieniądze, wszystko to minie jako polna trawa” „Nie porzucaj nadzieje jako ci się kolwiek dzieje” nadzieja powinna towarzyszyć człowiekowi i w dobrych i złych chwilach życia, zmienność naszych losów została porównana do zmian pór roku dnia i nocy. „nic wiecznego na świecie radość się z troską plecie”(fortuna kołem się toczy) myśl horacjańska. „lecz na szczęscie wszelakie serce ma być jednakie”(stoicyzm) człowiek nie może być pewny jutra, musi liczyć się z odmianami swojego losu dlatego powinien umieć zdystansować się do niego. Nasze losy są w ręku Boga, kto mu ufa nie zginie”
„czego chcesz od nas panie?” Cały utwór rozpoczyna apostrofa skierowana do Boga w formie pytania retorycznego: Czego chcesz od nas, Panie, za Twe hojne dary? Apostrofa ta ujawnia nadawcę oraz adresata monologu lirycznego. Nadawca ujawnia się nam jako podmiot zbiorowy, o czym świadczy w pierwszym wersie zaimek osobowy "nas", a dalszej części utworu formy czasownikowe w pierwszej osobie liczby mnogiej: "wyznawamy, nie mamy". Ciekawe jednak jest to, że w jednym miejscu mówi o sobie w liczbie pojedynczej: Złota też, wiem, nie pragniesz (...) Można więc uznać, że podmiot liryczny jest jednostkowy, ale identyfikuje się z pewną zbiorowością, w imieniu której mówi. Istnieją przesłanki, aby zbiorowość tę określić jako wspólnotę wiernych, modlących się do Boga. Podmiot byłby wtedy reprezentantem tej wspólnoty.Adresatem utworu jest na pewno Bóg chrześcijański, określany biblijnym rzeczownikiem "Pan". W całym utworze znajdziemy wskazujące na adresata zaimki osobowe "Cię, Ciebie, Tobie" i dzierżawcze "Twoje, Twej". Wszystkie są pisane wielką literą, co potwierdza, że adresatem jest właśnie Bóg. Zaimków dzierżawczych jest w utworze bardzo dużo, co wynika z pragnienia podkreślenia przez podmiot liryczny faktu, że cały świat należy do Boga, jest Jego własnością. Bóg ukazany jest tu jako hojny dawca wszelkich dóbr, które otrzymuje człowiek, a za które winien jest Bogu hołd i wdzięczność, jako że: „nad nie przystojniejszej ofiary nie mamy”.Bóg z hymnu Kochanowskiego jest także przyjazny człowiekowi, stworzył bowiem piękny świat, który jest dla człowieka źródłem radości. Z ziemi stworzonej przez Boga człowiek czerpie dobra, które pozwalają mu żyć. Właśnie przez to, że Stwórca jest dawcą wszelkiego dobra, człowiek może pokładać w Nim swoja nadzieję. Świat stworzony przez Boga jest pełen harmonii i ładu, zaś każdy element go tworzący ma określone zadania: „Za Twoim rozkazaniem w brzegach morze stoi, (...)
.J.K pisał treny dla swojej młodszej córki Urszuli. Właśnie dla Urszuli poeta napisał 19 trenów 1580r. Bohaterami trenów J.K była jego zmarła córka Urszula ale także on sam. Tren(lament,żal,płacz) utwór liryczny wywodzący się ze staro-greckiej poezji żałobnej o ściśle wyznaczonym wewnętrznym układzie: *pochwała zmarłego, * ujawnienie wielkości poniesionej straty, * demonstracja żalu, * pocieszeni * napomnienie żeby znaleśćumiar w opłakiwaniu zmarłego. Stoicy-stoicyzm jest przede wszystkim filozofią moralności, głosi jednak także panteistyczną kosmologię, według której wszystko jest przeniknięte przez Boga i przez Boże oddziaływanie. Tren IX większa cześć utworu wypełnia apostroficzny zwrot do mądrości. „kupić by się mądrości za drogie pieniądze!”J.K mówi o niej ironicznie, sam wiele lat strawił na tym, aby zgłębić filozofie stoicką, posiadł też ogromną wiedzę(podróże, służba dworska, studia) był pewnie że to wszystko gwarantuje mu spokojne życie po kres dni. W wyniku nieszczęścia został brutalnie przywołany do rzeczywistości okazał się być zwykłym człowiekiem. A wszelkie recepty filozoficzne okazały się niewystarczające.
Tren X J.K zastanawia się nad miejscem w którym jest jego córka Urszula. Zastanawia się poprzez łańcuch pytań retorycznych, odwołuje się do róznych Religi: *pierwsze pyt. Dotyczy wierzeń chrześcijańskich, * drugie mitologii greckiej, * kolejne również mit. Greckiej, * następne do wierzeń buddyjskich(reinkarnacja), * wierzenia chceścijańskie znów i na koniec do wierzeń Platońskich.W schematycznym pytaniu „Gdziekolwiek jest jeśliś jest?”ujawnia swoją bezradność podmiotu lirycznego wobec tajemnicy życia pozagrobowego. W trenie X występuje kryzys religijny. Tren XIX W utworze tym J.K powraca do stoickich zasad. Podmiot liryczny zmęczony żalem zasypia, we śnie przychodzi do niego zmarła matka z Urszulą na ręku. Uspokaja syna zapewnia go że w niebie zmarli wiodą życie ważniejsze niż na Ziemi. Zostaja rozproszone wątpliwości poety: życie pozagrobowe istnieje. Opatrzność Boska jest dla człowieka autorytetem niezrozumiałym, niedostępnym, ale nie jest wrogiem. Źródłem pocieszenia jest stwierdzenie o wspólnej doli ludzkiej i powszechności praw ludzkiej egzystencji. 2 sposoby wyzwolenia się od cierpienia: * czas, * rozum TREN XIX zamyka stwierdzenie o konieczności przygotowania się „oboje fortunę” i wskazówka praktyczna „tego się synu trzymaj a ludzkie przygody ludzkie nośi jeden jest pan smutku i nagrody”Jest to nakaz znoszenia ludzkiej doli z godnością, ze zrozumieniem że ludzką rzeczą jest radość i również ludzką rzeczą jest cierpienie. Światopogląd zostaje odbudowany.
NIE WIERZ FORTUNIE Fortuna w pieśni oznacza grecką boginię, jest kaprysna. Człowiek całym czasem musi być przygotowany na najgorsze, nie powinien przyzwyczajać się do bogactw, zawsze można bogactwa stracić „fortuna co da to zasię wziąć może”. Należy także uważac na fałszywych przyjaciół „a Ci co z Tobą teraz przestają, twej się fortunie nie Tobie kłaniają” Nawiązuje do stoicyzmu, cnota i umiar to największ bogactwo którego nikt nie odbierze „cnota skarb wieczny, cnota klejnot drogi, tego nie wydrze nieprzyjaciel sogi”