literatura staropolska, NOTATKI Sep-Szarzynski, MIKOŁAJ SĘP - SZARZYŃSKI (ok


MIKOŁAJ SĘP - SZARZYŃSKI (ok. 1550 - 1581)

Rytmy albo wiersze polskie wydane 1601 roku

Autora rytmów czytano jako poetę humanistycznego, manierystycznego lub barokowego, w bohaterze zbioru widziano i medytującego teologa i poszukującego mistycznych przeżyć konwertę. Jako klucza interpretacyjnego używano mysli Ericha Fromma („ucieczka od wolności”), Alberta Camusa („człowiek zbuntowany”), Kierkegaarda, Sartre'a, nie mówiąc już o XX-wiecznych teologach. Doprawdy, można odnieść wrażenie, że z bezbronną poezją Sępa da się zrobić nieomal wszystko.

RYTMY ALBO WIERSZE POLSKIE

☼ Nie są zbiorem jednolitym

☼ Nie jest to jednak zbiór zupełnie pozbawiony rygorów kompozycyjnych!

Pierwsza cześć: trzy cykle ponumerowanych utworów:

Napis na statuę abo na obraz śmierci (18 wersów 7zgłoskowych)

Sześć sonetów

Sześć parafraz psalmów

Dziewięć pieśni

O tymże epigramma albo napis krótki (8 wersów 5zgłoskowych)

☼ „Napisy” charakteryzuje krótkie metrum.

☼ Stanowią one rodzaj ramy kompozycyjnej dla całej reszty

Cześć druga to Epitaphia, epigrammata, nagrobki, napisy krótkie i insze drobiazgi

☼ Być może naprędce zebrane do wydania w 1601 roku, z pominięciem jakiejkolwiek chronologii.

☼ Są to utwory po polsku, ale kilka także po łacinie!

☼ Wśród nich co najmniej dwa utwory nie napisane przez Sępa (!!!!) a mianowicie nagrobki - łaciński i polski - na śmierć Marcina Starzechowskiego „dziecięcia jedno 30 godzin żywego” pióra - jak lojalnie odnotowano jakiegoś pana Koniecpolskiego.

☼ Wątpliwości budziło też i budzi autorstwo Pieśni (Zaprzęż nie Tygry, nie Lwice, Cyprydo...) umieszczonej po wierszach Koniecpolskiego, a przed czterema utworami łacińskimi, tym bardziej, ze odnaleziono ten sam wiersz o niejakiego Smolika Jana w wersji pełniejszej o ostatnią strofę. W tym przekazie widoczny staje się akrostych (czyli że pierwsze litery kolejnych linijek układają się w wyraz jakiś) ZOPHIA. Smolik jako takie mało jest wiarygodny, szczególnie, ze znaleziono u niego też np. utwór Kochanowskiego, ale on w innych wierszach stosował akrostych, a Sęp nie...

☼ Erotyki Sępa tak są odmienne od swoich czranoleskich odpowiedników, ze należałoby podejrzewać autora o terminowanie u obcych mistrzów..

☼ Wyjątkową rolę pełni w nich słowo „frasunk”, które trzykrotnie aż staje się tytułem wiersza.

KOSMOS I ŚWIAT LUDZKI

TEMATYKA WIERSZY SĘPA

JAK PISZE SĘP

Tyle Janusz Gruchała.

MIKOŁAJA SĘPA SZARZYŃSKIEGO

RYTMY

ALBO WIERSZE POLSKIE

PO JEGO ŚMIERCI ZEBRANE I WYDANE

Tom rozpoczyna się listem dedykacyjnym JEGO MOŚCI PANU JAKUBOWI LEŚNIOWSKIEMU PODCZASZEMU ZIEMIE LWOWSKIEJ, PANU I BRATU MNIE MIŁOŚCIWEMU od Jakuba Sępa - Szarzyńskiego.

  1. Napis na statuę abo na obraz śmierci (18 wersów 7zgłoskowych)

2. Sonetów sześć np.:

SONET I
O krótkości i niepewności na świecie żywota człowieczego

Ehej, jak gwałtem obrotne obłoki
I Tytan prętki lotne czasy pędzą,
A chciwa może odciąć rozkosz nędzą
Śmierć - tuż za nami spore czyni kroki!

A ja, co dalej, lepiej cień głęboki
Błędów mych widzę, które gęsto jędzą
Strwożone serce ustawiczną nędzą,
I z płaczem ganię młodości mej skoki.

O moc, o rozkosz, o skarby pilności,
Choćby nie darmo były, przedsie szkodzą,
Bo nasze chciwość od swej szczęśliwości
Własnej (co Bogiem zowiemy) odwodzą.

Niestałe dobra! O, stokroć szczęśliwy,
Który tych cieniów wczas zna kształt prawdziwy!

SONET IV (ale tego się nie uczcie, bo to w liceum było i słuchać tego nie chcą)
O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem

Pokój - szczęśliwość, ale bojowanie
Byt nasz podniebny. On srogi ciemności
Hetman i świata łakome marności
O nasze pilno czynią zepsowanie.

Nie dosyć na tym, o nasz możny Panie!
Ten nasz dom - Ciało, dla zbiegłych lubości
Niebacznie zajżrząc duchowi zwierzchności,
Upaść na wieki żądać nie przestanie.


Cóż będę czynił w tak straszliwym boju,
Wątły, niebaczny, rozdwojony w sobie?
Królu powszechny, prawdziwy pokoju
Zbawienia mego, jest nadzieja w tobie!

Ty mnie przy sobie postaw, a przezpiecznie
Będę wojował i wygram statecznie!

SONET V
O nietrwałej miłości rzeczy świata tego

I nie miłować ciężko, i miłować
Nędzna pociecha, gdy żądzą zwiedzione
Myśli cukrują nazbyt rzeczy one,
Które i mienić, i muszą się psować.

Komu tak będzie dostatkiem smakować
Złoto, sceptr, sława, rozkosz i stworzone
Piękne oblicze, by tym nasycone
I mógł mieć serce, i trwóg się warować?

Miłość jest własny bieg bycia naszego,
Ale z żywiołów utworzone ciało
To chwaląc, co zna początku równego,
Zawodzi duszę, której wszystko mało,

Gdy Ciebie, wiecznej i prawej piękności
Samej nie widzi, celu swej miłości.

  1. Sześć parafraz psalmów np. parafraza Ps. 130 „De profundis clamavi ad te Domine” (z głębokości wołałam ku Tobie, Panie) czy:

PIEŚŃ II NA PSALM DAWIDÓW LII
Quid gloriaris in malitia, qui potens es in iniquitate

( Dlaczego złością się chełpisz przemożny niegodziwcze PS 52,3)

Czemu się chlubisz, Tyrannie,
Z twoich praktyk złością możnych?
Pańska dobroć nie ustanie
Pilnować ludzi pobożnych.

Ostrzejszy nad naostrzoną
Brzytwę język twój pilnuje
Nieprawdę zmyślać szaloną
I na dobre potwarz knuje.

Milszać złość niż cnoty święte,
Milszyć kłamca niż prawdziwy,
Rado oko twe przeklęte
Patrzą zdrady zaraźliwej.

Przetoż cię Pan Bóg wyrzuci
Z pośrodka ludu swojego,
Starwszy cię na proch, wywróci
I dom twój z gruntu samego.

Na to patrząc ukrzywdzony
Zlęknie się Pańskiej możności,
A iż nagle zły skażony,
Rozśmieje się w przezpieczności.

Rzecze: "Onoż on, co w złocie
Ufał, w mocy, w chytrej sprawie,
Z płaczliwych się śmiał w kłopocie,
Zapomniawszy Boga prawie".

A ja, drzewo jak oliwy,
W ogrodzie Pańskim wszczepiony,
Kwitnąć będę, nielękliwy,
W nadzieję z nieba obrony.

A ciebie przed wszemi, Panie,
Wyznam skaźcą nieprawości
I mając w tobie ufanie
Zniosę wszelkie doległości.

  1. Dziewięć pieśni, np.:

czy:

PIEŚŃ V
O FRIDRUSZU,
który pod Sokalem zabit od Tatarów Roku Pańskiego 1519

Umysł stateczny i w cnotach gruntowny
Kto ma od Boga, żywię świętym równy;
Nie tylko wytrwa gniew szczęścia surowy,
Ale i łaską wzgardzić jest gotowy.

Tysiąc przykładów! Ale dostateczny
Słów moich świadek sam Fridrusz serdeczny,
Który to sprawił, że się mniej wstydamy
Blizny, prze upór co nieszczęścia mamy.

Na Sokal wojska gdy już płaczliwego
Ostatek uwiódł od rąk okrutnego
Pohańca - wolny, serce nielękliwe
Odkrył, te słowa mówiąc pamiętliwe:

"Farbę Bugowej, widziałem, krew wody
Nasza zmieniła
, prócz pohańskiej szkody,
Skryły się pola pod zacnemi ciały,
A mnie, niestetyż, kto w te zagnał wały?

Bojaźń wyrodna w serce me nie wchodzi,
Lecz, mogąc pomóc żywiąc, umrzeć szkodzi,
Choć miejsce wzywa i dusza uczciwa,
Krwią, ciałem, zbroją sławę kupić chciwa.

Ale jeszcze trwa ten targ: otwórz bronę,
Otwórz, już mię wstyd mur mieć za obronę;
Niechaj przypłaci pohaniec zdradliwy,
Że tył mój widział, gdym zbrojny i żywy".

To rzekszy, jako z działa śmiertelnego
Kamień, płomienia gwałtem siarczystego
Z hukiem wyparty, jako przez wiatr rzadki
Leci przez ciała dając im upadki,

Tak mężny Fridrusz, gniewy ślachetnemi
Zapaleń, z zamku z krzyki rycerskiemi
Wypadł i przeszedł zastęp niezliczony
Swą i tatarską prawie krwią zjuszony.

Tam zaś, by tygrys, gdy swe baczy dzieci
Miedzy myśliwcy, choć tysiąc strzał leci,
Wpada w pośrodek, nie o ratunk dbając,
Ale o pomstę, szkodzi i konając.

Taki był on mąż: widząc swój lud zbity,
Drugi związany, aż go znamienity
Duch ze krwią odbiegł, padł. Krzyknął bezbożny
Zastęp i więźnie, lecz był okrzyk rożny.

O, cny rycerzu! Nie tylko szczęśliwie
Duch twój z wielkimi bohatyry żywie:
I tu, dokąd Bug cichy wody swoje
Niesie do Wisły, dotąd imię twoje

Trwać będzie w ustach ludu rycerskiego.
I rzecze człowiek serca wspaniałego:
"Z lepszym Ojczyzny szczęściem, wieczny Panie,
Racz mi naznaczyć tak prętkie skonanie".

  1. O tymże epigramma abo napis krótki (8 wersów 5zgłoskowych)

  1. Epitafia, epigrammata, nagrobki, napisy krótkie i inne drobiazgi.

Łacińskie np.:

EPITAFIUM RZYMOWI

Ty, co Rzym wpośród Rzyma chcąc baczyć, pielgrzymie,
A wżdy baczyć nie możesz w samym Rzyma Rzymie,
Patrzaj na okrąg murów i w rum obrócone
Teatra i kościoły, i słupy stłuczone:
To są Rzym. Widzisz, jako miasta tak możnego
I trup szczęścia poważność wypuszcza pierwszego.
To miasto, świat zwalczywszy, i siebie zwalczyło,
By nic niezwalczonego od niego nie było.
Dziś w Rzymie zwyciężonym Rzym niezwyciężony
(To jest ciało w swym cieniu) leży pogrzebiony.
Wszytko się w nim zmieniło, sam trwa prócz odmiany
Tyber, z piaskiem do morza co bieży zmieszany.
Patrz, co Fortuna broi: to się popsowało,
Co było nieruchome; trwa, co się ruchało.

FRASZKA Z MARTIALISZA

Piszą: król Agatokles gdy swoim cześć sprawiał,
Miedzy złote naczynie zawsze glinę stawiał,
Tak mieszając ubóstwo z bogactwy hardymi;
A przyczynę powiadał tę przed gośćmi swymi:
"Ja, którego Bóg sławą i państwem ozdobił,
Pomnię, iże mój ociec z gliny garnce robił".
O, szczęśliwy, kto stanu dostawszy wielkiego,
Pomni, czym był, i baczy moc szczęścia zmiennego.

  1. Erotyki z Rękopisu Zamoyskich, Do Kasi, Anusi i Zosi. Np.:

FRASUNEK

Nigdy takowych mąk nie ucierpiało,
Jeśliże było serce, co pałało
Płomieniem wściekłym dla możnej Junony,
Władającego gromem pana żony,
Jakich nieszczęsne serce me używa.
Fortunna miłość, co z nadzieją bywa!
Ale piekielne ciężkości przechodzi,
Gdy z nią wątpliwość bojaźliwa chodzi.
Cóż ja mam czynić w taką miłość wdany?
Kto tak szkodliwe może zleczyć rany,
Gdy o nich nie wie ten, co zleczyć może?
Lecz, aczby wiedział, snadź ci nie pomoże.
Nie wierzę temu, w tak ciele nadobnem
I ku przedniejszym aniołom podobnem
By się okrutność sroga znaleźć miała:
Łaskawe duchy śle Bóg w piękne ciała.
Komuż to kiedy, iż go miłowano,
Wadziło? Komuż za miłość łajano?
I mnie też nie to szkodzi, że miłuję,
Ale iż taję miłość moje, czuję.
By mi wątpienie płoche dozwoliło
Oznajmić, wierzę, że by odmieniło
Twarz swą nieszczęście: tak mi tamte tuszą
Sprawy, wdzięczności pełne, co mię suszą.
Próżno nadzieję przywabić się kuszę
Tym rozważaniem; już widzę, że muszę
Iść na wytrwaną z ciężkościami temi.
Wszak trudne rzeczy bywają łacwemi,
Gdy szczęście raczy. Albo tedy moje
Serce milczeniem zwalczy niepokoje,
Albo jak działo, prochem przesadzone,
Tak ono żalem będzie rozrucone.

- 1 -



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
literatura staropolska, NOTATKI Lacinska Poezja 16 wieku, ANTOLOGIA POEZJI ŁACIŃSKIEJ W POLSCE
literatura staropolska, NOTATKI Zimorowic, Szymon ZIMOROWIC (ok
literatura staropolska, NOTATKI Dworzani Polski, DWORZANIN
literatura staropolska, Miko-aj Rej 1505, Mikołaj Rej 1505 - 1569
Historia literatury staropolskiej i oświeceniowej – notatki z wykładów
Jakie wartości literatury staropolskiej pozostają aktualne t
263.Ideał człowieka i obywatela w literaturze staropolskiej, A-Z wypracowania
Egzamin magisterski Historia literatury rosyjskiej notatki z Drawicza
Fascynacja, czy poczucie obcości Człowiek współczesny wobec dzieł literatury staropolskiej
TEMAT2, 1Koncepcja szcz˙˙cia i obowi˙zku w literaturze staropolskiej
literatura staropolska, Liryka polska w XVIw., LIRYKA NOWOŁACIŃSKA
literatura staropolska, odyseja, ODYSEJA
IDDYLICZNY I REALISTYCZNY OBRAZ WSI W LITERATURZE STAROPOLSKIEJ, Przydatne do szkoły, barok
Ideał człowieka i obywatela w literaturze staropolskiej, zamiawiane przez chomików
Ideał człowieka i obywatela w literaturze staropolskiej, matura, matura ustna

więcej podobnych podstron