Sprawy organizacyjne:
Zgodnie z art.1 ust 1 ustawy o samorządzie gminnym, mieszkańcy gminy tworzą z mocy prawa wspólnotę samorządową. Na pojecie gminy składa się wspólnota samorządowa, jak i odpowiednie terytorium. Gminna wspólnota samorządowa obejmuje wiec z mocy samego prawa mieszkańców gminy osiadłych na terytorium gminy. Gmina wykonuje zadania publiczne w imieniu własnym i na własna odpowiedzialność, posiada osobowość prawna, jej samodzielność podlega ochronie sadowej. Mieszkańcy gminy podejmują rozstrzygnięcia w formie bezpośredniej ( referendum, wybory, konsultacje z mieszkańcami gminy) i za pośrednictwem organów gminy( rada gminy, wójt, burmistrz, prezydent miasta).
Referendum gminne jest podstawowa instytucja demokracji bezpośredniej, jego wynik jest wiążący dla władz gminy i nie można go zaskarżyć do naczelnego Sadu Administracyjnego. Przewidziane są 2 rodzaje referendum: obligatoryjne i fakultatywne. Referendum obligatoryjne zwoływane jest w dwóch kategoriach spraw:samoopodatkowania mieszkańców na cele publiczne oraz odwołania rady gminy przed upływem kadencji ( w drodze referendum mogą być ustalone tylko podatki, a nie rożnego rodzaju opłaty za świadczone przez gminie usługi).Odwołanie rady gminy przed upływem kadencji powoduje ze Prezes Rady Ministrow powołuje osobę, która do czasu wyborów pełni ich funkcje. Występowanie z wnioskiem o odwołanie rady gminy należy wyłącznie do kompetencji mieszkańców, nie wcześniej niż po upływie 12 miesięcy od dnia wyborów, lub od dnia ostatniego referendum w tej sprawie. Referendum fakultatywne może być zwołane w każdej innej sprawie ważnej dla gminy. Z inicjatywa przeprowadzenia referendum może wystąpić rada gminy lub wnioskować o nie przynajmniej 1/10 mieszkańców uprawnionych do glosowania, przy czym wniosek mieszkanocow jest wiążący dla rady gminy i nie podlega jej ocenie co do zasady. Rada gminy nie tyle bowiem decyduje o referendum, ile przeprowadza je- akcentuje się tu techniczne zadania rady jako organizatora. Oba rodzaje referendum są ważne, jeżeli wzięło w nich udział 30 % mieszkanocow uprawnionych do glosowania.
Jeśli chodzi o konsultacje z mieszkańcami gminy- to tu również można wyróżnić dwa rodzaje: obligatoryjne i fakultatywne. Tylko w przypadkach przewidzianych w ustawie te konsultacje są obligatoryjne np : jeśli chodzi o tworzenie, łączenie, podział i znoszenie gmin, ustalanie ich granic, nazwy oraz siedzib władz, zmianę granic miast, tworzenie jednostek pomocniczych gminy. Zawsze są one niezbędnymi elementami procedury , które poprzedzają rozstrzygniecie stanowiące, w podanych przykładach: rozporządzeń Rady Ministrow i uchwal rad gmin. Fakultatywne konsultacje z mieszkanacmi są podejmowane w innych sprawach ważnych dla gminy. W drodze uchwały rada gminy określa zasady i tryb przeprowadzenia konsultacji. Chociaż konsultacje z mieszkanacmi gminy nie są wiążące, to zawsze musza być z respektem brane pod uwagę.
Formy demokracji bezpośredniej stwarzają lokalnym społecznościom możliwość bezpośredniego rozstrzygania spraw istotnych dla ogółu , jednak jak dotychczas społeczności te w niewielkim zakresie korzystają z przysługujących im uprawnień.
Współcześnie podstawowa forma podejmowania rozstrzygnięć w gminie jest wykonywanie władzy w systemie demokracji pośredniej, czyli za pośrednictwem organów gminy. Najważniejszym organem gminy jest rada gminy. Jest on wybierana przez mieszkańców w glosowaniu powszechnym. Jest to organ stanowiący i kontrolny w gminie, przysługują jej podstawowe uprawnienia w sferze organizacji i działania gminy( uchwalanie statutu gminy, budżetu, programów gospodarczych, podejmowanie uchwal w sprawach majątkowych i finansowych oraz w sprawach tworzenia jednostek organizacyjnych gminy).Kadencja rady trwa 4 lata a liczba jej członków wynosi w zależności od liczby mieszkańców od 15 radnych w gminach do 20.000 mieszkańców do 25 radnych w gminach do 200.000 mieszkańców. Prace rady gminy organizuje przewodniczący i 1- 3 wiceprzewodniczących, wybieranych w glosowaniu tajnym bezwzględną większością głosów w, obecności co najmniej polowy obecnego jej składu. Odwołanie przewodniczącego i wiceprzewodniczących, następuje na wniosek co najmniej ¼ ustawowego składu rady gminy. Statut gminy rozstrzyga o liczbie wiceprzewodniczących. Rada obraduje na sesjach: zwyczajnych- zwoływanych przez przewodniaczcego w razie potrzeby, nie rzadziej jednak niż raz na kwartał, i nadzwyczajnych- zwoływanych przez przewodniczącego w ciągu 7 dni od daty złożenia wniosku co najmniej ¼ ustawowego składu rady gminy. Pierwsza sesje nowo wybranej rady zwołuje przewodniczący sejmiku samorządowego w ciągu 7 dni po ogłoszeniu wyników wyborów.
Organem wykonawczym gminy jest wójt( w gminach wiejskich), burmistrz( w gminach, w których siedziba władz znajduje się w mieście położonym na terytorium danej gminy) lub prezydent( w miastach powyżej 100 tys. Mieszkańców). Wójt wybierany jest w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, w głosowaniu tajnym. Wójt , burmistrz lub prezydent miast wykonują uchwały rady gminy i zadania gminy określone przepisami prawa, kierują bieżącymi sprawami gminy oraz reprezentują ja na zewnątrz. Wójt wykonuje swoje zadania przy pomocy urzędu gminy( urzędu miasta)., który w świetle postanowień art33. ustawy o samorządzie gminnym jest obligatoryjna forma organizacyjna gminy/miasta. Urząd ten nie jest jednak organem gminy w znaczeniu administracyjnym, lecz swoistym aparatem pomocniczym organu wykonawczego. Jednakże ustawa nie wyklucza możliwości , by ów aparat pomocniczy, określany w literaturze jako zespól środków materialnych i osobowych służących do wykonywania kompetencji i zadan organów, służył swa pomocą także innym organom gminy. Pracownicy zatrudnieni w urzędzie gminy, w ramach przypisanych zadan i obowiązków służbowych, wspierają swa pomocą wójta przy wykonywaniu administracji publicznej w zakresie uprawnień oraz obowiązków przypisanych wójtowi gminy. Strukturę organizacyjna i zasady funkcjonowania urzędu gminy określa regulamin organizacyjny, uchwalony przez rade gminy w drodze zarządzenia . Określa Strukturę wewnętrzną organizacyjną urzędu , zadania urzędu, zakres czynności poszczególnych oddziałów i stanowisk , szczegółowe zadania pracowników, szczegółowe zadania kierownictwa , zasady obiegu i aprobaty pism, zadania komórek organizacyjnych urzędu. Kierownikiem urzędu gminy jest wójt( burmistrz, prezydent). W ramach przyznanej funkcji kierowniczej wójt wykonuje zatem uprawnienia zwierzchnika służbowego pracowników urzędu, obejmujące swym zakresem nawiązywanie, zmianę i rozwiązywanie stosunku pracy. Niemniej czynności te podejmuje on działając w imieniu zakładu pracy- ponieważ zakładem pracy dla pracowników samorządowych zatrudnionych w urzędzie jest ten urząd ,a nie kierownik urzędu. Szczególna role w urzędzie gminy pełnią sekretarz i skarbnik, powołani przez rade gminy na wniosek wójta, w celu należytego funkcjonowania urzędu. Skarbnik realizuje zadania głównego księgowego budżetu w gminie- szczegółowe określenie tych zadan zawierają przepisy finansowe. Gmina stanowi również okręg urzędu stanu cywilnego i w ramach urzędu gminy działa urząd stanu cywilnego. Kierownikiem owego urzędu z mocy prawa jest także wójt( burmistrz, prezydent miasta). Aczkolwiek rada gminy może powołać innego kierownika. Poza urzędem gminy -jako obligatoryjna forma organizacyjna- gmina może powoływać formy organizacyjne, wykonujące funkcje pomocnicze w zakresie realizacji jej zadan. Będą to głownie zakłady w rozumieniu prawa administracyjnego oraz podmioty gospodarcze( spółki). Jednostkami organizacyjnymi gminy mogą być także jednostki działające na podstawie przepisów innych ustaw szczególnych, jak np. gminne (miejskie) straże pożarne, straże gminne i ośrodki pomocy społecznej.
Gmina może tworzyć jednostki pomocnicze: sołectwa, dzielnice, osiedla, miasta położone na jej terenie. Ich tworzenie jest fakultatywne, zależne jedynie od woli rady gminy, która może ja powołać w drodze uchwały po przeprowadzeniu konsultacji z mieszkańcami gminy . Zasady tworzenia, łączenia, podziału oraz znoszenia jednostek pomocniczych określa uchwalany przez rade gminy statut, organizacje zaś i zakres działania jednostki pomocniczej określa rada gminy w odrębnym dla niej statucie. Jednostki pomocnicze gminy nie maja podmiotowości prawnej, nie tworzą własnych budżetów, nie maja wiec własnych dochodow i wydatków ujętych w odrębnych budżetach. Mogą jednak prowadzić gospodarkę finansowa w ramach budżetu gminy. jednostki pomocnicze gminy posiadają swe organy uchwałodawcze i wykonawcze, np. organem uchwałodawczym sołectwa jest zebranie wiejskie, a wykonawczym sołtys, którego działalność wspomaga rada solecka. Wybory rady soleckiej i sołtysa odbywają się raz na 4 lata w trybie określonego glosowania. Wybory są bezpośrednie i tajne. Wyborcy wybierają spośród kandydatów zgłoszonych przez mieszkańców. Jeżeli chodzi o organizacje wewnętrzną dzielnicy to wybiera się przedstawicielski organ uchwałodawczy- radę dzielnicy. Konsekwencja pozostawienia gminie decyzji o tworzeniu dzielnicy jest przekazanie radzie gminy prawa i obowiązku określenia zasad i trybu przeprowadzenia wyborów do rad dzielnicy. Jeżeli rada gminy zamiast dzielnicy utworzy osiedle, to wówczas organizacja osiedla kształtowana jest na takich samych zasadach, jak organizacja dzielnicy lub też, jeżeli statut osiedla tak stanowi, zamiast przedstawicielskiego organu uchwałodawczego wchodzi ogólne zebranie mieszkańców osiedla. Jako organ wykonawczy dzielnicy powoływany jest zarząd dzielnicy, na czele którego stoi przewodniczący. Zadaniem jednostek pomocniczych jest dynamizacja funkcjonowania lokalnego samorządu terytorialnego, poprzez wykonywanie niektórych zadań gminy z zakresu infrastruktury, spraw socjalnych, oświatowych czy działaniach kulturalnych.