ANTYK
1. Biblia. Współczesny człowiek powinien znać biblię (nie tylko w sensie chrześcijańskiej) żywotność, o miłości.
2. Antygona. Istota tragiczna. Cechy dramatu antycznego i szekspirowskiego.
W Antygonie mamy do czynienia z typowo tragicznymi wyborami bohaterów. Przede wszystkim bohaterka tytułowa Antygona musi dokonać wyboru między uszanowaniem prawa boskiego a prawa ustanowionego przez ludzi. Bohaterka stoi przed problemem niemożliwym do rozwiązania. Jeżeli zdecyduje się na postępowanie zgodnie z religią i dokona symbolicznego pochówku zwłok brata, to złamie prawo ludzkie i zostanie skazana na śmierć. Jeżeli natomiast respektując zakaz wydany przez króla odstąpi od grzebania zwłok brata, ściągnie na siebie gniew i klątwę bogów.
Kreon jest również postacią tragiczną, wydając rozkaz zakazujący pogrzebania zwłok zdrajcy działa zgodnie z prawem ludzkim, zgodnie z interesem państwa. Jednak tym samym złamał prawo boskie i zgubił całą swą rodzinę - jego żona i syn popełniają samobójstwo.
Dramat antyczny: zasada trzech jedności (czasu, miejsca i akcji) istnienie chóru (wprowadzał aktorów na scenę, komentował i oceniał przebieg wydarzeń); brak scen zbiorowych,
Dramat szekspirowski: zerwanie z zasadą trzech jedności, brak chóru, sceny zbiorowe, wprowadzenie na scenę duchów.
3. Archeotypy - prawzory ludzkich postaw (Dedal i Ikar).
Archeotypy - stały i niezmienny prawzorzec zachowań prawzorzec zachowań i postaw ludzkich, utrwalony w świadomości zbiorowej każdej społeczności.
Dedal i Ikar - opowieść, która pokazuje typowe dla młodego wieku zachowania, ukazane poprzez postać Ikara (ciekawość świata, odwaga, brawura, brak rozwagi). Mit ten prezenyuje też typowe dla starszego wieku cechy, uosobione przez Dedala (rozsądek, roztropność, poleganie na mądrości, doświadczenie)
4. Epos homerycki.
Na plan pierwszy wysuwa się fabuła, narrator - wszechwiedzący i obiektywny, styl jest podniosły dostosowany do heroicznych czynów bohaterów, obfituje w realistyczne drobiazgowe opisy ważnych przedmiotów i sytuacji np. Tarcza Achillesa.
ŚREDNIOWIECZE
5. Kazania świętokrzyskie.
6. Postawy ludzi średniowiecza a odrodzenia. „ Na dom w Czarnolesie” Jana Kochanowskiego.
Jdeowe wzorce osobowe to typy zachowań, które są rozpowszechnione i propagowane w danych czasach. Średniowiecze wykształciło dwie grupy ideowych wzorców osobowych: religijną i świecką. Do pierwszej zaliczyć możemy wzorce świętego i ascety, do drugiej doskonałego rycerza i władcę chrześcijańskiego.
Odrodzenie na pierwszy plan stawiało człowieka i wszystko to co było związane z życiem ludzkim. Inność stanowi fraszka J. Kochanowskiego Na dom w Czarnolesie. Jest to jedna wielka apostrofa, której adresatem jest Bóg. Poeta wyraża swą wdzięczność za błogosłowieństwo, którego Stwórca udzielał jego pracy, czego owocem stał się dom i majątek czarnoleski. Jednocześnie podmiot liryczny zwraca się z prośbą o dalszą pomoc i błogosławieństwo trwające aż do końca jego dni. Deklaruje postawę skromności i umiaru, poprzestawania na swoim - nie zazdrości innym pałaców. Pragnie mieszkać w swoim „ gniaździe ojczystym” gdzie również posiadać może wielkie bogactwa i wartości będące darem Bożym - zdrowie, czyste sumienie, ludzką życzliwość.
7. Asceta, rycerz, władca.
Ascetami określa się ludzi, którzy dobrowolnie decydują się na umartwianie, odrzucenie wszelkich przyjemności świata, życie w skrajnej nędzy i cierpieniu (Legenda o świętym Aleksym). Celem takiej postawy było, oprócz doskonalenia w sobie cnoty i pobożności, uzyskanie zbawienia i osiągnięcie świętości już na ziemi. Asceci wierzyli, że po śmierci czeka ich szczęście wieczne. Aleksy jest przykładem typowego idealnego człowieka średniowiecza: odrzucającego świat materii dla Boga i wiecznego szczęścia w niebie.
Wzorzec doskonałego rycerza: Naczelną cechą łączącą wszystkie utwory należące do epiki rycerskiej był wynikający z nich wizerunek doskonałego rycerza chrześcijańskiego. Taki idealny rycerz musiał spełniać mnóstwo warunków: musiał być waleczny, odważny, oddany bogu, ojczyżnie i swojemu panu. Celem swego życia doskonały rycerz uczynił walkę w obronie wiary chrześcijańskiej i swojej ojczyzny. Przykładem takiego wzorcowego rycerza jest hrabia Roland.
Doskonały władca powinien posiadać wszystkie cechy doskonałego rycerza, ale oprócz tego powinien być również troskliwym królem, dbającym o swoich podwładnych i będącym dla nich ideałem. Takim doskonałym władcą jest (w Pieśni o Rolandzie) król Karol Wielki.
8. „Rozmowa mistrza Polikarpa ze śmiercią” „Satyra na leniwych chłopów” „O zachowaniu się przy stole”
Tradycja moralistyczna „Rozmowa mistrza Polikarpa ze śmiercią”.
Wiersz ten można określić jako moralno - dydaktyczny poemat. Mamy tu do czynienia ze wczesną formą alegorycznego ukazywania śmierci która zjawia się w postaci rozkładającego się ciała ludzkiego. Ukazanie śmierci w postaci będącej grozą i odrazą oraz ukazanie tzw. czterech rzeczy ostatecznych , czyli męki konania, śmierci, sądu ostatecznego i nieba lub piekła jest właśnie jednym z zabiegów moralizatorsko - dydaktycznych, którycz celem jest przestroga, iż życie ziemskie i wszelkie ziemskie dobra są dla człowieka marnością niewarta zabiegów i starań, natomiast życie wieczne jest prawdziwą wartością do której warto dążyć.
Satyra na leniwych chłopow.
Utwór jest wyrazem rosnącej nienawiści do tej niższej klasy społecznej. W wierszu są opisane sposoby jakich używają sprytni kmiecie, aby jak najmniej czasu spędzać w polu przy wymaganej od nich pracy pańszczyznianej. Cały utwór jest rejastrem skarg i zarzutów jakie autor stawia chłopu.
O zachowaniu się przy stole.
Utwór obyczaqjowo - dydaktyczny. Autor poucza jak należy zachować się przy stole i zaleca mężczyznom dworne obyczaje oraz szacunek dla kobiet. Jest to próba przeniesienia na grunt słowiański dworskich i biesiadnych zwyczajow zachodnio - europejskich, a także świadectwo wzrostu roli kobiety w życiu towarzyskim w polsce.
ODRODZENIE
9. Poglądy Kochanowskiego.
Kochanowski wyznaje filozofie stoickie, był przekonany że od nieszczęść i trosk jakie może przynieść życie potrafi uniezależnić ci rozum i opanowanie. Gdy umiera mu córka wszystkie prowadzone przez całe życie idee i wartości upadają, zaś wypracowany przez lata system filozoficzno-światopogllądowy jest w zderzeniu ze śmiercią dziecka całkowicie bezużyteczny. Okazało się, że renesansowy humanista przezwyciężył własną słabość i odbudował swe powołanie, nadwątlone zaufanie do Boga, świata i samego siebie.
10. Dwa obrazy wsi Kochanowskiego a Żeńcy Szymona Szymonowica.
Pieśń świentojańska o Sobótce jest to cykl pieśni w których widzimy zafascynowanie wsią i jej mieszkańcami Kochanowskiego. Opisuje w swych pieśniach dawne słowiańskie zwyczaje, wróżby, śpiewy, tańce przy ogniskach.
12 utworów tworzy całość, to śpiewane przez 12 panien pieśni, z których wyłania się sielankowy obraz wsi polskiej.
Najleprzym przykładem jest pieśń panny 12, w której jest mowa o pracy prostych chłopów. Cieżka codzienna praca w polu i przy gospodarstwie sprawia w tym wyidealizowanym obrazku radosć wieśniaków, jest dla nich powodem do dumy i zadowolenia z wysilku.
Żeńcy Sz.Szymonowica są obrazkiem pokazującym dzieci powszechnie pracujących w polu chłopów pańszczyznianych. Autor ukazuje trudne warunki życia chłopa pańszczyznianego, tworzy cykl sielanek będących jednym z pierwszych protestów w literaturze, protestów przeciwko niesprawiedliwości społecznej dotyczącej najuboższych.
11. Ideał ziemianina Pieśń świętojańska o Sobotce.
Ideałem człowieka jest życie w cnocie, jest jedynym i wystarczającym warunkiem osiągnięcia pełnego szczęścia. Jest ona przez to najwyższym i jedynym prawdziwym dobrem. Natura jest rozumem, harmonijna, boska największą więc doskonałością człowieka jest dostosowanie się do owej powszechnej harmonii: życie powinno być przede wszystkim zgodne z naturą samego człowieka.
12. Treny Kochanowskiego.
Tren jest utworem lirycznym, który wyraża żal po czyjejś śmierci. Na treść trenów składają się opisy czynów, zalet i zasłóg zmarłej osoby, a także ukazanie pustki, jaka zostaje po jej śmierci, a także poszukiwanie pocieszenia. Bohaterami trenów byli przeważnie wielcy ludzie, zasłużeni w walkach bohaterowie, sławni poeci. Kochanowski zrywa więc w swoim cyklu trenów z klasyczną tradycją, przedmiotem swoich łez i rozpaczy czyniąc zmarłe 2,5 letnie dzicko. Tren 1 to wprowadzenie w całość cyklu. Podmiot liryczny którym jest ojciec - poeta zmarłego dziecka, opisuje ogrom nieszczęścia, jakie go spotkało. Wzywa jednocześnie wszystkie smutki jakie są na świecie aby weszły w jego dom i pomogły mu wyrazić przeżywaną tragedię.
13. Wiersz Różewicza Róża.
Utwór Róża jest wspomnieniem o nieżyjącej już od 5 lat dziewczynie. Widać wyraźnie, że śmierć Róży miałas miejsce w czasie II wojny światowej. Jednak Róża to nietylko imię ukochanej,to również nazwa wiatu, mającego w polskiej tradycji kulturowej wielorakie znaczenie. W tym utwoże róża może symbolizować miłość ,śmierć, męczeństwo. Na wiersz składają się niejako 2 historię o 2 różach. Poeta zestawia je na zasadzie kontrastu, przeciwwstawiając śmierći życie. Jedna z róż złotowłosa dziewczyna ginie w czasie wojny, odchodzi w milczeniu, zostaje pochowana, jej ojciec szaleje z rozpaczy. Róża - kwiat troskliwie pielęgnowany przez ogrodnika - rozkwita swą czerwienią, jest piękna. Tak więc poeta uświadamia sobie, że pamięć o zmarłych z czasem przemija, podobnie jak umiera w żywych wiara i nadzieja. Pozostaje jedynie smutek, żal, poczucie pustki i niespełnienia.
14. Patryjotyczne wiersze Kochanowskiego Pieśń o spustoszeniu Podola przez Tatarów , ...wy którzy Rzeczpospolitą władacie - Odprawa posłów Greckich.
Pieśń o spustoszeniu Podola przez Tatarów. Jest to pieśń patryjotyczna nawiązująca do wydarzeń z roku 1575, kiedy to Tatarzy złupili Podole, uprowadzając 50 tyś. jeńców. Szczeże miłując ojczyznę Kochanowski był tym, wydarzeniem mocno wstrząśniętym. Jednak nie nawołuje do natychmiastowego krwawego odwetu, koncętruje się raczaj na wskazaniu przyczyn jakie doprowadziły do tragedii, wzywa Polaków do zapobiegania podobnym katastrofą w przyszłości. Dlatego tez postuluje wzmocnić Rzeczpospolitą od wew. i zew. Oskarżając szlachtę o zbytnie przywiązanie do dóbr doczesnych, wzywa do podniesienia wydatków na armię , obronę granic, o myśleniu o przyszlości. Obawia się że głos ten jest pusty, gdyż polak przed i po szkodzie głupi.
Odprawa posłów greckich. Jest to dramat o wymiaże symbolu. Troja jawi się jako symboliczne każde źle rządzone i znajdujące się w stanie kryzysu państwo. Kochanowski konfrontuje w Odprawie posłów Greckich dwie postawy: Antenor - bohater pozytywny, stawiający dobro ojczyzny ponad kaprys jednostki, prawdziwy patryjota.
Aleksander - bohater negatywny, egoista, działający szantarzem i przekupstwem.
Zwycięstwo bohatera negatywnego nad pozytywnym oznacza katastrofę dla Troi i jednocześnie przestrogę dla każdego czytającego Odprawę... , apelem o patryjotyzm i miłośc do ojczezny.
15. Publicystyka A. Frycza Modrzewskiego O poprawie Rzeczypospolitej.
Dzieło składa się z 5 ksiąg. W pracy tej autor zestawił obraz ówczesnej Rzeczpospolitej, z obrazem doskonałego państwa, które chciał zbudować. Zanalizował wnikliwie ustrój społeczny i państwowy Polski i przedstawił wszechstronny projekt jego przebudowy. Głównymi tezami dzieła były: obrona chłopów przed uciskiem pańszczyźnianym i wzrostem powinności feudalnych, postulat nienaruszalności ziemi chłopskiej w brew tendencjom rozwijającego się folwarku szlacheckiego, obrona mieszczan przed szlachtą, zasada równości obywateli wobec prawa i prymatu prawa, ktoremu na równi podlegają wszyscy bez względu na stan, majątek i wyznanie. Postuluje podniesienie stanu oświaty i nauki, oraz krytykuje kościół.
BAROK
16. Portret Makbeta lud Lady Makbet.
Dla Makbeta zbrodnia początkowa jest czynem zupełnie abstrakcyjnym i niemożliwym do popełnienia. Jednak pod wpływem pierwszej popełnionej zbrodni z wzorowego wasala irycerza króla Szkockiego staje się żądnym krwi i władzy królobójcą. Po zamordowaniu króla i zdobyciu korony Makbet zostaje wplątany w niekończący się łańcuch kolejnych zbrodni, które musi popełniać z obawy przed ujawnieniem prawdy o swym czynie. Z normalnego człowieka staje się bestią, tyranem i zbrodniażem, znienawidzonym przez lud. Od tej pory morderca jednak nie zazna już spokoju, prześladować go będą halucynacje, zjawy i koszmary.
17. Niestatek Jana Andrzeja Morsztyna (paradoksy, oksymorony).
Niestatek jest utworem, w którym mamy doczynienia z anaforą, czyli wielokrotnym powturzeniem tego samego początku wersu. Kolejne linijki tekstu rozpoczynają się od słowa „ prędzej”.
Morsztyn wylicza szereg paradoksów - niemożliwych sytuacji. Dopiero samo zakończenie utworu przynosi zaskakującą puentę. Okazuje się, że prędzej te wszystkie nieprawdopodobieństwa staną się rzeczywistością, niż któraś kobieta będzie stateczna.
Paradoks - efektowne i zaskakujące swoją treścią sformułowanie zawierające myśli skłócone z powszechnie żywionymi przekonanniami, sprzeczne wewnętrznie: paradoks przynosi nieoczekiwaną prawdę - filozoficzną, moralną, psychologiczną, poetycką.
Oksymoron - najprostsza forma paradoksu. Związek frazeologiczny obejmujący dwa opozycyjne znaczeniowo wyrazy. W związku takim dochodzi do metaforycznego przekształcenia obu słów np. zimny ogień, gorący lód.
18. Sarmatyzm, jak ukazywano sarmate w baroku a jak w póżniejszych epokach.
Sarmatyzm jest to nurt w literaturze barokowej, do której należą utwory o polskiej szlachcie sarmackiej - jej zaletach i wadach, zwykle pisany w formie gawędy szlacheckiej, pamiętnikach np. utwór Jana CHryzostoma Paska Pamiętniki. Utwór ten jest skarbnicą wiedzy o codziennym sarmackim życiu ówczesnej szlachty, o jej zwyczajach, upodobaniach, charakterystycznych cechach, typie religijności i kultury, nieżadko splecionych samowolą, ciemnotą, pieniactwem i awanturnictwem. Zawarty w Pamiętnikach portret szlachcica i żołnierza jest korzystnie retuszowany.
W póżniejszych epokach szlachta sarmacka była dalej krytykowana (np. przez Krasickiego w - bajki i satyry)
19. Twórczość Moilera.
Świętoszek autor piętnuje tu przede wszystkim obłudę i zakłamanie, ale występuje również przeciwko popadaniu w skrajność. Świętoszka zalicza się do arcydzieł komedii obyczajowej i komedii charakterów.
Skąpiec ogólną treścią tego utworu jest oczywiście potępienie skąpstwa ukazanego w całej okazałości. W finale sztuki zostaje utrwalony obraz skąpca, który jest po prostu zdzieciniałym starcem.
OŚWIECENIE
20. Można uczyć bawiąc, Krasicki (bajki i satyry)
Wstęp do bajek wiersz ten jest wyrazistą sugestią, że bajka jako gatunek literacki czerpie swe tematy z życia, wybierając zachowania typowe i najczęściej spotykane, ale jest równocześnie sugestią, że bajki nie należy traktować zbyt serio. Bajką może być wszystko, choć wcale nie musi być to prawdą.
Szczór i kot w sposób bardzo wyrażny i jednoznaczny atakuje i ośmiesza ludzką pychę. Pod postaciami zwierząt ukrywają się ludzie, których cechy charakteru są skazane przez taki a nie inny wybór zwierzęcia. Opowiadający wszystkim do koła o własnej wspaniałości, szczur kojarzy się z zarozumiałością i pychą. W swoim samouwielbieniu i wyniosłości szczór zapomina o swym przebiebłym wrogu kocie, który wykorzystuje jego chwilę słabości, dopada szczura i dusi na śmierć.
Satyra w oświeceniu skupiała się na ośmieszaniu przez ukazanie działań i przytoczenia wypowiedzi fikcyjnych najczęściej bohaterów, negatywnych cech charakteru, postępków czy głupoty.
Żona modna. Główną treścią utworu jest skarga szlachcica dotycząca osoby jego niedawno poślubionej żony. Szlachcic ów ożenił się mając na widoku pieniądze i majątek. Jednak rychło okazało się, że popełnił błąd, gdyż małżonka jego jest wciąż niezadowolona z nowego domu, gospodarstwa ze zwyczajów jakie panują w domu. Dla siebie dama zastrzega prawo do licznych wyjazdów, mających jej przynieść rozrywkę i wypoczynek od nużącego wiejskiego życia. Po renowacji dworku sprasza też wielu gości i wyprawia liczne przyjęcia, które przyśpieszają małżonkowi całą masę nowych wydatków i kłopotów. Krasicki krytykuje szlachtę do bezkrytycznego przejmowania zagranicznych obyczajów.
21. Julian Ursyn Niemcewicz Powrót posła.
Akcja utworu rozgrywa się w ciągu kilku godzin w dworku Podkomorzego i Podkomorzany, w czasie przerwy w obradach Sejmu Wielkiego. Do domu przyjeżdża syn podkomorzego Walery - poseł stronnictwa patriotycznego, oraz zwolennik reform, prywatnie - ukochany Teresy. W domu ojca spotyka goszczących tu sąsiadów: Starostę z żoną, oraz Szarmanckiego, przedstawicieli konserwatywnego sposobu myślenia, przeciwników reform i postępu, co jest przyczyną wielu dyskusji i sporów. Pojawia się również intryga miłosna - polując na posag Szarmacki postanawia zdobyć rękę teresy, nie cofa się nawet przed oszczerstwem i oszustwem. Ostatecznie wszystko kończy się dobrze, bohaterowie negatywni (Starosta z żoną i Szarmancki) zostają ośmieszeni i skompromitowani, a Walery zdobywa rękę Teresy.
Powrót posła jest również prezentacją postulatów wysuwanych przez postępowy obóz patriotyczny. Należały do nich przedewszystkim: zniesienie liberum veto i wolnej elekcji, wprowadzenie dziedziczności tronu, możliwość wejścia w sojusz z Prusami przeciw Rosji, zwiększenie liczby rególarnych wojsk oraz ulżenie doli chłopa (końcowa, bardzo wymowna scena, kiedy to Podkomorzy zwraca wolność parze służących)
23. Bajka, satyra, komedia. Dlaczego są w oświeceniu?
Bajki mają charakter dydaktyczny, zawieraja jakąś naukę, przesłanie moralne albo pouczenie. Bajka służyła programowi reform, współgrała z racjonalistycznym i krytycznym nastawieniem większości pisarzy ( bajki Krasickiego ).
Satyra służyła w oświeceniu do ośmieszania i krytykowania tędęcji jakie występowały w ówczesnej rzezczpospolitej. Ośmiesza wady szlacheckie ( satyry Krasickiego ).
Komedia operuje chwytami komizmu i grotezki, często ma charakter satyryczny, ośmieszający ludzkie wady i słabości charakteru. W oświeceniu mamy do czynienia z komedią w utworze Krasickiego Monachomachia, gdzie komizm przejawia się poprzez ukazanie walki dominikanów na świete księgi i przekazanie obrazu ujemnych stron życia polskich zakonów.
24. Twórczośc Kołłątaja i Sztasica.
H.Kołątaj ur. 1750r. a zm. 1812r. Pochodził ze szlachty ziemiańskiej. Był on wybitnym i bardzo aktywnym politykiem. Był członkiem Komisji Edukacji Narodowej, opracował też plan rozbudowy szkół w całym kraju.
Kołątaj był publicystą, był zwolennikiem idei uwolnienia chłopów z poddaństwa i zapewnienia awansu miastom oraz inteligencji szczególnego miejsca w państwie. Napisał min. O wolności rolnika - oznacza to że wszyscy polacy są sobie równi, że wśród poddanych ojczyźnie nie może być podziału na panów i niewolników.
Był jednym z twórców konstytucji 3-go maja.
Staszic w pierwszym okresie swej twórczości występował jako pisarz i publicysta. Walczył o postęp społ. i utrzymanie niezawistości narodowej. Był on obrońcą chłopów i mieszczan przed naciskiem feudalnym. W walce o postęp szczególną rolę przypisywał on nauce i kładł duży nacisk na praktyczne wykożystanie jej osiągnięć.
25. Omówić teksty liryczne pełniące rolę patryjotyczne Bogu rodzica i Pieśń legionów.
Bogu rodzica jest to najdawniejsza pieśń religijna. Pieśń ta zdobyła wielką popularność w śród ówczesnych polaków, stała się 1 polskim hymnem narodowym, śpiewanym przez ryceży w czasie bitwy pod Grunwaldem w 1410r. Na pierwszą zwrotkę składa się modlitwa skierowana do matki boskiej, będąca proźbą o wstawiennictwo.
W drugiej zwrotce prośba zbiorowego podmiotu lirycznego skierowana jest do syna bożego, aby wysłuchał on modlitwy i zesłał proszącym łaskę pobożnego życia. Obie strofy kończa się zwrotem „Kyrie elejson” czyli panie zmiłuj się nad nami.
Pieśni Legionów jest manifestem idei niepodległościowej, a zarazem wyrazem poglądów na narod. Jest to utwór, który zawiera program pol. legionów oraz wyraża wiarę w rychłym odzyskaniu niepodległości, w gwiazdę przywódczą Dąbrowskiego, oraz o błogosławieństwo, to główne wnioski, jakie wyikają ze słów Mazurka Dąbrowskiego. Utwór przepełniony jest wiarą w moc polskiego oręża - szabli, pałasza, kosy, czyli symboli polskich powstań niepodległościowych. Utrata niepodległości jest jedynie czasowa, nie wolno jednak tracić wiary w zwrot dziejowy.
ROMANTYZM
26. Twórczość Norwida „ Fortepian Szopena” i „ Do obywatela Johna Browna”.
Do obywatela Johna Browna. Jest nawiązaniem do postaci amerykańskiego farmera, który walczył o wolność murzynów i usiłował wznieść powstanie. Został aresztowany i skazany na śmierć przez powieszenie. Jego wiersz jest poetycką odezwą do społeczeństwa amerykańskiego. Norwid przewiduje , że bezsensowna śmierć farmera zapoczątkuje falę terroru. Poeta wyraża nadzieję że śmierć, wybitnej jednostki sprawi, iż idee, które głosiła, zostaną wprowadzone w życie.
Fortepian Szopena - muzyka Szopena wg. Norwida jest najdoskonalszą sztuką polską i należy do najdoskonalszych osiągnięć sztuki całej ludzkości od czasów najdawniejszych. Poeta przywołuje postać i twórczość Fryderyka Szopena, jest to wyraz hołdu poety dla wielkiego kompozytora i pianisty, inspiracją dla poety stało się wyrzucenie na bruk przez żołnierzy carskich fortepianu Szopena. Był to odwet za nieudany zamach na carskiego namiestnika w królestwie. Fortepian Szopena jest próbą ukazania artysty poprzez muzykę - jego twórczość, jest również refleksją nad istotą sztuki. Muzyka Szopena przywodzi podmiotowi lirycznemu na myśl cały łańcuch skojarzeń, których najistotniejszą cechą zdaje się być doskonałość, pełnia. Norwid zawarł w Fortepianie Szopena swoje refleksje o niezrozumienu przez współczesnych jego wierszy. Wyraził przekonanie, że kiedyś staną się one drogowskazem dla przyszłych pokoleń.
27. Znaczenie komedii Fredry.
Komedią nazywamy gatunek dramatu obejmujący utwory o pogodnej tematyce i wartkiej, żywej akcji, która kończy się najczęściej w sposób pomyślny dla bohaterów. Śluby panieńskie są typową komedią intrygi. Intryga w Ślubach panieńskich wynika ze złożonych przez bohaterki utworu ślubów wiecznego panieństwa, jest tu próba odmiennego, w literaturze romantycznej, spojrzenia na miłość. Typowa romantyczna miłość, to cel życia dwojga ludzi, to często przyczyna nieszczęść i śmierci. U Fredry jest inaczej. Miłość jest uczuciem kojarzącym się ze spokojnym ciepłem domowego ogniska, z poczuciem bezpieczeństwa itp. Bohaterowie zakochują się w sobie stopniowo, ale przez to łączące ich uczucie staje się trwalsze, szlachetne i prawe. Wydaje się, żę fredrowski model miłości, tak różny od gwałtownych afektów literatury romantycznej, został pomyślany jako próba ukazania innego niż powstanie narodowowyzwoleńcze sposobu na ocalenie tożsamości narodowej Polaków. Ocalenie poprzez budowanie fundamentu każdego narodu - kochającej się i wiernej rodziny
28. Nie - boska komedia jako obraz rewolucji.
Krasiński przedstawił rewolucję jako świadectwo wykroczenia człowieka przeciwko boskim planom wobec świata, czyli akt wolnej woli człowieka skierowany przeciw bogu - celem rewolucjonistów, jest totalne zniszczenie, choć w tym utworze bunt ma charakter antyfeudalny, antykapitalistyczny, można wyraźnie odczytać że jest on skierowany przeciw „ Bogu, królom, panom” filozofii, religii, sztuki. Rewolucja jest więc siłą destrukcyjną, niesie śmierć, zagładę. Ostatecznie przegrywa zarówno Henryk, jak i Pankracy. Na ruinach okopów świętej trójcy pojawia się Chrystus-Mściciel, a dramat kończy się słowami: Galilejczyku zwyciężyłeś. Wypowiada je pankracy, który w tym momencie jest już świadom, że nie odkupi popełnionych zbrodni, że nie można budować niszcząc oraz że ten kto wystąpi przeciw Bożemu porządkowi, musi zostać ukarany.
29. Śluby panieńskie.
Jest to typowa komedia intrygi, w której ośrodkiem komizmu stają się czyny bohaterów i zabawne komplikacje z nimi związane. Główni bohaterowie komedii to dwie pary: Gustaw i Aniela oraz Albin i Klara. Intryga wynika ze złożonych przez panny ślubów. Gustaw, typowy lew salonowy zostaje odprawiony z kwitkiem przez Anielę, Klara zaś nie zwraca uwagi na Albina. Panowie, knują intrygę: Gustaw udaje przed Anielą że kocha inną dziewczynę imieniem Aniela, Albin zaś udaje że kocha Anielę a nie Klarę. Do Klary miałby się zalecać stary stryj Radost. Efektem intrygi są podwójne zaręczyny i szczęście wszystkich bohaterów. Wszystko kończy się jak na komedię przystało dobrze. Fredro ma inne niż typowo romantyczne spojrzenie na miłość. Uczucie to nie jest już celem życia ani żródłem samobójstw, staje się za to miłością szlachetną i prawą, kojarzącą się z ciepłem domowego ogniska. Miłość staje się uczuciem do którego trzeba dojrzeć, aby móc ją lepiej docenić.
30. Wallenrodyzm, mesjanizm, prometeizm.
Wallenrodyzm - postawa bohatera romantycznego. Bohater wallenrodyczny działa z wysokich pobudek patriotycznych. Dla ojczyzny jest gotów poświęcić swoje dobro osobiste, a nawet szczęście ukochanej osoby. Jest to człowiek rozdarty pomiędzy ojczyzną a rodziną. Wybiera ojczyznę.
Mesjanizm - była to idea, dzięki której uważano, że istnieje naród wybrany, który otrzymał od boga specjalną misję. Tym narodem wybranym jest Polska. Mesjanizm jest zawarty w „ widzeniu księdza Piotra” w 3 części Dziadów. W symbolicznym obrazie męczeństwa poeta ukazał położenie Polski porozbiorowej, stosunek do niej państw zaborczych i rzeczywisty stosunek reakcyjnych rządów europejskich do powstania listopadowego. Francja nie pomogła Polakom, tak jak Piłat nie pomógł Jezusowi.
Prometeizm - jest to określenie postawy pełnej humanitaryzmu, charakteryzującej się miłością do człowieka i gotowości wystąpienia w imię tej miłości przeciw najwyższym siłom, bogom, Bogu czy prawom rządzącym światem.
31. Tęksnota za krajem, Sonety Krymskie Mickiewicza i Grób Agamemnona Słowackiego.
Mickiewicz w 1823 r. zostaje aresztowany i po procesie skazany na zesłanie w głąb Rosji. W 1825 r. wyrusza do Odessy. Z Odessy kilkakrotnie robi wycieczki na Krym. Poetyckim plonem tych wypraw stał się cykl sonetów, nazwanych Sonetami keymskimi. Poeta dokonuje w nich mistrzowskiego opisu krajobrazu krymskiego, przyrody orientalnej i kultury Wschodu. Jednak prawdziwym celem poety było ukazanie „ pejzażu duszy” podmiotu lirycznego, który jest samotny, smutny i rozdarty wewnętrznie. Tęksni za Litwą, swą ojczyzną, wie jednak, że nie może do niej wrócić, że został skazany na wieczną tułaczkę.
Grób Agamemnona słowackiego. Utwór składa się z 2 części. Pierwsza część ukazuje piękno grobu i jest apostrofą do poezji i natchnienia. Następnie podmiot liryczny uświadamia sobie małość swej poezji w porównaniu do dzieł Homera oraz fakt, że nie jest rozumiany przez współczesnych Polaków, nad czym ubolewa. Następnie podmiot snuje refleksje nad sytuacją polityczną Polski. Polska ukazana jest tu w sposób krytyczny, jako kraj słaby i doprowadzony do upadku przez wady narodu, głównie szlachty. Widać tu ironię, ale i poczucie własnej winy. Upadek powstania listopadowego porównany został do bitwy pod Cheroneą. Wiersz w końcowej fazie wyraża nadzieję, że Polska odzyska niepodległość, otrząśnie się z marazmu i upadku. Widać tu nową koncepcję Polski i narodu, podobną do tej, jaką prezentuje Mickiewicz w Panu Tadeuszu.
32. Powstanie Listopadowe u Mickiewicza i Słowackiego.
Krytyka powstania listopadowego - Słowacki (Kordian). Autor uważa iż winę za upadek powstania listopadowego ponoszą przywódcy powstania. Chłopicki który nie szukał poparcia wśród chłopów i był przywódcą nieudolnym. Czartoryski, którego dyplomatyczne zabiegi o uzyskanie poparcia dla powstania na zachodzie okazały się bezowocne. Jan Skrzynecki bezmyślnie lekceważący plany strategiczne. Niecewicz - konserwatysta. Lewell który czas tracił na rozpamiętywanie. Krukowiecki - dyktator i zdrajca. Poza tym błędna była ideologia szlacheckiego rewolucjonizmu. Nie było konkretnego programu politycznego. Naiwność polityczna spiskowców którzy wierzyli, że zabicie cara przyniesie niepodległość. Niedostrzeganie potrzeby uczynienia powstania ogólnie narodowym. Wreszcie słabość psychiczna spiskowców. Reasumując przywódców powstania zostali oni skrytykowani za konserwatyzm, a spiskowcy za niedostatki ideologii.
Mickiewicz (w 3 cz. Dziadów) przedstawił echa prześladowań jakie spadły na Polaków po klęsce powstania listopadowego. Zaburzenie chronologii jest łatwe do odczytania szczególnie w świetle niektórych epizodów dramatu.
33. Co to jest orientalizm (na podstawie Sonetów Krymskich).
Orientalizm - zwrot ku tradycji, kulturze i sztuce Wschodu. Orientalizm w literaturze romantycznej przejawiał się w zainteresowaniu twórców egzotyka przyrody orientalnej. Romantycy często odbywali podróże na wschód. Fascynowała ich odmienna filozofia, kultura i obyczajowość ludów wschodnich. Zainteresowanie orientalizmemwidać u A. Mickiewicza w Sonetach krymskich. Sonety te są poetyckim plonem Mickiewicza z wyprawy na Krym. Autor dokonuje w Sonetach krymskich mistrzowskiego opisu krajobrazu krymskiego, przyrody orientalnej i kultury wschodu.
34. Bohaterowie romantyczni na podstawie Kordiana i Konrada z 3 cz. Dziadów.
Kordian. W 1 akcie ukazany jako 15-letni chłopiec, wrażliwy nie potrafiący odnaleźść się w otaczającym świecie. Zawiedzona miłość, sentymentana, brak umiejętnościznalezienia celu w życiu powodują zagubienie i próbę samobójczą. W akcie 2 podróże Kordiana po Europie. Jest to czas dojrzewania duchowego bohatera, kontynuacji młodzieńczych ideałów z rzeczywistością i utraty złudzeń. W Angli przekonuje się o wszechwładzy pieniądza a w rzymie że los polaków jest Papieżowi obojętny. Kluczowa scena Kordiana to monolog na szczycie Mount Blanc. Tam w bohaterze dokonuje się ostateczna przemiana. Od tej pory Kordian który odnalazł cel w życiu, będzie walczył o wolność i niepodległość narodów. Jednak jako jednostka osamotniona skazany jest naklęskę.
Konrad - człowiek o wyjątkowej wrażliwości i bogatym życiu wewnętrznym. Jego podstawowa cecha ujawnia się już w małej improwizacji - pycha. Pełnia osobowości Konrada zostanie jednak odkryta w wielkiej improwizacji. Tu bohater pokazuje kilka swoich twarzy. Jest poetą romantycznym, kreatorem, tworzy prawdziwą, żywą poezję, a jego akt twórczy jest taki sam jak akt boski. Jest wieszczem narodowym - przewodnikiem, kocha naród, w pełni się z nim utożsamia, pragnie ofiarować mu wolność, ale za cenę absolutnego podporządkowania. Konrad chce władzy absolutnej, tyrańskiej. Postać ta nosi znamiona bohatera baironicznego: zbuntowany, niezależny. Jego cechą jest także bunt prometeiski. W imię miłości do narodu jest także gotów wystąpić przeciw Bogu.
35. Słowacki o sobie w swoich utworach Smutno mi Boże i Grób Agamemnona.
Grób ... wyrażnie dzieli się na dwie części. Pierwsza z nich stanowi bezpośrednie nawiązanie do pobytu poety w grobowcu i do refleksji jakie atmosfera tego miejsca w nim wzbudziła. Spojrzenie na grób nasuwa podmiotowi lirycznemu skojarzenia z Iliadą Homera. Homer to dla Słowackiego najznakomitszy poeta grecki, symbol doskonałości i kunsztu artystycznego. Wspomnienie autora Illiady powoduje że podmiot liryczny w poczuciu własnej małości korzy się przed historią, ma równierz świadomość niedoskonałości własnych wierszy. Elementem wyrażnie biograficznym jest wyrażenie smutku przez podmiot liryczny z powodu nierozumienia jego poezji przez współczesnych. Te rozważania pozwalają Słowackiemu na zmianę tonu wypowiedzi.
Smutno mi Boże ten hymn powstał w czasie podróży morskiej do aleksandrii w 1836 r. Słowacki po klęsce powstania listopadowego został emigrantem skazanym na życie z dala od ojczyzny, do której nie mógł wrucić ze względu na charakter wydanych na obczyżnie swych utworów patriotycznych. Z wiersza wyłania się obraz poety-tułacza i poety-pielgrzyma. Motyw wiecznej wędrówki często przewijał się w twórczości poetów rzuconych przez los daleko od ojczyzny, jednak Słowacki nadał mu mistrzowską formę cichej lirycznej skargi. Należący do liryki hymn jest gatunkiem literackim zgodnym z konwencją romantyczną, w tym hymnie podmiot liryczny jest pojedyńczym człowiekiem a przewodni problem to motyw samotnego tułania się po świecie, bezdomności, zagubienia się jednostki wśród ludzi. Obok wielkiej tęsknoty za ojczyzną pojawia się tu również wyraz rozpaczliwej wiary w Boga, który towarzyszy człowiekowi przez całe jego życie. Jednak nawet wspaniałe dary boże nie są w stanie ukoić smutku wynikającego z tęsknoty za ojczyzną. Swój ból poeta podkreśla zakończeniem każdej strofy utworu westchnieniem „ smutno mi Boże”, westchnienie tułacza, który nie wie nawet gdzie znajdzie ukojenie po śmierci.
36. Róznice między koncepcją służby ojczyżnie w romantyżmie i pozytywiżmie.
W romatyźmie „ modelem” służby ojczyżnie stali się Konrad (z 3 cz. Dziadów) i Konrad Wallenrod. Są oni typowym przykładem bohatera romantycznego, o czym świadczy przede wszystkim ich biografia, a więc walka, jedyna lecz nieszczęśliwa miłość, poczucia osamotnienia i bezsensu życia po porzuceniu przez ukochaną, niechęć do otaczającego lub wręcz wrogiego mu świata, bunt przeciw ogólnie przyjętym normą i stosunkom społecznym, w końcu obłęd i samobójstwo.
Pozytywizm potrzeba trzeźwej oceny, możliwości i układu sił, a co za tym idzie odrzucenie wszelkich form walki zbrojnej, oraz działalności konspiracyjnej potrzebę pracy organicznej, czyli wykorzystania legalnych możliwości samoobrony narodu poprzez stopniowe zwiększenie sił ekonomicznych i kulturalnych społeczeństwa. Miało się to obbywać drogą propagowania, unowocześnionych sposobów produkcji w przemyśle, rolnictwie i handlu. Wzorzec osobowy - człowiek starannie wykształcony ufny w potęgę rozumu i możliwości nauki. Największą wartością w jego życiu jest praca. Pracuje dla wspólnego dobra. Tolerancyjny, pozbawiony wszelkich uprzedzeń (Bohatyrowicze z „ Nad Niemnem”).
37. Wielka Improwizacja i hymn Święty boże - porównanie.
Należy tutaj zwrócić uwagę przede wszystkim na wadzenie się w jednym i drugim utworze.
Wielka Improwizacja jest wyrazem buntu przeciw bogu, ale buntu wzniesionego w imię ludzkości. Taki bunt nazywamy buntem prometejskim, pełnym humanitaryzmu i miłości do czlowieka. Zdolność do wystąpienia w imię tej miłości przeciw najwyższym siłą, bogom, czy prawom rządzącym światem. Jest właśnie najważniejszą cechą postawy prometejskiej. Konrad jest niewątpliwie bohaterem tragicznym, rozdartym między ogromne pragnienie zbawienia ludzkości siłę uczucia, a własnymi ludzkimi możliwościami.
Święty boże autor zwraca się do boga z prośbą o litość, z błaganiem o zmiłowanie się nad biednym, udręczonym przez zły los człowieka. Jego życie już od momentu narodzin naznaczone jest cierpieniem i śmiercią. Ludzie zwracają się do boga o powstrzymanie klęsk, spokuj, o pewność jutra. Bóg jednak nie reaguje na wołanie człowieka kieruje ruchem słońca, gwiazd, księżyca. Poeta rzuca bogu oskarżenie, że nie jest wrażliwy na cierpienie człowieka. Podmiot liryczny zwraca się z modlitwą do szatana, stwórcy zła, aby zlitował się nad światem. Ostatnia apostrofa skierowana do boga jest wyrazem buntu wobec jego obojętności na cierpienie i niedolę człowieka.
38. Porównac postacie Jacka Soplicy i Kmicica.
Jacek Soplica jest zbuntowany przeciwko światu, złu, krzywdzie, niesprawiedliwości. Po zabiciu Stolnika dokonuje się w nim przemiana wewnętrzna, zmienia imię, staje się postacia dynamiczną. Nie wywyższa się ponad tłumy. Jest cichy, skromny, pokorny. Jego przemiana z hulaki i zabijaki w cichego i ofiarnego bojownika o niepodległość jest przykładem przyszłej postawy obywatelskiej.
Kmicic jest bohaterem złożonym, można w nim odnaleść zarówno dobre jak i złe cechy charakteru. Jest postacią dynamiczną, zmienia się wew. w czasie rozwoju akcji, przeobraża się z łobuza i awanturnika w gorącego patryjotę i świetnego żołnierza. Kmicic dopuszcza się zdrady ojczyzny. Wtedy następuje w nim przełom, dokonuje wielu bohaterskich czynów co zyskuje mu serce ukochanej Oleńki, a także sympatię czytelnika.
39. Werterianizm (Werter) - przykłady.
Bohater werteryczny - wykreowany przez Goethego Cierpienia młodego Wertera. W jego życiu główną rolę odgrywają uczucia, jest nadwrażliwy, delikatny, subtelny. Żyje wyobrażeniami, marzeniami o boskiej kochance, dlatego stroni od świata. Nie umie walczyć o swoje uczucia, jest bierny. Godzi się z rzeczywistością, a ponieważ nie potrafi znieść cierpienia spowodowanego rozstanie z ukochaną kobietą popełnia samobójstwo. Bohater werteryczny to człowiek wykształcony,oczytany,obyty w towarzystwie, od którego nie stroni. Kiedy jednak znajduje swoją wybrankę, chce być tylko z nią, ubóstwia ją, traktuje jak nieziemską istotę. To romantyczny kochanek. Cechuje go taka nadmierna uczciwość. Cechy Wertera w polskiej literaturze romantycznej mają Gustaw z 4 części Dziadów Adasia Mickiewicza i Kordian Słowackiego.
40. Ballady Mickiewicza.
Cykl Ballady i romanse są uważane za manifest romantyzmu polskiego, oraz za określenie się ideowe i artystyczne samego Mickiewicza. Znależść tu można ludową fantastykę i ludowy pogląd na świat, ukazane są dwa rodzaje poznania, przy czym podkreślona jest wyższość poznania romantycznego nad naukowym, co prowadzi do ukazania łączności pomiędzy ludzkim światem a duchowym. Romantyczność to ballada uznana za utwór programowy polskiego romantyzmu, zapowiedź tematów, motywów i problemów, dominujących w dorobku literackim epoki. Pierwsza częśćballady to krótkie opowiadanie o wiejskiej dziewczynie która przed laty straciła ukochanego, a teraz rozmawia z nim, śmieje się i próbuje dotknąć. Wierzy że Jsiek jest obok niej i że istnieje łączność między świetem żywych i zmarłych. Część druga jest polemiką narratora ze starcem odrzucającym wszystko to, czego nie da się dowieść rozumowo i naukowo uzasadnić. Narrator jednak opowiada się za wiarą prostego ludu stwierdzając Czucie i wiara silniej mówi do mnie niż mędrca szkiełko i oko.
41. Oda do młodości Mickiewicza i wiersz Do Młodych Asnyka.
Oda do młodości jest przeznaczona dla młodzieży. Utwór ten stał się manifestem programowym młodego pokolenia. Przeciwstawione są tutaj dwa światy. Pierwszy to świat stary stworzony przez ludzi oświecenia, od którego Mickiewicz zdecydowanie odcina się, jest mu nieprzychylny, wręcz wrogi. Mickiewicz zarzuca staremu światu brak uczucia, wrażliwości, duszy, ciemnotę i zacofanie. Mickiewicz wyrażnie opowiada się za drugim światem, światem młodych przedstawiając go jako zapowiedź nadchodzącego romantyzmu. Świat ludzi młodych jest pełen marzeń i planów na przyszłość. Młodość jest potęgą, która może czynić cuda, to ona może jedynie ruszyć światem w lepsze.
Do młodych autor zwraca się do triumfujących pozytywistów, apelując o poszukiwanie przez młode pokolenie prawdy jasnego płomienia i odkrywanie nowych nieodkrytych dróg. Akceptuje w ten sposób pozytywistyczną koncepcję postępu, rozwoju i naukowych metod poznania świata. Jednak równocześnie przestrzega pozytywistów przed zbyt radykalnym odcinaniem się od własnych korzeni, czyli od spuścizny epoki poprzedniej i dorobku mienionych epok. Poeta wie doskonale, że tak jak pozytywiści pokonali romantyków, tak kiedyś staną się pokoleniem starym. Tylko zachowując i pielęgnując dorobek przodków pozytywiści mogą być pewni, że również ich osiągnięcia nie zostaną zaprzepaszczone.
42. Konrad Wallenrod A. Mickiewicza i Judym z Ludzi bezdomnych-porównanie.
Konrad jest człowiekiem -bochaterem walenrodycznym, który działa z wysokich potriotycznych pobudek, jest gotowy dla ojczyzny poświęcić dobro osobiste a nawet szczęście ukochanej osoby. Jest to typ bohatera zmuszonego do wyboru pomiędzy ojczyzną a rodziną. Porzuca żonę Aldonę, przez to rujnuje jej życie.
Podobnym bohaterem jest Tomasz Judym, który także kieruje się uczuciami. Judym nie używa racjonalnych, konkretnych argumentó, nie umie być rzeczowy, zbyt angażuje się osobiście, ujawnia swoją psychiczną słabość, dlatego nie jest traktowany poważnie. Wybiera pomoc biednym nad karierą. Odrzuca miłość Joasi.
43. Koncert Jankiela i Wojskiego.
Po zakończonym polowaniu na niedźwiedzia myśliwi wylegli na polanę i otoczyli ogromnego zwierza. Nagle Wojski uniósł swój kręty róg bawoli i zagrał. Wszyscy z zaciekawieniem słuchali koncertu na rogu. W graniu była ukazazna historia polowania. Najpierw jęki po jękach skomlom, to psów granie, potem grzmot to strzelanie. W tym fragmencie występuje wiele środków stylistycznych jak: epitety, porównania np. róg kręty jak wąż boa, wyrazy dźwięko-naśladowcze (onomatopeje) np. grzmi, rześki, dźwięczący, strzelanie. Nagromadzone liczne środki stylistyczne pozwalają czytelnikowi wyobrazić sobie przebieg polowania i przybliżyć jego atmosferę. Oddziaływują na liczne zmysły człowieka np. słuch, wzroku. Koncert Jankiela na cymbałach określony jest mianem koncertu nad koncertami. Poeta w sposób mistrzowski uwydatnił artystyczne walory konceru poprzez: wprowadzenie melodii pieśni narodowych (polonez 3-go maja, piosenka o żołnierzu tułaczu, mazurek Dąbrowskiego), naśladowanie dźwięków różnych instrumentów (dzwonki, bębenki, trąby mosiężne), zmiany rytmu i siłu uderzeń. Wprowadzenie dyzonansu w melodię poprzez zgrupowanie wyrazów ze spółgłoskami syczącymi, nagromadzenie wyraz dźwiękonaśladowczych, nagromadzenie odpowiednich rzeczowników i czasowników, emocjonalnych epitetów, porównań, przenośni i poetórzeń. Przywołane obrazy historyczne wywołują różną reakcję u słuchaczy. Konstytucja 3-go maja (1791) - młodzież rwała się do tańca a starsi wspominali ogłoszenie konstytucji. Targowica (1792) - zaskoczenie i przerażenie obecnych, rozpacz Gerwazego, który odczuł i zrozumiał znaczenie fałszywego akordu. Rzeź Pragi (1794) - niepokój i lęk wieśniaczek, które znały z opowieści ludowych tragiczne zakończenie powstania kościuszkowskiego. Dzieje legionów - smutne refleksje żołnierzy, tułaczka żołnierzy polskich, walka na obczyżnie zdala od kraju (1795-1812). Mazurek Dąbrowskiego w Soplicowie - wzruszenie wszystkich i ogólna radość wiara i nadzieja Polaków w wyzwolenie ojczyzny.
44. Wschód słońca Pan Tadeusz.
Już ostatnie gwiazdy przygasły i niebo pojaśniało, prawa strona nieboskłonu jeszcze była ciemna, gdy z lewej się zarumieniła i powiększyła biel porównana do białek oka, nagle pojawiła się tęcza, niby żrenica z której promieni wyprysnął i przesunął się po niebiosach zatrzymując się na białej chmurze. Nagle słońce wzeszło i jego promienie jak race skrzyżowały się na niebie. Słońce było nieco senne, przymróżyło się by chwili drżąc błysnąć siedmio,a barwami. Jest szafirowe, rubinowe, żółte. Potem było podobne do kryształu przeźroczystego, do brylantu, a na końcu ogniste. Wielkie jak księżyc, szło jak gwiazda migająca po niebi samotnie.
POZYTYWIZM
45. Panorama społ. w Lalce.
Arystokracja rodowa: Łęccy, Baron Krzeszowski, Baron Dalski.
Cechuje ją próżniactwo, pogarda dla pracy i dla ludzi pracy, fałsz, zakłamanie, egoizm, wystawowy tryb życia, wieczne święto, zabawy, brak patryjotyzmu, obojętność wobec losow kraju i narodu.
Szlachta : ojciec Wokulskiego.
Warstwa zamierająca, po uwłaszczeniu chłopów nie potrafiąca już gospodarować, nadal trwoni pieniądze - dopiero następne pokolenie (np. Stawka) przyzwyczajają się do nowych warunków.
Mieszczaństwo można je podzielić na polskie, pochodzenia żydowskiego i niemieckiego.
- Mieszczaństwo polskie: Szprot, Węgrowicz. Cechuje je brak inicjatywy, chęci do pracy, jest słabe, skłucone, bierne, zacofane.
- Mieszczaństwo pochodzenia Żydowskiego: Szlangbaumowie. Cechuje je energia, oszczędność, pracowitość, wnikliwość, zdobycie pieniędzy jest dla nich sprawą najważniejszą, nie przebierają w środkach, potrafią się poniżać, ale i też mogą być aroganccy.
- Mieszczaństwo pochodzenia niemieckiego: Minclowie. Cechuje je pracowitość, wytrwałość, oszczędność, uparta wola gromadzenia majątku ale ciasne choryzonty umysłowe.
Lud miejski : Wysocki i Węgiełek, biedota powiśla. Nędzni rzemieślnicy skazani są na głodową egzystęcję, są pracowici, uczciwi, wdzięczni za najdrobniejszą pomoc.
46. Lalka opowieść o miłości, o społeczności.
Wokulski kocha się bezgranicznie w Izabeli Łęckiej, próbje popełnić samobójstwo, miłość jego kształtuje się pod wpływem poezji Mickiewicza, daje się obezwładnić wyobrażeniu o miłości, nie dostrzegając własnych realiów. Miłość nieodwzajemniona, krępowana przesądami i wymogami towarzyskimi konwenansów. Nie zdaje sobie sprawy, że obiekt jego miłości to kobieta niezdolna do odwzajemnienia jego uczucia, cechuje ją chłód uczuciowy. Wokulski ponosi klęskę jak wszyscy romantyczni bohaterowie, gdyż jego miłość jest zbyt czysta i wielka, a ukochana poniża go za jego pochodzenie społ. Małżeństwo z Izabellą byłoby dla niego klęską gorszą niż zerwanie z nią, nic ich naprawdę nie łączyło a nawet - wszystko dzieliło.
47. Dlaczego powieści i nowele są w pozytywiźmie.
Pozytywizm rozwinął gatunki literackie; ponieważ to właśnie one najlepiej nadawały się do wyrażenia idei i myśli dominujących w tej epoce. Zadaniem literatury pozytywistycznej było badanie rzeczywistości, odzwierciedlenie jej, przekazywanie wzorców ideowych i osobowych. Zadaniem pisarza było służyć idei, służda społeczeństwu a zarazem przewodzenie innymi, wskazywanie dróg rozwoju. Wśród gatunków prozatorskich dzczególną uwagę warto zwrócić na nowelistykę, która stała się szczególni silnym orężem pozytywistów w walce o nowy lepszy świat.
48. Która z tradycji: pozytywistyczna czy romantyczna jest potrzebna współczesnemu czytelnikowi?
Wedłóg mnie współczesnemu czytelnikowi jest potrzebna tradycji z okresu pozytywistycznego, gdyż należy tu przede wszystkim zwrócić uwagę na hasła właśnie tej epoki jak praca u podstaw i praca organiczna.
Praca u podstaw wiąże się z propagowaniem nauki w najniższych sferach społecznych, a co za tym idzie budowa coraz więcej szkół i uczelni. Dbanie rozwijanie się społeczeństwa polskiego.
Praca organiczna wiąże się z unowocześnieniem przemysłu,handlu,rolnictwa i całej gospodarki kraju,bowiem tylko mocny ekonomicznie naród może funkcjonować.
49. Jakie jest usytuowanie poezji (Orzeszkowa,Prus).
Orzeszkowa ukazuje w Nad Niemnem rozległy obraz spoleczeństwa polskiego drugiej połowy 19 wieku.Pisarka usiłuje zawrzeć w swej powieści wskazówki etyczne i moralne, jakimi Polacy powinni się kierować w określonej sytuacji politycznej. Najwyższą wartością, o jakiej pisze Orzeszkowa jest praca. Widać to bardzo dokładnie w Nad Niemnem gdzie praca nie jest przekleństwem, ale dobrowolnym obowiązkiem człowieka wobec świata i siebie.
Prus ukazuje w swej powieści Lalka przestarzałą strukturę polskiego społeczeństwa, uniemożliwiającą rozwuj i wzrost młodych sił, sygnalizuje bezsilność programu pracy organicznej wobec schorzeń społeczeństwa, a także bezsilność twórczych i myślących jednostek spętanych niewolą narodu i przytłoczonych egoizmem i bezczynnością warstw przewodzących. Lalka uchodzi za najdoskonalszy artystycznie i najgłębszy intelektualnie utwór polskiej prozy powieściowej, oraz za najbardziej europejską powieść polską.
50. Hasła pozytywistyczne.
Głównymi hasłami epoki w kraju to: idea pracy w miejsce nierównaj walki, propagowanie ideału nauki, oświecenie społeczeństwa, organicyzm i praca u podstaw, praktycyzm w miejsce ideału; miara siły na zamiary, utylitaryzm literatury i sztuki, równouprawnienie mniejszości narodowych, emancypacja kobiet. Pisarze w pozytywiżmie chcą walczyć z głodem, cierpieniem i ciemnotą.
51. Nowelistyka pozytywistyczna.
Nowela krótka zwięzła forma, występuje w niej jeden główny bohater, jedno miejsce akcji; nowela pozytywistyczna w początkach epoki miała charakter tendencyjny: służyła celom agitacyjnym, interwencyjnym.
a) losy wiejskiego dziecka np. Janka muzykanta i Antka (Prusa). Autor w tych nowelach ukazuje losy dziecka, które jest niedowartościowane przez dorosłych, są to dzieci biedne, bez pieniędzy na wykształcenie.
b) problem nietolerancji, kwestia żydowska w opowiadaniu Mendel Gdański (Orzeszkowej). Jest wystąpieniem przeciw antysemityzmu. Mendel Gdański jest bohaterem utworu, który nie lęka się zła. Jego klęską jest utrata wiary ludzi, ponieważ zachował żydowską religię i obyczaje. Dla wielu ludzi w warszawie jest obcy i przedmiotem pogardy.
c) sprawy narodowe w A. B. C. I w Glorii victis. Tematem glorii wictis jest epizod powstania styczniowego. Jego akcja rozgrywa się na polesiu. Autentyczni bohaterowie i Traugutt, Rodowicki, tworzą oni mit herosów narodowych walczących o wolność ojczyzny. W A.B.C. Orzeszkowej występuje problem rusyfikacji i germanizacji szkół. Walka o polską oświatę w warunkach ucisku rusyfikacyjnego. Bohaterka joanna Lipska za nauczanie Języka polskiego zostaje skazana przez sąd.
d) miejsce kobiety w społeczeństwie. W ABC jest ukazane pragnienie pracy i samodzielności przez kobietę. Konieczność pracy zarobkowej przy braku majątku osobistego.
e) wyzysk kapitalistyczny - Powracająca fala (Prusa). Bezwzględna władza właściciela fabryki, rosnące wymagania, pogorszenie się warunków bezpieczeństwa powodem śmierci polskiego robotnika.
52. Miejsce Konopnickiej w literaturze.
Maria Konopnicka w literaturze pozytywistycznej odgrywała znaczącą rolę. Jej wiersze i nowele mówiły o problemach narodowo-wyzwoleńczych kraju, a także porusza problem biedoty społecznej. Pisała utwory dla dzici np. O krasnolódkach i sierotce Marysi. W wierszu Wolny najmita Konopnicka porusza problem społeczny, ukazywany przez pryzmat nędzy chłopskiej. Kluczem tego utworu jest wolność i różne możliwości interpretacji jej znaczenia. Bohaterem utworu jest wolny chłop, który został uwolniony od wyzysku pańszczyźnianego, jednak jedyna wolność jaką zyskał to nędza, głód, śmierć najbliższych. Konopnicka z niezwykle gorzką ironią ukazuje tragiczny wymiar wolności chłopa. Wolność to w tym utworze synonim niewoli.
Rota jest przykładem liryki patriotycznej. Jest to wiersz - apel, odezwa do rodaków i deklaracja miłości do ojczyzny. Słowo rota oznacz przysięgę, a wiersz jest przysięgą jaką poetka składa ojczyżnie w imieniu całych pokoleń Polaków.
MŁODA POLSKA
53. Deszcz jesienny Staffa.
W wierszu tym poeta kreśli obraz smutnego jesiennego dnia, oglądanego przez zapłakane deszczem szyby. Widziana przyroda jest smutna, senna, szara. Zawarty w wierszu jest pesynizm i melancholia. Autor zastosował zabieg poetycki zwany onomatopeją. Dobrał słowa w taki sposób, aby swoim bzmieniem naśladowały odgłos padajacego deszczu i dzwięków z tym związanych ( nagromadzenie głosek „sz” „cz” „dż” „ż” „ń” „ś” ). Wiersz jest bardzo nastrojowy i melancholijny, co zostaje podkreślone po przez dziwne, sennne wyobrażenia, a także niezwykłą plastyczność obrazu ( szarość, ciemność, mgły deszcz ) i muzyczność ( onomatopeje ).
54. Confiteor Przybyszewskiego, Koniec wieku XIX. Tetmayera.
Confiteor. W tym utworze autor protestuje przeciwko sztuce utylitarnej, wysówa koncepcje „sztyka dla sztuki”. Sztukę uważa za absolut. Sztuka jest absolutem, więc nie może być na usługach jakiejkolwiek ideii, jest panią, praźródłem z którego całe życie się wyłoniło. Autor jest kapłanem sztuki, odcina się od społeczeństwa. Autor pragnął by polska sztuka stała się uniwersalna i międzynarodowa.
Koniec wieku XIX podmiot liryczny próbuje znaleść odpowiedz na pytania nurtujące ludzi. Zastanawia się jak żyć, jaką postawe przyjąć wobec świata i ludzi, jakimi się kierowac wartościami. Poeta stawia szereg pytań na które nie może znaleść odpowiedzi. Człowiek końca wieku jest samotny, bezradny, nie jest w stanie podjąć jakiegokolwiek działania, jedyne na co może się zdobyć, to milczenie i bierność.
55. Krzak dzikiej róży Kazimierza Przerwy-Tetmajera.
Autor w impresjonistyczny sposób ukazuje krajobraz gór operując grą świateł i zacierając kontury. Na tym tle ukazana jest samotna róża. Autortowi najprawdopodobniej chodziło o ukazanie grozy ludzkiego bytu. Róża boi się o swoje życie, bo widzi próchniejącą starą limbę, która dowodzi, że piękność i młodość zamienia się w brzydotę i powolne umieranie.
56. Etapy twórczości Kasprowicza.
a) okres realistyczno-naturalistyczny (sonety). Sonet 15 podmiot liryczny ukazuje nędzę panującą na wsi. Bohaterem jest kobieta, która tracąc męża i gospodarkę musiała wynajmować się do roboty u innych. Z powodu braku sił i starości umiera.
b) okras impresjonistyczno-symboliczny (Krzak dzikiej róży). Autor ukazuje przemijanie, że zawsze piękno się skończy, a zostanie brzydota i czekanie na śmierć.
c) okres symboliczno-katastroficzny (hymny). Hymn Święty Boże ukazuje grób do którego dąży lud, ponieważ życie człowieka jest męką. Człowiek jest sam ze swoimi nieszczęściami, nawet nie znajduje upojenia w bogu, zwraca się o pomoc do samego szatana.
d) utwory z Księgi ubogich. Tytuł nawiązuje do znanych z dawniejszych epok utworów chrześcijańskich. W dziele tym poeta utożsamia się z prostakami, którzy doznają najprostszych i najszlachetniejszych uczuć, radości z istnienia świata i ludzi, własnego życia, satysfakcji z drobnych osiągnięć.
57. Przyczyny upadku powstania styczniowego Rozdziobią nas kruki, wrony Stefana żeromskiego.
Pisarz ukazuje skutki upośledzenia najniższych warstw społecznych. Akcja rozgrywa się pod koniec powstania styczniowego. Jeden z powstańców, Szymon Winrych, transportujący broń zostaje schwytany przez patrol rosjan i zamordowany. Jego zwłoki znajduje przechodzący wieśniak, który traktuje to jako żródło dochodu. Dopiero po zabraniu całej garderoby ze zmarłego grzebie ciało. Żeromski mówi wprost o powodach takiego postępowania. Chłopi zawsze byli warstwą upośledzoną społecznie i intelektualnie. Skazani na ciężką pracę, żyjący w trudnych warunkach musieli walczyć o przeżycie, a ojczyzna, patriotyzm i niepodległość jest dla nich całkowicie obca i obojętna.
58. Sądy społeczeństwa w Weselu i Dziadach cz.III.
Z realistycznej części Wesela wynikają następujące wnioski: chłopi interesują się polityką, wydarzeniami rozgrywającymi się poza wsią nie tworzą zamkniętej hermetycznie społeczności są otwarci, ciekawi i gotowi przyjąć nowości, pamiętają przytym o przeszłości, mają krytyczny stosunek do inteligencji, wobec mieszczan są pełni dystansu, wśród chłopów brak jednak indywidualności, silnej osobowości, przywódcy.
Inteligencja to grupa, której nierealne frazesy, jałowe gesty i udawany patriotyzm całkowicie wystarczają. Są niechętni wszelkim zmianom i zdecydowanie odrzucają myśl o zbrataniu się z chłopami. Mimo wielkiej sceny - symbolu będącej zakończeniem dramatu, można je zinterpretować jednoznacznie - Polacy końca 19-tego wieku nie są w stanie zdobyć niepodległości. Poeta postrzega Polaków jako naród pogrążony w marażmie, otępieniu, słabości.
W Dziadach cz.3 społeczeństwo ukazane jest jako pozbawione wolności, oczekujące na wyroki i uciemiężone.
W scenie 7 (salon warszawski) widzimy towarzystwo podzielone na dwie części. Przy drzwiach stoją młodzi patrioci dyskutujący o sprawach ważnych dla ojczyzny. Z kolei przy stolikach siedzi arystokracja, ludzie, którym los Polski jest obojętny, nie chcą słuchać o męczęstwie młodziży wileńskiej, o torturach i o wywózkach na Sybir.
59. Wesele jako dramat realistyczny i wizyjno-symboliczny.
Wesele w widoczny sposób dzieli się na dwa plany: realistyczny i symboliczny. Wątki pierwszego aktu składają się w realistyczną komedię obyczajową, zorganizowaną zgodnie z konwencją przyjęcia towarzyskiego - rozmowy, flirty, wzajemne towarzyskie zależności np. związki księdza z żydem, autor dba o dokładne, wręcz naturalistyczne odtworzenie wyglądu gości i wnętrz.
Sceny 2 aktu należy interpretować w kategoriach dramatu wizyjno-symbolicznego, jest to specyficzny seans spirytystyczny wywołany interwancją Racheli i zaproszeniem panny młodej. Scena realistyczna ulega diametralnej zmianie, zegar wybija północ, Chochoł pojawia się w izbie. Artysta odkrywa prawdziwe oblicze bohaterów, pojawiające się im duchy można traktować jako odzwierciedlenie ich stanów wewnętrznych, słabości, ograniczeń, aczasem zakłamania między intencjami działań a ich rzeczywistym skutkiem. Celem poety było wskazanie głębokich, wewnętrznych, wywodzących się z mentalności charakteru pokoleń, powodów słabości, niepokoju narodu, co uniemożliwia wspólną walkę o wolność.
60. Rozumienie zasad moralnych Doktor Piotr.
Opowiadanie Doktor Piotr zawiera historię jednostki zmuszonej do dokonania trudnego wyboru. Żeromski nie ocenił bohaterów jednoznacznie. Skonfrontował dwie postawy wobec nowej rzeczywistości. Dominik Cedzyna, ojciec Piotra, to człowiek, który żyje w kraju, nigdy go nie opuszczał. Życie nie szczędzi mu upokorzeń, nie ma funduszy, aby wykształcić syna. Pracuje u człowieka z niższej klasy społecznej. Dominik wiedzie bardzo skromne życie, ale mimo to nie jest w stanie odłożyć sumy niezbędnej dla syna. W końcu decyduje się zmniejszyć robotnikom płace. Nie mniej jednak postępowania Dominika nie można określić inaczej jako kradzież. Tymczasem Piotr dowiedziawszy się o nieuczciwości ojca postanawia zwrócić robotnikom pieniądze. Nie może jednak znależść zatrudnienia i wyjeżdża zagranicę, poświęcając na spłatę długu całą energię i lata pracy.
61. Chłopi jako przykład folkloru chłopskich typów.
Reymonta interesuje wszystko to co dotyczy życia społeczności: praca, dzień powszedni, święta, czas wolny, rozrywka. Mieszkańcy Lipiec urastają do rangi bohatera zbiorowego powieści. Jest to społeczność silnie zchierarhizowana, składająca się z kilku warstw: najmożniejsi, poniżej sytuują się bogaci gospodarze. Drugi ciąg jest związany z folklorem i obrzędami kalendarzowo-obyczajowo-obrzędowo-liturgicznymi, według którego żyje społeczność Lipiecka. Składają się na niego oprócz wielkich świąt religijnych również odpusty, chrzciny, śluby z weselami, pogrzeby, zwyczaje ludowe, zabawy, wróżby a nawet zabobony. Gromada lipiecka żyje w kręgu wiary chrześcijańskiej, ale wierzenia społeczności sięgają nawet pogaństwa. Katolickie obrzędy splatają się z pogańskimi.
62. Moralność pani Dulskiej Gabriela Zapolska(dulszczyzna, kołtuneria).
Kołtuneria - zacofanie, ciemnota, ograniczenie, małostkowość.
Dulszczyzna to pojęcie wywodzi się od Dulskiej, czyli postawa o podwójnej moralności i sprawdza się w dzisiejszych czasach. Każdy z nas jest o dwóch twarzach. Jest to zespół cech i postaw charakteryzyjących się przedewszystkim podwójną moralnością, inną dla siebie i swoich najbliższych, odmienną dla otoczenia.
Zapolska przedstawia w swoim utworze bohaterkę o dwóch twarzach. Jedna przeznaczona do publicznego ukazywania jako twarz kobiety, która dba o swoją rodzinę, druga zaś to twarz kobiety, która jest tyranem, na codzień zaniedbana, zakłamana. Salon w jej domu jest urzędowy na pokaz.
63. Dzika kaczka Ibsena.
Utwór przedstawiony jest w 5 aktach. Pierwszy akt rozgrywa się w domu Werlego, pozostałe cztery u Hjelmara Ekdala. W akcie pierwszym ukazane jest przyjęcie, zorganizowane na cześć powrotu syna Werlego-Gregersa. Przedstawione tam zostają główne postacie utworu.W akcie drugim miejsce akcji przenosi się do młodego Ekdala.Do końca utworu przez następne trzy akty rozgrywa się u niego. Cała akcja kręci się wokół rodziny Hjelmara. Gregers wierzył, że wystarczy wyjawić swemuprzyjacielowi i jego żonieGinie całą prawdę o ich przeszłości, abyułożyć między nimi lepsze stosunki, oparte na wyższej etyce. Rezultaty tego są tragiczne gdyżnaiwny Gregers aniprzez chwilę nie przypuszczał, że zburzy w ten sposób dotychczesowe życie Ekdalów i spowoduje w konsekwencji samobójstwo Jadwigi. Zaś odwrotne poglądy reprezentuje doktor Rellig, który uwarza, że w społeczeństwie opartym na zakłamaniu pogląd Gregersa może wywołać więcej szkody niż ten kto toleruje kłamstwo.
64. Problematyka społeczna,moralna i narodowa w opowiadaniach Żeromskiego.
Do grupy utworów społecznych i moralnych zaliczyć możemy opowiadania:Siłaczka, która stanowi próbę rozliczenia się z ideałami pozytywistycznymi, szczególnie z programem pracy u podstaw. Tytuł noweli stał się określeniem postawy życiowej charakteryzującej się idealistycznym stosunkiem do życia, poświęceniem dla innych, pracę niejednokrotnie przekraczającą możliwości każdego człowieka.
Do tej samej grupy należy opowiadanie Doktor Piotr, która przynosi zagadnienia konsekwencji dokonania wyboru między nakazem moralnym a poczuciem więzi rodzinnych. Przed wyborem staje tytułowy bohater, widzący jak jego ojciec okrada robotników by zapewnić mu dobre wykształcenie
W drugiej grupie znajdują się opowiadania podejmujące problematykę narodowowyzwoleńczą, a w szczególności powstania styczniowego. Takim opowiadaniem jest np. Rozdziobią nas kruki i wrony. Autor krytykuje tu środowiska niechętne powstaniu i ugodowe względem zaborców, podkreśla zgubne skutki braku zainteresowania powstaniem chłopów, gdyż jest on ociemniały i prymitywny.
65. Joseph Conrad jako moralista (Lord Jim).
Lord Jim jest najpopularniejszą powieścią Josepha Conrada. Problematyka psychologiczno-moralna jaka dominuje w utworze wynika z przekonania, że każdy człowiek musi bezwzględnie przestrzegać zasady nadrzędnego kodeksu etyczno-moralnego. Pojawwia się tu kwestia winy i kary. Za swoje czyny ludzie ponoszą całkowitą odpowiedzialność, każde złamanie zasad etycznych, czy prawnych musi zrodzić poważne konsekwencje, odbić się na życiu człowieka. Spowodować może konsekwencje przedewszystkim w wymiarze moralnym. Tytułowy bohater Jim jest przykładem człowieka obciążonego poczuciem winy i dążącym do odkupienia swych błędów. Lord Jim jest powieścią uniwersalną, aktualną i cenną dla każdego, gdyż mówi o sprawach nieobcych każdemu, o ważnych decyzjach jakie każdy człowiek musi podjąć i o konsekwencjach wyborów dokonywanych w różnych sytuacjach. Powieść dowodzi, że każda decyzja, którą podejmuje się czasem w ułamku sekundy może zaważyć na całym życiu.
66. Postawa artystów młodej polski - przykłady.
Dekadentyzm był jednym z najpopularniejszych prądów w literaturze 19-tego wieku. Związany jest więc z określeniem fin de siecle (koniec wieku). Postawa dekadencka charakteryzowała się przekonaniem o bezsensowności działania, zbliżającej się katastrofy i wynikającej z niego apatii i bierności. Według dekadentów, otaczający świat był piekłem, samo życie zaś czymś nędznym i żałosnym. Do najbardziej zdeklarowanych poetów - dekadentów okresu młodej polski należał Kazimierz Przerwa Tetmajer Koniec wieku 19.
Symbolizm był zupełnie nowym kierunkiem związanym z silnie zakorzenionym w epoce przekonaniem o istnieniu obszaru i zjawisk niezbadanych, niepojętych, a mających rozstrzygające znaczenie dla ludzkiej egzystencji. Mistrzem symbolizmu jest Stanisław Wyspiański Wesele.
Impresjonizm był kierunkiem, który przeniknął do literatury z malarstwa. A mianowicie od obrazu Moneta Impresio - wschód słońca. W poezji impresjonizm polegał na podporządkowaniu świata przedstawionego podmiotowi lirycznemu i nastrojowości. Poeci przekazywali nastrój chwili, obiektywny obraz świata. W praktyce oznaczało to zdominowanie poezji przez wrażenia zmysłowe, muzykę, barwy, światło, zapachy, doznania psychiczne Deszcz jesienny Staffa.
Naturalizm to kierunek literacki ukształtowany we Francji. Punktem wyjścia było przekonanie, że człowiek zdominowany jest przez instynkt, nie różni się swym zachowaniem od zwierząt. Zdaniem naturalistów w literaturze należy ukazywać rzeczywistość z fotograficzną dokładnością. Głównymi jego przedstawicielami byli Jan Kasprowicz W chałupie, Z chałupy. Stefan Żeromski Ludzie bezdomni, Gabriela Zapolska Moralność pani Dulskiej.
Ekspresjonizm stawiał sobie za cel ukazanie rzeczywistości, kontrastem, dysharmonią.
67. cechy poezji, dramatu na podstawie Bodlera, Rimbauda, Werlain.
Bodler jego poezja charakteryzuje się pięknem poetyckiego języka, doskonałością formy, muzykalnością. Jego poezja wyraża skrajną, pesymistyczną wizję człowieka - istoty tragicznej, podejmuje problemy egzystencji, absurd istnienia, strach przed śmiercią. Padlina dzieli się na dwie części. Pierwsza jest wspomnieniem spaceru jaki odbył podmiot liryczny ze swoją ukochaną. Zwraca się do niej z pytaniem: czy pamięta że natknęli się na leżącą padlinę, by później z dokładnością opisać wygląd rozkładającego się ścierwa. Obraz jest wstrętny, odrażający, wydaje się jednak że podmiot liryczny zachwyca się wspomnieniem. W części drugiej rozważa sens życia ludzkiego. Śmierci nikt nie ucieknie, dosięga ona każdego. Jedynie poezja jest wartością wieczną i nieprzemijalną, nawet śmierć nie jest w stanie ją zagroźić.
Rimbaud trktuje poezję jako pewiem rodzaj poznania, ucieczkę od rzeczywistości. W swoich utworach realizował ideę synestezji, czyli metafory łączącej różne doznania zmysłowe. Statek pijany - utwór ten jest opisem przeżyć i przygód statku, który wyzwolił się spod ludzkiej władzy i wypłynął na szerokie wody. Utwór ten jest wierszem symbolicznym, wyraża protest przeciwko skrępowaniu jednostki, jej ograniczeniu, przeciwko więzom świata. Statek to symbol człowieka, który pragnie uwolnić się od krępujących go norm. Kałuża - morze jest symbolem rodzinnego życia, przeciętności, ograniczenia.
Walerein charakterystyczną cechą jego poezji jest przenikanie się wrażeń zmysłowych z wrażeniami sennymi, oraz współ istnienie określonych nastrojów i barw, odczuć psychicznych. Zmierzch mistyczny utwór można interpretować jako pejzaż stworzony w wyobraźni artysty. Poeta nie nazywa stanu w jakim się znajduje, nie precyzuje uczuć jakie chce wyraźić tworzy jedynie nastrój, superwizje. Kluczowe w tym utworze wydają się być trzy słowa: wspomnienie, zmrok, nadzieja. W wyobrażni artysty tworzą one przedziwną całość otuloną łagodnym światem, bladej czerwieni.
68. Chłopi w kontekście prądów literackich Młodej polski.
Naturalizm Reymont ukazywał surowe prawa walki o byt, ścierania się rządzy i chciwości chłopskiej. Toczy się tu nieustanna walka, kierują nią ludzkie namiętności. W obrazie życia odnajdujemy obrazy naturalizmu obcięcie nogi przez Kubę.
Impresjonizm w licznych opisach przyrody jakie wypełniają dzieło Reymonta znajdujemy wyraźnie ślady impresjonistyczne, wrażliwości na barwy, perspektywy powietrznej. Możemy znaleźść opisy, które odtwarzają świat. Są to kolory, ruch i zjawiska akustyczne. Jest tam żywy krajobraz, zarazem tłem pracy ludzkiej.
Symbolizm chłop jest związany z pracą i swą ziemią od momentu urodzin do chwili śmierci. Rodzi się na niej i umiera, jak choćby Boryna, którego śmierć jest symbolem przynależności czlowieka do świata natury, do ziemi.
DWUDZIESTOLECIE
MIĘDZY WOJENNE
69. Urok poezji Leśmiana.
Bolesław Leśmian tworzył piękne wiersze. Najsłynniejszym i najpiękniejszym erotykiem Leśmiana jest wiersz W malinowym chruśniaku. Świat miłości dwojga ludzi został tu okazany w niezwykle subtelny, dyskretny sposób. Cały utwór jest utrzymany w bardzo stonowanym nastroju, panują cisza i spokój. Opis otaczającej kochanków przyrody zdaje jedy się zmagać tę ciszę i powodować, że schronieni wśród krzaków malin postrzegają cały świat z zupełnie innej, swojej własnej perspektywy. Maliny stają się symbolami uniesień miłosnych, zmysłowości, ekstazy. Opisując tę sytuację liryczną poeta jest niezwykle delikatny, zaledwie szkicuje emocje jakie łączą tych dwoje ludzi, udowadniając tym samym swoją wrażliwość wobec uczuć i przeżyć własnych, oraz innych osób. Utwór Dziewczyna jest typowym wierszem symbolicznym. Dwunastu braci chce uwolnić dziewczynę, która znajduje się za murem. Gdy kruszą mur okazuje się że dziewczyny tam nie ma. Bracia symbolizują dążenie do celu, a dziewczyna symbolizuje cel wszystkich dążeń. Mur - przeszkody jakie może spotkać człowiek na drodze.
70. Granica i bohaterowie Ferdydurke.
Bohaterem Granicy jest ZenonZiębiewicz, który przekroczył granicę powieżonej mu władzy, gdy osiągnął pewien poziom kariery społecznej i jednocześnie wysoki poziom życia stał się bogaty i zapomniał że są też ludzie biedni. Podejmując decyzję i wydając rozkaz strzelania do robotników wiedział, że upominają się oni o swoje prawa, o poprawę trudnych warunków życia. Jednakże nie było to dla Ziembiewicza ważne, chciał on wypełnić swoją władzę w sposób jak najbardziej prosty, pragnął utrzymać porządek w mieście, w którym żądził. Józio jako bohater utworu Ferdydurke teą nie ma ustabilizowanej pozycji społecznej (nie wiemy nic o jego życiu osobistym, ani przeszłości). Wnioski wupływające z lektury Ferdydurke są niewesołe, bo według Gombrowicza człowiek nigdy nie jest całkowicie wolny od formy, przed którą nie ma ucieczki. I tak samo jak Józio Zenon Ziembiewicz z Granicy będzie walczył z formą. Jednajże w czasie tej walki przekroczy granicę moralną.
71. Poezja Staffa - humanizm i klasycyzm
Humanizm (z łac.homo-człowiek,humanus - ludzki). Naczelnym hasłem humanizmu stały się słowa komedio pisarza Terencjusza (człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce).
Klasycyzm wywodzi się z antyku i jest to doskonałość jednostki. Sonet szalony. Już sam tytół stanowi wyraźną wskazówkę, że Staff poprzez ten utwór wzywa do poszukiwania w życiu radości, do cieszenia się każdą chwilą i każdym wydarzeniem. Bardzo wyrażnie zmienia się świat przyrody ukazanej w weirszu. Przyroda stanowi przyjazne człowiekowi otoczenie, wyzwala w nim optymizm, radosne szaleństwo. Podmiot liryczny czuje się bezpieczny, gdyż wie, że odnalazł swoje miejsce w świecie. Aby poczuć radość z życia nie poterzeba mądrości, rozwagi, ani filozoficznej pewności jego sensu i celu. Wystarczy pogoda ducha i optymistyczne spojrzenie na świat.
72. Proces jako powieść parabola.
Parabola przejawia się w tym utworze w trzech płaszczyznach. Pierwsza to powieść o biurokracji - jest absurdem, potworem porażającym świat, nie służącym człowiekowi. Dzieje Józefa k. To losy człowieka postawionego wobec władzy, urzędów decydujących o nim. Autor nie podaje nazwiska bohatera by podkreślić, że Józef K. Jest jednym z wielu. Druga płaszczyzna to utwór wizjonerski, przeczucie czasów pogardy. Dzieło wizjonerskie, bo obrazuje dramat człowieka żyjącego w póżniejszych systemach, które w niedługim czasie narodziły się na świecie, a których istotą stało się tworzenie absurdalnego zakłamanego i złego świata zmieniającego życie człowieka w koszmar. Osamotnienie ludzi pozostawionych na pastwę władzy, arogancja urzędników, cechy systemów totalitarnych, faszyzm, komunizm. Trzecia płaszczyzna to metafora uogólniająca los ludzki. Ukazuje egzystencję ludzką w kategoriach metafizycznych, której istotą stanowi wina. Samo istnienie człowieka skażonego grzechem pierworodnym jest winą. Człowiek rodzi się i zostaje odgórnie podporządkowany ustalonym prawom. Życie, trud istnienia to proces sądowy, w którym człowiek jest oskarżonym i własnym obrońcą, władza, sąd - to bóg a wyrok i egzykucja to śmierć.
73. Skamander i twórczość Tuwima.
Tuwim był skamandrytą, cechy charakterystyczne jego poezji, wyraźnie różnią się od dekadenckich utworów poetów młodopolskich, jak i odtwórczości poetów awangardowych dwudziestolecia. W poezji Tuwima przedstaiwa się radość życia, cecha poezji dwudziestolecia międzywojennego, to sięganie do motywów codzienności, kultury ulicy. Stworzenie bohatera, którym jest prosty człowiek, skamandryci nie odcinają się od historii Polski, od tradycji narodowej. Tuwim nawraca do tradycji, hołduj ją, podkreśla rolę języka w narodzie i w poezji (np. Rzecz Czarnoleska). Tuwim tematyką sięga do różnych dziedzin życia ludzkiego. Poezja ta jest różnorodna. Jego dorobek poetycki: Do krytyków i Mieszkańcy.
Mieszkańcy to obraz przeciętnego dnia z życia przeciętnego mieszczucha. Tek wygląda każy dzień filistra, tak wygląda całe jego szare życie. Wszystko jest szare, monotonne i nieciekawe. Prosty prymitywny drobnomieszczanin dba tylko o gromadzenie dóbr doczesnych i zaspokojenia własnych, najbardziej przyziemnych potrzeb. Jest to ciągła konsumcja, bezustanna pogoń za sprawami materialnymi. Nawet wieczorna modlitwa staje się oklepanym pośpiesznie zbiorem frazesów, prośbą o korzyści i spokój od wojen.
74. Awangarda poetycka.
Jest to nazwa dwudziestowiecznych kierunków artystycznych, których programy wyrastały ze sprzeciwu wobec sztuki zastanej, jej zadań i osiągnięć, torowały drogę nowym rozwiązaniom ideowo-artystycznym. Cechy awangardy to przedewszystkim sprzeciw wobec realizmu i naturalizmu, a także skłonności do eksperymentowania.
75. Przyboś Z Tatr.
Poeta opisał ostatnie chwile życia kobiety poslugując się konstrukcją dwuczasu i dwuprzestrzen. W pierwszej i drugiej strofie podmiot liryczny znajduje się na miejscu tragedii i wspomina zmarłą. Trzecia i czwarta strofa to powrót w przeszłość. Ostatnie dwie strofy to gra słów. Aby oddać grozę śmierci Przyboś użył oksymoronów i syntezii oraz metafor: kamieniuje tę przestrzeń, niewybuchłu huk skał. Symbolem świata kobiety staje się pięść zaciśnięta: na obrywie głazu, który należy do: granitowej trumny Tatr, gdzie spotkała ją śmierć.
76. Przedwiośnie trzy programy naprawy Polski.
A-program naprawy Polski przedstawiony przez Szymona Gajowca. Zołożenia programowe Gajowca to: zabezpieczenie niepodległości kraju stąd konieczność wzmocnienia armii, zapewnienie spokoju i porządku publicznego przy pomocy sprawnej policji państwowej, upowszechnienie oświaty likwidacja analfabetzmu. Program Gajowca cechuje zbyt powolne tępo i mały zakres zmian. Gajowiec uważa, że wszystko się z czasem ułoży.
B-program Cezarego Baryki wobec poglądów Gajowca: Baryka uważa, że Polsce potrzeba natychmiast jakiejs wielkiej idei, jakiegoś czynu przeobrażającego. Baryka oskarża Gajowca o małość i tchórzostwo. Baryka przeżywa sceny konfrontacjii szuka przeżyć i błąka się w swych poszukiwaniach. Chce poznać rzeczywistość.
C-program Antoniego Lulki: jest komunistom ślepo wieżącym we wszystko co głoszą w Rosji i opowiada się po stronie bolszewików. Widzi konieczność obalenia kapitalizmu drogą rewolucji i wprowadzenia ustroju komunistycznego. Pisarz boi się komunizmu i chce ostrzec przed nim rodaków.
77. Z kim, czym walczą bohaterowie Ferdydurke.
Naczelnym problemem w powieści jest walka głównego bohatera z formą. Forma oznacza konwencję, schematy narzucone człowiekowi z zewnątrz. Jest to sztuczna konwencja i gra pozorów. W powieści walkę z formą podejmuje Jóźio trzydziestoletni pisarz wepchnięty w dzieciństwo. Jóźio łamie formy i układy wdając się w każdą awanturę. Wszędzie doprowadza do tzw. pupy do wyzwolenia form. Przeżywa trzy etapy przygód i wędrówek, pobyt w trzech innych środowiskach: w szkole, na stancji i dworku ziemiańskim, gdzie występuje jako buntownik przeciw formie. Demaskuje: w szkole- niedojżałość, fałsz, zgrywy; w domu młodziaków: nowoczesność; w dworku ziemiańskim tradycyjne stusunki feudalne.
78, Szewcy jako teoria czystej formy.
Witkiewicz stworzył teorię czystej formy a więc zwracać uwagę na kompozycję sztuki dramatycznej konstrukcji poszczególnych jej elementów, słów i gestów, a dopiero na końcu na samą treść i idee, jakie ona wyraża. Utwór nie ma opowiadać lecz umożliwiac odbiorcą przeżycia. Teoria czystej formy przeciwstawia się tradycji, miała podłoże filozoficzne i wiązała się z niepokojem o losy kultury i sztuki. Wg. Witkacego życie jest dziwną niesamowitą zagadką, której rozwiązania człowiek szukal zawsze w religii, filozofii i sztuce.
79. Dążenia awangardy( Gąbrowicz albo Schulz ).
Cechą awangardy były: antyracjonalizm, sprzeciw wobec realizmu i naturalizmu, a także skłonności do eksperymentowania. Najważniejszą cechą opowiadań Szulca jest ich odrębność od powszechnie uprawianej w dwudziestoleciu międzywojennym prozy. Sklepy cynamonowe i sanatorium pod klepsydrą reprezentuje tzw. prozę poetycką. W tego rodzaju książkach realistyczne czynniki fabularne zostają zepchnięte na drugi plan. Na plan pierwszy wysówa się rzeczywistość zdeformowana, odkształcona i zmitologizowana. W przypadku opowiadań Szulca mamy do czynienia z poetycko - fantastycznym przetwożeniem realiów życia w małym galicyjskim miasteczku z przed I-ej wojny światowej. Czynnikiem organizacyjnym jest świat przedstawiony gdzie bohater- narrator przenosi się do czasu dzieciństwa. Opowiadanie Gąbrowicza Ferdydurka jest ukazaniem realiów życia w krzywym zwierciadle. Główny bohater przenosi się w czasy dzieciństwa. Są one nażucone człowiekowi z zewnątrz i przyjmowane przez niego jak własne, gdyż według Gąbrowicza zawsze musimy wyrażać się w jakiejś formie.
80. Sharakteryzuj bohaterów Nocy i dni - Bogumił i Barbara.
Dąbrowska ukazała ich jako parę silnie skontarastowaną, różniącą się właściwie wszystkim.
Bogumił jest silnie związany z otoczeniem, przyrodą i innymi ludzmi. Sens życia odnajduje w pracy. Jest to ciężka praca zgodna z rytmem przyrody, rozumie ja i jej prawa, stara się z nią współżyć. Bogumił dla innych ludzi jest życzliwy, stara się im pomóc, ufa im, jest wyrozumiały wobec ich błędów i pomyłek. Jest dobrym człowiekiem, pełnym ciepła, pogodny duch i radości życia.
Barbara jest idealistką, żyje w śród marzeń i pragnień, których nie udaje się jej zrealizować w życiu codziennym. Mąż traktuje ją jak kobietę z krwi i kości, pomoc i wyrękę w ciężkim i codziennym trudzie, a nie jak bóstwo z romansu. Stara się ona być dobrą gospodynią i wzorowa matką. Popelnia sporo błędów, spotyka ja wiele niepowodzeń, są one wynikiem innego wychowania i innej tradycji. Wszystko widzi w czarnych barwach, jest życiowa pesymistką, łatwo wpada w panikę.
LITERATURA WSPÓŁCZESNA
81. Ballady i romanse Borowskiego.
Autor dla oddania tragizmu hitlerowkich działań autor połączył kilka motywów. 1 to obraz głodnej obłąkanej z przerażenia dziewczynki żydowskiej na ulicy miasteczka i ludzi udzielających jej jałomużny. Drugi motyw tomotyw hitlerowców, którzy złapali i rozstrzelali dziewczynkę i jest ufantastyczniony, przetworzony przez połączenie z symbolem męczeństwa z wątkiem męki Jezusa. Mamy też motyw do nawiązania Mickiewiczowskiej Ballady. Broniewski wprowadza nas w grozę cytatem Ballady Mickiewicza. Chce powiedzieć, że ta rzeczywistość wykracza poza granicą ludzkiego rozumu. Powturzenie zwrotu z Mickiewicza na końcu wiersza sugeruje, że odpowiednikiem jednostkowego dramatu bohaterki Mickiewicza we współczesnej epoce. Jest to dramat zbiorowy.
82. Campo di fiori Miłosz.
Autor ukazuje dwa wydarzenia. Pierwsze to śmierć Giordana Bruna który był spalony, a drugie wydarzenie to mordowanie żydów w gettcie warszawskim(43 r.). Autor ukazuje tu fakty dramatyczne których człowiek nie pamięta bo zajmuje się sprawami codziennymi-handlem. Autor przypomina nam o tych wydarzeniach, on musi pamiętać i pisać o tym, poeta jest wybrańcem. Sztuka a w tym poezja winny przeciwstawić się prawom zapominania ich zadaniem jest przypominać światu ludzkie tragedie, uczy ludzi współczucia i wrażliwości na losy innych.
83. Początek dlaczego.
Początek to utwór o narodzinach totalitaryzmu, początku nowej epoki powojennej, o początku dorosłości bohaterów, o początki nowego życia, o początku nadzieji oraz wiary. Ukazane postacie w utworze łączą się ze sobą tworząc całość. Nie ma tu chronologii wydarzeń, od razu poznajemy przeszłość bohatera teraźniejszość i przyszłość wszystkich bohaterów. Od razu wiemy że Henryk zginie w gettcie. Osią fabularną powieści są dwie równoległe akcje uratowania Irmy i Joasi z rąk Niemców. Obie próby rozgrywają się niezależnie, ludzie zamieszani w tą sprawę są ze sobą powiązani. Łączy ich przyjaźń miłość, działanie w imię dobrej sprawy przeciwko złu.
84. Ludzie ludziom zgotowali ten los.
Nałkowska ukazuje w medalionach fizyczne niszczenie ofiar przez rozstrzeliwanie, duszenie gazem, palenie w krematoriach, oraz zbrodnie dokonywane na psychice człowieka. Człowiek musiał przejść drugą przemianę psychiczną zanim stał się obojętny na to co się w okół jego działo. Zabito w nim wrażliwość moralną, zdolność do przerażenia i wewnętrznego protestu. Nałkowska daje wyraz zdumieniu że to ludzie ludziom zgotowali ten los, co w wielkim symbolicznym skrócie oddaje wymowę utworu. Poprzez manifestowanie w całym utworze zdziwienia wyrażonego w formule „ ludzie ludziom zgotowali ten los autorka oskarża cały system faszystowski. Proces ludobójstwa był przemyślany, był on dziełem ludzi, to ludzie byli jego wykonawcami.
85. Tango Mrożka jako współczesne wesele.
Autor nawiązuje do wesela Wyspiańskiego, tu i tam mamy opozycję inteligencji ludów. W Weselu taniec jest marazmem, wierności inteligwncji polskiej. Taniec Edka to znak dominacji nad inteligencją, która nie potrafi odnaleźść miejsca, awięc Tango jest znowu dramatem o tragicznej niemożności Polski. Finałowy taniec groteskowym symbolem, jest to krytyka współczesnego świata, który stał się absurdem..
86. Ocalony Różewicz.
Wiersz ten jest przedstawiony w formie prostego komunikatu bez ozdobników, bo tak tylko można mówić o czasach „ pogardy”. Jest to liryka bezpośrednia, forma monolobu podmiotu lirycznego. Mamy tu obrazy dotyczące wspomnień. Utwór zaczyna się i kończy tym samym wyznaniem ujętym w formie odrębnej strofy. Strofa pierwsza składa się z dwóch prostych zdań w formie komunikatu. Podmiot liryczny jest to młody człowiek ocalony z wojny. Konkretyzacja wieku wskazuje że należy on do pokolenia Kolumbów. Zadaniem autora jest dotarcie do czytelnika, wstrząsnąć nim, przenieść go w świat, w którym sam był. Jako z nielicznych „ ocalał”. W brutalny sposób ukazana jest śmierć człowieka z czasów drugiej wojny światowej.
87. Odpowiedzialność jednostki za przestępstwa wojenne na podstawie losów Koseckiego i Sonnenbruha.
Antoni Kosecki jest bohaterem powieści Andrzejewskiego Popiół i diament. Bohater szybko zorientował się że w obozie przeżyje silniejszy. Pozbył się wszelkich wyrzutów sumienia i zapomniał o zasadach etycznych. Sędzia Kosecki pełnił w obozie funkcję kapo. Nauczył się tam jak być okrutnym i jak zadawać ból istotom ludzkim. Człowiek zamknięty w obozie stał się odpowiedzialny za przestępstwa wojenne.
Profesor Sonnenbruch jest bohaterem dramatu Kruczkowskiego Niemcy. Bohater ten przez trzydzieści lat pracował naukowo większość swego czasu spędzał w labolatorium. Prawdopodobnie to nad czym pracował stało się doasskonałym środkiem ludobójczym stosowanym przez ludobójców w obozach.
88. Obóz przedstawiony w Opowiadaniach Borowskiego.
Obóz był miejscem wylęgania się największego okrucieństwa, oraz zabijał w ludziach podstawowe instynkty. Matki wyrzekały się swoich dzieci, instynkt macierzyński został zdominowany przez walkę o przetrwanie Proszę państwa do gazu. Ludzie nie mają życia uczuciowego i osobistego, ich czas wypełniony jest pracą i próbą przetrwania do dnia następnego. Wojna i okupacja wywarły duży wpływ na stosunki międzyludzkie. Borowski ukazuje, że czasami pojawiali się ludzie dla których równie ważny był bliźni oraz niesiona mu pomoc. Przykładem jest Pożegnanie z marią. Oprócz prowadzenia własnych interesów ludzie zatrudnieni w firmie budowlanej pomagali żydom i uciekinierom z getta warszawskiego.
89. Dramat pokolenia akowców w Popiele i diamencie.
Problemy pokolenia akowców były poważne. Wychowani byli na ideałach romantycznych, czerpali wzory z bohaterów Conrada. Nakazywały one wierność podstawowym normom etycznym i życie z przekonaniem słuszności sprawy której się poświęciło. Byli dojrzali, wykazali się heroizmem, zdali egzamin moralny. Nie uciekali a stawiali czoło wyzwaniom, wciąż wierni ideałom ktłórym przysięgali.(Maciek i Andrzej).
90. Ballady Miłosza i Pokolenie Baczyńskiego.
Piosenka o porcelanie. Sam tytuł sugeruje nam że będziemy mieli do czynienia z czymś pięknym i lekkim. Piosenka jest czymś lekkim, porcelana kojaży nam się z kruchością, ze sztuką. Miłosz często stosuje zdrobnienia np.: uszka, spodeczki, wietrzyk, nawet o zaschłej krwi pisze pisze zakrzepła farba. Nie należy dać się zwieść estetyce wiersza. Ta estetyka służy Miłoszowi do przekazania prawdy niezwykle brutalnej i tragicznej. Wiersz jest ten o wojnie, o zniszczeniach, o zagładzie kulturowej i cywilizacyjnej ludzkości. Porcelana oznacza dorobek kulturowy ludzkości. Wojna niszczy go oraz wszystko to co stwożyli., filozofowie, artyści i poeci. Skoncentrowanie czołgu z porcelaną ma na celu ukazanie jak bezsilna jest kultura w obliczu brutalnej wojny.
Wiersz Pokolenie jest dowodem straszliwej niepewności Baczyńskiego, odnoszącej się do wymiaru moralnego czynów młodych żołnirzy. Mimo isz kolumbowie walczyli w słusznej sprawie, mimo iż bronili ojczyznę, to jednak zabijali innych ludzi. Podmiot liryczny stawia pytanie o przyszłe pokolenie czy dostrzegą w kolumbach bohaterów i czy będą chciały o nich pamiętać: czy nam postawią z litości chociaż nad grobem krzyż.
91. Losy pisarza Zniewolony umysł Cz. Miłosza, lub Hańba domowa Jacka Trznadla.
Pisarze otrzymywali wskazówki jak należy pisać, na często organizowanych zjazdach. Literatura miała pomagać na budowaniu socjalizmu w Polsce. Pisarz musiał zespolić się z klasą robotniczą, musiał wykazać się partyjnością rozumianą jako wierzsze słuszne ideałom socjalistycznym. Taka postawa gwarantowała słuszne widzenie świata. Indywidualizm był niepożądany. Pisano o pracy, budowaniu, o przezwyciężaniu przeszłości, dlatego akcje utworów socrelistycznych rozgrywają się w fabrykach i PGR-ach. Pozytywnym bohaterem był sekretaż partyjny, który przed wojną cierpiał prześladowania. Pozytywny bohater to przodownik pracy, to człowiek który zaraża innych swoją siłą moralną. Zawsze przejawia się postać negatywna jest nim kułag lub inteligent na usługach wrogów socjalizmu. Cechowała go przebiegłość i bezwzględność. W rezultacie socrealizm zaowocował utworami schematycznymi powielającymi się w kółko tymi samymi sprawami i problemami.
92. Totalitaryzm w literaturze polskiej.
Totalitaryzm jest systemem rządów dążących do całkowitego podporządkowania społeczeństwa państwu za pomocą propagandy, terroru, tajnych służb. Książka Gustawa Herlinga Grudzińskiego Inny świat jest wstrząsającym zapisem procesu degradacji moralnej i etycznej człowieka zniewolonego przez wymyślny system represji i ograniczeń. Komunistyczne łagry były miejscem gdzie władza ZSRR zsyłała ludzi, których chciała się pozbyć. Obrazem władzy totalitarnej jest utwór Hanny Krall Zdąrzyć przed panem bogiem, której tłem historycznym są wydarzenia, które rozegrały się w Gettcie Warszawskim. Zamiarem Hitlera było zniszczenie całego narodu żydowskiego. Gigantyczne zbrodnie dokonywały się w obozach koncentracyjnych i na ulicach gett.
Te obrazy składają się na wizję totalitaryzmu, który panował w Polsce od 1939 do 1956 r.
93. Nike która się waha - Herberta
To utwór w którym pojawia się bogini zwycięztwa Nike. Pragnie ona ucałować młodego chłopca który idzie na bój. Waha się jednak bo wie że jeżeli to uczyni jej pieszczota może spowodować że chłopiec ktury musi zginąć może umrzec nie w walce ale podczas ucieczki. Utwór ukazuje pewne uogólnienie: los tak samo nie oszczędzi lękliwych jak i odważnych. Inny sposób nawiązywania do tradycji i przeszłości to wykożystanie pewnych wątków z historii starożytnej lub mitologii.
94. Kartoteka jako nowy typ dramatu.
Mijsce akcji cechuje symultanizm ( technika polegająca na równoczesnym prezentowaniu wydażeń które się dzieją jednocześnie w różnych miejscach ).
Czas został przedstawiony synchronicznie ( jednoczesność wystepowania zdażeń ). Niby sa czsy powojenne, ale jednocześnie 40 - letni boharer jest małym chłopcem czy maturzystą. Teraz jest dyrektorem operetki, instytutu, był w Paryżu. Wszystko to wskazuje że jest to człowiek każdy ( ewrymen ), reprezentant nas wszystkich. Jest bierny, jest antybohaterem, wojna zbużyła jego uporządkowaną kartotekę życia, kartki z jego życia są niepoukładane, nie może dogadać się z nowym pokoleniem dlatego taka bierna postawe przyjmuje. Jest to csena, więc na niej musi być bohater a jest on antybohaterem. Przedstawione w utwoże postacie to jakby przetasowane migawki życia bohatera, życia które doprowadziło go do zniechęcenia, utraty wiary w wartości do biernej postawy.
Chór w utwoże pochodzi z dramatu klasycznego ale kartoteka jest dramatem awangardowym, ale wyrasta z Gąbrowicza i czystej formy Witkiewicza, Różewicz zakpil z tradycyjnych konwencji np.: zasugerował jedność miejsca i czasu konstrułując pokój bohatera i jednocześnie buży to przez symultanizm jedności miejsca i czasu
Jnną nowościa jest technika kolażu przejenta z malarstwa. Jej realizacja jest łączenie różnych tekstów, stylistyka. Autor zastosował tu groteskę. Autor groteskowo tu przedstawia egzamin maturalny na którym starcy odpowiadaja na pytania.
95. Scharakteryzuj postać Jurgena Stroopa.
a) Żołnierska dyscyplina ojca, reżim domowy matki pozbawiły go indywidualizmu i nauczyły go posłuszeństwa.
b) Uważał za najważniejszy cel życia bycie u władzy i osiągnięcie bogactwa.
c) Brak zdolności, oporność w nauce, chęć przypodobania się nauczycielom, poswięcenie wiekszej uwagi przedmiotom fizycznym, lekcewazenie nauk humanistycznych.
d) Noszenie w sobie kultu wojskowego i wojennego w celu zagarnięcia dóbr dla swego kraju i dla siebie.
e) Nie mial on wlasnych pogladów, to co soba reprezentował to mieszanka poglądów. Patrzał jedynie na innych ludzi np.: Hitlera.
f) na jego psychikę wplynęła religia.
96. Postawy bohaterów Dżumy.
a) Kilku bohaterów powieści - B.Rieux, J.Tarrou, R.rambert, J.Grant, Paneloux - zasłóguje na szczególną uwage mimo isz znaleźli się wobec takiego samego zagrożenia jak wszyscy, postanowili działać i przyjeli czynną postawę wobec epidemi.
b) Sytuacja życiowa, w jakiej się znaleźli była sprawdzianem wartości ich charakterów.
c) Sami byli samotni i mieli za sobą wiele trudnych przeżyć, ale mimo to nie poddali się rozpaczy, nie izolowali się od społeczenstwa, lecz wybrali solidarność z nim i powinnosc wobec niego.
d) Byli szlachetni, wrazliwi, współczuli cierpiącym, dzialali wspolnie i poświecali się, narazając swoje życie, gdyż uważali że walka z dżumą jest ich podstawowym obowiązkiem
e) Ich postawa i nieugieta wola walki z dżumą zasługuje na podziw i szacunek.
97. Pamiętnik z powstania warszawskiego - przeżycia ludności w powstaniu warszawskim z prespektywy światka zagłady.
Narratorem i głównym bohaterem utworu jest Miron Białoszewski. Na początku powstania ludzie mieszkali na wyzszych piętrach, później przenosili się na niższe a nastepnie do piwnic. Sceny z życia ludności cywilnej to mianowicie; pranie, gotowanie, sposoby zdobywania pożywienia. Ludzi łączyła solidarność. W jednym schronie czy piwnicy musiały nie raz mieszkać przez jakis czas przypadkowe osoby. Ludzie żyli w niedostatku, w poczuciu beznadziejności, w sytuacji ciągłego, śmiertelnego zagrożenia. Autor nie ukazuje swoich przeżyć wewnętrznych, ogranicza się do opisania doznań zmysłowych. W czasie powstania warszawskiego trwały uciążliwe ostrzeliwania, naloty i babardowania miasta. Armia czerwona bez czynnie patrzyła z drugiego brzegu wisły na konanie warszawy.
98. Poezja Białoszewskiego.
Poezja Tego autora zaliczana jest do nurtu ligwistycznego. Najprościej rzecz ujmując lingwizm Białoszewskiego polega na braku logiki znaczen wyrazow tworzacych wiersz. Nie przekazują one żadnych sensów. Lingwizm to zabawa z językiem. Czasem przypadkowe zestawienie słów może prowadzić do pewnych skojażeń i znaczeń, tworzyć swoiste metafory. Poezja lingwistyczna swoje źródła czerpie z poezji awangardowej ale nie jest z nią równoznaczna. „Podłogo błogosław” - zabawa słowami tytulowymi i kojażenie z nimi słów o podobnym brzmieniu.
Poezja jego jest dziwna i nie zrozumiała dla współczesnego czytelnika.
99. Folwark zwierzecy jako powieść parabola.
Akcja sprawia wrażenie rzeczywistej. Bohaterami sa zwierzeta o czysto ludzkich cechach. Nie został określony śćiśle czas i miejsce. Wiemy że gdzieś w angli w folwarku, próżno było poszukiwać go gdzies na mapie. To powoduje że wydażenia mogą dziać się wszędzie i zawsze a tym samym maja charakter unuiwersalny. Chodzi tutaj o ukryte sensy, o rzeczywistość totalitarną, o funkcjonowanie państwa porażonym totalitaryzmem i dydaktyzm. Jest to pouczenie, ostrzezenie przed systemem totalitarnym.
ANTYK
1. Biblia
2. Antygona. Istota tragiczna. Cechy dramatu antycznego i szekspirowskiego.
3. Archeotypy - prawzory ludzkich postaw (Dedal i Ikar).
4. Epos homerycki.
ŚREDNIOWIECZE
5. Kazania świętokrzyskie.
6. Postawy ludzi średniowiecza a odrodzenia. „ Na dom w Czarnolesie” Jana Kochanowskiego.
7. Asceta, rycerz, władca.
8. „Rozmowa mistrza Polikarpa ze śmiercią” „Satyra na leniwych chłopów” „O zachowaniu się przy stole”
ODRODZENIE
9. Poglądy Kochanowskiego.
10. Dwa obrazy wsi Kochanowskiego a Żeńcy Szymona Szymonowica.
11. Ideał ziemianina Pieśń świętojańska o Sobotce.
12. Treny Kochanowskiego.
13. Wiersz Różewicza Róża.
14. Patryjotyczne wiersze Kochanowskiego Pieśń o spustoszeniu Podola przez Tatarów , ...wy którzy Rzeczpospolitą władacie - Odprawa posłów Greckich.
15. Publicystyka A. Frycza Modrzewskiego O poprawie Rzeczypospolitej.
BAROK
16. Portret Makbeta lud Lady Makbet.
17. Niestatek Jana Andrzeja Morsztyna (paradoksy, oksymorony).
18. Sarmatyzm, jak ukazywano sarmate w baroku a jak w póżniejszych epokach.
19. Twórczość Moilera.
OŚWIECENIE
20. Można uczyć bawiąc, Krasicki (bajki i satyry)
21. Julian Ursyn Niemcewicz Powrót posła.
23. Bajka, satyra, komedia. Dlaczego są w oświeceniu?
24. Twórczośc Kołłątaja i Sztasica.
25. Omówić teksty liryczne pełniące rolę patryjotyczne Bogu rodzica i Pieśń legionów.
ROMANTYZM
26. Twórczość Norwida „ Fortepian Szopena” i „ Do obywatela Johna Browna”.
27. Znaczenie komedii Fredry.
28. Nie - boska komedia jako obraz rewolucji.
29. Śluby panieńskie.
30. Wallenrodyzm, mesjanizm, prometeizm.
31. Tęksnota za krajem, Sonety Krymskie Mickiewicza i Grób Agamemnona Słowackiego.
32. Powstanie Listopadowe u Mickiewicza i Słowackiego.
33. Co to jest orientalizm (na podstawie Sonetów Krymskich).
34. Bohaterowie romantyczni na podstawie Kordiana i Konrada z 3 cz. Dziadów.
35. Słowacki o sobie w swoich utworach Smutno mi Boże i Grób Agamemnona.
36. Róznice między koncepcją służby ojczyżnie w romantyżmie i pozytywiżmie.
37. Wielka Improwizacja i hymn Święty boże - porównanie.
38. Porównac postacie Jacka Soplicy i Kmicica.
39. Werterianizm (Werter) - przykłady.
40. Ballady Mickiewicza.
41. Oda do młodości Mickiewicza i wiersz Do Młodych Asnyka.
42. Konrad Wallenrod A. Mickiewicza i Judym z Ludzi bezdomnych-porównanie.
43. Koncert Jankiela i Wojskiego.
44. Wschód słońca Pan Tadeusz.
POZYTYWIZM
45. Panorama społ. w Lalce.
46. Lalka opowieść o miłości, o społeczności.
47. Dlaczego powieści i nowele są w pozytywiźmie.
48. Która z tradycji: pozytywistyczna czy romantyczna jest potrzebna współczesnemu czytelnikowi?
49. Jakie jest usytuowanie poezji (Orzeszkowa,Prus).
50. Hasła pozytywistyczne.
51. Nowelistyka pozytywistyczna.
52. Miejsce Konopnickiej w literaturze.
MŁODA POLSKA
53. Deszcz jesienny Staffa.
54. Confiteor Przybyszewskiego, Koniec wieku XIX. Tetmayera.
55. Krzak dzikiej róży Kazimierza Przerwy-Tetmajera.
56. Etapy twórczości Kasprowicza.
57. Przyczyny upadku powstania styczniowego Rozdziobią nas kruki, wrony Stefana żeromskiego.
58. Sądy społeczeństwa w Weselu i Dziadach cz.III.
59. Wesele jako dramat realistyczny i wizyjno-symboliczny.
60. Rozumienie zasad moralnych Doktor Piotr.
61. Chłopi jako przykład folkloru chłopskich typów.
62. Moralność pani Dulskiej Gabriela Zapolska(dulszczyzna, kołtuneria).
63. Dzika kaczka Ibsena.
64. Problematyka społeczna,moralna i narodowa w opowiadaniach Żeromskiego.
65. Joseph Conrad jako moralista (Lord Jim).
66. Postawa artystów młodej polski - przykłady.
67. cechy poezji, dramatu na podstawie Bodlera, Rimbauda, Werlain
68. Chłopi w kontekście prądów literackich Młodej polski.
69. Urok poezji Leśmiana
MIĘDZY WOJENNE
. DWUDZIESTOLECIE
70. Granica i bohaterowie Ferdydurke.
71. Poezja Staffa - humanizm i klasycyzm
72. Proces jako powieść parabola.
73. Skamander i twórczość Tuwima.
74. Awangarda poetycka.
75. Przyboś Z Tatr.
76. Przedwiośnie trzy programy naprawy Polski.
77. Z kim, czym walczą bohaterowie Ferdydurke.
78, Szewcy jako teoria czystej formy.
79. Dążenia awangardy( Gąbrowicz albo Schulz ).
80. Sharakteryzuj bohaterów Nocy i dni - Bogumił i Barbara.
LITERATURA WSPÓŁCZESNA
81. Ballady i romanse Borowskiego.
82. Campo di fiori Miłosz.
83. Początek dlaczego.
84. Ludzie ludziom zgotowali ten los.
85. Tango Mrożka jako współczesne wesele.
86. Ocalony Różewicz.
87. Odpowiedzialność jednostki za przestępstwa wojenne na podstawie losów Koseckiego i Sonnenbruha.
88. Obóz przedstawiony w Opowiadaniach Borowskiego.
89. Dramat pokolenia akowców w Popiele i diamencie.
90. Ballady Miłosza i Pokolenie Baczyńskiego.
91. Losy pisarza Zniewolony umysł Cz. Miłosza, lub Hańba domowa Jacka Trznadla.
92. Totalitaryzm w literaturze polskiej.
93. Nike która się waha - Herberta
94. Kartoteka jako nowy typ dramatu.
95. Scharakteryzuj postać Jurgena Stroopa.
96. Postawy bohaterów Dżumy.
97. Pamiętnik z powstania warszawskiego - przeżycia ludności w powstaniu warszawskim z prespektywy światka zagłady.
98. Poezja Białoszewskiego.
99. Folwark zwierzecy jako powieść parabola.
1 Pytanie:
W podanych przykładach określ rodzaj stylizacji:
a) Wojownik to stary i doświadczony Hetman wielki, ale zbyt dufał w sobie i się zgubił.
b) Posłach jaowce na pustaci bez siedem roków. Jedzenie mi ta nie zawdy przynosili.
Odpowiedz:
Archaizacja - Sienkiewiczowski bohater przemawia językiem epoki rycerzy.
Charakterystyczny jest tutaj szyk wyrazów. Wojownik stary doświadczony oraz orzeczenie na końcu zdania, także słowo dufał należy do języka archaicznego.
Dzisiaj powiedzielibyśmy: Wielki to doświadczony i stary wojownik ale zgubiła go zbytnia pewność siebie.
Gwaryzacja: Bohater opowiadania mówi językiem góralskim. Posłach - posłem, pustaci - pustkowie, bez siedem roków - przez siedem lat.
2 Pytanie:
Na dowolnych przykładach lit. wyjaśnij zabieg artystyczny zwany gwaryzacją i archaizacją.
Odpowiedz:
Praktyka pisarska często stosuje zabieg stylistyczny który nazywamy gwaryzają i archaizacją K.P.Tetmajer w swoim zbiorze opowiadań „Na skalnym podhalu” opisując typy góralskie, surowe życie tych ludzi w tamtych czasach wprowadził do utworów gwarę góralską podhalańską. Jego bohaterowie mówią autentycznym językiem regionu. Świadome użycie Tetmajera gwary nazywamy gwaryzacją tekstu lit. Gwaryzacja najczęściej występuje gdy pisarz podejmuje temat ludowy, chłopski. Spotykamy się z nią w „Chłopach” Reymonta, ludowej poezji Konopnickiej.
Z kolei archaizację nazywamy zabieg stylistyczny polegający na wprowadzeniu do tekstu historycznego jęz. dawnej epoki. Przykładem są „Krzyżacy” Sienkiewicza oraz „Trylogia”. W jednym i drugim przypadku pisarz musi się trzymać zasady umiarkowanej stylizacji aby nie zaciemniać czytelnikowi obrazu przekazywanych spraw.
3 Pytanie:
W niżej podanym fragmencie wskaż archaizmy, określ epokę z której ten tekst pochodzi.
„ Uzżał człowieka nagiego, przyrodzenia niewieściego, obraza wielce skaradnego, łoktuszą przepasanego”
Odpowiedz:
Archaizmami nazywamy stare zjawiska językowe które wyszły z użycia Dzisiaj stanowią rodzaj dokumentu rozwoju języka. Archaizmy możemy podzielić na fonetyczne, słownikowe, fleksyjne i składniowe. Fragment pochodzi ze średniowiecznego moralitetu. „Rozmowa mistrza Polikarpa ze śmiercią”. Archaizmy w tekście to: uzżał - arch. fonetyczny dziś powiemy ujrzał,
obraza - arch. słownikowy dziś postać, wielce to arch. słownikowy dziś bardzo,
skaradnego - arch. fonetyczny dziś szkaradnego, łoktusza - arch. słownikowy dziś płachta.
Archaizacja jest to zabieg stylistyczny używany w lit. i polegający na zastosowaniu jęz. dawnej epoki o której autor pisze. Archaizacja ma na celu zbliżenie nas do prawdy historycznej. Przykład archaizacji „Krzyżacy” Sienkiewicza, gdzie Maćko i Zbyszko mówią językiem swoich czasów. Sienkiewicz zastosował archaizacje w dialogach, opisach zdarzeń, opowieściach narratora.
4 Pytanie:
Scharakteryzuj podstawy polskiej ortografii mające zastosowanie w przypadku pisowni wyrazów: ryba, morze, nie pracuje, nie wysoki, góra, sąsiedzki
Odpowiedz:
Polska ortografia opiera się na 4 zasadach:
a) fonetyczna - cześć wyrazów piszemy tak jak słyszymy ( ryba, baba )
b) historyczna - dotyczy głównie wyrazów z: rz, ż, u, ó. Nazywamy ją historyczna ponieważ ze względów historycznych używamy liter które kiedyś oznaczały inną wymowę głoski. Dziś wymawiamy jednakowo ale zaznaczanej przy pomocy 2 liter: rz, ż, u, ó. Piszemy rzeka przez „rz” bo historycznie była głoska „r” miękkie rieka, morze - morie.
c) słowotwórcza oparta na pisowni zgodnej z pochodzeniem wyrazu. Piszemy prośba przez „ś” chociaż słyszymy „z”. Piszemy sąsiedzki przez „dż” chociaż słyszymy „c”.
d) umowna - zasada ta dotyczy głownie pisowni łącznej i rozłącznej wyrazów. Umówiono się że „nie” z czasownikami piszemy oddzielnie a „nie” z przymiotnikami razem np.: niewysoki.
5 Pytanie:
Jaką f-cię językowa rozpoznajesz w podanym tekście Określ autora i tytuł utworu.
„Wpłynąłem na suchego przestwór oceanu. Wóz nurza się w zieloność i jak łódka brodzi”.
Odpowiedz:
Jest to fragment ze „Stepów Akermańskie” Mickiewicza. Fragment ten spełnia f-cję artystyczną i zarazem ekspresywną. Mickiewicz zastosował metafory, porównania, epitety, o dużej sile ekspresji plastycznej. Metafora „ suchy przestwór oceanu” podkreśla podobieństwo ukraińskiego stepu a podróże kałkazu do oceanu to trafna metafora która powstała na zasadzie podobieństwa falujących traw stepowych do fal morskich. „Suchy ocean” to specyficzny epitet, oksymoron. Porównanie „wóz nurza się w zieloności jak łódka brodzi” oddaje bardzo plastycznie i malarsko zjawisko poruszania się wozu, która to czynność przypomina żeglugę łódką.
6 Pytanie:
Ułóż sensownie zdania z wyrazami: diaspora, pietyzm, alienacja.
Odpowiedz:
Powyższe wyrazy należą do słownictwa używanego w określonych dyscyplinach naukowych. W tym przypadku należą do języka socjologii kultury i aby je użyć we właściwym znaczeniu należy sięgnąć do słownika wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych Kopalinskiego.
a) Wtedy ustalimy znaczenie diaspora - rozproszenie narodowości, plemienia, rozejście się po świecie
Przykład: Naród żydowski zanim powstało państwo izraelskie żył w diasporze.
b) Wyraz pietyzm ma ścisły związek początkowo z kultem religijnym a potem z innymi dziedzinami życia. Pietyzm oznacza szczególny rodzaj uczucia, troski opiekuńczej, rodzaj szacunku, miłości, wyróżnienia
Przykład: Słowianie z prawdziwym pietyzmem odnosili się do świętości.
c) Alienacja to termin dotyczący zagadnień filozofii egzystencjalnej, Oznacza wyobcowanie człowieka ze świata albo w świecie. To osamotnienie, poczucie obcości
Przykład: współczesna sztuka często podejmuje problem alienacji człowieka i jego wyobcowanie.
7 Pytanie:
Określ środki stylistyczne i jej f-cję artystyczną:
a) Zosia jak biały ptak zleciała z parkanu na dłonie.
b) O Polsko póki ty duszę anielską będziesz więziła w czerepie rubasznym.
c) Krzak dzikiej róży, samotny, senny, zadumany, stronie do zimnej tuli i ściany.
Odpowiedz:
Wszystkie przypadki zacytowanych fragmentów dotyczą f-cji ekspresywnej języka czyli f-cji artystycznej.
Przykład „a” to cytat z „Pana Tadeusza”. Zawiera on typowe porównanie. Bohaterka Zosia jak śnieg biały to postać w bieli, którą autor pokazał jako zjawisko ulotne, niemal uskrzydlone.
Przykład „b” to fragment „Grobu Agamemnona” Słowackiego i sprowadza się do klasycznych dwóch metafor - symbolów. Lud poeta nazwał duszą anielską a szlachtę i szlachetczyznę czerepem rubasznym. W ten sposób przy pomocy symboli, metafory wyraził swój krytyczny stosunek do szlachty i pozytywny wobec ludu.
Przykład „c” to fragment wiersza Kasprowicza „ Krzak dzikiej róży”. Na uwagę zasługują tutaj epitety kształtujące nastrój utworu i określające bliżej ów krzak dzikiej róży, samotny, senny i zadumany w sobie. Maja one na celu wzmocnienie nastroju zagrożenia, osamotnienia, niebezpieczeństwa. Sam krzak róży to symbol, rodzaj metafory pod którą można odczytać ludzki los, ludzka kondycję w groźnym świecie.
8 Pytanie:
Przy pomocy odpowiedniego słownika ustal bogactwo synonimów do zwrotu „rodzić się”, zastosuj je w odpowiednich związkach frazeologicznych.
Odpowiedz:
Synonimy to wyrazy bliskoznaczne, a wiec pomocny mi będzie słownik wyrazów bliskoznacznych Skoróbki. Odszukuje hasło „rodzic się” i jego synonimiczne określenie „przychodzić na świat”, „zaczynać życie”, „ujrzeć światło dzienne”.
Przykłady:
a) U mojej ciotki przyszło na świat kolejne dziecko.
b) Zacząłem żyć dopiero w wieku 20 lat.
c) Ujrzałem światło dzienne kiedy skończyła się noc.
9 Pytanie:
Omów istotę oraz f-cje form językowych: dialog, monolog, opis, opowiadanie.
Odpowiedz:
a) Monolog to forma wypowiedzi pojedynczej osoby. Może on przybierać postać wierszowaną czyli mowy wiązanej, typowej dla liryki.
Przykładem może być „Hymn” Słowackiego zaczynający się od słów „Smutno mi Boże...”. Monolog może przybrać również formę prozy i występować w gat. epickich np. powieści, opowiadanie, jako rodzaj osobistej wypowiedzi bohatera.
Przykładem może być fragment rozważań Wokulskiego, kiedy bohater przechadza się po Powiślu i snuje rozważania na temat jego nędzy Monolog występuje też w postaci dłuższego wynużenia bohatera w dramacie.
Przykładem jest monolog Hamleta zaczynający się od słów: „Być albo nie być...” lub Konrada w „Improwizacji”.
b) Dialog czyli rozmowa jest typowa formą wypowiedzi dla dramatu lub wierszowanych form udramatyzowanych tak jak np. „krótka rozmowa miedzy trzema osobami ”. Dialog występuje w dramacie klasycznym, modernistycznym a także anty teatru np.: „Szewcy” Witkacego, „Tango” Mrożka.
c) Opis to forma wypowiedzi występująca zarówno w poezji lirycznej epickiej (np. „Pan Tadeusz”) jak tez w opowiadaniach np. opis przyrody w „Nad Niemnem”. Rozróżniamy opisy:
- postaci tzn. Charakterystyka z zewnątrz bohatera
- sytuacji
- krajobrazów
- przedmiotów
Opis ma charakter statyczny, dominują w nim przymiotniki.
d) Opowiadanie to samodzielna forma wypowiedzi, gatunek epicki albo tez element utworów epickich pisany wierszem i prozą. Typowym opowiadaniem jest wypowiedz Jacka Soplicy, a oddzielnym gatunkiem jest np. opowiadanie „ABC” Orzeszkowej.
10 Pytanie:
Przy pomocy właściwego słownika ustal bogactwo synonimów do wyrazu „dom”, zastosuj je we właściwych związkach frazeologicznych.
Odpowiedz:
Należy sięgnąć w tym przypadku do słownika wyrazów blisko znacznych Skorupki i pod hasłem „dom” poszukać wyrazów bliskoznacznych: „chata”, „rudera”, „pałac”, „chałupa”, „lepianka”. Wszystko to to synonimy czyli wyrazy bliskoznaczne.
Przykłady:
a) Na leśnym wzgórzu stała maleńka chata.
b)Dwór robił wrażenie bogatego i zasobnego.
c) Była to istna rudera.
11 Pytanie:
Podaj przykłady mowy zależnej i niezależnej, omawiając ich istotę.
Odpowiedz:
Mowa niezależna to przede wszystkim dialog lub taki typ wypowiedzi w której podmiot dochodzi do głosu, jest cytowany.
Przykład: Ojciec oznajmił nam : jutro wszyscy wyruszamy na grzybobranie.
Mowę niezależną można zamienić na zależną : ma to miejsce wtedy, gdy informuje o wszystkim osoba trzecia, rodzaj narratora. Ojciec oznajmił rodzinie że jutro wszyscy wyruszają na grzybobranie.
12 Pytanie:
Wskaż pochodzenie frazeologicznych zwrotów, nazwij je pod względem ich stopnia łączliwości, omów ich sens: „Jerychońskie trąby”, „Salomonowa mądrość”, „Kainowa zbrodnia”, „Sodoma i gomora”, „Apokaliptyczna wizja świata”, „Syn marnotrawny”.
Odpowiedz:
Frazeologią nazywamy dział nauki o języku, który zajmuje się związkami wyrazów pod względem ich znaczenia, logicznej i sensownej spójności Rozróżniamy związki frazeologiczne stałe czyli spójne i zmienne czyli łączliwe.
Stałymi związkami frazeologicznymi nazywamy takie w których nie da się podmienić żadnego z członów, bez szkody dla ich znaczenia. Do nich najczęściej nalezą przysłowia, porzekadła a także idiomy czyli zwroty nieprzetłumaczalne na obcy język np. „przyganiał kocioł garnkowi”, „Pijany jak bela”.
Luźne związki frazeologiczne, to takie w których poszczególne elementy można wymienić np.: „falowało morze, albo zboże . Przytoczone związki maja charakter stały. Zwroty frazeologiczne w których można je zastosować:
a) Orkiestra ryknęła jak sto jerychońskich trąb.
b) Pachnie mi tu salomonowa mądrością (próbującą pogodzić dwie strony).
c) To mi wygląda na Kainowa zbrodnie (czyli bratobójczą).
d) Nasze miasto to istna Sodoma i Gomora (czyli siedlisko rozpusty).
e) Borowski w swoich opowiadaniach przedstawił apokaliptyczną wizję obozów (uprzedmiotowienia)
f) Powrócił do domu syn marnotrawny (czyli taki który zgrzeszył, zrozumiał i wyraził chęć poprawy).
12 Pytanie:
Ustalić na podstawie właściwego słownika etymologię wyrazów: miednica, bielizna, dostarczać, nowohutnicki. Zrewidować ich poprawność w przypadkach gdy budzą one zastrzeżenie z punktu budowy słowotwórczej.
Odpowiedz:
Każdy wyraz posiada kilka znaczeń. Najważniejsze są trzy realne, etymologiczne i przenośne.
Przez realne rozumiemy to co wyraz oznacza np.: naparstek to przyrząd do ochrony palca przed ukuciem.
Znaczenie etymologiczne tego wyrazu wiąże się z jego budową słowotwórczą i jego rdzennym pochodzeniem. Wyraz naparstek pochodzi od starosłowiańskiego słowa pyrst - palec. Jest to coś co się wkłada na palec. Wyjaśnienie tego wyrazu znajdziemy w słowniku etymologicznym j. polskiego A.Brucknera.
Słownik ten wyjaśnia też że miednica pochodzi od miedzi, bielizna od bieli, dostarczać od dostatku, nowohutnicki od nowej huty. Z punktu widzenia budowy słowotwórczej wyraz nowohutnicki jest źle skonstruowany Powinno być nowohucki. Podobnie wyraz dostarczać osłabił swój związek z wyrazem dostatek przez zniekształcenie „t” w „r”.
13 pytanie:
Jakie znasz kryteria poprawności językowej, które z nich może ci pomóc przy rozstrzygnięciu poprawności tekstu:
a) Nieindagowałem go w szczegóły szanując obowiązek dyskrecji wojskowej.
b) Słuchaj chłopcze znasz li ty umiar w żartach.
c) W dniu święta edukacji narodowej nasi nauczycielowie byli zadowoleni z
akademii
Odpowiedz:
Kryteria poprawności językowej to zasady którymi kierujemy się przy ocenie tego co jest poprawne pod względem językowym a co błędne.
Rozróżniamy kryteria:
a) narodowe - każe ono nam dać pierwszeństwo wyrazowi polskiemu przed obcym jeśli taki istnieje.
b) historyczne - każe ono nam wystrzegać się form przestarzałych
c) funkcjonalne - zmusza nas do formułowania językowych form zgodnie z ich
przeznaczeniem
d) komunikatywne - wymaga od nas jednoznacznego formułowania myśli
14 Pytanie:
Na poniższym przykładzie wskaż czym jest forma językowa a czym błąd. Dokonaj korekty tekstu.
a) Ociec mię kciał wziąść do kina ale nic nie wyszło.
b) Piotr wykonuje co dziennie robotę na warsztatach.
Odpowiedz:
Normą językową nazywamy zasadę, wzór posługiwania się językiem. Utrwalają się one pod wpływem dyscypliny mówiących i piszących a ustalają je autorytety naukowe którzy w odpowiednich wydawnictwach wyjaśniają system językowy, objaśniają historię języka, kierunki zmian w nim zachodzącym a także wskazują na uwarunkowania społeczne, sytuacyjne w których coś może być norma lub błędem. Ważna rolę poza autorytetami odgrywa zwyczaj społeczny. Bywa tak że językoznawca zakwestionuje jakąś formę a zwyczaj społeczny przesądzi o jej użyciu np.: wyraz „samolot”. Błędem językowym jest odstępstwo od tej normy.
Poprawnie zapisane zdania:
a) Ojciec chciał mnie wziąć do kina, ale nic z tego nie wyszło.
b) Piotr pracuje codziennie w warsztatach.
15 Pytanie:
Posłuż się odpowiednim słownikiem oceniając poprawność niżej podanych form wyrażeń:
a) Na dworzu już się wypogodziło.
b) Nie masz niczego do stracenia.
c) Stan jego zdrowia uległ dalszej poprawie.
Odpowiedz:
Aby zadecydować o poprawności podanych wyrażeń należy sięgnąć do słownika poprawnej polszczyzny S.Szobera.
a) Ustalamy, że forma na dworzu jest regionalnym przeżytkiem. Dziś powiemy „na dworze”
b) Nie masz nic do stracenia.
C) Stan jego zdrowia poprawił się.
16 Pytanie:
Wskaż w powyższym tekście antonimy:
Nie ten jest uczciwym człowiekiem, co nie robi źle, ale ten co robi dobrze.
Odpowiedz:
Antonimami nazywamy wyrazy o znaczeniu przeciwstawnym np.: szczerość - obłuda, pracowitość - lenistwo, przyjaciel - wróg, dobry - zły.
Służą one do zaakcentowania przeciwstawności znaczeniowej wyrazów. W podanym zdaniu mamy pare antonimów: robi dobrze - robi źle W konstrukcji tego zdania chodziło o wyraźne zaakcentowanie, kogo można nazwać człowiekiem uczciwym. Zostało to podkreślone przez konstrukcję zdania złożonego podrzędnie orzecznikowego.
Można powiedzieć inaczej: Uczciwym człowiekiem jest robiący dobrze.
17 Pytanie:
Jaką f-cję języka pełni tekst:
Ludzie, ludzie! Nie żyjcie więcej w brudzie, kupujcie u mnie tylko pachnące mydełka, mydełeczka jak ciasteczka. Hej ludzie, ludzie.
Odpowiedz:
Wypowiedz ta stanowi humorystyczną reklamę mydełka opartą na prostym rymowaniu w stylu jarmarcznej poezji. On zachwala swój towar używając rymowanki, wykrzykników. Mamy tu do czynienia z f-cją ekspresywną - emocjonalną języka oraz żartobliwą.
18 Pytanie:
Skorygować przy pomocy właściwej formy językowej:
a) Z gniewu zaszumiało mi w oczach.
b) Pies zaskowyczał z radości.
c) Zdrowie pisarza uległo dalszej poprawie.
Odpowiedz:
Mamy tu do czynienia z wadliwa konstrukcją związków frazeologicznych które powstały z przemieszania różnych prawie stałych związków frazeologicznych:
a) Z bólu zaszumiało komuś w uszach a pociemniało w oczach.
b) pies zaskowyczał z bólu, a zaszczekał z radości.
c) Zdrowie pisarza uległo dalszemu pogorszeniu.
9 Pytanie:
Na dowolnym przykładzie np.: „Rozdziobią nas kruki i wrony” Żeromskiego wyjaśnij istotę stylu naturalistycznego.
Odpowiedz:
Naturalizm to kierunek połowy XIX w. Jego ojczyzną była Francja a twórcą E.Zolla. Naturalizm zakładał że literatura powinna stanowić wartość naukowego dokumentu, powinna być wierna fotografią życia bez względu na to, czy podejmowany temat jest drastyczny z punktu widzenia moralnego i estetycznego. W literaturze nie powinno być zakazanych tematów, a za sprawą Darwina naturaliści eksponowali zwierzęcą naturę człowieka. Nie pomijali wstydliwego do tąd seksu. Takim stylem posługiwali się u nas: Zapolska, Reymont, Żeromski.
U Reymonta w „Chłopach” mamy np.: drastyczna scenę, kiedy Kuba obcina sobie nogę. Pisarz w sposób bardzo szczegółowy turpistyczny, drastyczny zwraca uwagę na ten fakt.
Podobnie u Żeromskiego w „Rozdziobią nas kruki i wrony” w taki sposób przedstawia scenę preparowania przez kruki i wrony mózgu Winrycha a także agonię konia.
W „Chłopach” Reymonta ukazana jest walka o byt - przetrwanie i tak stary Boryna nie zapisze majątku synowi żeby nie iść na wycóg, oraz prawo dziedziczenia cech. Jagna jest jak matka a Antek posiada cech ojca.
20 Pytanie:
Która ze znanych ekranizacji dzieła literackiego zwielokrotniła obrazy ...
Odpowiedz:
Ekranizacja dzieła literackiego jest też zwana adaptacją filmową. Jest to zabieg polegający na przełożeniu języka lit. na język filmowy czyli język ruchomych obrazów i dźwięków Mamy adaptacje wierne oraz takie które są dziełem reżysera a nie autora. Te drugie to dość dowolne przykłady literatury na język filmu. Jest rzeczą oczywistą że reżyser nie może sfilmować całej książki Szuka więc wątków, dialogów które z natury tej rzeczy mają charakter filmowy, teatralny. Niektóre adaptacje zwielokrotniają wartości prawzoru literackiego. Przykładem na to jest ekranizacja „Popiołu i diamentu” Wajdy, która w pewnym sensie wyjaśniła problematykę tamtych czasów oraz dała popularność Z.Cybulskiej. W związku z tym często mówi się że jest to „Popiół i diament” Wajdy według powieści Andrzejewskiego.
21 Pytanie:
Na podstawie podanego tekstu, wyjaśnij na czym polegają cechy fonetyczne naszego języka, uzasadnij też zaistnienie w polskiej ortografii i grafice dwóch znaków: „chrząszcz brzmi w trzcinie i strząsa skrzydła z dżdżu”.
Odpowiedz:
W podanym tekście w jego poszczególnych wyrazach znalazła się liczna liczba głosek dźwięku typowych dla polskiego systemu fonetycznego.
Są to: „sz”, „cz”, „dz”, „rz”.
Dźwięki te są trudne artykulacyjnie. Są to głoski przednio językowo - dziąsłowe.
Pod względem zwarcia szczelinowe. Za sprawa tych dźwięków mówimy o języku polskim że jest w nim dużo dźwięków syczących, zwartych, które sprawiają że nasz język jest trudny, małomuzykalny. Sprawa dwuznaków czyli liter łączących pochodzenia łacińskiego a oznaczających dźwięki typowo polskie, można wyjaśnić tak. Średniowieczni Skrybowie, mnisi przepisujący księgi dokonujący zapisu polskiej mowy natrafili na trudności, ponieważ dla typowo polskich dźwięków nie znaleźli w łacinie odpowiednich liter i tak dla polskiej „sz” znaleźli dwuznak łączący 2 litery łacińskie „s” i „z”. Podobnie „cz' i „dż”. Dla innych dźwięków skrybowie zapożyczyli od czechów kropkę nad literą jako znak stwardnienia lub kreskę - znak zmiękczenia.
22 Pytanie: ( dopisać )
Znajomość elementów gramatyki historycznej to jest jerów pozwoli nam wyjaśnić formy oboczne wyrazów: Łobez, Łobza, Chociwel, Chociwla.
Odpowiedz:
W języku staro - cerkwiowo - słowiańskim pozostały ślady półsamogłosek zwane jerami. Właśnie wtedy istniały dźwięki na pograniczu między samogłoską a spółgłoską. Nie wiemy jak je wymawiamy, wiemy że w tamtym zapisie jer twardy zapisywano a jer miękki . Z czasem jery te uległy procesą które nazywamy wokalizacją jerów czyli zamianę na samogłoskę „e” , albo wypadnięciu jera. W procesie tym ważną rolę odgrywała pozycja jerów: mocna lub słaba. Jer w pozycji mocnej przechodził w „e” a w zależności od tego czy był twardy czy miękki pozostawiał ślad twardości czy miękkości:
W obydwu przypadkach nazw miejscowych w mianowniku pojawiło się „e” jako efekt wokalizacji jera w pozycji mocnej. W przypadku dopełniacza jery te wypadły znalazłszy się słabej. Dlatego dziś mówimy „Łobza” „Chociwla” zgodnie z prawami gramatyki historycznej.
23 Pytanie:
Niezbędne warunki do zaistnienia aktu mowy i komunikacji językowej na dowolnych przykładach.
Odpowiedz:
Akt mowy to fizyczne wyartykułowanie poprawnych pod względem brzmienia słów, wyrażeń w zdaniu. Może on zaistnieć gdy mówiący posługuje się sprawnym aparatem artykulacyjnym. Akt mowy może przybrać formę pisaną. Zaistnieje on wtedy gdy posługuje się sprawnym systemem graficznym, ortografią, składnią - stylistyką.
„Rozmowa liryczna” Gałczyńskiego.
Do zaistnienia aktu niezbędny jest nadawca, w tym przypadku jest to chłopiec i odbiorca tu dziewczyna. Po między nimi musi zaistnieć wspólny przekaz, czyli komunikat, kod językowy, wspólny dla obu. Komunikat dociera od nadawcy do odbiorcy przy pomocy kanału komunikacyjnego. Są nim: kod mówiony lub pisany. Kod to inaczej system językowy czyli wspólny język Nasi bohaterowie posługują się tym wspólnym kodem. Aby doszło do komunikacji musi być również kontakt. Mamy tu tego spełnienie. Bohaterowie się rozumieją ponieważ są tak samo zaangażowani uczuciowo.
24 Pytanie:
Oceń z punktu kryterium f-cjonalnego zdania:
a) Mimo tak wielkiego okresu czasu, przeznaczenie zachowało się częściowo w dzisiejszej Grecji.
b)Piotr polubił i opiekował się troskliwie swoimi zwierzętami.
Odpowiedz:
Kryterium f-cjonalne polega na określeniu zjawiska językowego pod względem jego f-cji. Rozróżniamy kilka ich rodzajów a wśród nich f-cję komunikatywną.
W zdaniu „a” oceniamy ze stanowiska f-cji komunikatywnej, budzi zastrzeżenie w formułowaniu okresu czasu, który jest tzw. pleonazmem Sam wyraz okres jest już miarą czasu, a więc powinno brzmieć:
„Mimo tak wielkiej różnicy czasowej lub mimo tak wielkiego upływu czasu”.
Zastrzeżenie też budzi stwierdzenie:
„Przeznaczenie zachowało się, jako niejasne niekomunikatywne”. Powinno być
„wiara w przeznaczenie”.
Zdanie powinno brzmieć:
a) Mimo tak wielkiego upływu czasu od epoki starożytnej wiara w przeznaczenie zachowała się częściowo w dzisiejszej Grecji.
Drugie zdanie też jest zbudowane niejasno.
b) Piotr polubił swoje zwierzaki i opiekował się nimi troskliwie.
25 Pytanie:
Zdanie:
1a Studenci, którzy 2 nie złożyli egzaminu, 1b muszą zgłosić się do sekretariatu, aby 3 ustalić termin dodatkowy, ponieważ tego 4 wymagają przepisy.
Jest to zdanie wielokrotnie złożone ze zdania głównego 1a, 1b, zdania wtrąconego przydawkowego 2, zdania podrzędnego okolicznikowego celu 3 i podrzędnego do zdania 3 okolicznikowe przyczyny 4.
Zdanie wtrącone oddzielamy znakami interpunkcyjnymi które stawiamy też przed spójnikami „aby”, „ponieważ”
26 Pytanie:
Wstawić brakujące przecinki, zilustrować budowę zdania wykresem i zmienić strukturę zdania ze złożonego na pojedyncze
Zdanie:
Gdy tylko 1ustał deszcz, kolarze ostro 2ruszyli ze startu, ponieważ 3obawiali się konkuręcji, która 4zapowiadała się groźnie
Mamy do czynienia ze zdaniem wielokrotnie złożonym w sposób podrzędny a użyte przecinki zaznaczają rodzaj zależności który obrazuje wykres. Ilość zdań ustalamy za pomocą ilości orzeczeń.
Prawidłowo ułożone zdanie:
Po deszczu kolarze ruszyli ostro ze startu ze względu na groźną konkuręcje.
27 Pytanie:
Wykonaj wykres zdania, uzasadnij przecinki i zdefiniuj rodzaj zdania.
Ojciec 1powiedział, że jutro 2pójdziemy do kina, gdy tylko 3odrobimy lekcje.
Mamy tu do czynienia ze zdaniem wielokrotnie złożonym ponieważ są trzy orzeczenia. Jest to zdanie złożone podrzędnie czyli jedno od drugiego ściśle zależy. Zdaniem głównym jest zdanie 1 z jego stanowiska pytamy o zdanie 2 ( co powiedział? ). Po pytaniu orientujemy się że jest to zdanie dopełnieniowe. Z kolei zdanie 3 zależne jest od zdania 2 i odpowiada na pytanie: kiedy pójdziemy?
Odpowiedz znajdziemy w zdaniu 3 które jest zdaniem okolicznikowym czasu.
Poprawnie ułożone zdanie:
Ojciec powiedział o jutrzejszym wyjściu do kina po odrobieniu lekcji.
28 Pytanie:
F-cja informatywna języka na podstawie tekstu „Bogowie, groby i uczeń”.
Odpowiedz:
Elementy aktu mowy:
Komunikat
Nadawca.....................Odbiorca
Kontakt
Kod
Analiza tekstu:
- tekst zbudowany jest ze zdań oznajmujących pojedynczych i dwukrotnie złożonych
- orzeczenia wyrażone są formami 3 os. l.poj lub mn.
- wyraźne są związki między zdaniami
- występują nazwy własne ( ... Pompeja)
- tekst ma charakter oceniający
29 Pytanie:
F-cja impresywna na przykładzie fragmentu „O poprawie Rzeczypospolitej” Modrzewskiego i przemówienia współczesnego.
Odpowiedz:
Analiza tekstu:
- słownictwo i wyrażenia oceniające silne nacechowanie uczuciowe
- powtórzenia
- głównie zdania poj. i dużo pytań retorycznych
- wprowadza się 1 os. l.mn. jako założenia że podziela się pogląd nadawcy
- wypowiada się oceny pozytywne i negatywne
- niektóre oceny wyrażone są przenośniami
- wprowadza się przykłady z historii i literatury
- występują slogany
Rolą f-cji impresywnej jest wpływanie na odbiorcę, kształtowanie jego poglądów, skłanianie do pewnych zachowań.
30 Pytanie:
F-cja ekspresywna języka na przykładzie fragmentu „Syzyfowych prac” - lekcja j.polskiego.
Odpowiedz:
Analiza tekstu:
- występują słowa nacechowane emocjonalnie ( ptaszek, gadać )
- ukazane są wewnętrzne uczucia Marcina Borowicza
- hiperbola - przesadnia
- zdania wykrzyknikowe, pytania retoryczne
F-cję ekspresywną stanowi to, co w tekście jest wyrazem uczuć którymi nadawca chce się podzielić z odbiorcą.
31 Pytanie:
F-cja poetycka na przykładzie wiersza Horacego „Exegi minumentum”.
Odpowiedz:
Analiza tekstu:
- apostrofa do Mentomely
- przerzutnia
- inwersja szyku np.: gdzie z szumem się Anfidus rozhukany toczy
- anafora czyli taka struktura w pewien zespół zdań, wersy zaczynają się od tych samych wyrazów
- ton patetyczny
- bogata metaforyka
32. Pytanie:
Typy wyrazów.
Odpowiedz:
Są to wyrazy złożone pochodzące od dwóch wyrazów podstawowych. Wyróżniamy trzy typy wyrazów złożonych: wzrosty, złożenia i zestawienia. Pierwszy przykład to złożenia pochodzące od przymiotnika biały i rzeczownika skrzydła Spaja je formant o. Drugi przykład jest wzrostem, oba wyrazy łączy się bezpośrednio - Białystok. Trzeci przykład jest zestawieniem - wieczne pióro.
33. Pytanie:
Tendencje rozwojowe współczesnej polszczyzny.
Odpowiedz:
Polskie słowotwórstwo pozostaje pod działaniem różnych tendencji, do precyzji nazw i ich skrótowości, ekonomiczności.
Przejawem pierwszej jest powstanie złożeń i wielowyrazowych wyrazów np.: kobieta szofer. Skrótowe np.: szkoła ogólnokształcąca - powiemy ogólniak. Dzisiaj powstają uproszczenia wyrazów o obcych przedrostkach np.: super nowość - mini sukienka. Nowe znaczenia mają charakter rodzimy albo zapożyczone z języków obcych np.: jastrzębie to zwolennicy wojny, a gołębie to ludzie pokojowi. Wyrazy we wtórnych znaczeniach służą nazywaniu nowych przedmiotów np.: ...mi to sztuczne futro. W podanych wyrazach chodzi o uściślenie nazw.
34 Pytanie: (Dopisać)
Zmiany znaczeniowe.
Wąsacz, wyraz podstawowy wąs - acz. Ktoś kto ma wąsy. Formant oznacza nosiciela rzeczy, osobę która ma związek ze znaczeniem.
Ślepota - ślep - ota, człowiek ślepy. Formant oznacza nazwę choroby ...
Po jego dodaniu - ota powstaje rzeczownik.
Cieplarnia - ciepl - arnia. To miejsce w którym jest ciepło Formant oznacza nazwę miejsca, tworzy rzeczownik, podczas gdy wyraz podstawowy jest przysłówkiem.
Srogość - sro - gość, cech człowieka, formant oznacza nazwę cechy, sprawia że wyraz pochodny staje się rzeczownikiem.
35 Pytanie:
Akcent.
Odpowiedz:
Akcent jest w języku polskim stały. Pada na sylabę przedostatnią. Podane przykłady sa odstępstwami od tej normy.
matematyka - pada akcent na trzecią sylabę od końca bo jest to wyraz obcego pochodzenia zakończonego na yka. Wyrazy te pochodzące z greki lub łaciny miały nie polski akcent. Dzisiejszy zwyczaj językowy podkreśla ten historyczny związek Podobnie można wytłumaczyć akcent na wyrazie technikum. Wyrazy sprzedawalibyście, wolelibyście one zachowały akcent wyrazu głównego podczas gdy cząstki oznaczające czas lub tryb nie były samodzielne akcentowo i doczepiły się do części głównej. I tak w 1.os.l.mn. trybu przypuszczającego akcent pada na czwarta sylabę od końca: sprzedawalibyśmy.
W 3 os.l.mn. trybu przypuszczającego akcent pada na trzecia sylabę od końca robiły.
W 2 os.l.mn. czasu przyszłego akcent pada na trzecią sylabę od końca myślelibyście.
Formant liczebników od 400 - 900, akcent pada na trzecią sylabę od końca.
36. Pytanie:
Neologizmy, ich rodzaje.
Odpowiedz:
Neologizmy - słowa nowe z „przyszłością”. Odróżniamy je terminami: neologizmy obiegowe i artystyczne.
Wyróżniamy neologizmy:
1) Neologizmy słowotwórcze - nowe wyrazy podzielne, motywowane np.: betoniarz - robotnik zatrudniony przy produkcji betonu.
2) Neologizmy znaczeniowe - wyrazy tradycyjne, użyte w nowej treści np.: korek - zahamowanie ruchu pojazdów w skutek ich nadmiernego nagromadzenia.
3) Neologizmy frazeologiczne - czyli nowe ustabilizowane związki wyrazowe np.: pirat drogowy.
Niektórzy badacze wyróżniają jeszcze 4 typ neologizmów - nowe zapożyczone.
1 Pytanie:
W podanych przykładach określ rodzaj stylizacji:
a) Wojownik to stary i doświadczony Hetman wielki, ale zbyt dufał w sobie i się zgubił.
b) Posłach jaowce na pustaci bez siedem roków. Jedzenie mi ta nie zawdy przynosili.
2 Pytanie:
Na dowolnych przykładach lit. wyjaśnij zabieg artystyczny zwany gwaryzacją i archaizacją.
3 Pytanie:
W niżej podanym fragmencie wskaż archaizmy, określ epokę z której ten tekst pochodzi.
„ Uzżał człowieka nagiego, przyrodzenia niewieściego, obraza wielce skaradnego, łoktuszą przepasanego”
4 Pytanie:
Scharakteryzuj podstawy polskiej ortografii mające zastosowanie w przypadku pisowni wyrazów: ryba, morze, nie pracuje, nie wysoki, góra, sąsiedzki
5. Pytanie:
Jaką f-cię językowa rozpoznajesz w podanym tekście Określ autora i tytuł utworu.
„Wpłynąłem na suchego przestwór oceanu. Wóz nurza się w zieloność i jak łódka brodzi”.
6 Pytanie:
Ułóż sensownie zdania z wyrazami: diaspora, pietyzm, alienacja.
7 Pytanie:
Określ środki stylistyczne i jej f-cję artystyczną:
a) Zosia jak biały ptak zleciała z parkanu na dłonie.
b) O Polsko póki ty duszę anielską będziesz więziła w czerepie rubasznym.
c) Krzak dzikiej róży, samotny, senny, zadumany, stronie do zimnej tuli i ściany.
8 Pytanie:
Przy pomocy odpowiedniego słownika ustal bogactwo synonimów do zwrotu „rodzić się”, zastosuj je w odpowiednich związkach frazeologicznych.
9 Pytanie:
Omów istotę oraz f-cje form językowych: dialog, monolog, opis, opowiadanie.
10 Pytanie:
Przy pomocy właściwego słownika ustal bogactwo synonimów do wyrazu „dom”, zastosuj je we właściwych związkach frazeologicznych.
11 Pytanie:
Podaj przykłady mowy zależnej i niezależnej, omawiając ich istotę.
12 Pytanie:
Wskaż pochodzenie frazeologicznych zwrotów, nazwij je pod względem ich stopnia łączliwości, omów ich sens: „Jerychońskie trąby”, „Salomonowa mądrość”, „Kainowa zbrodnia”, „Sodoma i gomora”, „Apokaliptyczna wizja świata”, „Syn marnotrawny”.
12 Pytanie:
Ustalić na podstawie właściwego słownika etymologię wyrazów: miednica, bielizna, dostarczać, nowohutnicki. Zrewidować ich poprawność w przypadkach gdy budzą one zastrzeżenie z punktu budowy słowotwórczej.
13 pytanie:
Jakie znasz kryteria poprawności językowej, które z nich może ci pomóc przy rozstrzygnięciu poprawności tekstu:
a) Nieindagowałem go w szczegóły szanując obowiązek dyskrecji wojskowej.
b) Słuchaj chłopcze znasz li ty umiar w żartach.
c) W dniu święta edukacji narodowej nasi nauczycielowie byli zadowoleni z akademii
14 Pytanie:
Na poniższym przykładzie wskaż czym jest forma językowa a czym błąd. Dokonaj korekty tekstu.
a) Ociec mię kciał wziąść do kina ale nic nie wyszło.
b) Piotr wykonuje co dziennie robotę na warsztatach.
15 Pytanie:
Posłuż się odpowiednim słownikiem oceniając poprawność niżej podanych form wyrażeń:
a) Na dworzu już się wypogodziło.
b) Nie masz niczego do stracenia.
c) Stan jego zdrowia uległ dalszej poprawie.
16 Pytanie:
Wskaż w powyższym tekście antonimy:
Nie ten jest uczciwym człowiekiem, co nie robi źle, ale ten co robi dobrze.
17 Pytanie:
Jaką f-cję języka pełni tekst:
Ludzie, ludzie! Nie żyjcie więcej w brudzie, kupujcie u mnie tylko pachnące mydełka, mydełeczka jak ciasteczka. Hej ludzie, ludzie.
18 Pytanie:
Skorygować przy pomocy właściwej formy językowej:
a) Z gniewu zaszumiało mi w oczach.
b) Pies zaskowyczał z radości.
c) Zdrowie pisarza uległo dalszej poprawie.
9 Pytanie:
Na dowolnym przykładzie np.: „Rozdziobią nas kruki i wrony” Żeromskiego wyjaśnij istotę stylu naturalistycznego.
20 Pytanie:
Która ze znanych ekranizacji dzieła literackiego zwielokrotniła obrazy ...
21 Pytanie:
Na podstawie podanego tekstu, wyjaśnij na czym polegają cechy fonetyczne naszego języka, uzasadnij też zaistnienie w polskiej ortografii i grafice dwóch znaków: „chrząszcz brzmi w trzcinie i strząsa skrzydła z dżdżu”.
22 Pytanie:
Znajomość elementów gramatyki historycznej to jest jerów pozwoli nam wyjaśnić formy oboczne wyrazów: Łobez, Łobza, Chociwel, Chociwla.
23 Pytanie:
Niezbędne warunki do zaistnienia aktu mowy i komunikacji językowej na dowolnych przykładach.
24 Pytanie:
Oceń z punktu kryterium f-cjonalnego zdania:
a) Mimo tak wielkiego okresu czasu, przeznaczenie zachowało się częściowo w dzisiejszej Grecji.
b)Piotr polubił i opiekował się troskliwie swoimi zwierzętami.
25 Pytanie:
Zdanie:
1a Studenci, którzy 2 nie złożyli egzaminu, 1b muszą zgłosić się do sekretariatu, aby 3 ustalić termin dodatkowy, ponieważ tego 4 wymagają przepisy.
26 Pytanie:
Wstawić brakujące przecinki, zilustrować budowę zdania wykresem i zmienić strukturę zdania ze złożonego na pojedyncze
Zdanie:
Gdy tylko 1ustał deszcz, kolarze ostro 2ruszyli ze startu, ponieważ 3obawiali się konkuręcji, która 4zapowiadała się groźnie
27 Pytanie:
Wykonaj wykres zdania, uzasadnij przecinki i zdefiniuj rodzaj zdania.
Ojciec 1powiedział, że jutro 2pójdziemy do kina, gdy tylko 3odrobimy lekcje.
28 Pytanie:
F-cja informatywna języka na podstawie tekstu „Bogowie, groby i uczeń”.
29 Pytanie:
F-cja impresywna na przykładzie fragmentu „O poprawie Rzeczypospolitej” Modrzewskiego i przemówienia współczesnego.
30 Pytanie:
F-cja ekspresywna języka na przykładzie fragmentu „Syzyfowych prac” - lekcja j.polskiego.
31 Pytanie:
F-cja poetycka na przykładzie wiersza Horacego „Exegi minumentum”.
32. Pytanie:
Typy wyrazów.
33. Pytanie:
Tendencje rozwojowe współczesnej polszczyzny.
34 Pytanie: (Dopisać)
Zmiany znaczeniowe.
35 Pytanie:
Akcent.
36. Pytanie:
Neologizmy, ich rodzaje.