• Państwowa Straż Pożarna

Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 roku o Państwowej Straży Pożarnej (Dz.U. 2002. 147. 1230 ze zm.)

• Ochotnicza Straż Pożarna

Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 roku o ochronie przeciwpożarowej (Dz.U. 2002. 147. 1229 ze zm.)

• Państwowa Straż Łowiecka

Ustawa z dnia 13 października 1995 roku - Prawo Łowieckie (Dz.U. 2002. 42. 372 ze zm.)

• Państwowa Straż Rybacka

Ustawa z dnia 18 kwietnia 1985 roku o rybactwie śródlądowym (Dz.U. 1999. 66. 750 ze zm.)

• Inspekcja Ochrony Środowiska

Ustawa z dnia 20 lipca 1991 roku o Inspekcji Ochrony Środowiska (Dz.U. 2002. 112. 982 ze zm.)

• Straż Parku Narodowego

Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 roku o ochronie przyrody (Dz.U. 2004. 92. 880)

• Straż Leśna

Ustawa z dnia 28 września 1991 roku o lasach (Dz.U. 2005. 45. 435)

Państwowa Straż Pożarna

Organem administracji centralnej, odpowiedzialnym za realizację polityki państwa w zakresie ochrony przeciwpożarowej oraz pełniącym nadzór nad funkcjonowaniem Krajowego Systemu Ratunkowo - Gaśniczego jest minister właściwy do spraw wewnętrznych i administracji.

Krajowy System Ratowniczo - Gaśniczy jest integralną częścią bezpieczeństwa wewnętrznego państwa, tworzą go jednostki ochrony przeciwpożarowej oraz inne służby, inspekcje, straże, instytucje i podmioty, które dobrowolnie współdziałają w akcjach ratowniczych. System uczestniczy nie tylko w zwalczaniu pożarów i innych klęsk żywiołowych, ale także obejmuje ratownictwo medyczne, chemiczne i ekologiczne.

Państwowa Straż Pożarna jest zawodową, umundurowaną i wyposażoną w specjalistyczny sprzęt formacją, przeznaczoną do walki z pożarami, klęskami żywiołowymi i innymi miejscowymi zagrożeniami. W terenie Państwowa Straż Pożarna stanowi organy administracji zespolonej. Zadania i kompetencje Państwowej Straży Pożarnej wykonuje na obszarze województwa wojewoda przy pomocy komendanta wojewódzkiego PSP, jako kierownika straży wchodzącej w skład zespolonej administracji rządowej w województwie oraz komendant powiatowy (miejski) PSP.

Komendanta Wojewódzkiego PSP powołuje spośród oficerów PSP MSWiA na wniosek Komendanta Głównego PSP. Stosowny wniosek wymaga zgody wojewody. Komendanta Powiatowego powołuje Komendant Wojewódzki w porozumieniu ze starostą.

Zadania Państwowej Straży Pożarnej (art. 1):

• rozpoznawanie zagrożeń pożarowych i innych miejscowych zagrożeń,

• organizowanie i prowadzenie akcji ratowniczych,

• wykonywanie specjalistycznych pomocniczych czynności ratowniczych,

• kształcenie kadr (Szkoła Główna Pożarnicza i inne szkoły),

• nadzór nad przestrzeganiem przepisów przeciwpożarowych,

• wstępne ustalenia przyczyn oraz okoliczności powstania i rozprzestrzeniania się pożarów,

• współpraca z Szefem Krajowego Centrum Informacji Kryminalnych,

• rozpowszechnianie wiedzy na temat ochrony przeciwpożarowej.

W celu realizacji nadzoru przeciwpożarowego osoba kontrolująca ma prawo (art. 25):

• wstępu do wszystkich obiektów i pomieszczeń z wyłączeniem części mieszkalnej,

• żądania wyjaśnień w sprawach związanych z ujawnionymi nieprawidłowościami.

W przypadku naruszenia przepisów przeciwpożarowych komendant powiatowy PSP może (art. 26):

• wydać decyzję administracyjną nakazującą usunięcie stwierdzonych uchybień w ustalonym terminie,

• w drodze decyzji administracyjnej zażądać wstrzymania robót (prac), zakazania używania maszyn, urządzeń lub środków transportowych oraz eksploatacji pomieszczeń, obiektów lub ich części, jeżeli stwierdzone uchybienia mogą powodować zagrożenie życia ludzi lub bezpośrednie niebezpieczeństwo powstania pożaru.

W przypadku akcji ratowniczej, strażacy biorący w niej udział mają prawo do:

• korzystania z dróg zbiorników wodnych, komunalnych i prywatnych ujęć wodnych,

• ewakuacji ludzi i mienia z terenu objętego akcją ratowniczą,

• koniecznych prac wyburzeniowych i rozbiórkowych,

• wstrzymania komunikacji w ruchu lądowym

• udostępnienia pojazdów, środków i przedmiotów niezbędnych do akcji ratowniczej,

• zakazu przebywania osobom postronnym przebywania w rejonie akcji ratowniczej.

Ochotnicza Straż Pożarna

Jednostki organizacyjne PSP są zaliczane do jednostek ochrony przeciwpożarowej. Oprócz nich jednostkami ochrony przeciwpożarowej są przede wszystkim jednostki Ochotniczej Straży Pożarne oraz Związku Ochotniczych Straży Pożarnych (funkcjonuje w oparciu ustawy - Prawo o stowarzyszeniach). Ze względu na liczebność i powszechność odgrywają one istotną rolę w Krajowym Systemie Ratowniczo - Gaśniczym. Obie te organizacje funkcjonują na podstawie wyżej wymienionej ustawy, a szczegółowy zakres ich działalności określają ich statuty (art. 19).

Koszty funkcjonowania jednostek ochrony przeciwpożarowej pokrywane są głównie budżetu państwa, budżetu gminy, dochodów instytucji ubezpieczeniowych. Koszty utrzymania, wyposażenia, zapewnienia gotowości bojowej Ochotniczej Straży Pożarnej ponosi gmina. PSP jest obowiązana do przekazywania nieodpłatnie technicznie sprawnego, zbędnego sprzętu i urządzeń Ochotniczym Strażom Pożarnym, jak również do szkolenia ich członków.

Należy zaznaczyć, iż ochotnicza straż pożarna, jest niejednokrotnie jedyną jednostką ratowniczą na danym terenie i to właśnie jej funkcjonariusze jako pierwsi pojawiają się na miejscu zagrożenia. Nie we wszystkich miejscowościach są jednostki PSP, dlatego to od umiejętności i sprzętu ochotniczej straży pożarnej zależy bezpieczeństwo ludności oraz jak najmniejszy ogrom zniszczeń wywołanych zagrożeniem.

Poza Ochotniczą Strażą Pożarną innymi jednostkami ochrony przeciwpożarowej są rożnego rodzaju zakładowe straże pożarne, służby ratownicze, lotniskowa służba ratowniczo - gaśnicza, wojskowe jednostki straży pożarnej, kolejowe jednostki straży pożarnej.

Straż Pożarna według definicji encyklopedycznej

STRAŻ POŻARNA, zorganizowana, odpowiednio wyszkolona i wyposażona w specjalistyczny sprzęt formacja, przeznaczona do organizowania i prowadzenia akcji ratowniczo-gaśniczych podczas walki z pożarami, klęskami żywiołowymi oraz zwalczania skutków innych niż pożar i klęski żywiołowe zdarzeń stanowiących zagrożenie dla życia, zdrowia i mienia, jak katastrofy budowlane, komunikacyjne, chemiczne, ekologiczne. Straż pożarna rozpoznaje zagrożenia i współdziała z innymi służbami ratowniczymi. Rozróżnia się straże zawodowe oraz straże ochotnicze, będące organizacjami społecznymi. W Polsce jedną z najstarszych zawodowych straży pożarnych jest warszawska straż pożarna zorganizowana 1836 roku.

Warto wspomnieć iż strażaków jest w Polsce 730000, z czego blisko 700000 są to ochotnicy, a zaledwie ponad 30000 jest strażakami zawodowymi.

Państwowa Straż Łowiecka

Państwowa Straż Łowiecka jest umundurowaną i uzbrojoną formacją podległą wojewodzie. Naczelnym organem administracji rządowej w zakresie łowiectwa jest minister do spraw środowiska (art. 6). Jej główne zadania to (art. 37):

• ochrona zwierzyny,

• zwalczanie kłusownictwa i wszelkiego rodzaju szkodnictwa łowieckiego,

• zwalczania przestępstw i wykroczeń w zakresie łowiectwa,

• kontroli legalności skupu i obrotu zwierzyną.

Zakres uprawnień strażników łowieckich jest bardzo podobny do strażników leśnych.

Podczas wykonywania uprawnień strażnicy Państwowej Straż Łowieckiej mają prawo do (art. 39):

• legitymowania osób podejrzanych i ustalania ich tożsamości,

• nakładania i ściągania grzywien w drodze mandatu karnego

• zatrzymywania i dokonywania kontroli środków transportu,

• przeszukania osób i pomieszczeń w przypadku podejrzenia popełnienia przestępstwa (na zasadach określonych w Kodeksie Postępowania Karnego - Kpk)

• dokonywania kontroli podmiotów prowadzących obrót związany ze zwierzyną łowną

• posiadania broni i użycia jej w określonych przez ustawę przypadkach, noszenia gazu obezwładniającego

Strażnik Państwowej Straży Łowieckiej może zastosować następujące środki przymusu:

• siły fizycznej,

• użyć gazu obezwładniającego,

• użyć pałki wielofunkcyjnej,

• użyć broni (w celu odparcia bezpośredniego i bezprawnego zamachu na życie własne lub innej osoby, przeciwko osobie niepodporządkowującej się wezwaniu do natychmiastowego porzucenia broni lub innego niebezpiecznego narzędzia, przeciwko osobie która chce odebrać strażnikowi bezprawnie broń).

Straż łowiecka jest ustawowo zobowiązana do współpracy z policją.

Państwowa Straż Rybacka

Państwowa Straż Rybacka jest powołana do kontroli przestrzegania przepisów ustawy z dnia 18 kwietnia 1985 roku o rybactwie śródlądowym. Jest to umundurowana, wyodrębniona jednostka organizacyjna podległa bezpośrednio wojewodzie. Wojewoda w drodze zarządzenia nadaje regulamin Państwowej Straży Rybackiej (art. 22).

Do podstawowych zadań Straży Rybackiej należy (art. 23):

• kontrola dokumentów uprawniających do połowu ryb,

• kontrola dokumentów stwierdzających pochodzenie ryb u osób je posiadających,

• kontrola masy i gatunków odłowionych ryb,

• zabezpieczenie porzuconych ryb i przedmiotów służących do ich połowu.

Podstawowe uprawnienia strażnika Państwowej Straży Rybackiej (art. 23):

• legitymowanie osób podejrzanych i odbieranie im ryb i przedmiotów służących do połowu,

• kontrola środków transportowych (na miejscach połowu) w celu sprawdzenia ich ładunku,

• przeszukiwanie podejrzanych osób lub pomieszczeń,

• nakładanie mandatów karnych,

• kontroli urządzeń przeciwpowodziowych,

• posiadania broni palnej, kajdanek, ręcznego miotacza gazu.

Strażnik może użyć w określonych sytuacjach przymusu fizycznego w postaci (art. 23a):

• siły fizycznej,

• psa służbowego

• gazu obezwładniającego (broni gazowej),

• kajdanek,

• użyć broni (w celu odparcia bezpośredniego i bezprawnego zamachu na życie własne lub innej osoby, przeciwko osobie niepodporządkowującej się wezwaniu do natychmiastowego porzucenia broni lub innego niebezpiecznego narzędzia, przeciwko osobie która chce odebrać strażnikowi bezprawnie broń).

Straż Rybacka współpracuje z policją, prokuraturą oraz innymi organami przewidzianymi w ustawie.

Inspekcja Ochrony Środowiska

Inspekcja Ochrony Środowiska spełnia funkcję kontrolną w zakresie przestrzegania przepisów ustawy z dnia 20 lipca 1991 roku o Inspekcji Ochrony Środowiska: czyli przepisów o ochronie środowiska, badaniu stanu środowiska, użytkowania zasobów przyrody.

Główny Inspektor Ochrony Środowiska jest centralnym organem administracji rządowej powoływanym przez Prezesa Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw środowiska. Wojewoda, przedstawiciel administracji rządowej w terenie, powołuje Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska na wniosek Głównego Inspektora Ochrony Środowiska. Należy jednak zaznaczyć, iż zadania Inspekcji Ochrony Środowiska wykonuje w terenie wojewoda.

Do jej podstawowych zadań, określonych w ustawie, należą:

• kontrola przestrzegania przepisów dotyczących ochrony środowiska,

• udział w przekazywaniu do eksploatacji obiektów, które mogą wpłynąć na stan środowiska (np.: oczyszczalnie ścieków),

• odbiór urządzeń chroniących środowisko przed zanieczyszczeniem,

• współdziałanie z innymi organami ścigania, wymiaru sprawiedliwości, organami administracji państwowej, organami samorządowymi,

• organizowanie i koordynowanie państwowego monitoringu środowiska,

• współpraca z innymi organami: Inspekcja Sanitarna, Państwowa Straż Pożarna,…

• współpraca ze Strażą Graniczną w zakresie wymiany informacji,

• prowadzenie niezbędnych szkoleń.

Wykonywanie kontroli może nastąpić przy zastosowaniu następujących środków:

• wstępu na określony teren,

• pobierania próbek, przeprowadzania badań,

• żądania wstrzymania ruch instalacji i urządzeń,

• żądania pisemnych wyjaśnień i informacji,

• żądania niezbędnych dokumentów.

Na podstawie ustaleń kontroli Inspektor może:

• wydać zarządzenie pokontrolne,

• wydać na podstawie przepisów decyzję administracyjną,

• wszcząć egzekucję, postępowanie administracyjne.

Państwowy monitoring środowiska:

Obejmuje zadania wynikające z odrębnych ustaw, umów międzynarodowych w zakresie ekologicznej polityki państwa. Zadania wykonywane w zakresie polityki ekologicznej mogą być realizowane w skali całego kraju bądź w skali regionu. Zadania te polegają na działaniach podejmowanych na rzecz ochrony środowiska.

Straż Parku Narodowego

   

Minister właściwy do spraw środowiska powołuje Dyrektora Parku Narodowego (wybranego w wyniku konkursu), a ten powołuje Komendanta Straży Parku Narodowego. Wojewoda powołuje Dyrektora Parku Krajobrazowego, który powołuje Komendanta Straży Parku Krajobrazowego. Straż Parku wchodzi w skład Służby Parku i jest jej integralną częścią.

Zadania Straży Parku:

• ochrona mienia,

• zwalczanie przestępstw i wykroczeń w zakresie ochrony przyrody.

Przy wykonywaniu swoich zadań Funkcjonariusz Straży Parku ma prawo do:

• legitymowania osób podejrzanych o popełnienie przestępstwa,

• kontroli dowodów wniesienia opłat (np.: opłaty za wstęp do parku narodowego),

• zatrzymania osób podejrzanych o przestępstwo i przekazywania ich Policji,

• kontrola środków transportu i przewożonych w nich ładunków,

• przeszukanie pomieszczeń,

• sprawdzanie legalności posiadanych tworów przyrody,

• wystawianie mandatów karnych,

• posiadania broni palnej i jej użycia w określonych przypadkach.

Funkcjonariusz Straży Parku Narodowego może w określonych przypadków zastosować przymus bezpośredni:

• siłę fizyczną w postaci chwytów obezwładniających oraz podobnych technik obrony lub ataku,

• kajdanki;

• pałkę służbową;

• ręczny miotacz gazu;

• paralizator elektryczny.

Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 roku o ochronie przyrody na wniosek organizacji społecznych, minister do spraw ochrony środowiska może powierzyć Straży Parku utworzenie Straży Ochrony Przyrody. Członkiem tej organizacji może być każdy obywatel RP, który wyraził zgodę na pełnienie tej funkcji, nie był karany za przestępstwa oraz zna przepisy prawa. Podczas wykonywania obowiązków członek straży jest uprawniony do:

• pouczania i legitymowania osób naruszających przepisy,

• nakładanie i ściąganie grzywny w postaci mandatu karnego za wykroczenia,

• występowania w charakterze oskarżyciela publicznego.

Straż Parku oraz Straż Ochrony Przyrody powinna współpracować z Policją oraz z innymi organami bezpieczeństwa.

Straż Leśna

Straż Leśna jest częścią Służby Leśnej. Strażą Leśną kieruje Główny Inspektor Straży Leśnej. W pewnym sensie jest ona także podporządkowana Nadleśniczemu, który stoi na czele podstawowej jednostki podziału terenów leśnych - nadleśnictwu.

Straż Leśna jest powołana do zwalczenia przestępstw i wykroczeń w zakresie szkodnictwa leśnego oraz wykonywania innych zadań dotyczących ochrony mienia.

Jednostki Straży Leśnej stanowią posterunki podporządkowane nadleśniczym, a na szczeblu regionu Lasów Państwowych grupy interwencyjne podległe dyrektorowi regionalnej dyrekcji lasów.

Strażnicy leśni mają prawo do (art. 47):

• legitymowania podejrzanych o popełnienie przestępstw i wykroczeń,

• nakładania mandatów karnych,

• zatrzymywania i kontrolowania środków transportu na obszarach leśnych,

• przeszukania pomieszczeń w razie podejrzenia o popełnienie przestępstwa,

• ujęcia na gorącym uczynku sprawcy i przekazaniu go policji,

• odbierania przedmiotów pochodzących z przestępstw,

• kontrola podmiotów gospodarczych prowadzących obrót np.: drewnem z lasu,

• noszenia broni palnej i gazowej.

W określonych przez ustawę przypadkach Strażnicy Leśni mogą użyć przymusu bezpośredniego (art. 47):

• siły fizycznej;

• pałki gumowej służbowej;

• chemicznych środków obezwładniających (np.: broni gazowej);

• kajdanek;

• psa służbowego;

• użycie broni palnej.

Wszystkie straże wyżej wymienione oraz inspekcje współpracują z Policją oraz z Szefem Krajowego Centrum Informacji Kryminalnych w zakresie realizacji zadań ustawowych.

Metody realizacji zadań

Aby określić metody realizacji zadań przez wyżej wymienione organy należy podzielić czynności:

1. Czynności operacyjno - rozpoznawcze to celowe działania organów ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego, które mogą być podejmowane wyłącznie przy zaistnieniu przesłanek wyliczonych w ustawie i tylko w formach przez ustawę przewidzianych. Ukierunkowane są one na pozyskanie dowodów popełnienia przestępstwa. W tym zakresie są w istocie zbliżone do czynności dowodowych w rozumieniu przepisów kpk, a więc są czynnościami quasi procesowymi, choć mogą być również podejmowane jeszcze przed formalnym wszczęciem postępowania karnego.

2. Czynności dochodzeniowo - śledcze oraz dowodowe to czynności, których przesłanki podjęcia, treść i forma są określone przepisami proceduralnymi, mającymi zastosowanie do czynów, które obowiązujące przepisy materialne uznają za przestępstwa lub wykroczenia. Jest przy tym oczywiste, że mogą być one podejmowane tylko do czynów zabronionych, pozostających w ustawowo wyliczonej dla danego organu właściwości rzeczowej, np. przestępstwo nielegalnego przekroczenia granicy pozostaje we właściwości Straży Granicznej i ten organ będzie prowadził stosowane w tej mierze czynności dochodzeniowe.

3. Czynności administracyjno - porządkowe obejmują zarówno czynności administracyjne w ścisłym znaczeniu tego słowa, np.: wydawanie przez organ Policji pozwolenia na broń; czynności materialno - techniczne, np.: kontrola dokumentów uprawniających do przekroczenia granicy; czynności Stricte porządkowe o charakterze prewencyjnym (np.: współdziałanie Policji ze Strażą Ochrony Kolei na obszarze kolejowym) i represyjnym, np.: nakładania grzywien w drodze mandatu karnego.

4. Czynności kontrolno - rozpoznawcze są podejmowane wyłącznie przez organy Państwowej Straży Pożarnej i polegają na kontroli przestrzegania obowiązujących przepisów przeciwpożarowych i rozpoznawania innych zagrożeń oraz ustalenia przyczyn i okoliczności powstania i rozprzestrzeniania się pożaru.

5. Pełnienie służby granicznej to wykonywanie przez funkcjonariuszy Straży Granicznej czynności służbowych o charakterze faktycznym. Są to czynności ze swej istoty prewencyjne.

Rodzaj organu	Charakter czynności podejmowanych
Państwowa Straż Pożarna	czynności kontrolno - rozpoznawcze oraz ćwiczenia i manewry (art. 23)
Ochotnicza Straż Pożarna	czynności kontrolno - rozpoznawcze oraz ćwiczenia i manewry
Państwowa Straż Łowiecka	czynności dochodzeniowe i administracyjne (art. 39)
Państwowa Straż Rybacka	czynności dochodzeniowe i administracyjne (art. 23)
Inspekcja Ochrony Środowiska	czynności dochodzeniowe i administracyjne oraz czynności kontrolne
Straż Parku Narodowego	czynności dochodzeniowe i administracyjne (art. 108)
Straż Leśna	czynności dochodzeniowe i administracyjne (art. 47)

Stan prawny: 01 maj 2005 rok

Szczególne organy i organizacje ochrony, bezpieczeństwa i porządku publicznego w Polsce

- 2 -

Wojewoda

powołuje

(na wniosek GIOŚ)

Straż podporządkowana jest nadleśniczemu

Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji

(na wniosek Komendanta Głównego PSP

po uzyskaniu zgody wojewody - art. 31 ustawy o adm. rządowej w województwie)

powołuje

---