UBÓSTWO: PROBLEMY DEFINICYJNE
Istota ubóstwa
Sposób pojmowania ubóstwa
Sposób pomiaru ubóstwa
Kryteria ubóstwa
Wymiar czasowy ubóstwa
ISTOTA UBÓSTWA
DEFINICJA UBÓSTWA
praktyczne znaczenie definicji ubóstwa
Pierwszym i zarazem kluczowym krokiem na drodze pomiaru zasięgu i głębokości ubóstwa jest zdefiniowanie kategorii ubóstwa
Wybór konkretnej definicji ubóstwa ma podstawowe znaczenie dla uzyskiwanych wyników tego pomiaru
Sposób zdefiniowania ubóstwa i metody jego pomiaru wpływają na sposób tworzenia programów, formułowanych przez politykę społeczną, nakierowanych na ograniczenie ubóstwa
zmienność w czasie i zróżnicowanie terytorialne kategorii ubóstwa
Rozszerzanie zakresu potrzeb podstawowych obejmowanych kategorią ubóstwa
Przechodzenie od koncepcji rozumienia ubóstwa jedynie jako braku środków (zasobów ekonomicznych) do ich zaspokojenia (basic needs approach) w kierunku braku możliwości i ograniczenia wyborów, wynikających zarówno z uwarunkowań społecznych jak i osobistych, niezbędnych do prowadzenia wartościowego życia (capabilities approach)
CZYM JEST UBÓSTWO ?
Słownik Webste'a:
„brak środków na prowadzenie umiarkowanie wygodnego życia”
Bank Światowy:
„niemożność osiągnięcia minimalnego standardu życiowego”
Międzynarodowe Biuro Pracy
„niezaspokojenie podstawowych potrzeb”
„...podstawowe potrzeby w zakresie konsumpcji osobistej rodziny: odpowiednie wyżywienie, mieszkanie, odzież oraz elementarne wyposażenie mieszkań i umeblowanie,... podstawowe usługi świadczone przez i dla społeczności, takie jak: nieskażona woda pitna, urządzenia sanitarne, publiczny transport i ochrona zdrowia, udogodnienia w zakresie edukacji i kultury”
Rada Ministrów Wspólnoty Europejskiej:
„Ubóstwo odnosi się do osób, rodzin lub grup osób, których środki (materialne, kulturalne i socjalne) są ograniczone w takim stopniu, że poziom ich życia obniża się poza akceptowane minimum w kraju zamieszkania.”
Operacyjna definicja ubóstwa
powinna być akceptowalna przez państwowe organy decyzyjne, sfery naukowe oraz większość społeczeństwa
powinna być łatwo mierzalna przez obserwacje statystyczne
Holenderskie Ministerstwo Rozwoju Współpracy:
„...istnieją trzy wymiary ubóstwa: ekonomiczne, społeczne i polityczne. Ubóstwo w znaczeniu ekonomicznym powstaje w wyniku nierównej dystrybucji zasobów, takich jak kapitał i ziemia oraz niewłaściwej eksploatacji tych zasobów. Element społeczny jest związany z niedostatecznym dostępem do podstawowych udogodnień niezbędnych do godziwej egzystencji. Niewielki lub żaden udział w procesach decyzyjnych definiujemy jako polityczny wymiar ubóstwa. te trzy elementy są wzajemnie powiązane i kumulujące się.”
Unia Europejska
deprywacja: pozbawienie możliwości zaspokojenia pewnych potrzeb
wyłączenie poza nawias społeczeństwa: ubóstwo jako brak środków pieniężnych oraz zasobów materialnych, ale także innych ograniczeń, które nie powalają jednostce (osobie, rodzinie, gospodarstwu domowemu) żyć na poziomie akceptowalnym w danym kraju
Dwupoziomowa miara ubóstwa UN
Ubóstwo absolutne - brak możliwości zaspokojenia podstawowych potrzeb ludzkich obejmujących żywność, wodę pitną, urządzenia sanitarne, zdrowie, mieszkanie i informację. Zależy ono tym samym nie tylko od dochodów gospodarstw domowych lecz również od ich dostępu do podstawowych usług, który w niektórych sytuacjach nie zależy wyłącznie od ich dochodów.
Ubóstwo ogólne jest szerszą kategorią niż ubóstwo absolutne. Związane jest ono nie tylko z brakiem dostępu do podstawowych artykułów i usług lecz również z brakiem możliwości uczestnictwa w podejmowaniu decyzji oraz w życiu obywatelskim, społecznym i kulturalnym.
WYKLUCZENIE SPOŁECZNE
ma charakter wielowymiarowy i znacząco wychodzi poza brak środków pieniężnych oraz zasobów materialnych, odnosząc się także innych ograniczeń, które nie pozwalają jednostce (osobie, rodzinie, gospodarstwu domowemu) żyć na poziomie akceptowalnym w danym kraju
określane jest w kategoriach niemożności uczestniczenia w istotnych aspektach życia społecznego, gospodarczego, politycznego i kulturalnego danego społeczeństwa
nieuczestniczenie to nie jest wynikiem wyboru jednostki lecz przeszkód jakie ona napotyka
poszczególne wymiary wykluczenia społecznego często nakładają się na siebie pogłębiając tym samym marginalizację jednostek
DEFINICJE WYKLUCZENIA SPOŁECZNEGO
Komisja Unii Europejskiej: wykluczenie społeczne jest procesem w skutek którego pewne jednostki zostaną wypchnięte na margines społeczeństwa i nie dopuszczone do pełnego uczestnictwa [w jego życiu] ze względu na brak podstawowych i możliwości kształcenia ustawicznego, czy też dyskryminacji. Te czynniki odsuwają [distance] ich od pracy, dochodów, możliwości kształcenia oraz społecznych i lokalnych więzi i aktywności. Mają ograniczony dostęp do decyzyjnych ośrodków władzy i stąd często odczuwają bezsilność i nierówność wpływu na decyzje, które na ich codzienne życie
Zespół Zadaniowy ds. Reintegracji Społecznej utworzony przy Ministerstwie Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej: sytuacja uniemożliwiająca lub znacznie utrudniającą jednostce lub grupie zgodne z prawem pełnienie dóbr społecznych, korzystanie z dóbr publicznych i infrastruktury społecznej, gromadzenie zasobów i zdobywanie dochodów w godny sposób
EKONOMICZNA DEFINICJA UBÓSTWA (UBÓSTWO FINANSOWE I DEPRYWACJA)
ubóstwem określamy sytuację, w której jednostka (osoba, rodzina, gospodarstwo domowe) nie dysponuje wystarczającymi środkami (zarówno środkami pieniężnymi w postaci dochodów bieżących i dochodów z poprzednich okresów jak i w formie nagromadzonych zasobów materialnych) pozwalającymi na zaspokojenie jej potrzeb. Tym samym poza przyjętą definicją ubóstwa pozostają aspekty kulturowe i socjologiczne życia w ubóstwie, związane z wyłączaniem z życia społecznego
SPOSÓB POJMOWANIA UBÓSTWA
SPOSÓB OKREŚLANIA POZIOMU ZASPOKOJENIA POTRZEB UZNANEGO ZA POŻĄDANY
ujęcie absolutne
Opiera się na pojęciu stanu zaspokojenia potrzeb, zdefiniowanych w konkretnych kategoriach ilościowych i wartościowych
Ludzie (rodziny, gospodarstwo domowe) określani są jako ubodzy kiedy ich potrzeby nie są zaspokojone w sposób wystarczający
Poziom zaspokojenia potrzeb nie jest odnoszony do poziomu zaspokojenia potrzeb innych członków społeczeństwa
Problem ubóstwa zostaje rozwiązany, gdy wszystkim członkom społeczeństwa zostaje zapewnione zaspokojenie ich podstawowych potrzeb
ujęcie względne (relatywne)
Opiera się na odniesieniu poziomu zaspokojenia potrzeb jednostek (osób, rodzin, gospodarstw domowych) do poziomu ich zaspokojenia przez innych członków społeczeństwa
Ubóstwo jest utożsamiane z nadmiernymi rozpiętościami w poziomie zaspokojenia potrzeb w społeczeństwie
Ubóstwo nie może zostać w praktyce całkowicie wyeliminowane lecz tylko zmniejszone, poprzez zmniejszenie nierównomierności w poziomie zaspokojenia potrzeb
SPOSÓB POMIARU UBÓSTWA
ujęcie obiektywne
Ocena poziomu zaspokojenia potrzeb badanych jednostek (osób, rodzin, gospodarstw domowych) jest dokonywana niezależnie od ich osobistych wartościowań w tym zakresie
ujęcie subiektywne
Ocena poziomu zaspokojenia potrzeb odbywa się przez same badane jednostki (osoby, rodziny, gospodarstwa domowe)
KRYTERIA UBÓSTWA
podejście klasyczne
Ocena poziomu zaspokojenia potrzeb odbywa się wyłącznie przez pryzmat dochodów (wydatków)
podejście wielowymiarowe
Włączenie do oceny poziomu zaspokojenia potrzeb elementów pozadochodowych
WYMIAR CZASOWY UBÓSTWA
Rozstrzygnięcie, czy za ubogie możemy uznać osoby (rodziny, gospodarstwa domowe), które w sferze ubóstwa znalazły się chwilowo (transitory poverty), czy też tylko te jednostki, w których ubóstwo ma charakter trwały (chronic poverty)
PODSTAWOWE WNIOSKI
W badaniach należy stosować operacyjną definicję ubóstwa, umożliwiającą jego pomiar.
Kategoria ubóstwa jest zróżnicowana terytorialnie i zmienna w czasie.
W badaniach empirycznych należy przede wszystkim stosować absolutny sposób ujmowania ubóstwa. Ujęcie relatywne może być stosowane do oceny stopnia nierównomierności zaspokojenia potrzeb objętych kategorią ubóstwa, a nie pomiaru zasięgu i głębokości ubóstwa.
Za niezwykle istotne należy uznać równoległe dokonywanie ocen stanu i zmian sfery ubóstwa w ujęciu obiektywnym i w ujęciu subiektywnym. Podejście te należy przy tym traktować w sposób komplementarny. Faktyczny poziom zaspokojenia potrzeb gospodarstw domowych nie zawsze w pełni koresponduje z odczuciami gospodarstw domowych w tym zakresie.
Ocena sfery ubóstwa wyłącznie ze względu na sytuację dochodową gospodarstw domowych nie jest wystarczająca. Włączenie do niej zmiennych pozadochodowych charakteryzujących różne obszary ubóstwa znacznie wzbogaca analizy przeprowadzane w ujęciu klasycznym.
Przy analizach dynamicznych sfery ubóstwa możemy ocenić zachodzące zmiany wyłącznie na podstawie porównania wartości liczbowych z różnych okresów uzyskiwanych za pomocą tych samych metod pomiaru.
Jakość uzyskiwanych ocen zmian zachodzących w sferze ubóstwa znacząco wzrasta w badaniach o charakterze panelowym, w którym te same gospodarstwa domowe są obserwowane przez cały okres badawczy.