Główne cechy krajobrazu:
zajmuje wycinek przestrzeni i można go przedstawić na mapie
charakteryzuje się określoną fizjonomią, którą można przedstawić na rysunku lub zdjęciach
jest systemem dynamicznym (czyli żyje) a w sposobie funkcjonowania zależy od kształtowania się jego części składowych powiązań między nimi i zależy od rodzaju dominujących procesów
podlega ewolucji czyli ma
swoją historię
Jeziora:
-oligotroficzne- można się kąpać; niska zawartość substancji odżywczej, dobra przeźroczystość, zawierają duże ilości tlenu
-mezotroficzne- dna są wzbogacone o materię organiczną
-eutroficzne-bogate w substancji odżywcze, mało przeźroczyste, bogate w biomasę i ubogie w tlen
Skały:
1) magmowe- w wyniku zastygania magmy
a) głębinowe (magma stygła w głębi ziemi) z wyraźnie wykształconymi min o budowie jawno krystalicznej np. granit, sjenity lub gabra
b) wylewne (magma stygła szybko na powierzchni) o budowie skryto krystalicznej (bazalty), lub o budowie porfirowej (torfir, melafir, andezyt), w których pojedyncze min tkwią w bezkształtnej masie skalnej jak rodzynki w cieście
2) osadowe- powstały z osadzenia rozkruszonych uprzednio materiałów pochodzących z wietrzenia skał:
a) pochodzenie okruchowe- żwiry, piaski, zlepieńce, scementowane piaskowce, iły-iłowce, muły-mułowce, lessy
b) pochodzenie organiczne, powstały ze szczątków roślin lub zwierząt np. węgiel kamienny ze szczątków roślinnych (karbon), węgiel brunatny- szczątki roślinne (3-rzęd), ropa naftowa- szczątki zwierzęce, wapienie- muszlowe, koralowe
c) pochodzenie chemiczne- powstały z wytrącenia się roztworów np. sól kamienna, potasowa, dolomity
3) metamorficzne (przeobrażone)- powstały w wyniku przemian skał magmowych lub osadowych pod wpływem wysokich temp i podwyższonego ciśnienia np. marmury, z piaskowców- kwarcyty, z łupków ilastych- dachówki, granit- granitogrysy, łuszczyki.
Erratyki- przyniesione przez lądolód ze Skandynawii skały metamorficzne granitognejsy, gabrany, rabany.
Głazy narzutowe- pomniki przyrody (1085)
-najważniejszym głazem narzutowym w Polsce w Tychowie (zachod-pomors)- głaz Trygława
-w Zawadach (dawnym woj łódzkie)
-głazem narzutowym XII Apostołów w Pucku
-głaz narzutowym Królewski w Kamieniu Pomorskim
Roślinność (lasy):
bory- iglaste, przeważnie sosnowe, rosnące na ubogich piaszczystych glebach; b. świerkowe przeważnie w górach w Polsce, a w ich runie znajdują się mchy, porosty, wrzosy, borówka, brusznica, grzyby; b. mieszane= lasobory- sosny, dęby, brzozy, osiki, buk lub świerk.
grądy- liściaste, złożone głównie z dębu, grabu, buka z domieszką jodły. Lasy wielowarstwowe z licznymi krzewami i ziołami.
łegi- lasy rosnące nad rzekami i jeziorami na żyznych glebach- topole, olchy, wierzby, wiązy i jesiony; mają bogate runo i pokrycie leśne, obecnie występ rzadko.
olsy- lasy porastające głównie torfowiska i inne tereny bagniste i składają się z olch i wierzb.
Badania historyczne:
spotkania- wykłady
obserwacje- autopsje
wywiad- ankieta
* swobodny
* skateryzowany
+ ukryty
+ jawny (formalny, nieformalny)
> dokumentacyjny
> opiniodawczy
Rodzaje pytań w ankiecie:
~otwarte (swoboda)
~zamknięte (gotowe odpowiedzi- 1 wariant)
~alternatywne (tak, nie, nie wiem)
~dysjunktywne (możliwe odpowiedzi- 1 wybór)
~koniunktywne (więcej niż 1 odpowiedź)
~filtrujące (pyt , które pozwalają się zorientować czy pytany może coś wnieść w danej kwestii)
Badania etnograficzne
(kultury ludowej):
Tworzenie źródeł naukowych:
1) z autopsji- rys, foto, film
2) zapis wypowiedzi ustnej od informatora- dyktafon, ręcznie
zapis informatora własnoręczny lub mechanicznie na prośbę badacza
Etnografia- bada fakty stałe= zabytki rzeczowe np. chaty, narzędzia, sprzęty itp. oraz fakty zmienne, objawiające się zachowaniami człowieka, czyli czynności werbalne, wierzenia, obrzędy, przekonania.
Oba rodzaje faktów stanowią źródła etnograficznego w momencie ich utworzenia. Źródłami naukowymi stają się wtedy gdy zostaną zaopatrzone w niezbędne informacje w tzw. metrykę. Foto, przedmiot, rys pozyskany nie jest źródłem naukowym, musi zdobyć metrykę, którą sporządzamy na drodze ustnego wywiadu oraz prezentacji ikonograficznej.
Wywiad składa się z:
-dokładne wiadomości o informatorze (imię, nazw, adres, data i miejsce urodzenia, wykształcenie, zawód wykonywany, co robił w przeszłości)
-temat (imię, nazw, adres, miej i data wywiadu, uwagi, opinie mieszkańców wsi o informatorze)
-przedmiot- rys lub foto (miejsce przechowywania przedmiotu, nazwa miejscowa w gwarze, nazwa obecna i dawna, do czego służył kiedyś, obecnie, sposoby przechowywania, materiał, kto go zrobił, gdzie i kiedy, dla kogo, gdzie i w jaki sposób został nabyty, czy był powszechnie stosowany, gdzie można spotkać podobne przedmioty, jaki jest stan zachowania, czy właściciel jest skłonny oddać go do muzeum lub sprzedać)
W badaniu stosujemy jako dokument foto, która powinna w krajoznawstwie powinna uwzględniać i podkreślać cechy danego terenu.
Charakterystyka formy dla danego obszaru:
-Góry Świętokrzyskie- gołoborza, puszcza jodłowa
-Bieszczady- połoniny, ławice piaskowców
-Pojezierze- jeziora, głazy narzutowe
-Żuławy- łany pszenicy, pasące się bydło
-Wyżyna Lubelska- wąwozy lessowe, chmiel, tytoń
Widok:
Fragment widzialnej przestrzeni, treść spojrzenia na krajobraz:
+ ogólny
+ pełny
+ średni
+ bliski
+ zbliżenie
+ detal
Przestrzeń otwarta:
* otwarcie krajobraz szczelinowe
* otwarcie krajobraz szerokie
* zamknięcie architektury szczelinowe
* panorama
Walory krajoznawcze wg Baronowskiej:
To te składniki środowiska geograficznego, które są potrzebne do wypoczynku i regeneracji sił człowieka oraz te osobliwości krajoznawczo-przyrodniczego i przejawy działalności ludowej, które wzbogacają wiedzę turystów o dobrą dostępność komunikacyjną, zagospodarowania turystyczne i te elementy zagospodarowania, które pozwalają na uprawianie turystyki kwalifikowanej.
Struktura przestrzenna i podział miejscowości krajoznawcze:
I. Centra krajoznawcze:
Duże miasta lub zespół miast, największe zainteresowanie turystów (10 w Polsce?)
1) Warszawa- Kraków- Trójmiasto
2) Wrocław- Poznań
3) Toruń- Lublin- Szczecin
4) Łódź-aglomeracja Katowice, Chorzów
II. Ośrodek krajoznawczy
Miasto o wielkości i funkcjach ponad regionalnych z odpowiednim wyposażeniem usługowym i zagospodarowanie turystyczne i miasta poniżej 5 tyś, jeśli ma znaczące walory (Kazimierz D, Frombork) (62 miejscowości)
III. Obiekty krajoznawcze
Miejscowości z zespołami obiektów (510 miejscowości) i obiektami rozproszonymi- odosobnione, znajdujące się poza miejscowościami jak i w obrębie jednostek osadniczych.
Pogoda- stan atmosfery w danej chwili. Badania jej dotyczą: temp, opadów, zachmurzenia, wiatrów i rzadkich zjawisk meteorologicznych
Temp powietrza odczytuje się na wysokości 2 m nad gruntem, w miejscu zacienionym, osłoniętym daszkiem
Opad- za pomocą deszczomierzy na wysokości 1m nad gruntem, a powyżej wlotu 200cm2
Opad: deszcz- średni, silny, ulewny; mżawka, śnieg, grad.
Mgła- jej nasilenie i widoczność ma określ odległość
Rosa- czy jest szron, sadź
Wiatr- kierunek i prędkość; wiatromierz „Wilda”, skala Beuforta (0-12)
-wiatr łagodny-
-wiatr silny- 1, 6-3,3
-nawałnica 10 m/s
-huragan- b sil wiatr13-17 m/s
-wichura- wiatr sztormowy- powyżej 20 m/s
-silna wichura- katastrofalna nawałnica, huragan
Słoneczna pogoda:
1 zachodzi słońce jasne i czyste
2. nie ma chmurek
3. gwiazdy dobrze widoczne, nie migoczą
4. księżyc świeci jasno i srebrzyście
5. dymi z komina do góry
6. rano parują stawy, łąki, bagna, chmurki płyną swobodnie
Deszczowa pogoda:
1. słonce wschodzi i zachodzi blado, jak zimna chmura
2. gwiazdy migoczą bądź straciły blask
3. muchy i komary są dokuczliwe
4. sól w solniczce wilgotnieje
5. jaskółki nisko latają
1902 r Słownik Warszawski- zbiór wiadomości o danym kraju
Metodyk G. Wuttke- znawstwo kraju
W. Nałkowski- nie jest to ani nauka ani sztuka lecz informacja, źródło, z którego zarówno geografia jak i inne sztuki czerpać będą materiał do swych opracowań
pocz. XX w -krajoznawstwo jako nauka- S. Pawłowski- tzw. geografia stosowana
L. Sawicki- nie jest nauką bo nie posiada własnej teorii, jest zbiorem wiadomości o kraju, wypracowanym przez poszczególne nauki
Okres międzywojenny- Wielka Encyklopedia Powszechna Gutenberga- zbiór wszelkich wiadomości o pewnym większym lub mniejszym obszarze, pochodzących z różnych dziedzin tj. archeologii, historii, goegrafi, biologii, etnografii, statystyki, ekonom; wg tego krajoznawstwo nie tworzy oddzielnej nauki, to działalność praktyczna, która polega na zbieraniu materiałów bez dążenia do stworzenia jakiejś naukowej syntezy
1965 r Wielka Encyklopedia Powszechna- to ruch społeczny, który dąży do zbierania i popularyzowania wszelkich wiadomości geografii, etnologii, histologii, etc o kraju lub regionie m.in. przez urządzanie wycieczek- z autopsji (bezpośrednio)
dr M. Orłowicz- ojciec polskiego krajoznawstwa podobnie definiował
Komisja Krajoznawcza Zarządu Głównego PTTK- wielostronna, kompleksowa znajomość kraju, jego przeszłością, teraźniejszością i przyszłością ze szczególnym uwzględnieniem własnego regionu, którą osiąga się i rozwija zarówno indywidualnie jak i zespołowo, w czasie wycieczek po kraju oraz uzupełnia lekturą i przy pomocy innych środków (studiowanie mapy)
J. Węgrzynowicz- to nie tylko znajomość kraju, ale równocześnie umiejętność i pasja poznawania własnej ojczyzny; to ruch społeczny jednoczący młodych i dorosłych, a rozwijający się w oparciu o różne formy turystyki
Międzynarodowy Słownik Turystyki (opracowany przez Akademię Turystyki w Monte Carlo i Główny Komitet Kult Fizycznej i Turystyki)- opis szczegółowy kraju bądź jego regionu, czy wszechstronna wiedza o kraju rodzinnym, a w szczególności o swoim regionie
K. Denek i Lipniacki- istotę krajoznawstwa najpełniej oddają 3 znaczenia:
* funkcjonalne- działające, zmierzające do wszechstronnego i pełnego poznania określonego kraju. Jest to najczęściej działanie amatorskie, wykonywane w czasie wolnym a wynikające z zainteresowań osobistych, postawy poznawczej i pasji
* instytucjonalne- ruch społeczny dążący do zbierania i popularyzowania wiadomości o kraju czy regionie; skupia on działaczy, krajoznawców i posiada określony system organizacji prac krajoznawczych oraz gromadzenia, przesyłania i przetwarzania zebranych danych dla potrzeb praktyki społecznej a szczególnie turystyki
* kulturowo-społeczny- dziedzina kultury obejmująca całokształt działalności krajoznawczej
prof. K. Mazurski (wykłada na Uniwersytet Wrocław)- nauka o w sensie dydaktycznym tzn. że uczy znajomości i pojmowaniu całokształtu określonego regionu,
KRAJOZNAWSTWO to szersze pojęcie niż TURYSTYKA.
1807- 1814 r. Słownik Lindego, Słownik Borowieckiego- najstarsze źródła, które tłumaczą znaczenia zwiedzania, poznania, badania
Krajoznawstwo u progu XXI w cechuje się:
-światoznawstwo, czyli rozszerzenie zasięgu poznania poza granice własnego kraju
-antropocentryzm, czyli nastawienie się na poznanie człowieka i na relacje w środowisku przyrodniczym i kulturowym
-istnieje trwały związek krajoznawstwa z turystyką
Kierunki działalności krajoznawczej:
*turystyczny-najważniejszy
*popularyzacja krajoznawstwa i wiedzy krajoznawczej
*regionalizm krajoznawczy
*krajoznawstwo naukowe i pozanaukowe
formy popularyzacji krajoznawstwa:
-środki masowego przekazu
-wydawnictwa o treści krajoznawczej
naukowe~ słownik geografii- krajoznawczej, monograficzny opis miast i krajów
popularnonaukowe~ przewodniki turystyki, informatory, mapy turystyki i specjalistyczne, czasopisma i periodyki
-fotografika krajoznawcza- Jan Bułak, wykorzystywana jako ilustracja prelekcji krajoznawczej, dzieło sztuki, dokument inwentar
-prelekcje krajoznawcze~ popularne w oddziałach Towarzystwa Geograficznego
-wystrój obiektów turystycznych~ mapy, foldery na ścianach
-konkursy krajoznawcze
-odpowiednia praca przewodnika i osób z obsługi ruchu turystycznego
-biura turystyczne
-internet, komputery
Regionalizm krajoznawczy jest:
-ideologią zbiorowości historycznie ukształtowaną na danym terytorium
-ruchem społecznym, który obejmuje problemy kultury i gospodarczej aktywizacji środowiska
-charakteryzuje się dużą aktywnością społeczną, ekonom i kultur, której celem stworzenia jest jak gdyby współtworzenie nowego życia prowincji
-zmierza do utrwalenia aktualnego obrazu regionu przez inwentaryzację i dokumentację krajoznawczą, której celem jest uchwycenie swoistych cech i właściwości przyrodniczych, gospod i przyrodniczo-kulturalnych
Posiada 3 odmiany:
*kulturowy- syntetyzuje całokształt przejawów życia społeczno-kulturalnego regionu
*przyrodniczy- sprowadza się do osadzenia racjonalizmu w środowiska przyrodniczego
*ekonomiczny- określa zagadnienia społeczno-gospodarczego, które są oparte na racjonalnym wykorzystaniu walorów środowiska natur
metody popularyzacji wiedzy krajoznawczej:
# poglądowe- poznawanie treści krajoznawczych bezpośrednio w terenie (autopsja), takie poznawanie powstaje w czasie wycieczek i jest to tzw. poglądowość autentyczna
# słowne- poznawanie przez gawędy, żywe słowo, prelekcje, legendy; przewodnik musi dysponować dużym zasobem wiedzy, dobrą dykcją, mówić ciekawie, odpowiednio dobierać treści i natężenie głosu
# praktyczne- powiązanie metod poglądowych ze słownymi
Biolog potrzeby zaspokajane przez uprawianie turystyki i działalność krajoznawcza:
+ regeneracja w dobrych warunkach klimatycznych
+ potrzeba ciszy
+ p. przebywania w świetle słonecznym
+ p. wypoczynku fizycznego i aktywizacji ruchowej
+ p. kontaktu z zielenią i przyrodą
+ p. zmiany środowiska z miejskiego na wiejskie
+ p. poczucie piękna, doznań estetycznych
+ p. kontaktu społecznego
+ p. zabawy, rozrywki
Organizacja Krajoznawstwa w Polsce
Występna w 3 nurtach:
1) organizacje społeczne
2) szkoły
3) jednostki i instytucjach państwowych (czyli administracji państwowej)
ad 1) organizacje społeczne
PTTK (Polskie Towarzystwo Turystyczno Krajoznawcze):
-zrzesza osoby zajmujące się turystyką i krajoznawstwem,
-organizuje i obsługuje różne imprezy krajoznawcze,
-prowadzi kształcenie społecznych kadr,
-sprawuje społeczną opiekę nad zabytkami
-posiada własny system wydawnictw krajoznawczych
W obrębie zarządu głównego i zarządu oddziałów PTTK prowadzą działalność krajoznawczą Komisje. Z Komisjami Krajoznawczymi (ok. 300) współpracują pracownie i poradnie krajoznawcze oraz kluby i koła PTTK.
Podstawowa kadrą organizatorów krajoznawstwa: instruktorzy krajoznawstwa, przewodnicy, przodownicy i instruktorzy Komisji Turystyki Kwalifikowanej.
PTTK kluby i koła- w środowisku młodzieżowym i szkolnym, najwięcej w klubach akademickim 24 121w 99r.; zwiększa się tez liczba członków wśród emerytów i rencistów
W działalności krajoznawcze prowadzi się system nagradzania za działalność. W 1975 r wprowadzono krajoznawczą- brązową, srebrną, złotą. Są to odznaki w dziedzinach: kajakarstwo, narciarstwo, żeglarstwo itp.
W działalności PTTK działa Centrala Biblioteka Krajoznawcza w Warszawie a w Krakowie w Górskiej Bibliotece.
Działalność krajoznawcza odbywa się też w towarzystwach regionalnych np. Towarzystwa Miłośników Ziemi Nowosądeckiej.
Towarzystwa nastawione na działalność krajoznawczą:
-Tow. Wiedzy Powszechnej i Uniwersytety Kultury Ludowej- popularyzacja wiedzy krajoznawczej poprzez organizowanie prelekcji, odczytów, spotkań
-Organizacje Młodzieżowe- największy dorobek w prowadzeniu działalności krajoznawcze ma środowisko akademickie
ad 2) szkoły
Działalność polega na współpracy władz oświatowych z PTTK, z harcerstwem; polega głównie na organizowaniu szkoleń oraz wycieczek turystycznych; ponadto w szkołach działają Szkolne Koła Krajoznawczo Turystyczne, PTTK i Szkolne Kluby Krajoznawczo Turystyczne; w szkołach krajoznawstwo zajmują się przedmiotowe koła zainteresowań np. koła geograficzne, historyczne, polonistyczne,
Ad 3) administracja państwowa
Działalność popularyzatorsko- informacyjna dotycząca krajoznawstwa szerzona poprzez system Informacji Turystycznej. Poza tym działalność muzeach regionalnych, specjalistycznych, na wyższy uczelniach i instytutach naukowych np. instytucje turystyki, na niektórych kierunkach uniwersyteckich np. geografia, historia, pedagogika, biologia
Do popularyzacji wiedzy krajoznawczej używane są też środki masowego przekazu.
Wg prof. B. Suchodolskiego krajoznawstwo to wychowanie przez obiektywny świat ludzkiej cywilizacji
Krajoznawstwo jest ważnym środkiem kształcenia postaw społecznych, uprawianie turystyki i krajoznawstwo wpływa na wszystkie elementy osobowości człowieka, a natężenie tego wpływu zależy od postawy konkretnego człowieka.
Uprawianie turystyki i krajoznawstwa wpływa na:
-aktywność psychiczną- związaną z chęcią poznawania
-aktywność fizyczną- wyrażaną w ruchliwości
-odporność na trudy- wytrwałość
-zaradność i samodzielność
-odwagę- głownie turystyka kwalifikowana
-optymizm i radość życia
-wiarę w siebie, godność osobistą
-życzliwość dla innych ludzi, chęć zaprzyjaźnienia się
-rzetelność
-umiejętność współżycia z ludźmi i łagodzenie konfliktów
-tolerancyjność, otwartość i uczuciowość
Zarys rozwoju krajoznawstwa w Polsce:
CHOROGRAFIA-1-sza nauka mająca wiele cech wspólnych z krajoznawstwem; została wyróżniona w II w n.e. przez Klaudiusza Ptolemeusza. Mówiono, że to szczegółowa nauka geograficzna, ograniczająca się do części Ziemi jaką wzrok nasz i słuch może ogarnąć.
RUCH KRAJOZNAWCZY-SPOŁECZNY- powstał w Europie w XVIII (Oświecenie)- dążono do poznania własnego kraju. Idee rozwoju tego ruchu datują się od czasu powstania KEN-a tj. 1773 r. od tego czasu rozpoczęła się też działalność krajoznawcze w Polsce
KEN-1-sz w Europie i świecie oficjalne ministerstwo oświaty, wskazywał na potrzebę poznawania przez uczniów własnego kraju i konieczność odbywania w tym celu podróży.
W oświeceniu zapoczątkowano także gromadzenie zbiorów muzealnych związanych z historią i kulturą narodową. Twórcą muzeów krajoznawczych był M. Mniszech a założycielką pierwszych zbiorów muzealnych w Puławach była I. Czartoryska; T. Czadzki współzałożyciel 1-szego TOW. PRZYJACIÓŁ NAUK- 1800r
Najwybitniejsi przedstawiciele krajoznawców polski Oświecenia:
St. Staszic- ksiądz, geolog, zajmował się rozwojem polskiego przemysłu na terenie Gór Świętokrzyskich, zdobył Babią górę, Łomnicę, poseł na Sejm Wielki, patrzył na krajoznawstwo poprzez przyrodę
J. U. Niemcewicz- poeta, patrzył na krajoznawstwo poprzez pryzmat historii, pochodził z drobnej szlachty litewskiej, w młodości był wychowankiem Szkoły Rycerskiej, wstąpił na służbę Czartoryskich. Też poseł na S W
Okres ich działalności na 2 połowie XVIII i XIX w.
Romantyzm- 1 połowie XIX w
Polska pod rozbiorami więc działalność krajoznawcza była jedynym środkiem poznania historii, geografii, literatury ojczystego kraju. W tym okresie najbardziej aktywna była młodzież szkolna oraz inteligencja. Ich działalność doprowadziła do powstania studenckiego stowarzyszenia FILARETÓW. To stowarzyszenie, obok innych celów, teoretycznie i praktycznie stawiało sobie jako zadanie poznanie ludu, jego hist, kultury i folkloru, poprzez wycieczki krajoznawcze.
Działaczami filaretów byli:
Tomasz Zan
A. Mickiewicz- epopeja narodowa „Pan Tadeusz”
J. Domeyko- 1-sze doświadczenia turysty i krajoznawcy na podwileńskich wycieczkach aby potem zasłynąć jako znakomity badacz i odkrywca Andów Chilijskich.
J. Lelewel- znakomity historyk
J. Choćko- późniejszy badacz Kaukazu i 1-szy zdobywca Arratu.
Po powstaniu listopadowym w 1830 r w działalności krajoznawczej dominował nurt poetycko-opisowy, a było to związane z opuszczeniem kraju i życiem na obczyźnie. Wybitnym przedstaw był tu:
Wincenty Pol- poeta, geograf, patriota podejmuje apel Staszica do młodzieży „…by nikt nie ubiegł jej w poznaniu własnej ziemi…”, był badaczem Sudetów Karpat Wschodnich i Tatr. Napisał:
-„Rzut oka na północne stoki Karpat”
- „Historyczny obraz Polski”
-„Północny wschód Europy pod względem natury”
-utwór literacki- „Pieśń Janusza”
Inni popularyzatorzy krajoznastwa:
L Kondratowicz pseudo Wł. Syrokomla, działał w strefie zaboru rosyjskim
L. Zejszner- „Podróże po Beskidzie” stały się źródłem wiedzy o górach polskich dla następnych pokoleń, geolog prof. uniwersytetu
B. Z. Steczyński- przemierzył Beskidy i Karkonosze
L. Pietruszyński- z Warszawy, autor 4-tomowych „Podróży, przejażdżek i przechadzek po Europie”, zwiedził Beskidy i Tatry
W poł XIX w działali:
W. Jastrzębski- prof. Instytutu Agronomicznego na Marymoncie pod Warszawą. Organizował jako 1-wszy wycieczki dla studentów, mające na celu pogłębienie wiedzy.
J. Lompa- nauczyciel z Lubelszyczyzny, pisarz ludowy, współredaktor „Dziennika Górnośląskiego”, organizował wycieczki na G. Śląsku; celem jego działania było odrodzenie narodowego ducha polskiego wśród ludności Śląska.
O. Kolberg- zajmował się etnologią, folklorem, życiem ludu, napisał wielotomową pracę, zbiór pieśni wsi polskiej pt. „Lud i jego zwyczaje”
Pełne kompendium wiedzy o XIX Polsce opracowali Sulimierski, Chlebowski, Walewski - pt. „Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego” (15 tom) 2 połowa XIX i początek XX w
okres rozwoju polskiej organizacji krajoznawczej
1873 r- powstaje Galicyjskie Towarzystwo Tatrzańskie (potem Polskie Towarzystwo Tatrzańskie) w Nowym Targu. Ukierunkowane było na badanie ziem górskich. PTT utworzyło Muzeum Tatrzańskie w Zakopanem. Z inicjatywy PTT zapoczątkowano badania meteorologiczne w Karpatach i powstało wiele stacji meteorologicznej. W okresie działania PTT wydano wiele opracowań z zakresu ochrony przyrody, osadnictwa, pasterstwa, zbójnictwa oraz wiele przewodników i map dotyczących Tatr.
1891 r.- w Krakowie Towarzystwo Szkoły Ludowej z sekcją wycieczek ludowych i szkolnych
1906 r.- we Lwowie Akademicki Klub Turystyczny założony przez dr M. Orłowicza- także ojciec polskiego krajoznawstwa; członkowie klubu w trakcie wycieczek krajoznawczych opracowywali mapy, przewodniki, monografie
1878 r.- na ziemiach Królestwa Polski Warszawskie Towarzystwo Wioślarskie a w 1884 r Warszawskie Towarzystwo Cyklistów (Prus Sienkiewicz)
1906 r.- PTK, A. Janowski- urzędnik kolei i A. Patek-adwokat złożyli projekt statutu organizacji władzom, który zatwierdziły 27 paź 1906 po rewolucji robot w Rosji, która za cel postawiła sobie: „…zbieranie wiadomości krajoznawcze i szerzenie ich wśród ogółu oraz gromadzenie zbiorów naukowych dotyczących ziem polskich, organizowanie wycieczek po kraju, urządzanie wystaw krajoznawczych, roztaczanie opieki nad pamiątkami historii i osobliwościami przyrody.
Współzałożyciele PTK: Wysznicki, Hoffman, Kulwieć, Gloger (1-wszy prezes PTK)
Symbol PTK- odznaka z herbami W-wy, Krakowa i Poznania wokół ruin zamku w Ogrodzieńcu
Organem PTK była gazeta „Ziemia” rocznik, w którym publikowali Romer, Nałkowski.
PTK zorganizowało szereg Muzeów Krajoznawczych w:
-Nowogrodzie Łomżyckim
-Sandomierzu
-Ostrowcu Świętokrzyskim
-Suwałkach
-Łowiczu
-Warce
Okres międzywojenny
nastąpił rozłam na 2 podstawowe nurty:
1)regionalny
2) turystyczny
ad1) regionalizm- budzenie się polskiej prowincji do samodzielnego życia we wszystkich dziedzinach społeczno-gospodarczych, reprezentował go A. Patkowski- dział. region., inicjator powszechnych Uniwersytetów Regionalnych; głosicielem był S. Żeromski a także:
T. Lenartowicz- opisywał Mazowsze
W. Reymont- opis Ziemię Nowicką
H. Sienkiewicz- opis Podlesie
W. Tetmajer- opis Podhale
E. Zegadłowicz- opis Beskidy
Działalność regionalną zajmowały się przede wszystkich Muzeum Regionalne. Do 1939 r utworzono 20 M.R.
ad2) turystyczny- celem jego było poznanie kraju w czasie wycieczkowania, budzenie ciekawości i umiejętności obserwacji terenowych, zapoczątkowany przez dr M. Orłowicza, tzw. „mała geografia”
Działalność krajoznawcza była popularna w środowisku młodzieżowym. Głównym ośrodkiem był Kraków, gdzie działali prof. Sawicki i Węgrzynowicz- prowadzili akcje nauczania przedmiotów w terenie.
Wydawnictwa w Krakowie:
-Orli lot
-Ziemia
-Przegląd Krajoznawczy
!926 r.- powstaje PTSM (Polskie Towarzystwo Schron Młodzież) 3-cie po Niemczech i Szwajcarii
1931 r 1-sze schronisko w Krakowie na Oleandrach (218 łóżek)
1939 r. 200 schronisk z 6 000 miejsc
1932 r.- powołano Międzynarodową Federację Schronisk Młodzieżowych (obecnie zrzesza 16 państw i 5 600 schronisk)
1912 r.- pierwsze schronisko na świecie w Attenie Kastel (Niemcy)
Prekursorem schronisk był Richard Schillman
W Polsce obecnie 543 schronisk:
-okresowa
-całoroczne-155
Schronisk w Sławkowie w Kazimierzu Dolnym zakwalifikowane do MFSM.
1925 r- Podlaskie Towarzystwo Krajoznawcze
1927 r- Wołyńskie Towarzystwo Krajoznawcze i Opieki Nad Zabytkami
Została zaktywizowana działalność w środowisku robotniczym:
Czapiński- organizator tych wycieczek
Czerwone Harcerstwo
Związek Zawodowy Kolejarzy
Robotnicze Towarzystwo Turystyczne- założyciel Michałowicz
1929 r.- Poznań wielka manifestacja krajoznawców tj. Ogólnopolski Kongres Krajoznawczy
Okres po II wojnie światowej wtedy to reaktywowano periodyki: „Wierchy”, „Orli lot”
1950 r.- PTTK (PTK+PTT)
Zadania PTTK:
>nacisk na umasowienie działalności krajoznawczej, rozszerzenie zasięgu społecznego oddziaływania
>większa popularyzacja w kręgach młodzieżowych, wiejskich i robotniczych
>uwspółcześnienie działalności, tzn. silniejsze związanie z nurtem przemian polityczno-społecznych (narzędzie ideologiczne)
>rozpoczęto inwentaryzację krajoznawczą
Inwentaryzacja
invenire- znaleźć, odkryć
Spisywanie, rejestrowanie i ewidencjonowanie z natury tzn. z autopsji.
Zasadniczym jej celem jest uzyskanie pełnych i aktualnych informacji o obecnym stanie walorów i obiektów krajoznawczych.
Wyniki jej służą do:
-zagospodarowania turystycznego danego obszaru,
-kreowania, promowania i reklamowania atrakcji turystycznych
np. do wyznaczania szlaków turystycznych
-cenne źródło informacji dla autorów przewodników turystycznych
Inwentaryzacja obejmuje:
-przedmioty znane i nieznane,
-zagadnienia opracowane i nie opracowane przedmioty i obiekty użytkowe i muzealne,
-zwyczaje ludności,
-legendy,
-dokumenty historycznych i kultury narodowej
Wyróżnia się 3 formy inwentaryzacji:
Rejestrowa
profilowa (specjalistyczna)
kompleksowa
ad.1) rejestrowa
zawiera wykaz miejscowości wraz z opisem walorów krajoznawczych
ad. 2) profilowa
obejmuje 1 lub kilka elementów. Zawiera informacje o 1 rodzaju obiektów wraz z ich ilustracjami i bibliografią
ad. 3) kompleksowa
zawiera pełną, wielostronną rejestrację walorów krajoznawczych w następującym układzie:
*ogólny opis terenu badań
*opis miejscowości wg p klucza:
--nazwa, typ, położenie
--krajobraz
--przyroda ożywiona
--przyroda nieożywiona
--dzieje miejscowości
--kultura ludowa
--obiekty zabytkowe i budownictwo
--gospodarka
--zagospodarowanie turystyczne
--dokumentacja obejmująca tabele zbiorcze danych statystycznych, mapy, plansze, zdjęcia, indeks miejscowości, nazwisk
--bibliografia
układ haseł może być topograficzny wg miejscowości, rzeczowy wg rodzajów obiektów, chronologiczny wg daty powstania, a poszczególne hasła szereguje się alfabetycznie
Inwentaryzacją poprzedzona jest:
1) zebranie wszelkich materiałów źródłowych, publikowanych i niepublikowanych znajdujących się w Urzędzie Wojewódzkim, u głównego konserwatora zabytków, u głównego konserwatora przyrody, rejestry form ochrony przyrody, rejestry ogrodów, wykazy twórców artystycznych, katalogi wystaw, wykaz zakładów pracy udostępnionych do zwiedzania.
2) sporządzenie wykazu zebranej lit i materiałów
3) opracowanie planu pracy (konspekt badań terenowych, spis treści)
4) >przeprowadzenie badań terenowych, które będą zawierały obserwacje z autopsji i wywiady z miejską ludnością,
>lokalizacje obiektów na podkładzie kartograficznym, opisy i fotografie
>zaklasyfikowanie danego obiektu da danej grupy, ocena stanu zachowania
opracowanie redakcyjne zebranego materiału, jego synteza, opis i nadanie mu ostatecznej formy
Wyniki inwentaryzacji w kartotece (A5), zawiera 3 rodzaje kart:
informacyjne- opisy obiektów krajoznawczych wraz z dokumentacją opisu
przewodnickie- wiadomości ogólne np. położenie, zagospodarowanie miejscowości
rozdzielcze- wyższe od pozostałych lub na innym kolorze papieru, symbol klasyfikacji geograficznej i przedmiotowej
Łącznie zinwentaryzowano w Polsce 64 861 obiektów, ze 45 400 zdjęciami i 3 500 rysunkami- to zaledwie 13% w skali całego kraju
Środowisko- zbiór elementów przyrody i wytworów człowieka powiązany siecią wzajemnych relacji i podlegający ciągłym zmianom, tzn. że zmiana jednego elementu pociąga za sobą reakcje łańcuchowe. Elementy przyrody to głównie warunki klimatyczne, hydrologiczne, litosfery i świat organizmów żywych; a wytwory człowieka to zespół elementów społeczno-ekonomicznych.
Człowiek jako 1 z elementów przyrodniczych tworzy odrębny od środowiska przyrodniczego świat kultury. Decyduje o biologiczno-społecznym charakterze środowiska.
Obrazem (synonimem) zewnętrznych cech środowiska geograficznego jest krajobraz
Środowisko fizyczne (abiotyczne)- podłoże geologiczne, minerały, złoża, skały, jaskinie, głazy narzutowe, wody gruntowe, artyzyjskie, naturalne, źródło, rzeźba terenu, rezerwat przyrody, pomniki przyrody etc.
Środowisko przyrodnicze (biotyczne)- gleby, lasy, rzeki, parki, ogrody, zadrzewienia, wszelka roślinność, ostoje zwierzyny, w ogóle fauna
Człowiek podmiotem środowiska- ludność, życie gospodarcze i polityczne, kultura i wiedza, kultura ludowa, kształty wsi
Krajobraz
wg Smoleńskiego (UJ) 1912 r.- to naturalny zespół zjawisk reprezentujących środowisko przyrodnicze pozostających ze sobą we wzajemnej zależności i uwarunkowaniu wytworzonych w długim rozwoju jako wynik swobodnego działania sił przyrody.
wg Wodziczki 1946 r (przyrodnik, geograf, ekolog z Poznania)- to całość przyrody na naturalnie odgraniczonym odcinku Ziemi, w której dzięki procesom samoregulacji panuje równowaga
wg Szczęsnego 1982 r.- to całość przyrody wraz z elementami wprowadzanymi przez człowieka na naturalnie odgraniczonym odcinku Ziemi, jest to też układ warunków przyrodniczych reprezentujących określone zewnętrzne cechy.
Krajobraz wg °zniekształcenia:
pierwotny
naturalny
kulturowy
*harmonijny
*zdegradowany
Klasyfikacja naturalnego krajobrazu:
nizinne
wyżynne
górskie
ad 1) nizinny
tereny od 1-300 m npm, płaskie, faliste lub pagórkowate
a) nadmorski
-wydmowy na obszarach mierzejowo- zalewowych- Słownik PN
deltowy (delta Wisły- Żuławy, drzewa sosnowe) (wsteczna delta Odry- Świnna, lasy łękowe-relikty, łąki, pola uprawne, mady)
- jeziorno- bagienny- tereny oddzielone od morza
- klifowy
b) młodoglacjalny (ostatatnie zlodowacenie)
-równinny i morenny (grąd- lasy liściaste- dęby, graby, buki)
-pagórkowaty-pojezierny (w zarośniętych stawach, zbiornikach wodnych tworzą się torfowiska; ozy, kemy
-sandrowy-pojezierny (piaski, żwiry, stożki
sandrowe na przedpolu zlodowacenia, bory mieszane)
c) staroglacjalny (zlodowacenie środkowopolskie)
-równiny peryglacjalne (Mazowsze, Łódź), bory, [pola uprawne
-ostańce peryglacjal; neozy, kemy
d) dolin i równin akumulacyjnych (doliny Wisły i Odry)
-den dolinnych- łęgi, pola uprawne
-terasy z wydmami-bory (suche)
-równin polskich- liczne bagna, jeziora, łegi, olsy (wymagają wilgoci), torfowiska, gleby bagienne
-równin śródgórskich- bory sosnowe
ad 2) wyżynny
a) lessowy- Wyż. Lubelska, do 30 m miąższości, woj. sandomierskiego.
b) węglanowy- występ gdzie są skały węglanowe CaCo3 wapienne, gipsy, dolomity (Jury Krakowsko-Częstochowskiej)
c) krzemianowy-CaCO2 krzemionka
Gór Świętokrzyskich, Sudety wschodnie, bory
ad 3) górski
pietra roślinności;
-regla dolnego- las jodłowo-bukowy
-regla górnego- l świerkowe
-subalpejski i alpejski- kosodrzewina, roślinność zielna
Krajobraz w ujęciu historycznym:
Średniowiecze X-XII w
Kształtowanie się zasad feudalizmu.
- sztuka romańska i gotycka
- akcje osiedleńcze związane z wyrębem lasów- zanik krajobrazu naturalnego, stopniowo zaczyna ustępować formom kulturowym typu rolniczego i miejskiego
Miasto
-rynek prostokąt lub kwadrat, wokół kamienice, kościół i ratusz
-mury obronne
-mury miejskie z basztami i wieżami
-miasta powstały na prawie magdeburskim ( na ter śląska Bytom, Gliwice, Czeladź), charakterystyczne dla miasta były: rynek, ratusz, kamienice, urzędy miejskie (ogora w innych krajach- rynek w Grecji, Rzym- Forum Romanum)
Encyklopedia Powszechna PAN- rynek- głów plac będący ośrodkiem życia gospodarczego i społecznego
-w środku owalnicy jest plac
Wieś
-wprowadzenie trójpolówki doprowadziło do powstania niw
-kształt wielodrożnic, owalnic, wsi placowych (np. Tokarnia k/ Kielc)
-pojaw się młyny, szlifiernie, folusze
Renesans XVI-XVII
Rozwój cywilizacji rolniczej, miejskiej, przemysł. Tereny nowo zagospodarowane noszą ślady tylko charakterystyczne dla renesansu:
-komponowanie zamknięć perspektywicznych, czyli wnętrz ulic, placów
-ogrody włoskie
-nowość (z przemian społeczno-gospodarczych) latyfundia magnackie- państwa "„magnackie'' lub "„szlacheckie" całkowicie wystarczające tzn. z własną siecią osadniczą, komunikacyjną, obronną, usługową i gospodarczą
Miasta
-to co było wzbogacono o nowe kamienice, rezydencje, gmachy zborów, place np. Zamość (1560)- renesansowy układ urbanistyczny na wzór włoski, Tarnowskie Góry, Kazimierz Dolny- kamienica braci Przybyłów, Celejowska kamienica
-obszary podmiejskie rozrastają się o ogrody i wille
Wieś
-zanikają niwowe działki, tworzą się pola łanowe
-dalsze wylesienie
-głównie formy ulicówek np. Zawoja
-wzdłuż cieków wodnych młyny wodne, folusze, papiernie, kuźnie, wiatraki, rzeźnie
Barok XVII-XVIII
-wchodzenie zagospodarowania na tereny trudne tzn. zabagnione, górskie (np. osadnictwo wołoskie w Karpatach, czy holenderskie na terenach podmokłych)
-największe zmiany w miastach: zakładane są dworskie parki, przypałacowe zwierzyńce, zagajniki, bażarnie, parki i ogrody miejskie (np. park w Oliwie, Wilanowie, Nieborowie, Wersalu)
-proste, geometryczne aleje wytyczane w kilku rzędach i geometryzacja stały się główną zasadą komponowania nowych miast czy też modernizacji starych
-we wnętrzu miast obowiązuje osiowość ulic
Klasycyzm XVIII/XIX
Istniały 3 elementy cywilizacyjne- rolniczy, miejski, przemysłowy.
-zmiany zachodzą na terenach zajmowanych przez przemysł
-pojawiają się groble wzdłuż rzek, na rzekach, hałdy, kamieniołomy, tereny sztucznie wyrównywane
-obszary wcześniej wylesione- zastępowane monokulturami leśnymi (świerk, sosna)
Miasta
-tereny celowo zalesiane- aleje i parki miejskie
Okres industrializacji XIX/XX- romantyzm, eklektyzm
Przełom pomiędzy cywilizacją rolniczą a przemysłową. Coraz większy wpływ na krajobraz ma żywiołowy rozwijający się przemysł
9