1. Dyfuzja w ciałach o różnych stanach skupienia ma inny fizycznie mechanizm. Najbardziej złożony jest w ciałach stałych. Może tam zachodzić poprzez wymiany pary lub grupy atomów znajdujących się w położeniach węzłowych, lokalne topnienie, ruch atomów poprzez położenia międzywęzłowe, oraz ruch spowodowany zjawiskami powierzchniowymi i istnieniem defektów sieci krystalicznej.

2. Dysocjacja, rozpad cząsteczek związku chemicznego na atomy, jony, prostsze cząsteczki lub wolne rodniki.

Dysocjacja elektrolityczna, samorzutny rozpad cząsteczek elektrolitów na jony (kationy i aniony), zachodzący w odpowiednim rozpuszczalniku, np. w wodzie, amoniaku

3. ELEKTRONY WALENCYJNE, elektrony wartościowości, elektrony zewn. powłok elektronowych atomu; biorą udział w tworzeniu wiązań chem.; mają decydujący wpływ na właściwości chem. i wiele właściwości fiz. pierwiastków.

4. ELEKTROUJEMNOŚĆ, elektronegatywność, dążność atomu występującego w cząsteczce związku chem. do przyciągania elektronów; wg L.C. Paulinga największą elektroujemność ma fluor (E = 4), najmniejszą — cez i frans (E = 0,7); im większa różnica elektroujemności atomów tworzących cząsteczkę danego związku chem., tym większa trwałość związku.

5. emulsja- [łac.], układ dyspersyjny (rozproszony) 2 nie mieszających się ze sobą cieczy; te same ciecze mogą tworzyć różne emulsje zależnie od stosunku ilościowego składników (np. olej smarowy z wodą tworzy emulsję typu „olej w wodzie” będącą ruchliwą cieczą oraz emulsję typu „woda w oleju” będącą gęstym, ciągliwym smarem); emulsję otrzymuje się zwykle w wyniku mech. rozdrabniania nie mieszających się cieczy; trwałość emulsji zwiększa obecność tzw. emulgatorów; przykładem naturalnej emulsji jest mleko, w którym kropelki tłuszczu są rozproszone w roztworze wodnym, zawierającym białko (m.in. kazeinę odgrywającą rolę emulgatora), węglowodany, sole.

6. Energia aktywacji- energia, którą muszą mieć cząsteczki (jony, atomy) układu, aby były zdolne do określonej reakcji chem.; energia aktywacji wyraża się zwykle w kilodżulach na mol (kJ/mol) reagujących cząsteczek; im mniejsza jest energia aktywacji, tym reakcja zachodzi szybciej; przyjmuje się, że w normalnej temperaturze reakcje o energii aktywacji poniżej 40 kJ/mol zachodzą momentalnie; energie aktywacji większości reakcji chem. wynoszą powyżej kilkudziesięciu kJ/mol; cząsteczki osiągają energię aktywacji np. dzięki doprowadzeniu do układu ciepła — energii elektr., promienistej.

7. entalpia swobodna- funkcja Gibbsa, potencjał Gibbsa, G, jedna z funkcji stanu termodynamicznego równa G = H -TS (H — entalpia, S — entropia, T — temperatura bezwzględna); jest potencjałem termodynamicznym w procesach przebiegających bez zmian temperatury i ciśnienia; w procesach odwracalnych zachodzących w stałej temperaturze i pod stałym ciśnieniem (izotermiczno-izobarycznych) zmiana entalpii swobodnej jest równa pracy nieobjętościowej (nie związanej ze zmianą objętości układu) wykonanej nad układem.

8. Entropia- Jedna z funkcji stanu termodynamicznego; miara stopnia nieuporządkowania układu makroskopowego; zmiana entropii układu w izotermicznym procesie odwracalnym ΔS = Q/T, gdzie Q — ilość ciepła pobrana przez układ, T — temperatura bezwzględna układu (w procesie nieodwracalnym Δ S > Q/T); w fizyce statyst. — miara liczby W mikroskopowych stanów układu izolowanego, odpowiadających danemu stanowi makroskopowemu tego układu: S = k ln W (k — stała Boltzmanna); zależność między entropią układu a prawdopodobieństwem p_j wystąpienia danego stanu mikroskopowego przedstawia wzór:
;

W teorii informacji wielkość, zw. wówczas entropią informacyjną, określająca ilość informacji zawartej w wiadomości wysłanej przez źródło.

9. Gęstość- masa właściwa, ρ, wielkość charakteryzująca daną substancję, liczbowo równa masie jednostki jej objętości; dla substancji jednorodnej ρ = m/V (m — masa, V — objętość substancji); gęstość substancji niejednorodnej określa się w danym punkcie i stanowi ona granicę stosunku elementu masy do jego objętości, gdy objętość (zawierająca dany punkt) dąży do zera; wartości gęstości i ciężaru właściwego γ są związane zależnością: γ = ρg (g — przyspieszenie ziemskie); jednostki: kg/m³, kg/l, g/cm³.

10. gramoatom- [gr.], wyrażona w gramach masa 1 mola atomów pierwiastka chemicznego.

gramocząsteczka- wyrażona w gramach masa 1 mola cząsteczek związku chemicznego.

11. hybrydyzacja- [łac.], chem. operacja mat. polegająca na tworzeniu kombinacji liniowych jednoelektronowych funkcji falowych (orbitali) opisujących elektrony tego samego atomu różniące się orbitalną liczbą kwantową (tzw. mieszanie orbitali), prowadzi do nowych orbitali, tzw. zhybrydyzowanych, o innych własnościach kierunkowych niż wyjściowe; np. w atomie węgla, mającym 2 elektrony opisane orbitalem 2s i 2 elektrony opisane orbitalami 2px i 2py, w wyniku hybrydyzacji orbitalu 2s i trzech orbitali p otrzymuje się 4 równocenne orbitale sp³, z których tworzy się następnie orbitale molekularne, np. orbitale molekularne w cząsteczce metanu CH₄, dobrze opisujące 4 równocenne wiązania; hybrydyzacje umożliwia opis tworzenia się wiązań chem. i struktury elektronowej cząsteczek.

12. iloczyn jonowy wody- iloczyn równowagowych stężeń jonów hydronowych (H₃O⁺) i hydroksylowych (OH^-). W temperaturze 25^oC iloczyn jonowy wody wynosi 10^-14 mol²/l², stężenia obu rodzajów jonów w czystej wodzie są sobie równe i wynoszą 10^-7mol/l. Ponieważ wartość iloczynu jonowego wody pozostaje stała w stałej temperaturze, wprowadzeniu do roztworu jonów hydronowych towarzyszy zmniejszenie stężenia jonów hydroksylowych. Analogicznie - wzrost stężenia jonów hydroksylowych odbywa się kosztem zmniejszenia stężenia jonów hydronowych. Wartość iloczynu jonowego wody można wyznaczyć za pomocą pomiaru przewodnictwa (pH).

13. izomeria- [gr.], zjawisko polegające na występowaniu cząsteczek (o takim samym składzie atom.) różniących się sposobem lub kolejnością powiązania atomów albo rozmieszczeniem atomów w przestrzeni. Cząsteczki takie, zw. izomerami, wykazują zazwyczaj różne, wynikające z odmienności ich budowy, właściwości fiz. i chemiczne.

Izomeria konstytucyjna jest związana z różnym sposobem i kolejnością powiązania atomów w cząsteczkach izomerów; rozróżnia się: izomerię łańcuchową — różnica w układzie wiązań w łańcuchu atomów, np. w związku C₄H₁₀:

 

14. izotopy- [gr.], nuklidy o tej samej liczbie protonów a różnej liczbie neutronów, tj. o jednakowej liczbie atom. Z i różnej liczbie masowej A, np.
. Ze względu na taką samą strukturę powłoki elektronowej zajmują to samo miejsce w okresowym układzie pierwiastków. Izotopy mogą być naturalne (występujące w przyrodzie) lub sztuczne (otrzymane w reakcjach jądr.), trwałe lub promieniotwórcze (radioizotopy). Poszczególne pierwiastki mogą nie mieć żadnego trwałego izotopu (np. promet, technet, pierwiastki o liczbie atom

15 Katalizator- [łac. < gr.], substancja, której obecność zwiększa (katalizator dodatni) lub zmniejsza (katalizator ujemny, inhibitor) szybkość reakcji chem. (kataliza); katalizator nie wchodzi w skład końcowych produktów reakcji i pozostaje zasadniczo w stanie nie zmienionym po zakończeniu reakcji; do zmiany szybkości reakcji wystarcza niewielka ilość katalizatora; zwykle katalizatory odznaczają się selektywnością względem reakcji przyspieszanej; katalizatory stosowane w stanie stałym noszą nazwę kontaktów; katalizatorami licznych procesów biol. są enzymy; działanie katalizatorów mogą zmniejszać niektóre substancje, tzw. trucizny katalizatorowe.

16. koloidy- [łac. < gr.], układ koloidalny, układ koloidowy, układ dyspersyjny (rozproszony), tj. składający się z fazy rozpraszającej (zw. fazą ciągłą lub ośr. dyspersyjnym) i fazy rozproszonej (zw. fazą zdyspergowaną); obie fazy mogą występować we wszystkich stanach skupienia (oprócz układu gaz-gaz, tworzącego zwykłą mieszaninę).

17. kwas- związki chem. odznaczające się charakterystycznymi właściwościami, m.in. kwaśnym smakiem, zdolnością wywoływania reakcji barwnych ze wskaźnikami (np. barwią lakmus na czerwono), roztwarzaniem wielu substancji; właściwości te kwasy tracą w wyniku reakcji z zasadami.

18. liczba atomowa- liczba porządkowa, Z, wielkość charakteryzująca pierwiastek chem., określająca jego numer kolejny (miejsce) w układzie okresowym pierwiastków; liczba atomowa jest równa liczbie protonów w jądrze atomu danego pierwiastka; liczbę atomową można wyznaczyć doświadczalnie, mierząc częstotliwość charakterystycznego promieniowania rentgenowskiego danego pierwiastka

19. liczba masowa- masowa liczba, A, liczba nukleonów (suma protonów i neutronów) w jądrze danego izotopu pierwiastka.

20. liczby kwantowe- w teoriach kwantowych liczby określające wartości wielkości fiz. charakteryzujących stan stacjonarny układu, np. atomu, jądra atom., cząstki elementarnej; wielkości te mogą przyjmować jedynie dyskretne — ściśle określone — wartości. Np. stan elektronu w atomie wodoru jest określony przez 4 liczby kwantowe: n (główna liczba kwantowa), l (orbitalna liczba kwantowa), m (magnetyczna liczba kwantowa), s (spinowa liczba kwantowa), określające odpowiednio: energię, bezwzględną wartość orbitalnego momentu pędu, rzut orbitalnego momentu pędu i rzut własnego momentu pędu (spinu) elektronu na wyróżniony kierunek. Dla jądra atom. najistotniejsze są liczby kwantowe całkowitego spinu i parzystości. Cząstki elementarne (kwarki, leptony, bozony pośredniczące) i układy związane kwarków (hadrony) dodatkowo charakteryzują m.in. liczby kwantowe ładunku, parzystości ładunkowej, izospinu, dziwności, powabu, piękna, koloru oraz liczby fermionowe (barionowa i leptonowa). Wartości większości liczb kwantowych charakteryzujących cząstki elementarne wynikają z doświadczalnego badania oddziaływań cząstek elementarnych i nie są jak na razie przewidywane przez żadną teorię kwantową; wprowadzono je w celu wyjaśnienia dlaczego pewne procesy z cząstkami elementarnymi zachodzą, a inne nie. Wśród liczb kwantowych tylko niektóre — ładunek elektr., spin, liczby leptonowa i barionowa — są zachowane we wszystkich rodzajach oddziaływań; w oddziaływaniach silnych i elektromagnet. są zachowane m.in. dziwność, parzystość, parzystość ładunkowa, powab, a jedynie w oddziaływaniach silnych — np. izospin. Tłumaczy to, dlaczego np. zachodzi reakcja π^- + p → Λ + K⁰, nigdy zaś nie zaobserwowano reakcji π^- + p → Λ + π⁰ (w drugim przypadku nie jest zachowana liczba kwantowa dziwności). Liczby kwantowe hadronów wynikają z liczb kwantowych kwarków wchodzących w ich skład i liczb kwantowych określających stan kwarków w hadronie.

21. masa cząsteczkowa- średnia masa cząsteczki pierwiastka lub związku chem. (dla naturalnego składu izotopowego); obliczana jako suma mas atomowych pierwiastków wchodzących w skład cząsteczki danej substancji; wyraża się w jednostkach masy atom. lub w innych jednostkach masy; masa cząsteczkowa względna Mr, zw. potocznie masą cząsteczkową, dawniej ciężarem cząsteczkowym, jest to stosunek średniej masy cząsteczki substancji określonej wzorem chem. do 1/12 masy atomu izotopu węgla ^12C; wartość Mr danej substancji jest równa wartości liczbowej masy cząsteczkowej wyrażonej w jednostkach u; masę cząsteczkową można wyznaczyć np. metodą ebuliometryczną lub kriometryczną.

22. mol- łac.], mol, jednostka liczności (ilości) materii, podstawowa w układzie SI; jest to liczność materii występująca wtedy, gdy liczba zawartych w niej cząstek jest równa liczbie atomów zawartych w masie 0,012 kg izotopu węgla ¹²C; stosując mol należy określić rodzaj cząstek (np. atomy, cząsteczki, elektrony, fotony, jony itp. albo określone zespoły tych cząstek); wartości liczbowe: masy atom. (lub cząsteczkowej), wyrażonej w atom. jednostkach masy, masy molowej, wyrażonej w g/mol, i masy 1 mola atomów (lub cząsteczek), wyrażonej w gramach, są sobie równe; mol każdej substancji zawiera N_A · 1 mol (N_A — liczba Avogadra), tj. 6,0221367 · 10²³ cząstek.

23. stężenie molalne- molalność roztworu, stężenie roztworu wyrażone stosunkiem liczby moli określonego składnika do masy rozpuszczalnika; jednostka mol/kg; stężenie molalne jest obecnie rzadko stosowanym sposobem wyrażania stężenia roztworu.

24. stężenie molowe- molowość roztworu, stężenie roztworu wyrażone stosunkiem liczby moli określonego składnika do objętości roztworu; jednostka mol/l lub mol/dm³; roztwór o stężeniu 0,1mol/dm ³ nazywa się roztworem 0,1-molowym i oznacza 0,1M; stężenie molowe jest jednym z najczęściej (oprócz procentowego) stosowanych sposobów wyrażania stężenia roztworu; dawniej stężenie molowe nazywano stężeniem molarnym lub molarnością roztworu.

25. neutron- łac.-gr.], n, elektrycznie obojętna cząstka subjądr. z grupy barionów, składnik jąder atom.;

26. nulkid- łac.], jądro atom. o określonym składzie, tj. określonej liczbie protonów i neutronów; np. jądro węgla, złożone z 6 protonów i 8 neutronów.

27. okres półtrwania- Okres półtrwania reakcji, okres połowicznej przemiany, t1/2, czas, w którym stężenie substratu reakcji chemicznej maleje do połowy wartości...

28. orbital- łac.], funkcje falowe ψ określające stan elektronu (jego energię, wartości średnie jego pędu, położenia itp.) w polu jądra w atomie (orbital atomowy) lub jąder w cząsteczce (orbital molekularny lub cząsteczkowy).

29. pH- wykładnik jonów wodorowych, wielkość charakteryzująca odczyn roztworu; jest to ujemny dziesiętny logarytm stężenia (aktywności) jonów wodorowych c_H+ wyrażonego w gramojonach na litr: pH = -lg c_H+; w przypadku roztworów wodnych wartość pH mieści się w granicach 0-14 i wynosi: dla roztworów kwaśnych pH < 7, zasadowych pH > 7, obojętnych pH = 7; dla stężonych roztworów kwaśnych lub zasadowych oraz roztworów niewodnych pH może przyjmować także wartości ujemne lub większe od 14; pH mierzy się za pomocą odpowiednich wskaźników lub pehametru.

30. pierwiastek- Pierwiastek chemiczny, substancja prosta stanowiąca zbiór atomów o tej samej liczbie atomowej. Atomy danego pierwiastka

31. prawo działania mas- Na ogół wszystkie reakcje chemiczne sa odwracalne, tzn. z danych substratów tworzą się produkty, a jednocześnie produkty reakcji ulegaja rozkładowi na substraty. Fakt ten w równaniach chemicznych często zaznaczamy dwoma przeciwnie skierownymi strzałkami <=>.
Reakcje nieodwracalne należą do wyjątków i biegną z reguły wtedy, gdy jeden z produktów opuszcza środowisko reakcji..

32. Prawo Hessa- podstawowe prawo termochemii głoszące, że ciepło reakcji chem. izochorycznej lub izobarycznej, gdy układ wykonuje tylko pracę objętościową, nie zależy od drogi reakcji, a tylko od początkowego i końcowego stanu układu i jest równe sumie algebraicznej efektów cieplnych poszczególnych etapów reakcji; prawo Hessa jest szczególnym przypadkiem zasady zachowania energii; pozwala obliczać ciepło reakcji chem., którego nie można zmierzyć bezpośrednio, gdy są znane wartości ciepła tworzenia (odnoszące się do stanu standardowego — temp. 25°C, ciśn. 1013,25 hPa) wszystkich reagentów; ciepło reakcji w innych temperaturach oblicza się stosując dodatkowo prawo Kirchhoffa; odkrywcą prawa jest G.I. Hess.

33. stężenie procętowe- roztworów związków chemicznych to wyrażony w procentach udział związku chemicznego w stosunku do rozpuszczalnika.

34. promieniowanie alfa- promienie α, rodzaj promieniowania wysyłanego przez promieniotwórcze jądra atom. (promieniotwórczy rozpad); składa się z cząstek α (jąder helu).

promieniowanie beta- promieniowanie β, promienie β, jeden z rodzajów promieniowania wysyłanego przez promieniotwórcze jądra atom. (promieniotwórczy rozpad)

promieniowanie gamma- promieniowanie γ, krótkofalowe promieniowanie elektromagnet. o długości fal na ogół mniejszej od 10^-11 m, emitowane przez promieniotwórcze lub wzbudzone jądra atom. podczas przemian jądr. (promieniotwórczy rozpad, jądrowe reakcje), a także powstające przy anihilacji par, rozpadzie mezonów π ⁰, hiperonów Σ⁰ itd.; przy tak małej długości fali ujawniają się szczególnie korpuskularne — fotonowe — cechy promieniowania gamma; energia fotonu E = hν > 0,1 MeV (h — stała Plancka, ν — częstość promieniowania); promieniowanie gamma ma b. dużą zdolność przenikania przez materię; stosowane do celów badawczych, w technice (defektoskopia), medycynie (zwalczanie nowotworów) i in.

35. reakcja łańcuchowa- wywołana neutronami reakcja rozszczepienia ciężkich jąder atom., rozwijająca się samorzutnie dzięki temu, że w każdym akcie rozszczepienia wyzwala się kilka swobodnych neutronów, które mogą wywoływać rozszczepienie innych jąder; np. w przypadku jądra ²³⁵U wyzwala się średnio ok. 2,5 neutronów.

reakcje odwracalne-

36. reguła Hunda- Treść reguły Hunda: najkorzystniejsze energetycznie jest takie zapełnienie orbitali atomowych, przy którym liczba elektronów niesparowanych w obrębie podpoziomu (orbitalu) o określonej wartości liczby podobnej jest największa.

38. reguła Le Chateliera- Wpływ zmian stężenia reagentów, ich ciśnienia oraz temperatury na stan równowagi reakcji, określa jakościowo reguła Le Chateliera-Brauna, zwana też regułą przekory.
Reguła ta brzmi:

jeżeli układ będący w stanie równowagi poddamy działaniu bodźca zewnętrznego (tj. zmiana stężenia reagentów, zmiana ciśnienia lub temperatury), to w układzie tym zajdą takie przemiany, które działanie tego bodźca zmniejszą.

39. reguła van't Hoffa- reguła Q₁₀, w ekologii prawo stwierdzające, że tempo procesów biochemicznych u zwierząt zmiennocieplnych warunkowane jest czynnikami środowiskowymi i podwaja się przy wzroście temperatury o 10°C. empiryczna reguła wyrażająca zmianę szybkości reakcji w zależności od temperatury. Wzrost temperatury o 10°C powoduje 2-4-krotny wzrost szybkości reakcji. Reguła van't Hoffa jest spełniona dla reakcji homogenicznych, w temperaturze do 500°C.

40. rozcieńczenia Oswalda- Związek pomiędzy stopniem dysocjacji a stałą dysocjacji ujmuje ogólnie tzw. prawo rozcieńczeń Oswalda

gdzie m - stężenie molowe [mol/dm³]

Dla elektrolitów słabych wartość stopnia dysocjacji jest bardzo mała. Wtedy wynik odejmowania [1- (alfa)] jest bliskie 1 i możemy zapisać:

Stopień dysocjacji słabego elektrolitu jest zatem odwrotnie proporcjonalny do pierwiastka kwadratowego stężenia molowego tego elektrolitu i wprost proporcjonalny do pierwiastka kwadratowego jego stałej dysocjacji. Prawo rozcieńczeń Oswalda słuszne jest jedynie w przypadku roztworów elektrolitów słabych i bardzo rozcieńczonych

41. rozpuszczalność- L, iloczyn aktywności produktów dysocjacji (jonów) substancji rozpuszczonej w roztworze nasyconym tej substancji; dla substancji A_nB_m dysocjującej wg równania: A_nB_m = nA^m+ + mB^n- i.r. wyraża się wzorem
(aA — aktywność jonów A^m+, aB — aktywność jonów B^n-, n i m — współczynniki stechiometryczne); dla substancji trudno rozp. można przyjąć, że iloczyn rozpuszczalności jest iloczynem stężeń (c) jonów i wówczas
; dla danej substancji i danego rozpuszczalnika wartość iloczynu rozpuszczalności w określonej temperaturze jest stała; gdy iloczyn stężeń jonów danej substancji przekroczy wartość iloczynu rozpuszczalności, następuje wydzielenie się osadu tej substancji.

42. roztwór- jednorodna mieszanina substancji stanowiąca jedną fazę. Roztwory mogą występować w różnych stanach skupienia: gazowym (mieszaniny gazów), ciekłym (gaz, ciało stałe lub ciecz, rozpuszczone w cieczy), stałym (gaz okludowany w metalu, roztwór stały).

43. SEM- można zdefiniować jako pracę potrzebną do przesunięcia ładunku jednostkowego od bieguna ujemnego do dodatniego

W - praca
q - ładunek jednostkowy

Źródłami siły elektromotorycznej SEM są np. generatory, baterie. Następuje w nich zamiana energii chemicznej, mechanicznej na energię elektryczną.

44. siły Van der Wasala-

45. stężenie- koncentracja, zawartość składnika w danej substancji; najczęściej podaje się w procentach masowych (dawniej zw. procentami wagowymi) lub procentach objętościowych (np. w przypadku mieszaniny gazów); niewielką zawartość składnika podaje się zwykle w ppm lub ppb, przy czym wielkości te mogą odnosić się do masy, objętości lub liczby moli, a nawet liczby atomów; stosuje się też wyrażanie stężenia za pomocą ułamków masowych (zw. dawniej wagowymi) lub molowych. W przypadku roztworów zawartość określonego składnika w roztworze wyraża się najczęściej za pomocą stężenia procentowego lub stężenia molowego, rzadziej stężenia molalnego lub obecnie nie zalecanego stężenia normalnego. W chem. analizie miareczkowej stosuje się roztwory o ściśle znanym stężeniu (titrant).

46. szybkość reakcji- określamy przez zmianę stęzenia jednego z substratów lub jednego z produktów reakcji w jednostce czasu.

47. ułamek molowy- chem. sposób wyrażania stężenia; stosunek liczby moli określonego składnika do sumarycznej liczby moli wszystkich składników układu; jednostka mol/mol.

48. zakaz Pauliego- Statystyka Fermiego-Diraca to statystyka dotycząca fermionów, cząstek o spinie połówkowym, które obowiązuje zakaz Pauliego. Zgodnie z zakazem Pauliego w danym stanie nie może znajdować się więcej, niż jeden fermion.

49. zasada nieoznaczoności Heisenberga- Fizyka

(zasada nieoznaczoności Heisenberga)

50. zol- [niem.], roztwór koloidowy, roztwór koloidalny, układ koloidowy z ciekłym ośr. dyspersyjnym, w którym fazą rozproszoną może być ciecz (liozole, emulsoidy), ciało stałe (liozole, suspensoidy) lub gaz (piany); ośr. dyspersyjnym może być woda (hydrozole) lub ciecz org. (organozole, wśród których zależnie od rodzaju cieczy rozróżnia się etanozole, benzenozole itp.); do zoli zalicza się też roztwory związków wielkocząsteczkowych nie tworzących odrębnej fazy. Zolem nazywa się też układy z ośr. dyspersyjnym gazowym (aerozol) lub stałym (zole stałe, pirozole). Zależnie od tego, czy cząstki fazy rozproszonej wykazują liofilowość czy liofobowość, zole dzieli się na liofilowe i liofobowe; wiele zoli ma charakter pośredni między tymi grupami; w wyniku koagulacji zolu liofobowego wytrąca się osad, natomiast zol liofilowy przekształca się w sposób odwracalny lub nieodwracalny w żel lub koacerwat.

51. żel- [franc.], układ koloidowy składający się z fazy tworzącej sieć przestrzenną nadającą sztywność postaci oraz z fazy wypełniającej tę sieć; fazą wypełniającą jest zwykle ciecz (rzadko gaz), przy czym w wypadku wody żel nazywa się hydrożelami, w wypadku cieczy org. — organożelami, wśród których, w zależności od rodzaju cieczy, rozróżnia się etanolożele, benzenożele itp.; żel dzieli się też na org. i nieorg., zależnie od rodzaju substancji tworzącej sieć usztywniającą. Ogólnie dzieli się je na: liożele (żele elastyczne, galarety) — żele o dużej zawartości cieczy, mające sieć przestrzenną utworzoną z giętkich makrocząsteczek polimerów, wykazujące sztywność postaci tylko w pewnym stopniu; kserożele (żele kruche) — o dużej zawartości fazy usztywniającej, którą tworzy faza stała, wykazująca znaczną sztywność postaci; niektóre żele (liożele i suche kserożele pęczniejące) można przeprowadzić w zole. Do żeli należy wiele układów naturalnych, występujących w przyrodzie (np. kolagen, mięso, błony komórkowe) lub otrzymywanych sztucznie (np. żelatyna, polimery syntet.).

---