9. Pozaekonomiczne czynniki rozwoju gospodarczego
Warunki geograficzno-klimatyczne i naturalne
Żaden kraj leżący w zbyt trudnym dla człowieka klimacie, zimnym lub zbyt gorącym, tropikalnym, suchym lub pełnym huraganów, powodzi i gwałtownych zmian, nie osiągnął wysokiego rozwoju społeczno-gospodarczego (patrz: Grenlandia, obszary podbiegunowe, tundry i tajgi rosyjskiej, Mongolia, okołozwrotnikowe państwa Afryki, państwa pustynne i stepowe)
Z punktu widzenia gospodarki krajowej posiadanie bądź brak zasobów naturalnych nie jest warunkiem wzrostu gospodarczego. Znane są bowiem przypadki krajów nie posiadających korzystnych warunków naturalnych, które osiągały wysoki poziom rozwoju gospodarczego - Japonia (konieczny import zasobów - ten jednak ograniczony zdolnościami eksportowymi gospodarki krajowej). Istnieje również wiele krajów, których duże zasoby naturalne nie zagwarantowały wysokiego rozwoju gospodarczego - naftowe kraje arabskie, Rosja (nie zawsze opłacalna eksploatacja zasobów; konieczne nakłady kapitałowe do ich użytkowania)
Współcześnie postęp technologiczny stwarza możliwości coraz oszczędniejszego wykorzystywania zasobów przyrody i ich substytucji - dlatego wielkość bogactw naturalnych nie ma juz takiego znaczenia (dotyczy to również ziemi - postępy genetyki i uprzemysłowienie produkcji rolnej!)
Warunki demograficzne
Tempo przyrostu naturalnego w relacji do stopy wzrostu gospodarczego - warunkiem rozwoju gospodarczego jest szybsze tempo wzrostu PKB niż przyrostu naturalnego
Przeciętna długość życia
Gęstość zaludnienia - bez odpowiedniej gęstości zaludnienia nie można rozwinąć nowoczesnego przemysłu (rozległe obszary USA czy Kanady); duża gęstość zaludnienia może być stymulatorem wzrostu (np. Hongkong, Singapur)
Struktura wiekowa ludności - starzenie się społeczeństw państw wysoko rozwiniętych wynikające ze zbyt niskiego przyrostu naturalnego (dodatkowe koszty społeczne; próby rozwiązywania poprzez politykę migracyjną)
Struktura narodowościowa
Infrastruktura i warunki socjokulturowe
Uboga infrastruktura utrudnia rozwój wymiany i budowę nowych firm przemysłowych, a także napływ kapitału zagranicznego, gdyż wysoki stopień naturalizacji gospodarki oznacza słaby rynek zbytu, a brak infrastruktury przemysłowej - trudności w jej rozprowadzeniu, a co jeszcze ważniejsze - uniemożliwia łatwy dostęp do zasobów wytwórczych, rzeczowych i ludzkich.
Brak rozwiniętego systemu oświaty na różnych poziomach i wysokie wskaźniki analfabetyzmu w KRS uniemożliwiają dostęp do kwalifikowanej siły roboczej (często oferowane formy pomocy zagranicznej obracają się przeciwko krajom ubogim, gdyż sprzyjają transferom bardziej kwalifikowanej siły roboczej do krajów udzielających tej pomocy!)
Różne modele życia - źródłem motywacji są systemy polityczne, ekonomiczne i środowisko socjokulturowe; w skrajnym ujęciu rozmaite modele życia mogą się skupiać wokół koncepcji „więcej mieć” lub „więcej być”. Pierwsza koncepcja jest produktem rynku i jego stopnia rozwoju, zmusza do konkurowania o dostęp do rzadkich zasobów (ekspansja potrzeb nieelementarnych); postawa taka sprzyja wzrostowi gospodarczemu. Przeciwne temu modelowi postawy „więcej być”, kładą nacisk na niematerialne składniki bytu jednostki (prawda, dobro, piękno, miłość, Bóg); implikuje to wolniejszy wzrost gospodarczy
Zasady sprawiedliwości społecznej - sposób pojmowania sprawiedliwości ma fundamentalne znaczenie dla rozwoju. Sprawiedliwość pojmowana jako równy dostęp do dóbr sprzyja postawom roszczeniowym, domaga się paternalizmu państwa i nakładania na wydajniej pracujące podmioty rozmaitych obciążeń. Prowadzi to do upadku etosu pracy i wyzysku efektywniejszych podmiotów gosp. Sprzyjająca rozwojowi gospodarczemu i wzrostowi jest natomiast sprawiedliwość podporządkowana zasadzie równości szans. Zasada ta zakłada samoodpowiedzialność jednostki za wykorzystanie własnych umiejętności i zasobów do pomnażania własnego dobrobytu. Równość szans wymaga demokratycznych struktur władzy, szerokiego dostępu do oświaty, kultury i ochrony zdrowia.
Religia - Max Weber dowodził że etyka protestancka, wg której nagradzane są trud, sumienność, zapobiegliwość i pracowitość, przyczyniła się do szybszego rozwoju gospodarczego wielu krajów (np Anglia, Szwajcaria, USA). Bezsprzeczny jest wpływ religii chrześcijańskiej na uformowanie się rynku i cywilizacji europejskiej, co w perspektywie historycznej sprzyja rozwojowi gospodarczemu. Można również podać przykłady cywilizacji, w których prowadzenie biznesu jest uważane za zajęcie o niższej randze. Styl życia odpowiadający rozwiniętej gospodarce rynkowej może pozostawać w sprzeczności z tradycją religijną i tradycjami plemiennymi.