9. Pozaekonomiczne czynniki rozwoju gospodarczego

Warunki geograficzno-klimatyczne i naturalne

• Żaden kraj leżący w zbyt trudnym dla człowieka klimacie, zimnym lub zbyt gorącym, tropikalnym, suchym lub pełnym huraganów, powodzi i gwałtownych zmian, nie osiągnął wysokiego rozwoju społeczno-gospodarczego (patrz: Grenlandia, obszary podbiegunowe, tundry i tajgi rosyjskiej, Mongolia, okołozwrotnikowe państwa Afryki, państwa pustynne i stepowe)

• Z punktu widzenia gospodarki krajowej posiadanie bądź brak zasobów naturalnych nie jest warunkiem wzrostu gospodarczego. Znane są bowiem przypadki krajów nie posiadających korzystnych warunków naturalnych, które osiągały wysoki poziom rozwoju gospodarczego - Japonia (konieczny import zasobów - ten jednak ograniczony zdolnościami eksportowymi gospodarki krajowej). Istnieje również wiele krajów, których duże zasoby naturalne nie zagwarantowały wysokiego rozwoju gospodarczego - naftowe kraje arabskie, Rosja (nie zawsze opłacalna eksploatacja zasobów; konieczne nakłady kapitałowe do ich użytkowania)

• Współcześnie postęp technologiczny stwarza możliwości coraz oszczędniejszego wykorzystywania zasobów przyrody i ich substytucji - dlatego wielkość bogactw naturalnych nie ma juz takiego znaczenia (dotyczy to również ziemi - postępy genetyki i uprzemysłowienie produkcji rolnej!)

Warunki demograficzne

• Tempo przyrostu naturalnego w relacji do stopy wzrostu gospodarczego - warunkiem rozwoju gospodarczego jest szybsze tempo wzrostu PKB niż przyrostu naturalnego

• Przeciętna długość życia

• Gęstość zaludnienia - bez odpowiedniej gęstości zaludnienia nie można rozwinąć nowoczesnego przemysłu (rozległe obszary USA czy Kanady); duża gęstość zaludnienia może być stymulatorem wzrostu (np. Hongkong, Singapur)

• Struktura wiekowa ludności - starzenie się społeczeństw państw wysoko rozwiniętych wynikające ze zbyt niskiego przyrostu naturalnego (dodatkowe koszty społeczne; próby rozwiązywania poprzez politykę migracyjną)

• Struktura narodowościowa

Infrastruktura i warunki socjokulturowe

• Uboga infrastruktura utrudnia rozwój wymiany i budowę nowych firm przemysłowych, a także napływ kapitału zagranicznego, gdyż wysoki stopień naturalizacji gospodarki oznacza słaby rynek zbytu, a brak infrastruktury przemysłowej - trudności w jej rozprowadzeniu, a co jeszcze ważniejsze - uniemożliwia łatwy dostęp do zasobów wytwórczych, rzeczowych i ludzkich.

• Brak rozwiniętego systemu oświaty na różnych poziomach i wysokie wskaźniki analfabetyzmu w KRS uniemożliwiają dostęp do kwalifikowanej siły roboczej (często oferowane formy pomocy zagranicznej obracają się przeciwko krajom ubogim, gdyż sprzyjają transferom bardziej kwalifikowanej siły roboczej do krajów udzielających tej pomocy!)

• Różne modele życia - źródłem motywacji są systemy polityczne, ekonomiczne i środowisko socjokulturowe; w skrajnym ujęciu rozmaite modele życia mogą się skupiać wokół koncepcji „więcej mieć” lub „więcej być”. Pierwsza koncepcja jest produktem rynku i jego stopnia rozwoju, zmusza do konkurowania o dostęp do rzadkich zasobów (ekspansja potrzeb nieelementarnych); postawa taka sprzyja wzrostowi gospodarczemu. Przeciwne temu modelowi postawy „więcej być”, kładą nacisk na niematerialne składniki bytu jednostki (prawda, dobro, piękno, miłość, Bóg); implikuje to wolniejszy wzrost gospodarczy

• Zasady sprawiedliwości społecznej - sposób pojmowania sprawiedliwości ma fundamentalne znaczenie dla rozwoju. Sprawiedliwość pojmowana jako równy dostęp do dóbr sprzyja postawom roszczeniowym, domaga się paternalizmu państwa i nakładania na wydajniej pracujące podmioty rozmaitych obciążeń. Prowadzi to do upadku etosu pracy i wyzysku efektywniejszych podmiotów gosp. Sprzyjająca rozwojowi gospodarczemu i wzrostowi jest natomiast sprawiedliwość podporządkowana zasadzie równości szans. Zasada ta zakłada samoodpowiedzialność jednostki za wykorzystanie własnych umiejętności i zasobów do pomnażania własnego dobrobytu. Równość szans wymaga demokratycznych struktur władzy, szerokiego dostępu do oświaty, kultury i ochrony zdrowia.

• Religia - Max Weber dowodził że etyka protestancka, wg której nagradzane są trud, sumienność, zapobiegliwość i pracowitość, przyczyniła się do szybszego rozwoju gospodarczego wielu krajów (np Anglia, Szwajcaria, USA). Bezsprzeczny jest wpływ religii chrześcijańskiej na uformowanie się rynku i cywilizacji europejskiej, co w perspektywie historycznej sprzyja rozwojowi gospodarczemu. Można również podać przykłady cywilizacji, w których prowadzenie biznesu jest uważane za zajęcie o niższej randze. Styl życia odpowiadający rozwiniętej gospodarce rynkowej może pozostawać w sprzeczności z tradycją religijną i tradycjami plemiennymi.