Tatry - referat

Tatry - referat

Spis tresci:
1. Polozenie
2. Budowa geologiczna
3. Rzezba
4. Klimat
5. Wody
6. Fauna i flora
7. Ciekawe miejsca
8. Tatrzanski Park Narodowy
9. Bibliografia

Polozenie:

Tatry , sa najwyzsza i najbardziej alpejska w charakterze grupa g�rska wchodzaca w sklad Karpat . Zaliczane sa do Karpat Zachodnich. Wznosza sie na ksztalt wielkiej skalistej wyspy, wyraznie wypietrzonej ponad otaczajacymi ja terenami. Od wschodu sasiaduja z Magura Spiska , oddzielone od niej Przelecza Zdziarska , a od zachodu z Halami Orawsko-Liptowskimi, od kt�rych dzieli je Przelecz Hucianska. Od p�lnocy, odgrodzone Rowem Podtatrzanskim , sasiaduja niejako z nisko polozona Kotlina Orawsko- Podhalanska , zas od poludnia - z Kotlina Liptowsko-Spiska.
Tatry zajmuja powierzchnie stosunkowo niewielka , bo 715 km2 ( dane wg Przewodnika po Tatrach), z czego do Polski nalezy niespelna ich powierzchni(ok. 162 km2).R�wnoleznikowo maja dlugosc 53 km w linii prostej , a wzdluz grzbietu 82 km . Z p�lnocy na poludnie maja zaledwie 18, 5 km. Gl�wny grzbiet Tatr Wysokich liczy 26,5 km dlugosci , a Tatr Zachodnich 37 km dlugosci . Ich lancuch sklada sie z 2 gl�wnych czesci : Tatr Wschodnich i Zachodnich . Ksztaltem przypominaja one dwa luki wygiete na poludnie. Od gl�wnego grzbietu g�r odchodza grzbiety boczne oddzielone od siebie dolinami walnymi. Tatry Zachodnie granicza z Wschodnimi przez Przelecz Liliowe. Tatry Wschodnie dziela sie na rozdzielone Przelecza pod Kopa, Tatry Bielskie i Wysokie.

Budowa geologiczna

Typowy charakter dla g�r faldowania alpejskiego. Skladaja sie ma nia charakterystyczne jednostki tektoniczne: granitowy trzon krystaliczny oraz spoczywajace na nim sfaldowane i przemieszane skaly osadowe serii wierchowych i reglowych. Najstarsze skaly metamorficzne powstaly 300 mln. lat temu. W okresie karbonskim miala miejsce intruzja magmy, kt�ra przeobrazila otaczajace skaly i zastygla w formie wielkiego batalionu granitoidowego, tworzacego obecny trzon krystaliczny. W jego strefie brzeznej resztki roztwor�w pomagmowych osadzily zyly pegmatytowe zawierajace duze krysztaly kwarcu, miki i skaleni. Skaly osadowe Tatr tworzyly sie gl�wnie w erze mezozoicznej. W zmieniajacych sie warunkach geologicznych obszar Tatr byly morzem, w kt�rym zyly rosliny i zwierzeta lub ladem, na kt�rym zachodzily procesy tworzenia i niszczenia form terenu. Nastepnie obszar pra -Tatr zostal zdeformowany przez cykl ruch�w g�rotw�rczych, zwany orogeneza alpejska, kt�ry rozpoczal sie ok. 100 mln lat temu. W okresie tym skaly z obszaru oceanu zostaly sfaldowane w wyniku napierania na siebie dw�ch plyt kontynentalnych - afrykanskiej i euroazjatyckiej. Na skutek poziomych nacisk�w o kierunku poludnie - p�lnoc zostaly nasuniete ku p�lnocy skaly pochodzace z obszar�w polozonych na poludniu. Nasuniete partie skal nosza nazwe plaszczowizn. Na obszar tatrzanski zostaly w tym okresie nasuniete: plaszczowizna Czerwonych Wierch�w i Giewontu. Dzis tworza one tak zwane serie wierchowe. P�zniej zostaly oderwane od krystalicznego podloza i przesuniete daleko ku p�lnocy takze skaly osadowe z obszaru kirznianskiego i choczanskiego (Slowacja). Powstaly oderwane. Powstaly z nich plaszczowizny: kirznianska i choczanska, budujace dzis reglopwe czesci Tatr. Okolo 15 mln lat temu na linii wielkiego uskoku podtatrzanskiego oddzielajacego dzis Tatry od Kotliny Liptowskiej poludniowa czesc Tatr zostala podniesiona o kilka kilometr�w. Podnoszenie masywu tylko z jednej strony spowodowalo pochylenie ku p�lnocy skal osadowych i przekrywajacych je plaszczowizn oraz ich ponowne sfaldowanie i przemieszczanie. Charakterystyczne slady tych dawnych proces�w geologicznych prowadzacych do ostatecznego uksztaltowania Tatr sa dosc dobrze zachowane do dzisiaj i sa przedmiotem badan geolog�w - technik�w. Wynikiem dlugiej i skomplikowanej historii formowania sie g�rotworu tatrzanskiego jest r�wniez bogactwo i r�znorodnosc wystepujacych tu typ�w skal. Skaly przeobrazone to r�zne odmiany lupk�w krystalicznych i gnejs�w spotykane obecnie przede wszystkim w grani gl�wnej Tatr Zachodnich. Ze skal magmowych (granit�w i granodioryt�w) zbudowane sa najwyzsze szczyty tatrzanskie. srodkowa i p�lnocna czesc Tatr Zachodnich, oraz p�lnocna czesc Tatr Wysokich tworzy mozaika skal osadowych. Sa to przede wszystkim r�znego wieku wapienie, dolomity, piaskowce i lupki.

Rzezba Tatr

W Tatrach wystepuja dwa podstawowe elementy rzezby: grzbiety i doliny . Ich wystepowanie wiaze sie w wiekszosci przypadk�w z budowa geologiczna . Formy grzbietowe powstaly w bardziej odpornych na zniszczenia formacjach skalnych. Formy grzbiet�w w Tatrach to:
- granie skalne ( np. Orla perc)
- grzbiety krawedziowe ( np. Karczmisko)
- grzbiety ostre ( np. na odcinku Wolowiec- Lopata)
- grzbiety zaokraglone (np. Ornak)
- grzbiety podw�jne i potr�jne z rowem oddzielajacym ( np. fragmenty Grani Tatr Zachodnich).
Ponadto wyr�zniamy tu doliny:
� walne, ciagna sie od grzbietu gl�wnego ku podn�zom g�r(DolinaChcholowska)
� wierchowe, zaczynaja sie na p�lnocnych stokach Tatr wierchowych i rozcinaja Tatry reglowe w poprzek ( np. Dolina Lejowa)
� reglowe, wystepuja wylacznie w obrebie regli( np. Dolinka ku Dziurze)
Doliny moga byc proste lub zlozone - wtedy, gdy dolina gl�wna rozgalezia sie na boczne , a zalezy to gl�wnie od stosunk�w wodnych.
Tatry ulegly trzykrotnemu zlodowaceniu, czego slady mozemy obserwowac w postaci moren, czyli form powstalych po wytopieniu sie lodu. Najczesciej depczemy
po morenie dennej w dnach dolin, kt�re dopiero od niedawna, czyli ok. 10 tys. lat, rozcinane sa przez potoki. Moreny boczne zachowaly sie dobrze w Dolinie Malej Laki i na Kalat�wkach . O czasowym zatrzymaniu sie lodowca swiadcza moreny czolowe sypane na przedzie jezora lodowcowego (np. pod Morskim Okiem) oraz tarasy powstale na zboczach dolin lub w kotlach. Kotly, zwane tez karami lub cyrkami to miejsca narodzin lodowca, skad wylewal sie on w doliny. Najpiekniejszym cyrkiem jest Czarny Staw pod Rysami.
Opr�cz form polodowcowych duze znaczenie maja twory peryglacjalne powstale miedzy okresami zlodowacen w warunkach dosc chlodnych . Sa to m.in. zleby rozcinajace zbocza lub sciany skalne ( np. Zleb Kulczynskiego). U ich podn�za znajduja sie stozki usypiskowe zwane tez piargowymi, kt�re zbieraja caly material skalny spadajacy zlebami.
Bardzo bogata, zwlaszcza na terenie Tatr Zachodnich, jest rzezba krasowa.
W Tatrach mozemy obserwowac wsp�lczesne formy i procesy, np. osuwiska, obrywy, itp.

Klimat

Pietra klimatyczne:
Wszystkie duze lancuchy g�rskie sa astrefowe jesli chodzi o klimat. Oznacza to, ze mozna spotkac snieg nawet w g�rach w srodku Afryki, nie m�wiac o wyzszych szerokosciach geograficznych. Nalezy pamietac o spadku temperatury wraz z wysokoscia. W Tatrach przy kazdych dodatkowych 100 metrach wysokosci temperatura spada o 0,5 C . Srednie temperatury roczne zmieniaja sie od +6C u podn�za, do - 4*C wysoko w g�rach. W terenie odpowiada to mniej wiecej pietrom roslinnym . G�rna granica hal to izoterma -2*C, kosodrzewina 0*C, g�rna granica regla g�rnego +2*C, a przebieg granicy regla dolnego podobny jest do przebiegu izotermy +4*C.
Charakterystyczne jest istnienie zjawiska inwersji wyzowej polegajacego na tym, ze temperatura w zaglebieniach terenu jest z reguly nizsza niz na zboczach, co prowadzi do powstawania kotlin chlodu.
Dodatkowy wplyw na odczuwalna temperature maja wiatr i wilgotnosc powietrza.
Wiatr

Wiatr sam w sobie moze stanowic o pogorszeniu warunk�w klimatycznych. Najbardziej znany typ g�rskiego wiatru to halny. Jak powstaje? Ot�z powietrze wedrujace w postacie frontu atmosferycznego napotyka przeszkode w postaci g�r unosi sie ku g�rze do obszaru o mniejszym cisnieniu. Zachodzi w�wczas proces rozprezania, a tym samym ochlodzenie powietrza az do skroplenia w postaci opadu deszczu zawartej w nim pary wodnej. Osuszone w ten spos�b powietrze po przejsciu przez grzbiet splywa w d�l i nastepuje zjawisko odwrotne- sprezanie, a co za tym idzie - jego ogrzanie. Dla zaistnienia wiatru halnego konieczny jest uklad nizowy na zachodzie i wyzowy na wschodzie - najczestszy w kwietniu i listopadzie. Halny nalezy do grupy wiatr�w typu fenowego wraz ze szwajcarskim fenem alpejskim, od kt�rego zaczerpnieto nazwe rodziny, kalifornijskim Santa Ana Chinookiem z G�r Skalistych i wieloma innymi.
Opady

Pomimo, iz generalnie wielkosc opad�w wzrasta wraz z wysokoscia , w Tatrach przewaznie obserwowane jest zjawisko inwersji opadowej, kt�ra scisle zwiazana jest z inwersja termiczna. Opr�cz deszczu duze znaczenie w bilansie wodnym maja opady sniegu . Trwala pokrywa sniezna w wysokich g�rach zalega nawet przez 290 dni w roku. Teoretyczne wyliczenia m�wia, ze linia wiecznego sniegu na p�lnocnych stokach tatr przebiega na wysokosci 2200 m n. p. m. Dlaczego wiec nie mamy lodowc�w? Ot�z wszystkiemu winne sa ostre granie tatrzanskie, kt�re uniemozliwiaja gromadzenie sie sniegu. Ocienione kotly natomiast znajduja sie grubo ponizej granicy lodowc�w, tymczasem mozna tam spotkac wieloletnie platy sniezne, kt�re nazywane sa takze lodowczykami.

Wody

Tatrzanskie potoki sa kr�tkie - najdluzszy z nich, Sucha Woda, ma zaledwie 13 km - nadrabiaja za to wartkoscia. Wszystkie naleza do dorzecza Dunajca. Maksymalny odplyw rzek Tatr Wysokich przypada w czerwcu, co jest charakterystyczne dla ustroju snieznego g�rskiego. W ciagu roku potoki odprowadzaja ponad 70 % wody z opad�w na tym terenie i jest to najwyzszy wskaznik w Polsce.
Urozmaicona rzezba sprawia, ze w Tatrach powstalo wiele wodospad�w. Do najslynniejszych naleza Wodogrzmoty Mickiewicza, Wielka Siklawa oraz Siklawica. Niemniej slynne sa jeziora polodowcowe w liczbie 43 o lacznej powierzchni ok. 160 ha. Wiekszosc lezy w Tatrach Wysokich powyzej 1600 m n.p.m . Stawy najnizej polozone, wolne sa od lodu przez polowe roku , te natomiast, kt�re leza wyzej, przez wieksza czesc roku sa zamarzniete, dlatego w Tatrach czesto spotyka sie nazwe Zamarzly Staw.
Zr�znicowana budowa geologiczna Tatr sprawia, ze bardzo interesujaco przedstawia sie ich hydrografia podziemna. Wystepuje tu klika podziemnych, sposr�d kt�rych warto wymienic:
� wody krasowe, zlokalizowane gl�wnie w wapieniach i dolomitach Tatr Zachodnich - miejsca, gdzie wyplywaja one na powierzchnie, zwane wywierzyskami, sa najbardziej wydajnymi zr�dlami w Tatrach
� zr�dla typu skalnego w skalach krystalicznych
� zr�dla typu pokrywkowego w skalach zwietrzelinowych
Ciekawostka jest wystepowanie cieplic w Jaszczur�wce. Z temperatura 18*C daleko im do islandzkich gejzer�w, maja jednak bardzo pozyteczne wlasciwosci lecznicze.

Flora

Tatry wyr�zniaja sie sposr�d wszystkich pasm karpackich niezwyklym bogactwem szaty roslinnej. W samych tylko Tatrach Polskich stwierdzono wystepowanie ponad tysiaca gatunk�w roslin naczyniowych, z czego 200 to gatunki g�rskie lub wysokog�rskie. Wystepuja tu ponadto gatunki endemiczne - wiechlina szlachetna i swietlik bezostny. Jeszcze niedawno do endemit�w tatrzanskich zaliczano takze warzuche tatrzanska, pszoniaka Wahlenberga, przymiotno wegierskie i kostrzewe bezostna. W Tatrach sa takze endemity og�lnokarpackie- ostr�zka tatrzanska, czy skalica tatrzanska, kt�re dawniej uwazane byly za rosliny wystepujace wylacznie w Tatrach i dlatego otrzymaly dzis nazwe „tatrzanskie”.
Wiele gatunk�w wystepujacych w Tatrach zalicza sie do relikt�w, czyli roslin, kt�re przetrwaly z odleglych epok, badz takich, kt�re niegdys wystepowaly pospolicie na danym obszarze, lecz prawie wyginely z powodu zmian siedliskowych. Reliktami epoki lodowcowej sa np. kremowobialy debik osmioplatkowy i karlowata wierzba zylkowata. Nie brak tez w Tatrach roslin pochodzacych nawet z trzeciorzedu: naleza do nich gozdzik lsniacy i fioletowa ostr�zka tatrzanska. Najmlodszym tatrzanskim reliktem jest powszechna na nizinach sosna zwyczajna, kt�ra rozprzestrzenila sie w Tatrach tuz po ustapieniu lodowc�w, lecz wkr�tce zostala wyparta przez drzewostan swierkowy. Nieliczne okazy sosny zachowaly sie jedynie na kilku odosobnionych stanowiskach np. na Skalce nad Lysa Polana.
Dzieki zr�znicowaniu klimatycznemu roslinnosc w Tatrach podobnie jak w innych wysokich g�rach, uklada sie pasmowo, tworzac charakterystyczne pietra w poszczeg�lnych strefach wysokosciowych, kt�re mozna swietnie zaobserwowac, patrzac na p�lnocne stoki Tatr np. ze zboczy Gubal�wki.
Najnizsze pietro tworza lasy regla dolnego, siegajace do wysokosci 1150- 1250 m n.p.m. Niegdys las ten skladal sie z drzewostan�w buka i jodly z domieszka swierk�w, jawor�w, jarzab�w, cis�w i modrzewi. Jednak gospodarka ludzka sprawila, ze naturalny drzewostan zastapiony zostal jednolitymi swierczynami. Z roslin zielnych, wystepujacych w pietrze reglowym, wymienic mozna zawilce, kaczence, lilie zlotogl�w i dziewiecsil. Na wyrabanych polanach wczesna wiosna masowo kwitnie szafran spiski zwany popularnie krokusem.
Powyzej, do wysokosci 1550 m n.p.m., rozciaga sie kolejne pietro roslinnosci zwane reglem g�rnym. Panuje tutaj mroczny b�r swierkowy, w kt�rego g�rnej strefie wystepuje kr�lowa drzew tatrzanskich - limba. Najpiekniejszy fragment pasa limbowego zachowal sie na stokachZabiego w Dolinie Rybiego Potoku. Z innych drzew g�rnego regla wymienic nalezy modrzew europejski, jarzab pospolity, wierzbe slaska brzoze karpacka. Na stromych scianach spotyka sie bardzo interesujace, tzw. urwiskowe lasy swierkowe.
Powyzej g�rnej granicy lasu, do wysokosci1800 m n.p.m. rozciaga sie pietro kosodrzewiny. Wsr�d jej lan�w rosnie wiele krzew�w i drzewek takich jak: wierzba krzaczasta, brzoza karpacka, porzeczka skalna oraz r�za alpejska. Sposr�d roslin zielnych charakterystyczne dla tej strefy sa goryczki i jaskry.
Nastepne pietro, do wysokosci 2300 m n.p.m. tworza hale, czyli laki alpejskie porosle charakterystycznymi dla siebie: boimka dwurzedowa, sitem skucina , debikiem osmioplatkowym, lepnica bezlodygowa, skalnicami i z�lto kwitnacymi kozlowcami .
Najwyzsze pietro ros1innosci, zwane turniowym wyksztalcone jest typowo tylko w Tatrach Wysokich. Mimo panujacych tutaj surowych warunk�w, w strefie tej wystepuje jeszcze okolo sto dwadziescia gatunk�w roslin naczyniowych (do nich zaliczaja sie rosliny kwiatowe, paprotniki), sposr�d nich wymienic nalezy: goryczki, pierwiosnke malenka, rosliny poduszkowe i r�zne gatunki skalnic. Opr�cz nich rosna tu mchy oraz porosty naskalne.
Zr�znicowanie flory Tatr wynika takie z r�znic w budowie geologicznej. W zaleznosci od rodzaju podloza (wapiennego badz krystaIicznego) rozwinely sie r�znorodne zbiorowiska ros1inne.
Gleby kwasne, wyksztalcone na podlozu krystalicznym, sa siedliskiem takich roslin jak: goryczka kropkowana, pierwiosnka malenka, kozlowiec oraz dzwonek alpejski. Natomiast do roslin wapieniolubnych, rosnacych na glebach o odczynie zasadowym, naleza : aster, gozdzik, obuwnik, szarotka i goryczka wiosenna.

Fauna
Swiat zwierzecy Tatr wyr�znia sie takze duza odrebnoscia i wykazuje rozmieszczenie strefowe. Pietra lesne zamieszkuja gatunki na og�l pospolite: liczne jelenie (ok. 300), sarny, dziki I lisy. Ostaly sie jeszcze pojedyncze wilki, rysie i zbiki.
Najdostojniejszym mieszkancem regli jest niedzwiedz brunatny, kt�ry w swych wedr�wkach zapuszcza sie nawet na wysokie przelecze. Obecnie po polskiej stronie Tatr przebywa okolo dwanascie osobnik�w, podczas gdy w calym palmie mieszka ich ok. szescdziesiat. Sporo jest tez kun, lasic I gronostaj�w.
Gl�wna atrakcja fauny tatrzanskiej sa jednak gatunki zyjace w wyzszych pietrach, takie, kt�rych poza Tatrami nie spotkamy nigdzie indziej w Polsce. Naleza do nich kozice (ok. 130 sztuk), swistaki, polniki tatrzanskie i darni�wki tatrzanskie. Sposr�d wymienionych zwierzat najlatwiej zaobserwowac kozice, kt�ra jest symbolem TPN.
Sposr�d wielu gatunk�w tatrzanskich ptak�w warto wymienic orzech�wke, zamieszkujaca lasy reglowe czesto w sasiedztwie limb, kt�rych nasionami, limbowymi ,,orzeszkami”, chetnie sie zywi, oraz niepozorna, choc latwa do zauwazenia swiergotke, g�rska zwana przez g�rali siewierniakiem, kt�ra chetnie siada na czubkach galezi kosodrzewiny. W reglu dolnym nad potokami mozna spotkac pluszcza zwanego korduskiem i liczne pliszki g�rskie.
Na urwiskach skalnych, w krainie hal i turni mieszka pomurnik zwany przez g�rali mentlem, czyli motylem - ptak o ciemnoszarym upierzeniu z duzymi r�zowymi plamami na skrzydlach. Do rzadkosci nalezy niestety kr�l tatrzanskich ptak�w- orzel przedni, w calych Tatrach zyje tylko kilka par. Malo jest r�wniez kruk�w.
Z plaz�w i gad�w wspomniec nalezy salamandre plamista, traszki i zmije zygzakowata
Duza ciekawostka fauny tarzanskiej jest (a moze raczej byl, gdyz ostatnio, mimo intensywnych poszukiwan, nie udalo sie go odnalezc) niepozorny skorupiak - skrzeloplywka bagienna, relikt epoki lodowcowej. Zwierze to zamieszkuje niewielkie, zima zamarzajace do dna zbiorniki wodne jak np. Dwoisty Staw.
Ponadto zyje w Tatrach okolo piecset gatunk�w chrzaszczy w reglach, ponad sto w pietrze kos�wki i ponad szescdziesiat w pietrze hali i turni.
Ciekawe miejsca

Bedac w Tatrach zaden turysta nie powinien zapomniec o chociaz powierzchownym zwiedzeniu miejsc pamieci historycznej itp. Do najwazniejszych naleza tu:
Pomnik Powstanc�w z Chocholowa(zdj.obok), „Prometeusz Rozstrzelany” w Kuznicach poswiecony pamieci 20 Polak�w rozstrzelanych w tym miejscu przez okupanta hitlerowskiego.
Pomnik Legionist�w, Pomnik Doktora Tytusa Chalubickiego, Pomnik Jagielly . Jego autorem byl Wojciech Brzega. Pomnik stanal 10 sierpnia 1911 na �wczesnym Rynku. Wiosna 1940 r Niemcy polecili rozebrac i zniszczyc dzielo- pamiatke bitwy pod Grunwaldem, ale grupie Zakopianczyk�w udalo sie jego elementy zachowac do wyzwolenia. Po wojnie pomnik postawiono w Parku Miejskim.
Muzea:
Muzeum Karola Szymanowskiego ( pracownia kompozytora, pianino, listy, ksiazki, obrazy)
Muzeum Jana Kasprowicza ( muzeum biograficzne, mauzoleum z prochami)
Muzeum Stylu Zakopianskiego im. Stanislawa Witkiewicza
Muzeum Tatrzanskie

Muzeum Kornela Makuszynskiego( tu pisarz spedzil ostatnie chwile swego zycia)

Tatrzanski Park Narodowy
Polozenie, powierzchnia, historia
Tatrzanski Park Narodowy lezy w poludniowej czesci Polski, w wojew�dztwie malopolskim, na granicy ze Slowacja. Park Narodowy utworzony zostal w 1954 roku na obszarze 21556 ha. Aktualna jego powierzchnia wynosi 21164 ha, z czego 15191 ha to lasy, a 5660 ha to gl�wnie zbiorowiska wysokog�rskich hal i turni. Grunty rolne (169 ha) i wody (209 ha) zajmuja 1,8% powierzchni parku. Ochrona scisla objeto 11514 ha z czego 6149 ha to ekosystemy lesne.
Potrzebe ochrony Tatr dostrzezono juz w koncu XIX wieku. W roku 1925 podjeto pierwsze pr�by utworzenia parku narodowego w Tatrach wsp�lnie ze Slowacja. Na terenie nalezacym do las�w panstwowych park formalnie utworzono w 1937 r. Po II wojnie swiatowej w roku 1947 powolano odrebna jednostke administracyjna Park Tatrzanski. Tatrzanski Park Narodowy powolano rozporzadzeniem Rady Ministr�w z dnia 30 wrzesnia 1954 roku. W roku 1993 TPN i TANAP (Tatransky Narodni Park po stronie slowackiej) UNESCO uznalo za rezerwat biosfery, miedzynarodowy obszar o swiatowym znaczeniu.
Geologia i geomorfologia
Park obejmuje najmlodsze, najwyzsze i jedyne w Polsce g�ry typu alpejskiego, kt�re charakteryzuja sie urozmaicona rzezba terenu z deniwelacjami do 1700 m. Obecny wyglad Tatry zawdzieczaja gl�wnie zlodowaceniu w plejstocenie. W okresie ostatnich 500 - 10 tys. lat powstawaly tam i znikaly lodowce.
Najwyzszym szczytem polskiej czesci Tatr i parku sa Rysy (2499 m n.p.m.). W Tatrach wystepuja dwie odrebne czesci. Tatry Wysokie zbudowane sa ze skal krystalicznych. Krajobraz ich cechuja charakterystyczne formy polodowcowe ostre szczyty i granie oraz liczne kotly zajete w wiekszosci przez jeziora. Tatry Zachodnie buduja skaly krystaliczne i osadowe. Krajobraz ich sklada sie m.in. z licznych malowniczych dolin z ostancowymi formami skalnymi.
Na terenie parku w Tatrach znajduje sie ok. 650 jaskin, z kt�rych najdluzszym i najglebszym jest system jaskin Wielka Sniezna - Wielka Litworowa (dlugosc korytarzy 18000 m, glebokosc 814 m). Dla ruchu turystycznego udostepnionych jest 6 jaskin.

Wody
Na terenie parku wystepuja liczne potoki oraz ok. 30 jezior zwanych "stawami". Sa one waznym walorem krajobrazowym Tatr Wysokich. Najwiekszymi tatrzanskimi stawami sa Morskie Oko (34,9 ha oraz 50,8 m glebokosci) i Wielki Staw Polski (34,4 ha oraz 79,3 m gleb.). Jeziora tatrzanskie odznaczaja sie bardzo ubogim zyciem biologicznym oraz niezwykla przezroczystoscia wody. Dlugosc najwiekszych potok�w przekracza 20 km.
Wystepujace wodospady i wywierzyska, kt�re jak np. Wodogrzmoty Mickiewicza sa jedna z atrakcji parku. Najwiekszym wodospadem jest Wielka Siklawa (70 m).
Roslinnosc
Roslinnosc charakteryzuje sie typowym ukladem pietrowym. W reglu dolnym (do 1250 m n.p.m.) dominuja lasy jodlowo-bukowe. W reglu g�rnym (do 1550 m n.p.m.) rosna bory swierkowe, kt�re przechodza w strefe kos�wki i traworosli (do 1800 m n.p.m.) powyzej kt�rej jest pietro alpejskie i turni. Liczba gatunk�w roslin naczyniowych w parku szacowana jest na ponad 1000, wsr�d kt�rych 85 podlega ochronie gatunkowej. W parku rosnie takze ok. 600 gat. mszak�w, 700 gat. porost�w oraz wystepuje 900 gat. glon�w.
Wiele roslin rosnacych w parku to endemity tatrzanskie, karpackie lub gatunki rzadkie. Najbardziej cennymi z nich sa m.in: limba, skalnica tatrzanska, ostr�zka tatrzanska, debik osmioplatkowy, skalnica gronkowa, goryczki i krokusy oraz szarotka alpejska, kt�ra jest jednym z symboli Tatr. Do bardziej znanych naleza r�wniez sit skucina i boimka dwurzedowa tworzace endemiczny zesp�l wysokog�rskich muraw przebarwiajacych sie jesienia na czerwono i nadajacych charakterystyczny kolor wiekszym obszarom g�rskim np. "Czerwonym Wierchom"
Zwierzeta
Bogata fauna parku charakteryzuje sie wieloma endemitami oraz gatunkami rzadkimi i objetymi ochrona gatunkowa. Do osobliwosci faunistycznych parku naleza chronione juz od polowy XIX wieku kozica i swistak, oraz niedzwiedz brunatny, rys, wilk, wydra i kilkanascie gatunk�w ptak�w, w tym: orzel przedni, sokoly, pomurnik i plochacz halny. W wyzszych partiach las�w gniezdza sie gluszec, cietrzew i jarzabek. W lasach liczne sa takze jelenie, sarny i drobne gryzonie.

Bibliografia:

1. W. Lewandowski, M.Pawlowicz -Przewodnik dookola Polski „Tatry”, wyd.Pascal
2. J�zef Nika „Tatry Polskie- przewodnik” wyd. Sport i Turystyka Warszawa
3. „Swiat Tatr- fotografia” wyd. Sport i Turystyka Warszawa
4. Internet:
- www.sciaga4u.nauka.p
- www.eduseek.pl
- www.tatry.org.pl