Wykład 3, 4 Sport osób niepełnosprawnych 05.03.2013
Kowalik, str. 396-418, Kosmol, str. 184-197, 312-323, www.ibsa.es, www.paralympic.org, www.paraolimpijski.pl
„Dziecko niewidome jest dzieckiem normalnym umysłowo o ile przyczyna, która pozbawiała je wzroku, nie uszkodziła także kory mózgowej.” (Grzegorzewska, 1964)
Uszkodzenie wzroku
wada struktury anatomicznej narządu wzroku i/lub czynności w stosunku do stanu normalnego.
Najistotniejsze z tych dysfunkcji to:
Obniżenie ostrości widzenia centralnego
Ubytki pola widzenia centralnego i obwodowego
Stopnie utraty wzroku
Całkowita utrata wzroku - „czarna ślepota”,
Praktycznie niewidomi - zachowane szczątki wzroku są praktycznie bezużyteczne,
Słabo widzący - od około 3/60 wg skali Snellena.
Klasyfikacja medyczna - Grupa I - B
Klasa B1 - całkowicie niewidomi oraz z poczuciem światła ale bez rozpoznania przedmiotów lub ich zarysów bez względu na kierunek i odległość.
Klasa B2 - ze zdolnością rozpoznawania przedmiotów lub ich zarysów o ostrości wzroku do 2/60 wg skali Snellena i/lub ograniczenia pola widzenia w zakresie do 5 stopni.
Klasa B3 - ze wzrokiem o ostrości ponad 2/60 do 6/60 i/lub ograniczeniem pola widzenia od 6 do 20 stopni.
Klasyfikacja w sporcie osób niepełnosprawnych
Badanie okulistyczne
Klasyfikacji podlega lepsze oko przy możliwie najlepszej korekcji (niezależnie od sposobu startu w zawodach)
Weryfikacja decyzji przez Komisję przy okazji zawodów wyższej rangi
Obserwacja zawodników w trakcie zawodów
Niewidomy
To osoba pozbawiona zdolności odbierania bodźców wzrokowych z powodu uszkodzenia analizatora wzrokowego.
Brak wzroku powoduje:
Zmniejszenie zakresu i różnorodności doświadczeń,
Zmniejszenie zdolności poruszania się,
Zmniejszenie kontroli środowiska oraz samego siebie w stosunku do środowiska.
Niedowidzenie
To znaczne upośledzenie ostrości wzroku, które nie daje się wyrównać przy pomocy szkieł korekcyjnych.
Moment utraty wzroku
Niewidomi od urodzenia (także od wczesnego dzieciństwa - od 4-5 r.ż.) - nie zachowali pamięci wzrokowej o otaczającym świecie.
Ociemniali - w zależności od momentu i tempa utraty wzroku przez krótszy lub dłuższy czas mogli rozwijać się harmonijnie. Przeżyli jednak większy wstrząs psychiczny.
Etapy w procesie rewalidacji niewidomych
Rehabilitacja lecznicza
Rehabilitacja psychiczna
Rehabilitacja podstawowa - obejmuje przygotowanie do życia bez udziału wzroki, samodzielność w poruszaniu się, samoobsłudze (mycie, posiłki, ubieranie, sprzątanie), umiejętność posługiwania się laską i innymi pomocami dla niewidomych, posługiwanie się pismem Braille'a.
Postawa ciała niewidomego
Pochylona głowa
Barki wysunięte do przodu
Wysunięty brzuch
Specyficzne zadania zajęć ruchowych osób niewidomych i słabo widzących
Kształtowanie prawidłowej postawy,
Wyrabianie jak największej orientacji wzrokowej i przestrzennej,
Poprawa kompensacji utraty wzroku,
Podnoszenie wiary we własne siły,
Wyrabianie poczucia rytmu i plastyki ruchu,
Wyrównanie deficytu aktywności ruchowej.
Kompensacja
Żaden zmysł nie jest w stanie w 100% zastąpić zmysłu wzroku. Wyobrażenia uzyskane przy pomocy innych zmysłów to „wyobrażenia surogatowe”. W procesie kompensacji ubytku wzroku największe znaczenie mają zmysły:
Dotyku - poznawanie najbliższe otoczenia,
Słuchu - porozumiewanie, zdobywanie informacji o przedmiotach i zdarzeniach odległych oraz normalnie nierozpoznawalnych,
Węchu, smaku, kinestetyczny, równowagi, termiczny.
Znaczącą rolę w procesie kompensacji ubytku wzroku pełni zdobyte doświadczenie, które umożliwia niewidomemu prawidłową interpretację wielu sygnałów charakterystycznych dla różnych sytuacji i zjawisk, a także wyczekujące nastawienie uwagi spowodowane specyficznymi potrzebami oraz warunkami funkcjonowania osób niewidomych. Wiedza i nagromadzone doświadczenie umożliwia adekwatne reagowanie również w nowych sytuacjach.
WIDZĄCY SPOSTRZEGA
NIEWIDOMY WNIOSKUJE
Brak lub deficyt doświadczeń ruchowych dzieci z dysfunkcją wzroku spowodowany różnymi przyczynami (np. wyręczanie dzieci przez rodziców, nadopiekuńczość lub brak stymulacji wywołującej spontaniczną aktywność) jest jednym z głównych powodów opóźnień w ich rozwoju motorycznym.
Metodyka nauczania ruchu osób niewidomych
Podanie nazwy czynności i wyjaśnienie czemu ma ona służyć.
Pokaz z objaśnieniem.
Prośba wykonania czynności ruchowej z pomocą instruktora.
Samodzielne wykonanie czynności ruchowej pod kontrolą instruktora.
Samodzielne wykonanie oraz doskonalenie czynności poprzez wielokrotne powtarzanie.
Ochrona wzroku
osoby posiadające schorzenia lub wady, w których nie występuje niebezpieczeństwo pogorszenia wzroku (małoocze, duża nadwzroczność, zanik nerwu wzrokowego, zwyrodnienie barwnikowe siatkówki, zaćma, stany po przebytym zapaleniu siatkówki lub naczyniówki).
osoby posiadające schorzenia lub wady, w których może następować pogorszenie wzroku (do jego utraty włącznie) - (wysoka krótkowzroczność, jaskra dziecięca, zwichnięcie soczewki do ciałka szklistego, choroby nowotworowe, stany pooperacyjne).
Przyjmuje się, iż osoby niewidome nie mają specjalnych przeciwwskazań do wysiłku fizycznego.
Osoby słabo widzące o ustabilizowanym stanie wzroku nie posiadają przeciwwskazań do wysiłku fizycznego.
Badania sportowo-lekarskie mają za zadanie zabezpieczyć zawodników przed niekorzystnym wpływem nadmiernych wysiłków fizycznych.
Krótkowzroczność
Do 3 dioptrii (3d) przeważnie nie występują przeciwwskazania do wysiłku fizycznego (należy uważać na okulary, które mogą być przyczyną urazów).
Od 3 do 6 dioptrii (3d-6d) udział w zajęciach ruchowych po konsultacji z lekarzem okulistą. Należy eliminować ćwiczenia, w których dochodzi do dużych napięć mięśni.
Powyżej 6 dioptrii (6d) udział w zajęciach ruchowych możliwy wyłącznie po konsultacji okulisty i wykluczeniu zmian zwyrodnieniowych siatkówki, gdyż istnieje groźba odklejenia siatkówki. Jest to wada mająca progresywny charakter.
Wysoka krótkowzroczność
Zabronione są ćwiczenia siłowe z maksymalnymi napięciami mięśni. Biegi wytrzymałościowe. Podskoki, skoki (w dal i przez przyrządy), dynamiczne skłony tułowia w przód w pozycjach wysokich, przewroty, stanie na rękach i na głowie, ćwiczenia w pozycjach zwieszonych oraz ćwiczenia akrobatyczne (przerzuty, wychwyty). Ćwiczenia przy których istnieje ryzyko wystąpienia wstrząsów, zderzeń, uderzeń (np. uderzenie piłką w grach zespołowych).
Dopuszczalne są np.: płynnie wykonywane ćwiczenia kształtujące w pozycji stojącej, siedzącej i w leżeniu tyłem, pływanie żabką odkrytą (bez zanurzania głowy, nurkowania i skoków na główkę), chód narciarski po równym terenie.
Jaskra
Odpowiednio prowadzone ćwiczenia dynamiczne mogą doprowadzić do obniżenia ciśnienia śródgałkowego.
Przeciwwskazane są: ćwiczenia izometryczne, skłony z wytrzymaniem, intensywne ćwiczenia siłowe, ćwiczenia wytrzymałościowe, ćwiczenia wymagające bezdechu i napięć klatki piersiowej prowadzone do dużego zmęczenia, gwałtowne ruchy głową, wstrząsy. Nie zalecane są zmiany otoczenia o bardzo zróżnicowanych temperaturach.
Dopuszczalne są np.: ćwiczenia wolne, spacery, brodzenie w wodzie.
Jaskra dziecięca
Wykluczone są jakiekolwiek zajęcia fizyczne.
Zanik nerwu wzrokowego
Wiąże się z obniżeniem ostrości wzroku, zmianami w polu widzenia (mroczki w centralnym polu widzenia, zawężenie obwodowe), zaburzeniami widzenia barwnego.
Udział w zajęciach ruchowych możliwy jest wyłącznie po konsultacji okulisty, gdyż przeciwwskazania zależą od charakteru zaniku i jego przyczyny (np. w ostrych stanach nowotworowych wykluczone są jakiekolwiek wysiłki fizyczne). Szczególną ostrożność należy zachować w złych warunkach oświetleniowych.
Inne
Zapalenie brzegów powiek, nieżyt spojówek, alergiczne zapalenie spojówek:
Brak przeciwwskazań do wysiłku fizycznego.
Powodują częste mruganie. Uniemożliwiają skupienie uwagi wzrokowej.
Należy zachować ostrożność przy ćwiczeniach o charakterze szybkościowym, w których dekoncentracja dziecka może grozić upadkiem lub zderzeniem. W przypadku zaawansowanego alergicznego zapalenia spojówek przeciwwskazana jest ekspozycja na kurz i pływanie (woda chlorowana).
Ochrona wzroku
To także jego higiena i zabezpieczenie w trakcie zajęć ruchowych:
Właściwe oświetlenie,
Stosowanie kontrastowych kolorów (sprzęt),
Dostosowanie trudności ćwiczeń do sprawności ćwiczących (indywidualizacja),
Bezpieczne urządzenia i sprzęt oraz odpowiednia organizacja zajęć.
Dyscypliny uprawiane na świecie (IBSA - International Sport Blind Federation)
Lekka atletyka
Kolarstwo tandemowe
Bowling
Narciarstwo alpejskie
Narciarstwo biegowe
Biatlon
Piłka nożna (Futsal, Foodball 5-a-side)
Goalball
Judo
Pływanie
Podnoszenie ciężarów (powerlifting)
Strzelectwo
Torball
Showdown
Inne: baseball, szachy, krykiet, jeździectwo, żeglarstwo, golf, narciarstwo wodne, rowing, wioślarstwo
Dyscypliny paraolimpijskie
Lekka atletyka
Pływanie
Goal Ball
Kolarstwo
Judo
Football 5-a-side
Narciarstwo alpejskie
Narciarstwo biegowe
Biatlon