Władysław II Wygnaniec.
- urodził się: 1105, zmarł: 1159
- na tronie w latach: 1138 - 1146
- dwunasty władca dynastii Piastów
- poprzednik: Bolesław Krzywousty
- następca: Bolesław Kędzierzawy
- syn Bolesława Krzywoustego i Zbysławy księżniczki kijowskiej
- żona:
1. Agnieszka Austriaczka, siostra cesarza Konrada III (wnuczka Henryka IV), córka margrabiego Austrii Leopolda
- dzieci:
1. Bolesław Wysoki, książę śląski
2. Mieszko Plątonogi, książę opolski i raciborski
3. Konrad, książę głogowski, biskup Bambergii
4. Ryksa, żona króla Kastylii Alfonsa VII, hrabiego Prowansji, potem hrabiego Everstein
- przydomek :
wskutek konfliktu z braćmi i przegranej wojny uciekł z Polski do Niemiec, gdzie pozostał aż do śmierci
Władca prywatnie.
Władysław był najstarszym, pierworodnym synem Bolesława Krzywoustego i Zbysławy, księżniczki kijowskiej. Matka wcześnie osierociła chłopca i jego młodszą siostrę (Władysław miał wtedy zaledwie 3 lata). Gdy miał lat 10, jego ojciec poślubił Salomeę, która wkrótce obdarzyła męża licznym potomstwem. Władysław był wyróżniany przez ojca i traktowany jako następca tronu, wprawiał się przy ojcu do zajęć władcy. Świetne małżeństwo, jakie zawarł w 1125 roku z Agnieszką, wnuczką cesarza Henryka IV, umocniło jego pozycję. Jednak rywalizacja między nim, a drugą żoną ojca i jej synami osłabiła tę pozycję, a w efekcie doprowadziła do jego upadku. Władysław był zręcznym politykiem, szukającym wzorców w przeszłości, człowiekiem ambitnym i twardym. Nie odniósł jednak znaczących sukcesów. Legendy mówią, że jego żona Agnieszka, była "złym duchem", namawiającym męża do walki z braćmi i okrutnych czynów. Niewątpliwie była ona zwolenniczką silnej władzy książęcej. Była bardzo dumna, co nie zyskiwało jej sympatii otoczenia. Prawdopodobnie jednak to, co czynił Władysław, było wynikiem jego własnych dążeń i przekonań. Synowie tej pary mieli kontakt z polityką od najmłodszych lat. Był to zresztą zgodne z tradycjami na dworze. Synowie w pełni popierali politykę ojca. Po jego śmierci władali Śląskiem i antagonizm między najstarszą linią Piastów, a młodszymi liniami pogłębiał się.
Działalność publiczna.
Śmierć Bolesława Krzywoustego rozpoczęła czasy rozbicia dzielnicowego, politycznego zamętu, konfliktów wewnętrznych, zaniku międzynarodowego znaczenia Polski. Był to jednocześnie okres ogromnie dynamicznego rozwoju wewnętrznego, wzrostu kultury i poprawy bytu znacznej części ludności ziem polskich. Stopniowy i pogłębiający się rozkład starego systemu rządzenia, opartego na prawie książęcym, tworzył miejsce dla nowego ustroju Polski, opartego na zmienionych podstawach gospodarczych i społecznych. Władysław Wygnaniec, najstarszy syn Krzywoustego, przygotowywany był przez ojca od najmłodszych lat do objęcia sukcesji. Nie ulega wątpliwości, że chciał wzorować się na metodach swoich poprzedników: pozbyć się braci i przejąć pełnię władzy nad całością ziem polskich. Jego żona, Agnieszka, jedna z najlepiej skoligaconych księżniczek niemieckich, dumna zwolenniczka silnej władzy monarszej, wspierała go w tych dążeniach. Poparcia udzielał mu też wuj, Piotr Włostowic, jeden z najmożniejszych magnatów w Polsce, posiadacz rozległych dóbr na Śląsku, dziedzicznej dzielnicy Władysława. Naturalną przeciwniczką Władysława była księżna Salomea, pragnąca zabezpieczyć przyszłość swoich synów. Jej sojusznikiem był palatyn Wszebor i arcybiskup Jakub z rodu Pałuków. Początkowo, Władysław jako senior przeniósł się, wraz z zaufanym biskupem Robertem, do Krakowa. We Wrocławiu władał w imieniu seniora Włostowic. Stanowisko księcia umacniał sojusz z Czechami i dobre stosunki z królem niemieckim Konradem III. Dzięki pokrewieństwu przez matkę z Rurykowiczami łatwo było mu znaleźć sojusznika na Rusi. Udaremnił tam intrygi Salomei i doprowadził do małżeństwa córki księcia kijowskiego Wsiewołoda, Zwienisławy, ze swoim synem Bolesławem Wysokim. Zawarty dzięki temu sojusz umożliwił Władysławowi skorzystanie z pomocy militarnej Rusinów. Młodsi bracia pełnili funkcję wojewodów w przekazanych im dzielnicach i uznawali zwierzchnią władzę brata seniora nad całą Polskę. Władysław kontynuował politykę ojca, wprowadzając na biskupstwo w Wolinie Adalberta (wyznaczonego jeszcze przez Bolesława) oraz podejmując starania o pozyskanie Prus, dokąd skierował chrześcijańskiego misjonarza. Jednak opozycja była bardzo aktywna. Jej ośrodkiem była Łęczyca - siedziba księżnej Salomei. W 1141 roku odbył się tam zjazd młodszych książąt i popierających ich możnych. Na zjeździe opracowywano taktykę walki politycznej z księciem Władysławem. Co prawda, senior pokrzyżował plany opozycji ale nie zniszczył jej i konflikt się zaostrzał. W 1142 roku doszło do pierwszych działań wojennych - książęta ruscy, sprzymierzeni z Władysławem spustoszyli Mazowsze. Śmierć Salomei w 1144 roku dała kolejny pretekst do walki. Władysław zgłosił pretensje do jej posiadłości, wydzielonych okresowo z dzielnicy senioralnej. Bracia traktowali je jako dziedzictwo po matce. Zajęli Łęczycę. Przebieg walk nie jest do końca jasny. Pewne jest, że po pomocy udzielonej Władysławowi przez Rusinów, juniorzy musieli ustąpić starszemu bratu Przejął on najważniejszą część ziemi łęczyckiej. Rusini za swą pomoc otrzymali pograniczny gród mazowiecki - Wiznę. Wydawało się, że pokonani juniorzy lada chwila zostaną wygnani, a Władysław przywróci pełną jedność państwa. Wspólnie z ruskimi sojusznikami przygotowywano już wyprawę, mającą umożliwić osiągnięcie tego celu. Doszło jednak do niespodziewanego zwrotu na korzyść młodszych braci i opozycji antycentralnej. Wierny dotychczas stronnik Władysława, Piotr Włostowic z nieznanych bliżej powodów zmienił stanowisko. Późniejsze źródła twierdzą, że wierny statutowi Krzywoustego sprzeciwił się wygnaniu juniorów (być może zaniepokoiła go rosnąca pozycja seniora). Reakcja Władysława była gwałtowna - Piotr został pojmany, oślepiony i pozbawiony języka, zaś mienie jego uległo konfiskacie. Okaleczonego, wygnano na Ruś. Kara za zdradę nie uśmierzyła jednak buntu, przeciwnie, podsyciła go. Nadworny rycerz Piotra Włostowica, Roger został pośrednikiem między obozem juniorów, a możnymi związanymi z wygnanym wojewodą (Jaksa z Miechowa, komes Mikora, Jerzy kasztelan głogowski, biskup wrocławski Janik). W efekcie szeregi opozycji poszerzyły się i Władysław znalazł się w trudnej sytuacji. Wojska seniora wraz z posiłkami pruskimi i połowieckimi uderzyły na zachodnią Wielkopolskę. Mieszko ze swymi stronnikami schronił się w Poznaniu otoczonym przez wojska Władysława. Wówczas przeciw księciu zwrócił się Kościół. Arcybiskup Jakub potępił jego postępowanie, a gdy ambitny senior nie usłuchał jego napomnień, obłożył go klątwą. Tymczasem pod oblężony Poznań przybywały posiłki stronników młodszych braci, zebrane przez Bolesława. Oddziały seniora zostały rozbite. Klęska pod Poznaniem była punktem zwrotnym wojny domowej. Większość dygnitarzy świeckich i kościelnych opowiadała się po stronie juniorów. Pozostawiona w Krakowie żona Władysława, Agnieszka, i jej synowie, nie zdołali obronić się przed wojskami przeciwników męża i uciekli do Niemiec. Władysław, szukając poparcia, udał się do Czech, a następnie na dwór Konrada III. Walka zbrojna przekształciła się w potyczki dyplomatyczne. Władysław II złożył hołd lenny Konradowi, prosząc go jako zwierzchnika o pomoc w walce z braćmi. Jednak sytuacja międzynarodowa przestała mu sprzyjać. Na Rusi władzę przejęła nowa linia Rurykowiczów. Była ona nieprzychylna dla Władysława. Konrad III zależny był od związanych z juniorami panów saskich, więc mimo, że zaatakował Polskę (nie udało mu się przebyć brodów na Odrze, skutecznie bronionych przez Polaków), zadowolił się hołdem nowego seniora, Bolesława Kędzierzawego. Bolesław złożył też okup pieniężny i obietnicę uznania arbitrażu królewskiego w sporze. Ostatecznie Konrad zaprzątnięty własnymi sprawami (ruszył na wyprawę krzyżową), nie wyegzekwował uzyskanych obietnic i nie pomógł siostrze i szwagrowi. Władysław wraz z rodziną przebywał w przydzielonych mu włościach w Altenburgu, czekając tam na lepsze czasy. Jego żona, Agnieszka nadal próbowała znaleźć sojuszników w walce o odzyskanie władzy w Polsce. Na jej prośbę papież wysłał do Polski (lata 1148/1149) legata, który zażądał restytucji Władysława. Po odmowie rzucił na juniorów klątwę, a na cały kraj interdykt. Zaapelował też do króla Niemiec Konrada III o przywrócenie tronu Władysławowi. Papież zatwierdził wszystkie posunięcia swego legata. Do interwencji zbrojnej jednak nie doszło. Sprzymierzeni z Bolesławem Kędzierzawym margrabiowie Albrecht i Konrad odmówili swego poparcia, a sam król wkrótce umarł. Szansa na odzyskanie władzy pojawiła się po objęciu władzy w Niemczech przez cesarza Fryderyka Barbarossę. W 1157 roku ruszyła wyprawa cesarska na Wielkpolskę, jednak chory Władysław nie wziął w niej udziału. Barbarossa chciał ugruntować zwierzchność Cesarstwa nad Polska, traktowaną jako kraj lenny. Mimo przewagi militarnej, cesarz Fryderyk w rokowaniach pokojowych pod Poznaniem nie nalegał na przywrócenie Władysława do władzy. Zadowolił się hołdem Bolesława i wysokim trybutem. Dwa lata później Władysław umarł. Prawowity po śmierci Władysława senior - Bolesław Kędzierzawy, zwrócił bratankom dziedziczną dzielnicę, Śląsk (1163 rok).
Bilans panowania.
Krótkie rządy Władysława Wygnańca były przełomowe w dziejach Polski. Procesy odśrodkowe, występujące stale za jego poprzedników, teraz przeważały. Po raz pierwszy nie udało się po podziale kraju przywrócić jedynowładztwa. Trudno zdecydować czy przyczyną tego były niewystarczające zdolności polityczne i wojskowe Władysława, czy też przeważył potężny nacisk, przeciwnego władzy centralnej możnowładztwa. Działania Władysława Wygnańca niczym się nie różniły od postępowania poprzednich władców. Tak jak i oni bezwzględnie obszedł się z rodzeństwem korzystając przy tym z obcej pomocy. Nie cieszy się jednak dobrą opinią w historiografii (przypuszczalnie dlatego, że nie był dość skuteczny i przegrał).
Mieszko Plątonogi.
Był młodszym synem Władysława Wygnańca i Agnieszki Austriackiej. Nie znamy daty jego urodzenia. Ze względu na kalectwo nóg pozostawał pod opieką matki. Ułomność fizyczna uniemożliwiła mu również karierę duchowną. Po utracie władzy przez ojca mieszka wraz z matką w Altenburgu, pędząc nudne i smutne życie wygnańca - kaleki. W tym czasie jego brat, Bolesław Wysoki pomagał ojcu w działalności politycznej, brał udział w wojnach przy boku cesarza. Z tego zapewne okresu wzięła początek niechęć i zazdrość w stosunkach między braćmi. Mieszko przewyższał brata rozumem politycznym i przebiegłością. Mieszko Plątonogi ożenił się z Ludmiłą z czeskiego rodu Przemyślidów. Dał początek odrębnej linii piastowskiej, która przetrwała do XVII wieku. W 1163 roku Bolesław Kędzierzawy przekazał Władysławowicom Śląsk, a trzy lata później bracia odzyskali główne grody tej dzielnicy. Bolesław jednak odsuwał Mieszka od udziału w rządach. Ten, niezadowolony, porozumiał się z najstarszym synem Bolesława Wysokiego, Jarosławem i w 1172 roku doszło do przewrotu. W jego wyniku Mieszko Plątonogi uzyskał własną dzielnicę z ośrodkiem w Raciborzu. Bracia byli zawsze w przeciwnych obozach politycznych. Mieszko Plątonogi był sojusznikiem Mieszka Starego. Gdy w 1177 roku doszło do walki między Mieszkiem Starym a Kazimierzem Sprawiedliwym, dzięki zręcznej polityce, Plątonogi uzyskał dwie kasztelanie - bytomską i oświęcimską. Rządy Mieszka na Śląsku są mało znane. Wiemy, że ufundował żeński klasztor norbertanek w Rybniku. Wiele energii poświęcił staraniom o tron krakowski. Po śmierci Mieszka Starego i swego starszego brata, Bolesława, on był seniorem wśród Piastów i mógł pretendować do władzy w Krakowie. Udało mu się uzyskać bullę papieską, wydaną przez Innocentego III, w której papież przypomina zasadę senioratu wprowadzoną przez Krzywoustego i wzywa biskupów, aby karali ekskomuniką wszystkich łamiących te postanowienia (rok 1210). Wywołało to w Polsce konsternację, arcybiskup zwołał synod w Borzynowej, na który, oprócz biskupów, przybyli książęta, m.in. władający w Krakowie Leszek Biały. Mieszko Plątonogi, korzystając z zamieszania, wkroczył na Wawel. Niedługo jednak cieszył się swoim sukcesem. Zmarł w 1211 roku jako ostatni prawowity senior władający Krakowem i podobno tam został pochowany. Księstwo raciborskie i opolskie odziedziczył po nim syn, Kazimierz. Do Krakowa zaś powrócił Leszek Biały.
1
3