12.XII.2005 r. (psychologia rozwoju człowieka)
TEMAT 5: ROZWÓJ UMYSŁOWY - INTELEKTUALNY - WEDŁUG KONCEPCJI PIAGETA
Rozwój umysłowy człowieka jest jednym z najistotniejszych aspektów naszego rozwoju. Rozwój umysłowy (intelektualny) jest to jeden z rozwojów sfery poznawczej.
We współczesnej psychologii przeprowadza się wiele badać nad inteligencją człowieka.
Każda koncepcja ma określone swoje podłoże teoretyczne (musi być oparta o określoną teorię). We współczesnej psychologii podstawą teoretyczną rozwoju umysłowego są teoretyczne podstawy poznawcze.
Trzy podstawowe kierunki teoretyczne:
Psychologia głębi - jej podstawowym kierunkiem jest psychoanaliza;
psychologia bihewioralna - patrz psychologia ogólna I rok;
psychologia poznawcza
Współczesne podejście do rozwoju umysłowego oparte jest na psychologii poznawczej. Podstawową tezą psychologii poznawczej jest twierdzenie, „iż człowiek jest przede wszystkim takim układem (organizmem żywym), który za wszelką cenę dąży do poznania otaczającej rzeczywistości”. Człowiek jest nastawiony na to aby zdobyć jak najwięcej informacji o tym co się wokół niego dzieje - człowiek im więcej wie co się wokół niego i z nim dzieje, tym lepiej potrafi funkcjonować w otaczającej rzeczywistości (im więcej mamy informacji tym lepiej potrafimy funkcjonować). W związku z tym w psychologii poznawczej przyjmuje się, że zachowania człowieka sterowane jest przede wszystkim informacjami i od nich zależy w jaki sposób zachowamy się w określonej sytuacji (informacje sterują naszym zachowaniem).
Informacja - w sensie precyzyjnego objaśnienia - jest to każdy bodziec (sygnał, który jest nośnikiem informacji) ze środowiska zewnętrznego.
2 podstawowe kategorie informacji, na podstawie których człowiek podejmuje określone działania:
informacje zewnętrzne (zewnętrznie sterowane) - człowiek jest sterowany takimi informacjami, które w każdym momencie jego życia napływają do niego ze środowiska zewnętrznego. Na skutek percepcji - wzrokowej, słuchowej, smakowej, węchowej, dotykowej - człowiek odbiera bodźce, sygnały, które są nośnikami informacji i w zależności jakie są te informacje to adekwatnie do nich się zachowujemy i podejmujemy określone czynności. Znaczenie informacji polega na znajomości sygnałów.
Informacje wewnętrzne (wewnętrznie sterowane) - człowiek ma szereg informacji zakodowanych w głowie, na skutek zdobytej wiedzy i dzięki doświadczeniu życiowemu. Informacje te zakodowane są w naszej pamięci trwałej i są także brane pod uwagę.
Obie te kategorie informacji warunkują jakie podejmujemy działania.
Najnowsze badania dotyczące teorii poznawczej przeprowadził psycholog amerykański niemieckiego pochodzenia, Bruner. Powiedział, że „my ludzie jesteśmy takim gatunkiem istot żywych najwyższej organizacji, iż potrafimy wychodzić poza dostarczone informacje”. Tzn. że my w ostatecznym rachunku w naszym umyśle porównujemy informacje napływające z zewnątrz z informacjami, które mamy zakodowane i dopiero na tej podstawie podejmujemy decyzje, jak postąpić w danej sytuacji. Te pozadostarczone informacje (umiejętność wytwarzania nowych informacji na bazie informacji dostarczonych i tych które mamy w pamięci trwałej) powstają dzięki analizie umysłowej. Jest to podstawa teoretyczna rozwoju naszej inteligencji.
Koncepcja Piageta
Jean Piaget jest twórcą najbardziej znanej koncepcji rozwoju umysłowego (nie mówił on o rozwoju umysłowym tylko o rozwoju inteligencji - rozwoju intelektualnym).
Był on znanym psychologiem szwajcarskim.
Najpierw ukończył studia biologiczne w Genewie, a dopiero później studiował psychologię.
Miał więc wiedzę z zakresu biologicznego i neurofizjologicznego. To miało wpływ na wygląd jego koncepcji.
Po studiach przeniósł się do Zurücku [czyt. Curyhu], gdzie rozpoczął pracę w laboratorium psychoanalitycznym. Jednak uprawianie psychoanalizy jako kierunku psychologicznego nie interesowało Piageta.
W związku ztym przeniósł się do laboratorium psychologii eksperymentalnej, prowadzonego przez francuskiego psychologa - Bineta, który zajmował się rozwojem psychologiczny dzieci i młodzieży (rozwojem intelektualnym dzieci i młodzieży). Binet wytworzył metody i narzędzia badawcze (testy), przy pomocy których można było dobrze ocenić jaki jest poziom intelektualny dzieci i młodzieży. Piaget pracował tam około 3-4 lat i skoncentrował się na rozwoju poziomu intelektualnego;
przeniósł się do Genewy gdzie rozpoczął pracę w laboratorium Jana Jakuba Rusou, w katedrze psychologii. Skoncentrował się na badaniach rozwoju inteligencji u człowieka, które prowadził przez ok. 40 lat, do końca swojego życia (zmarł w 1980 r.). Asystentką Piageta była Polka - Alina Szemińska, która do roku 1990 była profesorką psychologii na Uniwersytecie Warszawskim.
W wyniku tych badań ogłosił, że rozwój to ciąg jakościowych zmian w strukturach poznawczych i aktywności intelektualnej człowieka. Piaget przyjmował, że rozwój ma charakter ciągły i stadialny jednocześnie, tzn., że jest pewna ciągłość zmian rozwojowych ale w tej ciągłości można wyróżnić pewne stadia, które dotyczą życia człowieka. Te stadia (okresy, etapy rozwoju) następują kolejno po sobie i ta kolejność jest stała i nieodwracalna.
Podstawowym pojęciem koncepcji Piageta jest pojęcie inteligencji. Inteligencja, wg Piageta jest określoną formą zachowania przystosowawczego do wymogów sytuacji w jakiej się znajdujemy. Dzięki inteligencji każdy z nas może zapewnić sobie określoną równowagę ze środowiskiem.
Zachowanie inteligentne dotyczy zachowania równowagi ze środowiskiem w sytuacjach nowych, z którymi człowiek spotyka się w życiu po raz pierwszy.
2 podstawowe pojęcia:
Asymilacja - oznacz, że nasze struktury i ich organizacja stanowią część podstawowej całości. Jest to organizacja poszczególnych procesów i czynności
Adaptacja - dotyczy dwóch pojęć: asymilacji i akomodacji. Asymilacja polega na przekształcaniu otoczenia, przez człowieka, w taki sposób aby to otoczenie przystosować do własnych struktur - aby w miarę możliwości przystosować środowisko do siebie. Akomodacja to przystosowanie siebie do środowiska (przykładem jest akomodacja oka - człowiek wchodząc z jasnego pomieszczenia do pomieszczenia ciemnego nic nie widzi, dopiero po pewnym czasie oko przyzwyczaja się - akomoduje - do warunków jakie panują w tym pomieszczeniu, po pewnym czasie widzi w ciemności).
Na bazie całej tej teorii i w wyniku tych badań Piaget sprecyzował, jak kształtuje się rozwój intelektualny człowieka. Wyróżnił 4 okresy (stadia) rozwoju intelektualnego człowieka:
I okres - inteligencja sensoryczno-motoryczna - trwa ona do ukończenia przez dziecko 2 r.ż. - charakteryzuje się tym, że są to początki uświadamiania sobie takich pojęć jak: przestrzeń, czas, przyczyna, cel. A także uświadomienie sobie pojęcia przedmiotu.
II okres - inteligencja przedoperacyjna - trwa od początku 3 r.ż. do ukończenia 6 r.ż. - charakteryzuje się podejmowaniem pewnych czynności symbolicznych wraz z mową. Następuje uświadomienie takich cech przedmiotów jak: barwa, kształt, wielkość, a także orientacja w poszczególnych różnicach, związkach, zależnościach jakie zachodzą między przedmiotami.
III okres - okres operacji konkretnych - trwa od początku 7 r.ż. do ukończenia 11 r.ż.- pojawia się pojęcie ilości (to nie tylko „mało”, „dużo” ale dziecko precyzyjnie ujmuje ilość - tego jest „3 sztuki/kg”, a tego „2 sztuki/kg”, itp.), kształtuje się również hierarchia przedmiotów, zjawiska, klasa przedmiotów.
IV okres - operacje formalne - trwa od ok. 12 r.ż. do ok. 15 r.ż. - jest to wyłącznie pojęciowe myślenie. Myślenie to jest charakterystyczne dla starszych dzieci i ludzi dorosłych. Główną rolę w takim myśleniu odgrywa mowa, dzięki której możemy poszczególne słowa łączyć w pojęcia.
Rozwój intelektualny człowieka kończy się ok. 15 roku życia, tzn., że poziom intelektualny człowiek osiąga właśnie mając ok. 15 lat. Później nasze zachowania ulegają zmianie na podstawie wiedzy i doświadczenia życiowego. To jaką ilość wiedzy będziemy potrafili przyswoić zależy od poziomu intelektualnego jaki osiągniemy w wieku 15 lat.