PODSTAWY RACHUNKOWOŚCI
Obowiązkowa literatura:
Skrypt "Podstawy rachunkowości" praca zbiorowa pod
red. Messnera.
Rachunkowość zajmuje się
odzwierciedlaniem zjawisk i procesów gospodarczych zachodzących
w podstawowych ogniwach działalności gospodarczej a więc
podmiotach typu przedsiębiorstwa czy instytucje. Chodzi tu o
zjawiska i procesy dotyczące majątku i kapitału.
Odzwierciedlenie w ujęciu
rachunkowości to ujmowanie określonych zjawisk i procesów, ich
odwzorowywanie w ujęciu liczbowym a to odwzorowanie możemy
traktować jako proces przetwarzania danych.
Szeroko ujmowane przetwarzanie
danych to podział zjawisk, ich dokumentacja, ewidencja,
przekształcanie (przeliczanie) w/g określonej metody i emisja
informacji wynikowych w formie sprawozdań.
Charakterystyczną cechą
rachunkowości jest to, że swoje obserwacje prowadzi w mierniku
pieniężnym czyli odzwierciedla zjawiska w tym mierniku, co nie
oznacza, że mierniki naturalne nie są stosowane. Mierniki te -
jeśli wystąpią - służą do przekształcenia ich w miernik
pieniężny (ilość x cena = wartość).
Zjawisko w ujęciu rachunkowości
to określony stan lub zmiana tego stanu wyrażony w wartościach
pieniężnych (posiadanie przez jednostkę środków
pieniężnych to stan a ich wydatkowanie to zmiana stanu). Zmiana
stanu to zaszłość albo operacja gospodarcza, przy czym zmiana
ta musi pociągać za sobą konsekwencje natury finansowej
wpływające pośrednio lub
bezpośrednio na majątek.
Sam fakt zawarcia umowy
cywilnoprawnej nie jest zaszłością z punktu widzenia
rachunkowości. Tak jest np. z umową kredytu. Dopiero udzielenie
kredytu jest zaszłością (stwarza określone skutki). Operacja
gospodarcza występuje wówczas gdy wpływa na naszą sytuację majątkową. Ciągi zaszłości (operacje) tworzą procesy. W
działalności jednostek wytwórczych wyróżnia się wiele
procesów gosp. m.in. proces zaopatrzenia, produkcji, sprzedaży,
zakupu itp.
Aby móc podejmować decyzje
zarządcze należy posiadać zasób informacji o obiekcie, w
stosunku do którego należy podjąć określone decyzje.
Rachunkowość pełni wobec zarządzania rolę służebną czyli
musi dostarczać informacji będących podstawą decyzji
zarządczych.
Rachunkowość jest zatem
elementem systemu informacji ekonomicznej danego podmiotu.
Element ten może występować w dwojakim znaczeniu:
- w ujęciu statycznym - jako
część tego systemu (np. gospodarka środkami trwałymi),
- w ujęciu dynamicznym - jako
proces przetwarzania danych źródłowych w dane wynikowe.
Funkcje
rachunkowości:
- informacyjna - polegająca na
dostarczaniu informacji dla potrzeb podejmowania decyzji
zarządczych,
- kontrola - przejawiająca się
w ochronie i zabezpieczaniu danych (obejmuje strefę
zapobiegania marnotrawstwu poprzez
sprawdzenie stopnia rozbieżności stanów istniejących
z założonymi),
- analityczna - polegająca na
interpretacji danych liczbowych dostarczonych przez
rachunkowość.
Wszystkie te funkcje można
sprowadzić praktycznie do jednej funkcji - informacyjnej.
Odbiorcami informacji są właściciele firm, kontrahenci, fiskus, ZUS, akcjonariusze itp.
Rachunkowość jest elementem
systemu informacji a wykształciła się w średniowieczu od
czasów rozwoju kupiectwa, gdy trzeba było ewidencjonować stan
rozrachunków pomiędzy kupującym a sprzedawcą.
Podstawową metodą
rachunkowości jest metoda bilansowa.
Bilans to podwójność. Metoda
bilansowa to podwójne spojrzenie na majątek jednostki a
mianowicie:
- pod względem rzeczowego
ujęcia majątku (czym działamy, czym dysponujemy prowadząc
działalność, jakie elementy
wykorzystujemy do prowadzenia tej działalności).
Rzeczowe ujęcie składników
majątku to a k t y w a.
- pod względem finansowego
ujęcia majątku (jakie są źródła pochodzenia majątku,
którym
dysponujemy, czyj jest majątek,
który wykorzystywany jest w działalności, kto posiada
prawo własności tego majątku:
własność prowadzącego działalność lub jednostki obcej lub
częściowo własna i częściowo
obca).
Finansowe ujęcie składników
majątku to p a s y w a.
Suma aktywów równa jest sumie pasywów. Ujęcie to pozwala na sformułowanie
podstawowego sprawozdania z obserwacji poczynionych przez
rachunkowość.
B i l a n s to dwustronne
zestawienie majątku podmiotu z jednej strony i źródeł
pochodzenia tego majątku z drugiej strony. Zestawienie to jest sporządzane na określony dzień. Ten dzień nazywamy momentem
bilansowym.
Ustawa o rachunkowości narzuca
prawne terminy bilansu. Najczęściej są to terminy zakończenia
działalności (zakończenia pewnego okresu obrachunkowego) lub
terminy rozpoczęcia kolejnego okresu działalności (okresu
obrachunkowego).
Bilans rozpoczynający
działalność lub okres obrachunkowy nazywamy bilansem otwarcia
lub bilansem początkowym natomiast zestawienie majątku i
źródeł jego pochodzenia na dzień kończący działalność
lub okres obrachunkowy nazywamy bilansem sprawozdawczym lub
bilansem zamknięcia. Bilans zamknięcia po określonym okresie
jest równocześnie punktem wyjścia dla następnego okresu.
M a j ą t e k jednostki
gospodarczej dzieli się w/g różnych kryteriów:
- z punktu widzenia bilansu
istotnym kryterium jest możliwość przekształcenia
poszczególnych
składników majątku w środki
pieniężne (gotówkę),
- z punktu widzenia kryterium
zużywania się majątku w trakcie prowadzenia działalności
gospodarczej można go podzielić
na: majątek trwały i majątek obrotowy.
Majątek trwały związany jest z
danym obiektem w sposób względnie trwały, przez długie okresy
czasu sięgające nawet wielu lat (np. budynki, budowle). Przez
cały czas użytkowania majątek trwały zachowuje swoją
naturalną postać fizyczną a swoją wartość przekazuje na
produkty, usługi, efekty działalności w sposób stopniowy.
Majątek obrotowy ulega
transformacji w ciągu jednego cyklu działania (okrężnego
obiegu środków) np. pieniądz - materiał - surowiec - półfabrykat - wyrób - sprzedaż - pieniądz.
Majątek trwały charakteryzuje
się niską płynnością a majątek obrotowy wysoką.
W bilansie lewa strona to
majątek trwały i obrotowy natomiast prawa strona to majątek
własny albo majątek obcy czyli finansowym odzwierciedleniem
majątku jest kapitał (kapitał własny lub kapitał obcy).
Aktywa określają obszar
rzeczowy majątku (czym dysponujemy) - w/g wzrastającej
płynności natomiast pasywa obszar prawny (formy własności) -
w/g stopnia wymagalności zwrotu właścicielowi.
Bilansowe zestawienie
majątku
i jego interpretacja
A K T Y W A P A S Y W A
I. 1. Wartości trwałe 1.
Kapitał własny
2. Wartości obrotowe 2. Kapitał obcy
Obszar rzeczowy = Obszar prawny
II. Wykorzystane formy wartości
= Pochodzenie wartości
III. Klasyfikacja według
płynności = Klasyfikacja według terminów
płatności.
Bilans to dwustronne,
wartościowe zestawienie środków gospodarczych oraz źródeł
ich pochodzenia na określony moment bilansowy i w określonej
formie.
Majątek, który jest naszą
własnością ma "0" wymagalność zwrotu. Kapitał
obcy traktujemy jako zobowiązania do zwrotu równowartości majątku należnego właścicielowi.
Formy kapitału własnego:
kapitał założycielski, udziałowy, właściciela, akcyjny.
Rachunkowość rejestruje stany i
zmiany. Każda operacja gospodarcza wpływa bądź to na zmianę
w strukturze składników majątku, bądź to na zmianę w
strukturze pasywów, bądź to na zmianę w obydwu grupach
jednocześnie przy czym zmiany te mogą nie wpływać na ogólną
sumę bilansową albo też ją zmieniać. Mogą one w sposób bezpośredni lub
pośredni wynikowo (zysk, strata) wpływać na stan aktywów i
pasywów.
Wszystkie operacje gospodarcze
wpływające na majątek można zakwalifikować następująco:
1. Operacje gospodarcze
powodujące zmiany wyłącznie w składnikach majątku (aktywa)
jednostki
gospodarczej - powodują
zwiększenie stanu jednego składnika aktywów i jednocześnie
zmniejszenie
innego składnika aktywów.
2. Operacje gospodarcze
wywołujące zmiany wyłącznie w źródłach finansowych
majątku (pasywach) -
powodują zwiększenie jednego
składnika pasywów i jednocześnie zmniejszenie innego
składnika
pasywów.
3. Operacje gospodarcze
powodujące jednoczesne zwiększenie stanu majątku (aktywów) i
źródeł ich f
finansowania (pasywów).
4. Operacje gospodarcze
powodujące jednoczesne zmniejszenie stanu majątku i
zmniejszenie
odpowiedniego źródła ich
finansowania. W zależności
od tego czy dla potrzeb podejmowania decyzji niezbędna jest
informacja szczegółowa czy zagregowana w rachunkowości
(księgowości) istnieje możliwość łączenia kont lub ich
dzielenia (uszczegółowienia).
Łączenie kont
Jeżeli nie jest potrzebna
informacja szczegółowa lub też w celu uproszczenia ewidencji
bez uszczerbku dla pozyskanych informacji możliwe jest w
rachunkowości łączenie oddzielnie prowadzonych dotychczas kont
o podobnym charakterze w jedno nowe konto.
Przykłady:
1. Jeżeli nie ma potrzeby
specyfikacji odrębnie należności i odrębnie zobowiązań a
istotnym jest by znać
saldo rozliczeń tych kont
wystarczy w ewidencji syntetycznej prowadzić jedno konto o
nazwie
"Rozrachunki z odbiorcami i dostawcami".
2. Jeżeli nie jest istotnym
jakie rozrachunki prowadzone są z poszczególnymi pracownikami
zakładamy
jedno konto "Rozrachunki z pracownikami".
3. Przykład konta połączonego
"Rachunek bieżący".
Rachunek funkcjonuje jako konto
połączone aktywno-pasywne a połączenie tego konta polega na
tym, że zamiast dwóch oddzielnych kont "Kredyt
bankowy" i "Rachunek rozliczeniowy"
("Rachunek bieżący") prowadzi się jedno konto
"Rachunek bieżący" ("Rachunek bankowy") i księguje się na nim zarówno przychody i rozchody środków
pieniężnych jak i wszystkie transakcje związane z udzielaniem
i spłatami kredytu.
W tej sytuacji konto
"Rachunek bieżący" może wykazywać następujące
salda: saldo Wn, saldo Ma albo saldo "0", gdy
jest równowaga w obrotach po lewej i po prawej stronie konta.
Saldo Wn to stan środków na
koncie. Saldo Ma to stan zadłużenia wobec banku. Zatem konto
"Rachunek bieżący" funkcjonuje jako aktywno-pasywne.
Jeżeli konto będzie wykazywało saldo debetowe wówczas w
bilansie wystąpi po stronie aktywów i wykażemy je pod pozycją
"Rachunek bieżący", natomiast jeżeli będziemy
zadłużeni w banku wówczas wystąpi saldo credytowe i w
bilansie wykażemy je po stronie pasywów pod pozycją "Kredyty bankowe".
Konta aktywno-pasywne
I. Konto wykazuje jedno saldo zmienne lub saldo "0".
II. Konto wykazuje dwa salda
jednocześnie.
Rozdzielność kont.
Jeżeli jest niezbędna
informacja szczegółowa wówczas uzyskujemy ją w drodze
dzielenia kont.
Rozróżniamy dwa rodzaje
podzielności kont:
- podzielność pozioma
- podzielność pionowa
Podzielność pozioma polega
na wyodrębnieniu z jednego konta syntetycznego dotyczącego
określonej grupy zasobów lub rozrachunków kilku kont, które
funkcjonują identycznie jak konto dzielone. Oznacza to, że suma
obrotów po stronach Dt i Ct a także salda kont uzyskane w
drodze podziału muszą się równać obrotom i saldu konta z
którego zostały wyodrębnione.
Podzielność jest odwrotnością
łączenia kont.
Przykład:
Zamiast jednego konta
"Środki trwałe" w wyniku podziału możemy otworzyć
takie konta jak:
grunty, budynki i budowle,
maszyny i urządzenia, środki transportu itp.
Zamiast konta "Towary na
składzie" możemy otworzyć konta:
towar A, towar B, towar C ...
Każde z nich funkcjonuje tak jak
konto dzielone.
Poziomy podział
kont
Specyficznym wyrazem
podzielności poziomej kont jest stosowanie w księgowości kont
analitycznych i kont syntetycznych.
Konta syntetyczne to
konta, na których ewidencjonuje się informacje zbiorcze,
natomiast konta analityczne to konta szczegółowe prowadzone zawsze
do odpowiedniego konta syntetycznego.
Zbiór kont syntetycznych
określamy mianem syntetyka natomiast zbiór kont analitycznych
określamy mianem analityka.
Specyfika zapisów na kontach
analitycznych polega na tym, że każdy zapis na koncie
syntetycznym musi być powtórzone na odpowiednim koncie
analitycznym (w tej samej kwocie i po tej samej stronie). Na
kontach analitycznych powtórzenie zapisu nie wymaga stosowania
zasady podwójnego zapisu. Czyli jeżeli mamy konta syntetyczne
"Materiały" i prowadzimy do niego analitykę "Materiał A" , "Materiał
B" , "Materiał C", itd. a dla kont
korespondujących z kontem "Materiały" nie prowadzi
się kont analitycznych to powtórzenie zapisów następuje tylko
na kontach poszczególnych materiałów.
Ewidencja analityczna
Suma zapisów na koncie analitycznym
musi odpowiadać sumie zapisów na koncie syntetycznym. Aby
sprawdzić poprawność zapisów na kontach analitycznych stosuje
się zestawienie obrotów i sald kont analitycznych do danego
konta syntetycznego. Zestawienie obrotów i sald kont analitycznych
prowadzonych do konta
.................................
Suma obrotów konta analitycznego
musi być zgodna z obrotami konta syntetycznego. Saldo Dt konta
syntetycznego stanowi sumę sald Dt wszystkich kont analitycznych
prowadzonych do tego konta syntetycznego (analogicznie w
przypadku salda Ct). Konta syntetycznego nie można zamknąć bez
wcześniejszego uzgodnienia zapisów analitycznych.
Przykład:
Przedsiębiorstwo P posiada na
stanie towary o łącznej wartości 100.000 zł z czego towar:
A - 50.000, B - 20.000, C - 30.000.
Stan środków na rachunku
bankowym wynosi 120.000. Stan zobowiązań - 25.000 i jest to
zobowiązanie wobec dostawcy X.
Operacje w bieżącym miesiącu:
1. Zakupiono towar A od dostawcy
Y za kwotę 10.000, towar przyjęto do magazynu.
2. Od dostawcy Z zakupiono towar
A za 10.000 i towar C za 5.000 oraz przyjęto je do magazynu.
3. Spłacono przelewem połowę
zobowiązania wobec dostawcy Z i 5.000 wobec dostawcy X.
Zadanie:
Otworzyć syntetykę i
analitykę, wprowadzić stany początkowe, zaksięgować
operacje, sporządzić zestawienie obrotów i sald kont analitycznych, zamknąć konta.
ANALITYKA
SYNTETYKA
Zestawienie obrotów i sald kont analitycznych
do konta
zobowiązania wobec dostawców
Podzielność pionowa -
jeżeli zachodzi potrzeba wyodrębnienia jednego rodzaju operacji
z kilku operacji ewidencjonowanych na danym koncie wówczas
dokonuje się tzw. podziału pionowego.
Przykład pionowego podziału
konta.
Aby móc ustalić bieżącą
wartość środków trwałych (wartość bilansową) ze strony Ct
konta "Środki trwałe" wyodrębnia się osobne konto o nazwie "Umorzenie środków trwałych", na którym
księguje się wyłącznie zmiany stanów związane ze zużyciem.
To wyodrębnione konto określa się mianem konta korygującego lub
pomocniczego natomiast konto, z którego wyodrębnia się konto
pomocnicze to konto główne (podstawowe).
Konto korygujące funkcjonuje
zawsze z kontem głównym. Zazwyczaj przy podziale pionowym konto
dzielone pozostaje przy swojej poprzedniej nazwie natomiast
wyodrębnione otrzymuje nową nazwę np. środki trwałe i
umorzenie środków trwałych.
Środki trwałe ewidencjonuje
się na koncie w/g wartości początkowej tj. kosztu zakupu
powiększonego o koszt modernizacji lub kosztu wytworzenia a na
koncie umorzenia księguje się wszelkie zmniejszenia z tytułu
zużycia środków trwałych.
Konto "Umorzenie środków
trwałych" wykazuje zawsze saldo Ct, które oznacza stan
zużycia.
środki trwałe
- umorzenie = wartość bilansowa środków trwałych
Zamiast
powyższego konta stosuje się dwa poniższe:
Konta te obrazują
aktualną wartość środków trwałych. Wykład
rachunkowości z dn. 22.03.1998 r.
Operacje mogą
wpływać na bilans w sposób:
- bezpośredni (4 typy)
- pośredni (wynik finansowy +
lub - albo zysk lub strata)
Wynik finansowy - jest
kształtowany poprzez procesy. Ogólnie wyróżniamy trzy grupy
procesów:
1. Procesy powstawania kosztów.
2. Procesy powstawania przychodów.
3. Procesy powstawania wyników nadzwyczajnych.
Bezpośredni wpływ operacji na
składniki bilansu:
- składniki bilansu ulegają
zmianie (nie zmienia się suma bilansowa)
- zmiana składników bilansowych
oraz sum bilansowych
Teoretycznie po każdej operacji
można sporządzić bilans. Przy dużej liczbie operacji jest to
niemożliwe.
Konto księgowe - jest to
umowny nośnik informacji, na którym dokonujemy zapisów
odnoszących się do stanu początkowego danego składnika, na
którym odnotowujemy wszelkie zmiany danego składnika
zachodzące w ciągu okresu (zwiększające lub zmniejszające
wartość składnika) i na końcu okresu podajemy stan końcowy
tego składnika.
Ewidencja zdarzeń od stanu
początkowego do bilansu końcowego na przykładzie konta
"Rachunek bieżący".
Podstawą zapisów
na koncie rachunek bieżący jest wyciąg bankowy.
Suma zapisów po jednej stronie konta to
obroty.
Symbol konta - dla lepszej dekretacji
Konto A-K (aktywno-pasywne) - konto rozrachunków funkcjonuje
zarówno jak konto aktywne i konto pasywne.
Kont rozrachunków jest wiele. Podstawowe to rozrachunki z
pracownikami, odbiorcami i dostawcami, publiczno-prawne.
Przykład:
Spółka z o.o. "Daremny
Trud" w Kamiennej Górze posiada na składzie materiały o
wartości 8. 000 zł, wyroby gotowe 2. 000 zł, gotówkę w kasie
1. 000 zł, z czego 70% wartości składników majątkowych
zostało wniesione przez udziałowców, natomiast pozostała
część pożyczona w banku (kredyt). Na podstawie tych danych
sporządzić bilans spółki na dzień 01.02.1998 r., następnie
zaksięgować operacje, które miały miejsce a następnie
sporządzić bilans na konieclutego i określić sytuację finansową spółki.
Operacje:
1. Od dostawcy D1 zakupiono za gotówkę materiały, które
przyjęto do magazynu o wartości 200 zł.
2. Od dostawcy D2 zakupiono materiały o wartości 4. 000
zł uzyskując kredyt kupiecki (trzy tygodnie).
3. Dla udowodnienia dostawcy D2 swojej znakomitej kondycji finansowej na
poczet zadłużenia zapłacono
500 zł.
4. Przed upływem terminu
płatności zobowiązania wobec dostawcy D2 złożono wniosek kredytowy do
banku (pozytywnie rozpatrzony -
nie podlega księgowaniu).
5. Zobowiązanie wobec dostawcy D
uregulował w pełnej wysokości bank z udzielonego kredytu. Bilans otwarcia
spółki z o.o. "Daremny Trud"
na dzień
01.02.1998 r. Bilans końcowy:
Wnioski z księgowania - sytuacja
spółki - wzrost zadłużenia Bilans
początkowy
operacje gospodarcze
salda końcowe
salda końcowe Bilans końcowy
1. Każda operacja gospodarcza
jest zawsze księgowana na dwóch kontach, po dwóch różnych
stronach,
czyli każda operacja wywołuje
podwójny skutek. Jest to zasada podwójnego zapisu.
2. Każda operacja księgowana
jest zawsze w tej samej kwocie. Jest to zasada równego
zapisu
(równoważnego).
Podstawowa terminologia:
• otwarcie konta -
wpisanie pierwszej operacji na konto. Konto można
otwierać danymi z bilansu lub pierwszą operacją,
•
suma zapisów po jednej stronie konta to obroty strony
konta,
różnica między obrotami lewej
i prawej strony konta to saldo. Saldo jest debetowe, jeżeli
przewaga
obrotów występuje po stronie
lewej (Dt), saldo kredytowe - przewaga po stronie kredytowej
(Ct),
saldo zerowe, gdy nie ma przewagi
po żadnej stronie konta,
• zamknięcie konta - to
ustalenie salda końcowego (stanu) i wniesienie go lub
przeniesienie do bilansu lub na inne konto. Zamknięcia konta dokonujemy w ten sposób, że saldo końcowe
zapisujemy po stronie "mniejszej" konta,
podsumowujemy strony kont i podkreślamy dwukrotnie bilansujące się
sumy.
Mechanizm kontrolny
księgowości
Każda operacja gospodarcza jest
zapisywana po dwóch stronach kont, więc suma zapisów po
stronach debetowych (Dt) wszystkich kont musi się równać
zapisom po stronach kredytowych.
Zatem dla sprawdzenia
poprawności księgowań wystarczy zestawić wszystkie zapisy po
stronie lewej i porównać je z zapisami po stronie prawej.
Jeżeli takie zestawienie będzie zgodne to możemy powiedzieć,
że księgowaliśmy zgodnie z zasadą podwójnego księgowania.
Zestawienie takie nosi nazwę
zestawienia obrotów i sald (inaczej obrotówka lub bilans
próbny).
Zestawienie to musi być zawsze
sporządzone przed przystąpieniem do bilansu w formie:
- rozwiniętej (uwzględnia
symbol konta, nazwę, bilans otwarcia, obroty łącznie ze
stanami początkowymi
i salda),
- uproszczonej (zawiera stan
początkowy łącznie z obrotami i salda).
Zestawienie
rozwinięte obrotów i sald
(nanieść dane z
przykładu)
Zestawienie obrotów i sald nie jest instrumentem doskonałym, gdyż nie można
uchwycić wszystkich błędów (np. gdy księgowania będą dokonane po prawidłowych stronach, ale na niewłaściwych
kontach lub w niewłaściwej kwocie po obydwu stronach lub
jeżeli w ogóle nie zaksięgujemy operacji).
Bilanse kończące okresy
sprawozdawcze muszą odzwierciedlać stany faktyczne w sposób
rzetelny - zapisy w księgach muszą odpowiadać faktycznym
stanom poszczególnych składników bilansu.
W tym celu (przed zamknięciem
okresu sprawozdawczego) sporządza się inwentaryzację (spis z
natury). Zapisy te konfrontowane są z zapisami księgowości a
różnice wyjaśniane.
Poprawianie błędów
Błędy księgowe muszą być
poprawione przed ostatecznym zamknięciem księgowym.
Metody poprawiania błędów
księgowych:
1. Skreślenie w taki sposób,
aby błędny zapis był widoczny, a nad nim wnosi się zapis
poprawny wraz z
podpisem osoby poprawiającej
(parafowanie) oraz z datą korekty. Poprawa taka jest możliwa w
trakcie
bieżącego księgowania.
2. W przypadku zamkniętych kont
stosuje się metodę storna (STORNO):
- storno czarne (wniesienie
zapisu błędnego po przeciwnych stronach - saldo zerowe)
- storno czerwone (liczba ujemna
w księgowości); inaczej storno liczb ujemnych.
Przykład:
Operację wpłaty składki ZUS
zaksięgowano w sposób następujący: rachunek bankowy (Dt) -
100 zł
i rozrachunki z dostawcami i
odbiorcami (Dt) - 100 zł. Poprawić błąd stornem czarnym i
czerwonym.
Storno czarne
Zgodnie z ustawą o
rachunkowości każda operacja poprawy błędu przy użyciu
storna musi być zaksięgowana po dwóch stronach dwóch różnych kont. Wadą storna czarnego jest to, że w sposób
sztuczny zwiększa obroty.
Storno czerwone - po tych samych stronach konta zapis
czerwony.
Storno czerwone
nie powoduje sztucznego zwiększenia obrotów. Storno musi być
zawsze przeprowadzone na obydwu kontach.
Konta wynikowe - wykłady z dn. 10.05.1998 r.
Wszystkie dotychczas poznane
konta charakteryzują się tym, że występują w bilansie.
Druga grupa operacji, która w
sposób pośredni wpływa na składniki bilansu a mianowicie na
wynik finansowy jednostki, to operacje, które ewidencjonowane
są na kontach wynikowych (niebilansowych). Wyróżniamy trzy
rodzaje kont niebilansowych: konta kosztów, konta przychodów
oraz konta wyników.
Salda tych kont nie wchodzą do
bilansu, ale po przeniesieniu ich na konto "Wynik
finansowy" mogą być zyskiem lub stratą.
Do bilansu nie wchodzą też
konta pozabilansowe, na których księgujemy określone zdarzenia
typowo informacyjne. Są to takie konta jak: "Środki
trwałe dzierżawione" , "Środki trwałe
wydzierżawione" , "Środki trwałe w leasingu",
itp.
Konta niebilansowe zaliczamy do
kont procesów, gdyż ilustrują one wyniki takich procesów jak:
proces zakupu, proces produkcji, proces sprzedaży. Procesem
szczególnym jest proces powstawania wyniku finansowego.
Typowym kontem kosztów jest
konto "Koszty działalności", które może przyjmować
- w zależności od rodzaju działalności - nazwę "Koszty produkcji".
Proces produkcji
Poniesienie kosztów jak i
wszelkie zwiększenia kosztów księgowane są po stronie Dt
natomiast zmniejszenie tych kosztów po stronie Ct.
Przykład księgowania operacji:
materiały wydane do produkcji.
Konta kosztów nie wykazują w
końcu okresu salda (nie wchodzą do bilansu). Dopiero po wielu
przeksięgowaniach wchodzą do bilansu jako zysk lub strata.
Konta kosztów działalności
pokazują z jakich elementów tworzone są koszty, jak przebiega
w danym okresie działalność i jakie są wyniki tej działalności, a więc czy są to: wyroby gotowe, półfabrykaty
czy produkcja niezakończona.
Zgodnie z zasadą
współmierności, przychodom kosztów z danego okresu musimy
przyporządkować rozchody, np. koszty przyjętych do magazynu
wyrobów gotowych przeksięgowuje się (rozchodowuje) na konto
"Wyroby gotowe". Saldo konta "Wyroby gotowe"
wykazuje się w bilansie.
Konto "Koszty
działalności" ujmuje wszystkie koszty poniesione w danym
okresie, przy czym w końcu tego okresu następuje przeniesienie kosztów na konta "Wyroby gotowe" ,
"Półfabrykaty" , "Produkcja niezakończona"
co następuje w drodze kalkulacji tych kosztów.
Kalkulacja kosztów - to
ustalenie struktury poniesionych kosztów a także kosztów
jednostkowych poszczególnych składników kalkulacji z podaniem
elementów kształtujących ten koszt jednostkowy.
Koszty i informacje o kosztach to
jedno z zadań, jakie ma do spełnienia rachunkowość.
Koszty dla potrzeb zarządzania
ujmuje się w/g różnych kryteriów przy czym o tym w jakich
przekrojach będziemy prowadzili ewidencję decydują potrzeby
użytkowników informacji.
Podstawowe kryteria klasyfikacji kosztów
I. Podział
kosztów w/g rodzajów
Każdy koszt - zanim w
ostatecznym ujęciu trafi na konto "Koszty
działalności" - jest najpierw ujęty w tzw. układzie
rodzajowym kosztów. Układ ten jest określony jako
pierwotny, co oznacza, że każdy koszt musi być w tym układzie
ujęty.
Podstawowe rodzaje kosztów
odpowiadają liczbie kont tego układu. Jest ich siedem:
- zużycie materiałów i
energii,
- usługi obce,
- wynagrodzenia,
- świadczenia na rzecz
pracowników,
- podatki i opłaty,
- amortyzacja,
- pozostałe koszty rodzajowe.
Te wyróżnione koszty to układ
rodzajowy minimalny.
Dopuszcza się stosowanie
różnych kont kosztów, ale które z nich będą
uszczegółowione decyduje sama jednostka.
Przykład:
1. Zamiast stosowania jednego
konta "Usługi obce" można stosować konta:
"Usługi remontowe" ,
"Usługi transportowe"
i inne.
2. Zamiast stosowania jednego
konta "Zużycie materiałów i energii" można
stosować konta: "Zużycie
materiałów" i
"Zużycie energii".
3. Zamiast konta:
"Amortyzacja" można posługiwać się kontami:
"Amortyzacja środków trwałych" ,
"Amortyzacja środków
produkcyjnych" , "Amortyzacja środków
nieprodukcyjnych".
Układ rodzajowy kosztów
pozwala na uzyskanie informacji o rodzaju poniesionych kosztów.
Konta układu rodzajowego są
kontami niebilansowymi (nie wykazują salda). Saldo w
zależności od metody ewidencji zostaje bezpośrednio przeksięgowane na konto "Koszty działalności" lub
"Wynik finansowy".
Układ rodzajowy kosztów jest
powszechnie stosowany, zatem sumując koszty rodzajowe wszystkich
jednostek, uzyskujemy informacje w skali makro (istotne dla planowania
gospodarki narodowej). II. Podział
kosztów w/g ich struktury wewnętrznej
1. Koszty proste - składają
się z jednego rodzaju kosztu, który nie może być rozłożony
na elementy
prostsze (np. amortyzacja, wynagrodzenia).
2. Koszty - złożone - obejmują
kilka rodzajów kosztów prostych (np. koszty remontu środka
trwałego).
III. Podział kosztów w/g sfery
działalności
1. Koszty zakupu (koszty
przewozu, załadunku, wyładunku, opakowania i inne).
2. Koszty produkcji (koszty
wynagrodzeń, zużytych materiałów, energii, paliwa i inne).
3. Koszty sprzedaży (koszty
transportu, utrzymania służb zbytu, reklamy i inne).
IV. Podział
kosztów w/g rodzajów działalności
1. Koszty działalności
podstawowej (statutowej, operacyjnej).
2. Koszty działalności
pomocniczej.
3. Koszty pozostałej
działalności (ubocznej).
4. Koszty działalności
finansowej (kapitałowej) - związanej z działalnością na
rynku papierów
wartościowych. V. Podział
kosztów w/g stopnia zależności kosztów od wielkości
produkcji
1. Koszty stałe - nie reagują
na zmiany wielkości produkcji (np. koszty ogrzewania,
oświetlenia budynku,
wynagrodzenie zasadnicze).
2. Koszty zmienne - reagują na
zmiany wielkości produkcji (rozmiary działalności), np.
zużycie
surowców, zużycie materiałów,
wynagrodzenie akordowe:
a) koszty proporcjonalne - rosną
proporcjonalnie do wzrostu produkcji
b) koszty progresywne - rosną w
większym stopniu niż produkcja
c) koszty degresywne - rosną
wolniej od wzrostu produkcji
VI. Podział
kosztów w/g sposobu ich odniesienia na przedmiot kalkulacji
1. Koszty bezpośrednie - na
podstawie pomiarów lub dokumentacji źródłowej można je
przypisać w
sposób jednoznaczny, jako koszt
danego wyrobu, np. materiały bezpośrednie, płace
bezpośrednie,
obróbka obca.
2. Koszty pośrednie -
powyższego przypisu nie można dokonać. Wiążą się one z
ogólną wielkością
produkcji (np. zużycie energii)
lub upływem czasu (np. amortyzacja).
Koszty pośrednie to np.:
- koszty utrzymania zarządu
przedsiębiorstwa
- koszty utrzymania wydziałów
produkcyjnych
Koszty pośrednie rozlicza się
na przedmiot kalkulacji taki jak wyroby czy usługi za pomocą
kluczy podziałowych czyli kluczy rozliczeniowych. Tym samym
przypisanie kosztów poszczególnym kosztom kalkulacji ma
charakter warunkowy.
VII. Podział
kosztów w/g potrzeb fiskalnych
1. Koszty uznawane jako koszty uzyskania przychodów.
2. Koszty, które nie są
uznawane jako koszty uzyskania przychodów, np. odsetki od
niezapłaconego w
terminie podatku (powiększają
podstawę opodatkowania, obniżają wynik finansowy). Generalnie koszty ujmowane są w
trzech podstawowych układach:
1. Układ rodzajowy (siedem
grup).
2. Układ w/g miejsc powstawania
(ośrodków odpowiedzialności za koszty) np. koszty wydziałowe,
koszty zarządu.
3. Układ w/g typów
działalności np. koszty działalności podstawowej,
pomocniczej, ubocznej.
W ramach działalności
podstawowej koszty gromadzi się w układzie kalkulacyjnym z
wyodrębnieniem
kosztów bezpośrednich i
pośrednich. Ewidencja przychodów I.
II.
Proces sprzedaży - to
przeniesienie prawa własności. Proces ten łączy się z
powstaniem dwóch niezależnych zdarzeń: przychodu ze sprzedaży oraz należności z tego tytułu.
Przychód ze sprzedaży - to
moment wystawienia faktury, bądź też - zgodnie z ustawą o
rachunkowości (zasada memoriałowa) - wystawienie dokumentu
sprzedaży.
Sprzedaż może dotyczyć
produktów, towarów i usług lub też zbycia zbędnych dla
danego podmiotu elementów majątku trwałego lub obrotowego (w
przypadku pozostałej sprzedaży).
Przychody mogą też występować
z tytułu działalności kapitałowej (sprzedaż uprzednio
zakupionych akcji i obligacji).
Zapłata za sprzedane dobra może
być dokonana w formie określonych środków pieniężnych
bezpośrednio do kasy (gotówka) lub za inne środki płatnicze
(czek, weksel).
Sprzedaż może przyjmować
wymierne efekty w postaci zapłaty natychmiastowej lub z
odroczonym terminem płatności. Powstają wówczas należności
a sprzedający określając termin zapłaty udziela kupującemu
tzw. kredyt kupiecki.
Saldo konta "Sprzedaż"
nie wykazuje salda na koniec okresu. Saldo to jest
przeksięgowane na konto "Wynik finansowy", a powstaje
z różnicy obrotów prawej strony konta (Ct), na której
księguje się wszelkie zwiększenia przychodów i obrotów oraz
lewej strony (Dt), na której księguje się tzw. koszt własny
sprzedaży czyli koszt uzyskania przychodu.
Konto "Sprzedaż" może
funkcjonować jako konto samodzielne (wariant I procesu
sprzedaży) lub też w korespondencji z kontem "Koszt własny", które to konto powstaje w wyniku pionowego
podziału konta "Sprzedaż" (z wyodrębnienia tego
konta ze strony Dt). Wariant II jest stosowany powszechnie.
Na koniec okresu zostaje
przeksięgowana suma przychodów konta "Sprzedaż" na
konto "Wynik finansowy" (strona Ct) oraz suma kosztów własnych sprzedaży konta "Koszt własny" na stronę
Dt konta "Wynik finansowy".
Saldo konta "Wynik
finansowy" będzie zyskiem lub stratą. Jeżeli koszt
własny sprzedaży będzie niższy od przychodów wystąpi zysk
na sprzedaży, w odwrotnej sytuacji - strata.
Konto "Wynik finansowy" - to konto zbiorcze agregujące przychody ze sprzedaży,
koszty ich uzyskania a także wyniki nadzwyczajne (straty i zyski
nadzwyczajne).
Saldo końcowe:
zysk lub strata
Koszt własny
Przychody
sprzedaży ze
sprzedaży Straty i zyski nadzwyczajne
występują losowo - nie są w sposób bezpośredni związane z
działalnością np. wpływ przedawnionych należności - zysk
nadzwyczajny, koszty usuwania zdarzeń losowych - strata
nadzwyczajna.
Na wynik działalności
przedsiębiorstwa wpływa saldo końcowe konta "Wynik
finansowy", które wchodzi do bilansu. Wynik finansowy jednostki gospodarczej składa się z wyników cząstkowych
powstałych w okresie obrachunkowym.
Porównując przychody ze
sprzedaży i koszty ich uzyskania otrzymujemy wynik na
sprzedaży.
Porównując koszty pozostałej
sprzedaży a więc sprzedaży zbędnych materiałów z
wartością tych materiałów uzyskujemy wynik na pozostałej sprzedaży.
Oba te wyniki tworzą wynik na
działalności operacyjnej.
Jeżeli do wyniku na
działalności operacyjnej dodamy wynik na działalności
finansowej uzyskamy wynik na działalności gospodarczej.
Dodając do niego saldo wyników nadzwyczajnych uzyskujemy wynik
brutto jednostki gospodarczej. Po opodatkowaniu powyższego
wyniku otrzymuje się wynik netto (obrazujący zysk lub stratę
netto.
Struktura wyniku finansowego Wynik finansowy można ustalić w
sposób księgowy. Następuje to z końcem okresu obrachunkowego
tj. po zamknięciu księgowania. Operacja ta dokonywana jest przy
wykorzystaniu wariantu porównawczego rachunku zysku lub strat
lub wariantu kalkulacyjnego (bez uwzględnienia wynagrodzeń).
Drugi sposób ustalenia wyniku finansowego, który można zrealizować w każdej chwili
to ustalenie wyniku w sposób pozaksięgowy, pozaewidencyjny
czyli statystyczny. Polega on na wyliczeniu wyniku w/g podanego
wyżej schematu.
Wynik finansowy netto, po zatwierdzeniu i zbadaniu przez
rewidenta - to podstawa jego
podziału.
© MiM Bednarz '99 Materiały
uzyskane z Akademi Ekonomicznej w Katowicach