31. Zasada demokratycznego państwa prawa.
Zasada demokratycznego państwa prawnego zawarta została w art.2 Konstytucji. Zasada ta wytycza kierunki rozwoju ustroju państwa, jest nakazem dla parlamentu i całego aparatu państwowego by ich działalność służyła realizacji tez zasady. Wg tej zasady można powiedzieć, że państwo ma być rządzone prawem, że prawo ma stać ponad państwem, by było dla niego i dla społeczeństwa wytyczną działania. Konstytucja jest więc dzięki temu atutem o najwyższej randze.
Art.2
„Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej”.
W artykule tym możemy wyróżnić trzy pojęcia:
państwa demokratycznego;
państwa prawnego;
zasad sprawiedliwości społecznej.
Podstawowe założenia formalnego państwa prawnego:
podział władzy,
Konstytucjonalizm,
Legalność,
Prymat ustawy,
Zakaz retroakcji,
Dopuszczenie ingerencji w sferę wolności i własności jednostki wyłącznie na podstawie upoważnienia ustawowego,
Sądowa kontrola władzy wykonawczej,
Odpowiedzialność odszkodowawcza państwa.
W tym znaczeniu:
PAŃSTWO PRAWNE- państwo rządzone przez prawo, w którym prawo stoi ponad państwem, a podstawową metodą władczą są „rządy prawa, a nie ludu”; wynika z tego związanie władzy państwowej prawem, co oznacza, że władza ma respektować prawo, które sama ustanowiła ( sfera stanowienia i stosowania).
Formalne pojęcie:
PAŃSTWO PRAWNE- zawiera się w tym pojęciu idea legalizmu (art. 7 Konstytucji) IDEA LEGALIZMU- zasada praworządności formalnej, wyrażona w art. 7 Konstytucji, mówi, że organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa. Wg tego:
Sposób zorganizowania właściwość oraz tryb funkcjonowania organów muszą się opierać na podstawie ustawowej,
Wynika z tego, że zabronione organowi jest to, co nie jest prawnie dozwolone,
Obywatele zobowiązani są nie łamać prawa, w swoich działaniach nie muszą się powoływać na postawę, obywatel też nie może być zmuszony do tego , czego mu prawo nakazuje.
Przestrzeganie prawa:
Tworzenie prawa- wyznaczają normy prawa obowiązującego; samo prawo określa reguły jego powstania, obowiązywania i utraty mocy obowiązującej.
Stosowanie prawa- stanowi obowiązek konstytucyjny, także organ, który ustanowił obowiązującą normę, do czasu jego legalnej zmiany; naruszenie i omijanie prawa jest jednocześnie naruszeniem konstytucji.
Organy państwowe, które są formalnymi gwarancjami przestrzegania prawa:
TK,
Rzecznik Praw Obywatelskich,
Naczelny Sąd Administracyjny,
Niezawisłe sądy.
Ich zadanie polega na doprowadzeniu do przywrócenia stanu zgodnego z prawem, zwłaszcza w stosunkach pomiędzy organami państwowymi, a obywatelem.
Instytucjonalne gwarancje praworządności:
- zasada odpowiedzialności państwa za szkody wyrządzone obywatelom przez działania funkcjonariuszy państwowych,
- nieskrępowane prawo obywatela dostępu do sądownictwa, również w stanach nadzwyczajnych.
System legitymizacji:
- pośrednia-> wybór osób do organów przedstawicielskich,
- bezpośrednia-> w każdej sprawie to ludzie sami się wypowiadają (decyzja większości)
Elementy formalne i materialne przez które spełnia się idea demokratycznego państwa prawa:
Gwarancja i poszanowanie praw i wolności człowieka i obywatela,
Zasada pluralizmu politycznego,
Zasada suwerenności,
Demokratyzm oparty na kreowaniu władz przez okresowo odbywane wolne wybory powszechne,
Zapewnienie udziału społeczeństwa w podejmowaniu decyzji państwowych,
Idea państwa socjalnego oparta na realizacji zasad sprawiedliwości społecznej,
Niezależny i niezawisły sądowy wymiar sprawiedliwości kontrolujący zarówno władzę ustawodawczą i wykonawczą;
Zasada samorządu.
Demokratyczne państwo prawne:
Ma zabezpieczać wpływ obywateli na władzę państwową i ich udział w podejmowaniu decyzji państwowych,
Zasada poszanowania praw jednostki,
Mają być zabezpieczone nie tylko prawa większości, ale i też powinny być brane pod uwagę głos i wola mniejszości społeczeństwa,
Zasada sprawiedliwości społecznej,
Zasada pluralizmu politycznego ( wolność tworzenia partii politycznych),
Zasada systemu reprezentacji ( demokratycznych wyborów przedstawicieli społeczeństwa),
Zasada form demokracji bezpośredniej (różne postaci referendum),
Rola różnorodnych form samorządu społecznego z samorządem terytorialnym włącznie.
DEMOKRATYCZNE PAŃSTWO PRAWNE- takie, w którym prawo odzwierciedla akceptowany system wartości, oparty na prawie naturalnym i standardach prawa międzynarodowego; wola większości wyrażona w formie ustawy, może być przezwyciężona w wyniku zastosowania kontroli konstytucyjności prawa.
Trybunał Konstytucyjny wskutek odwołania się do zasady demokratycznego państwa prawa jako punktu odniesienia dla badania zgodności prawa z konstytucją oraz w wyniku podjęcia twórczej, dynamicznej wykładni systemowej, określił katalog niezbędnych przesłanek formalnych i materialnych, które składają się niejako na „standard” demokratycznego państwa prawnego. Klauzula ta stała się zasadniczą podstawą kontroli konstytucyjności prawa, gdy nie ma bezpośrednich przepisów w konstytucji.
PAŃSTWO PRAWNE- wg Trybunału Konstytucyjnego to „takie państwo, którego organy działają na podstawie i przy pomocy prawa”.
Zasady wynikające z analizy dotychczasowego orzecznictwa z pojęcia demokratycznego państwa prawnego:
zasada zaufania obywateli do państwa ( rozumieć należy jako nakaz lojalnego postępowania wobec obywateli),
zakaz działania prawa wstecz,
zasada ochrony praw nabytych,
zasada sprawiedliwości społecznej,
zasada respektowania dobra ogółu,
zasada stabilnego i bezpiecznego prawa,
zasada podziału władzy,
zasada niezawisłości sędziowskiej,
zasada prawa do sądu,
zasada nakazu określoności przepisów karnych,
zasada nullum crimen sine lege ( nie ma przestępstwa bez jego udowodnienia),
zakaz nadmiernej ingerencji ustawodawcy w prawa jednostki.
Powyższe zasady nie są zamknięte. Ich określenie nie oznacza, że TK do końca zinterpretował przesłanki demokratycznego państwa prawnego.