DYNASTIA PIASTÓW
Pierwsza dynastia panująca w Polsce, rodzimego pochodzenia, jej pierwszym władcą na polskim tronie był Mieszko I, zaś ostatnim Piastem na naszym tronie zasiadał Kazimierz Wielki (Panujący w latach 1333 - 1370) Linia Piastów wygasła na Mazowszu w 1526r., a na Śląsku w 1625r.
Pierwszy polski kronikarz, Gall Anonim, wymienia protoplastę rodu - Piasta jako chłopa polskiego, natomiast jako pierwszego księcia piastowskiego - Ziemowita. Od czasów Ziemowita utrwalała się w obrębie rodu dziedziczność władzy.
Po Ziemowicie kolejnymi Władcami Polski byli: Leszek i Ziemomysł (900 - 960), który był ojcem Mieszka I (960 - 962), ten z kolei był pierwszym oficjalnym księciem Polski. Po objęciu władzy przez Mieszka państwo było rozległe obejmowało między innymi: Wielkopolskę, ziemię mazowiecką, łęczycką, chełmińską. W latach 960 - 967 zajął ziemię lubuską i Pomoże nadodrzańskie, lecz niestety utracił w 981 Grody Czerwieńskie. W latach 988 - 989 do polski przyłączył Śląsk.
Określenie Piastowie pochodzi od imienia protoplasty dynastii Piasta. Istnieją hipotezy, że nazwa piast była określeniem urzędu pełnionego, zapewne dziedzicznie, przez członków rodu - urzędu, do którego obowiązków należało opiekowanie się (piastowanie) potomstwem księcia czy też jego domem.
Zwolennicy tej hipotezy wskazuje historia frankońskich Karolingów, którzy odsunęli od władzy Merowingów, u których pełnili dziedzicznie urząd majordomusa (= piasta?) (Podobnie Piastowie w osobie Siemowita, syn Piasta, mieli odsunąć od władzy księcia Popiela, panującego w Gnieźnie).
Pojęcie Piastowie i wywodzenie całej dynastii polskiej od Piasta zawdzięczamy pracom historiografów i genealogów pracujących na dworze legnicko-brzeskiej linii Piastów śląskich.
Chrzest Polski
Jedną z najważniejszych dat w historii Polski jest niewątpliwie jednoczesne przyjęcie chrztu przez Polskę jak i przez Mieszka I w 966r.

Polska i Piastowie w okresie
Rozbicia Dzielnicowego
W 1138 ówczesny król polski Bolesław Krzywousty podzielił w testamencie Polskę między swoich synów. Władali takimi dzielnicami: wielkopolską, śląską, małopolską, mazowiecką i kujawską.
Mieszko III Stary otrzymał Wielkopolskę oraz kilkakrotnie zasiadał na tronie krakowskiej dzielnicy (tzw. Dzielnicy senioralnej).Przemysł II był ostatnim Piastem, który objął dzielnicę Wielkopolską. Piastowie ze śląska wywodzą swój ród od Władysława II Wygnańca oraz jego synów.
Ostatnim z rodu Piastów był Jerzy Wilhelm, Książe legnicko - brzeski (zmarł 1625) zaś linii mazowieckiej był Janusz III (1502 - 1526). Kazimierz Sprawiedliwy dał początek piastom małopolskim, ich linia wygasła po śmierci Wstydliwego.
Piastowie z linii kujawskiej skończyli swoje panowanie po śmierci Władysława Białego(zmarł w 1388 roku). Z Tejże linii wywodził się Władysław Łokietek odbudował on jedność państwa Polskiego. Kazimierz Wielki, który był synem Łokietka był ostatnim Piastem na Polskim. Kiedy panował stworzył podstawę dla przyszłych rządów Jagiellonów?

Władcy Polski z linii Piastów

1. Mieszko I (960 - 992)
2. Bolesław Chrobry (1025)
3. Mieszko II (1025 - 1031 i 1033 - 1034)
4. Kazimierz Odnowiciel (1034 - 1037 i 1040 - 1058)
5. Bolesław II Śmiały (1076 - 1079)
6. Władysław I Herman (1079 - 1102)
7. Zbigniew (1102 - 1107)
8. Bolesław III Krzywousty (1102 - 1138)
9. Władysław II Wygnaniec (1138 - 1146)
10. Bolesław IV Kędzierzawy (1146 - 1173)
11. Mieszko III Stary [1173 - 1177 i 1194 - 1202 (z Leszkiem Białym)]
12. Kazimierz III Sprawiedliwy (1177 - 1194)
13. Leszek Biały [1194 - 1202 (z Mieszkiem Starym), 1202 - 1210 i 1211 - 1227]
14. Władysław Laskonogi (1202 i 1228)
15. Henryk I Brodaty (1232 - 1238)
16. Henryk II Pobożny (1238 - 1241)
17. Konrad Mazowiecki (1229 - 1232 i 1241 - 1243)
18. Bolesław V Wstydliwy (1243 - 1279)
19. Leszek Czarny (1279 - 1288)
20. Henryk IV Probus (1288 - 1290)
21. Przemysł II (1295 - 1296)
22. Władysław Łokietek [1306-1333(od 1320)]
23. Kazimierz Wielki (1333-1370)


Ważne daty

966 - chrzest Mieszka I
968 - powstanie biskupstwa dla państwa gnieźnieńskiego
972 - zwycięska wojna Mieszka I z margrabią saskim Hodonem,
zakończona bitwa pod Cedynią oraz interwencją cesarza
990 - przyłączenie Małopolski i Śląska
1000 - zjazd gnieźnieński
1025 - koronacja Bolesława Chrobrego
1034 - wybuch powstania antypaństwowego
1039 - powrót Kazimierza I Odnowiciela z Niemiec
1076 - koronacja Bolesława Śmiałego
1121 - 1122 - zdobycie Pomorza Zachodniego
1138 - śmierć Bolesława Krzywoustego - podział państwa na dzielnice przy zachowaniu władzy zwierzchniej princepsa
1180 - pierwsze przywileje dla Kościoła, wydane przez Kazimierza Sprawiedliwego
1241 - bitwa pod Legnicą i śmierć Henryka II Pobożnego
1295 - rozciągnięcie władzy Przemysława II na Pomorze Gdańskie, koronacja Przemysła II na króla Polski(lub Wielkopolski)
1300 - 1306 - rządy czeskie w Polsce
1308 - zajęcie Pomorza Gdańskiego przez Krzyżaków
1320 - koronacja Władysława Łokietka na króla Polski
1331 - bitwa pod Płowcami
1335 - kongres wyszeheradzki
1343 - pokój kaliski
1370 - śmierć Kazimierza Wielkiego - koniec rządów dynastii Piastów w Polsce, objęcie władzy przez Ludwika Andegaweńskiego

Mieszko I (960 - 992)

W 965 roku Mieszko, stając wobec zagrożenia ze strony poszerzającego się cesarstwa niemieckiego, zawarł porozumienie z Bolesławem I - księciem czeskim. Zgodnie z nim poślubił on czeską księżniczkę Dobrawę, córkę Bolesława. Następstwem tego kroku był pokój z Czechami (do czasu śmierci Dobrawy) jak i przyjęcie od Czech, będących od 874 roku państwem chrześcijańskim, chrztu. Miało to miejsce w 966 roku. Zaletą tego kroku było uniknięcie uzależnienia od Niemiec. Sam chrzest dał Polsce:
- zespolenie państwa w całość
- pomoc ze strony papiestwa, pod opiekę, którego Mieszko oddał Polskę w 990 roku w dokumencie "Dagome iudex".
- zaliczenie do grona państw chrześcijańskich, prze, co władca polski traktowany był na równi z innymi,
- rozwój kultury i pisma,
- ochrona przed najazdami niemieckimi pod pretekstem chrystianizacji,
- dostęp do osiągnięć kulturowych i cywilizacyjnego Zachodu.
Tuż po chrzcie, bo już w 968 roku, biskup misyjny Jordan z Lotaryngii, za zgodą cesarza Ottona I utworzył w Poznaniu pierwsze w Polsce biskupstwo, które było niezależne od arcybiskupstwa w Magdeburgu roszczącego sobie prawa do zwierzchnictwa nad Kościołem Polskim.
Terytorium państwa Mieszka wynosiło na początku ostatniej dekady X wieku około 250 tys. km i liczyło około 1 miliona ludności. Rok 990 przyjmuje się jako datę zjednoczenia etnicznych ziem polskich. Pod berłem Mieszka I znajdowały się: Małopolska, Wielkopolska, Śląsk, Mazowsze, Kujawy i Pomorze.

Bolesław Chrobry (992-1025)

Po śmierci Mieszka I w 992 roku, na tronie polskim doszło do walki o władzę pomiędzy potomkami władcy. Jednakże syn Mieszka i Dobrawy dość szybko uporał się z konkurentami od władzy i zasiadł na tronie jako książę polski. Za jego panowania Polska urosła do rangi potęgi, powiększyła swoje terytorium jak i umocniona została pozycja chrześcijaństwa.
Mieszko II Lambert (1025-1034)

Po śmierci Bolesława Chrobrego na tronie Polskim zasiadł Mieszko II, który jeszcze w 1025 roku koronował się na króla. Jego bracia Bezprym i Otton zostali pominięci. Polska jednak przeżywała kryzys, który rozpoczął się już pod koniec panowania Chrobrego. Głównymi powodami były:
- słaba integralność z nowymi terenami (Milsko, Łużyce, Grody Czerwieński),
- szybki rozwój terytorialny przy powolnym rozwoju kadry urzędniczej,
- koniec procesu kształtowanie się struktur państw ościennych,
- próby uniezależnienia się rycerstwa od władzy centralnej,
- obciążenie społeczeństwa podatkami, na Kościół, państwo i drużyny.
Początkowo Mieszko II kontynuował politykę ojca. Usunął rodzeństwo i wyruszył na wyprawę łupieżczą do Saksonii, prowadząc wojną zaczepną przeciw Niemcom.

Kazimierz I Mnich-Odnowiciel (1034-1058)

Po śmierci Mieszka narastający od lat kryzys nasila się. Władcą zostaje Kazimierz I, jednakże po wystąpieniu panów feudalnych, nie zgadzających się z centralną władzą księcia, zostaje on zmuszony do opuszczenia kraju. Po powstaniu Mazowsze odrywa się od Polski pod władzą dygnitarza Mieszka II Masława, a reszta kraju rozpada się na dzielnice, rządzone przez samozwańczych władców. Powstaje antyfeudalny ruch ludowy, zwrócony przeciw Kościołowi, który aprobował wyzysk feudalny. Na pewien okres przywrócony zostaje w kraju kult pogański. W 1038 lub 1039 książę czeski Brzetysław, korzystając z osłabienia i zamieszania w kraju, najechał na Polskę, zajmując Wielkopolską i Śląsk. Wywiózł on z Polski relikwie św. Wojciecha i bardzo zniszczył zajęte tereny. Od północy na Polskę najeżdżają również Prusowie i Pomorzanie. Istnieje hipoteza, że w latach 1034-39 polska była pod panowaniem Bolesława Zapomnianego, syna Mieszka II.

Bolesław Śmiały (1058-1079)

Po śmierci księcia Kazimierza, na tronie polskim zasiadł jego syn książę Bolesław. Nowy władca prowadził bardzo ożywioną politykę międzynarodową. Zmienił kierunek orientacji polityki polskiej z poparcia dla cesarza na poparcie dla papieża. W 1060 roku Bolesław interweniował na Węgrzech na rzecz Beli I z dynastii Arpadów, a w1063 na rzecz jego syna Gejzy. Obydwie wyprawy miały charakter antyniemiecki. Podobnie jak kolejne interwencje w Czechach z 1070, 1071, 1072 i z lat 1075-76. W 1069 Szczodry wyprawia się na Ruś Kijowską z pomocą dla spokrewnionego z nim Izasława, który popadł w zatargi z braćmi. Z 1076 Bolesław w porozumieniu z papieżem Grzegorzem VII koronuje się na króla Polski, zaznaczając tym jednolitość państwową i niezależność od cesarza. W 1077 roku, po śmierci władcy węgierskiego Beli I, Bolesław wprowadza na tron jego brata, wychowanego w Polsce księcia Władysława. Potwierdza tym faktem swoje poparcie dla zwolenników niezależności Węgier od cesarza. W tym samym roku Bole-sław zmuszony jest do kolejnej interwencji na rzecz Izasława, który utracił okresowo tron kijowski. Wracając z wyprawy umacnia polskie panowanie w Grodach Czerwieńskich.
Polityka Bolesława przywróciła Polsce pełną niezależność. Zakończył on proces odbudowy Polski po kryzysie monarchii wczesnopiastowskiej. W Polsce zaczęto bić srebrną monetę. Ustabilizowana sytuacja zewnętrzna nie szła niestety w parze z sytuacją wewnętrzną.

Władysław Herman (1079-1102)

Po wejściu na tron Władysława Hermana Polska znów poczęła podupadać. Straciła znaczenie międzynarodowe wypracowane przez Bolesława Śmiałego. Herman zrezygnował z koronacji, zmieniając kierunek polityki polskiej z pro papieskiego na pro cesarski. Było to m.in. wynikiem wygranej cesarza Henryka IV w sporze z Grzegorzem VII. W imieniu Władysława rządy sprawował wojewoda Sieciech z rodu Starżów, z którym to książę wyprawił się w 1090 roku na Pomorze Zachodnie (na skutek buntu w latach 1091-1092 Pomorze utrzymuje niezależność). Sieciech sprawował on brutalne rządy, przeciwko którym wystąpili możni, którzy za panowania Hermana zanotowali poważny wzrost znaczenia. Zmusili oni w 1093 roku Władysława do uznania nieślubnego syna Zbigniewa, któremu król, na skutek buntu popieranego przez większą część możnych i rycerstwa, nadał Śląsk. Palatyn Sieciech zaatakował Śląsk i uwięził Zbigniewa. Ten jednak odzyskawszy wolność sprzymierzył się ze swoim bratem Bolesławem Krzywoustym. Bracia wraz z możnymi doprowadzili do usunięcia Sieciecha. Na Władysławie Hermanie wymusili oni przyznanie poszczególnych dzielnic. W 1097 roku doszło do podziału kraju :
- Władysław Herman utrzymał władzę zwierzchnią, dzielnicę mazowiecką i główne grody.
- Zbigniew otrzymał Wielkopolskę i Kujawy,
- Bolesław Krzywousty dostał Śląsk, ziemię lubuską i Małopolskę, jednak główne grody obsadzone były przez wojska Władysława

Bolesław III Krzywousty (1102-1138)

Po śmierci Hermana w 1102 roku Zbigniew zajął Mazowsze, a Bolesław gród ojca. Doszło do konfliktu między braćmi, który przerodził się w wojnę.
Po śmierci Bolesława w 1138 weszła w życie jego ustawa sukcesyjna. Nie był to jednak jego testament. Zgodnie z ustawą, każdy potomek władcy miał otrzymać swój udział w państwie. Miało to zaprzestać bratobójczych wojen o władzę. Wprowadzono zasadę senioratu, na mocy, której tron, jaki i dzielnicę senioralną, miał posiadać najstarszy syn Bolesława, a następnie najstarszy z rodu Piastów. Ponadto wprowadzono zasadę pryncypatu. Princeps (senior), oprócz posiadania dzielnicy senioralnej (w skład, której wchodziła ziemia sieradzka, krakowska, łęczycka, Pomorze Gdańskie i zachodnia Wielkopolska z Gnieznem) i władzy zwierzchniej, posiadał zwierzchnictwo nad Pomorzem Zachodnim, sprawował politykę zagraniczną, władzę sądowniczą, mianował wszystkich kasztelanów jak i sprawował zwierzchnictwo nad Kościołem i inwestyturą. Państwo zostało podzielone następująco:
- Władysław II Wygnaniec - dzielnica senioralna, Śląsk, ziemia lubuska,
- Bolesław IV Kędzierzawy - Mazowsze, część Kujaw,
- Mieszko III Stary - Wielkopolska z Poznaniem,
- Henryk Sandomierski- ziemia sandomierska
- Salomea (wdowa po Bolesławie) wraz z najmłodszymi synami i córkami otrzymała ziemię łęczycką.

Władysław Łokietek (1306-1333)

W tym czasie Małopolska i ziemia sieradzko-łęczycka zostają zajęte przez Władysława Łokietka. W 1308 dochodzi do najazdu na Pomorze Gdańskie Marchii Brandenburskiej. Zajęty tłumieniem powstania w Małopolsce Władysław prosi o pomoc Krzyżaków, który podstępnie wypierają Marchię i zajmują Pomorze dla siebie. W 1320 wydano wyrok sądu papieskiego, który nakazał Krzyżakom oddanie Pomorza Gdańskiego, lecz został on przez Zakon odrzucony. W 1314 Łokietek podporządkował sobie po raz kolejny Wielkopolskę. 20 stycznia 1320 Władysław Łokietek koronował się na pierwszego króla Polski po rozbiciu dzielnicowym. W latach 1327-1332 Władysław prowadził wojnę z Zakonem. W 1331 wygrał bitwę pod Płowcami. Wojna ostatecznie zakończyła się pokojem na mocy, którego zakon zatrzymał zdobyte Kujawy i ziemię dobrzyńską. Jedynymi dzielnicami, które nie weszły w skład państwa Łokietka był Śląsk i Mazowsze. W 1333 Władysław Łokietek zmarł, a królem został jego syn Kazimierz III.

Kazimierz III Wielki (1333-1370)

Po śmierci Władysława Łokietka w 1333 roku na tronie polskim zasiadł ostatni z dynastii Piastów Kazimierz III zwany Wielkim. Otrzymał on od ojca kraj podrujnowany, lecz już zjednoczony po wyniszczającym rozbiciu dzielnicowym. Wprowadził on liczne zmiany i nową politykę wewnętrzną. Do jego osiągnięć należą m.in.:
- znaczny rozwój szlaków handlowych i modyfikacja prawa kupieckiego,
- zintegrowanie państwa,
- utworzenie kilkudziesięciu miast i setek wsi,
- ujednolicenie monety,
- stały podatek,
- utworzenie skarbu państwa,
- bardzo wzmocniona obronność kraju. Budowa wielu zamków i fortyfikacji,
- reformy administracyjne,
- reorganizacja sądownictwa (m.in. nowy kodeks prawny),
- ufundowanie Akademii Krakowskiej w 1364 roku.

Dokonania władców Polski z dynastii Piastów

MIESZKO I (960-992)

- zjednoczenie ziem, które później będą tworzyć trzon państwa polskiego: Wielkopolski, Małopolski, ziemi lubuskiej, Kujaw, ziemi łęczycko-sieradzkiej, Śląska (bitwa pod Cedynią 972 rok), Pomorza. Ziemie Mieszka objęły w ten sposób obszar 250 tys. km², na którym mieszkało przypuszczalnie około miliona ludzi;

- małżeństwo z księżniczką czeską Dobrawą i chrzest Polski (966). Dzięki temu podkreślona została jedność i niezależność państwa Piastów, Mieszko stał się w pełni europejskim władcą, szanowanym i poważanym, wspieranym przez papieża, pod którego opiekę pierwszy Piast oddał siebie, swoją rodzinę i podległe jej ziemie w dokumencie Dagome Iudex (około 992 roku). Chrzest Polski był początkiem kształtowania się nowoczesnej organizacji państwowej oraz impulsem dla rozwoju kultury (pismo); utworzenie pierwszego biskupstwa na ziemiach polskich (968, Poznań, biskup Jordan).

BOLESŁAW CHROBRY (992-1025)

- podboje: Milsko i Łużyce (pokój w Budziszynie w 1018 roku), Grody Czerwieńskie (1018), przejściowo również Czechy, Morawy i część Słowacji (1002 - 1003), strata Pomorza Zachodniego;

- uzyskanie zgody na koronację. Początkowo Bolesław zabiegał o nią u cesarzy niemieckich, w związku z czym w 1000 roku do Gniezna przybył cesarz Otto III. Wydawało się, że wszystko jest na dobrej drodze, cesarz podarował piastowskiemu władcy diadem i włócznię św. Maurycego jako zapowiedzi insygniów koronnych, snuł też plany stworzenia wspólnie z Bolesławem nowego imperium rzymskiego, obejmującego Galię, Germanię, Italię i ziemie Słowian. Niestety przedwczesna śmierć Ottona pokrzyżowała te plany, bowiem kolejny cesarze niemieccy odnosili się do państwa Piastów wrogo i toczyli z nim wojny terytorialne, W związku z tym Bolesław podjął wysiłki na rzecz otrzymania korony z rąk papieża i zakończyły się one sukcesem w 1025 roku;

- reorganizacja organizacji kościelnej: uzyskanie zgody papieskiej na utworzenie w Gnieźnie arcybiskupstwa oraz biskupstw w Kołobrzegu, Wrocławiu i Krakowie;

- po tragicznej śmierci biskupa Wojciecha w Prusach podczas misji chrystianizacyjnej Bolesław Chrobry doprowadził do jego kanonizacji w 999 roku, dzięki czemu państwo zyskało swego pierwszego świętego, swój pierwszy "państwowy" symbol, mający ogromne znaczenie dla procesu formowania w jedną całość niedawno zjednoczonych, pogańskich państewek plemiennych. Kanonizacja biskupa Wojciecha odbiła się tez głośnym echem w Europie, dzięki czemu młode państwo piastowskie stawało się znane i zyskiwało przychylność chrześcijańskich władców . Pomogła też utworzyć arcybiskupstwo w Gnieźnie;

MIESZKO II LAMBERT(1025-1034)

Okres kryzysu państwa Piastów, spowodowany między innymi zbyt szybkim wchłanianiem nowych obszarów, któremu nie towarzyszyła ich integracja z głównym ośrodkiem władzy w Gnieźnie, państwo nie posiadało odpowiedniego potencjału administracyjnego, by zapanować nad tak ogromnym terytorium. Długoletnie wojny wymagały nakładania na poddanych coraz to większych obciążeń podatkowych. Okazało się również, że przeceniono stopień przyjęcia i akceptowania przez ludność chrześcijaństwa. Na domiar złego w tym samym czasie rozkwit przeżywały kraje ościenne: Ruś Kijowska, Czechy, państwa niemieckie. W efekcie okres panowania Mieszka II oraz pięć lat po jego śmierci (1034 - 1039) to same klęski i niepowodzenia: utrata Grodów Czerwieńskich (na rzecz księcia kijowskiego Jarosława Mądrego), Milska i Łużyc (cesarz Konrad II), Śląska (1039, Czechy), usamodzielnienie się Mazowsza (pod władzą Masława, czy też Miecława), Pomorza Gdańskiego. To również spustoszenie Wielkopolski przez wojska księcia czeskiego Brzetysława oraz bunty ludowe w Wielkopolsce (sprzeciw wobec nadmiernemu uciskowi podatkowemu, pojawiły się też hasła powrotu do pogaństwa), wywiezienie z Polski relikwii św. Wojciecha i insygniów koronnych, likwidacja arcybiskupstwa gnieźnieńskiego.

Wydawało się, że nastąpił totalny krach państwa.

KAZIMIERZ ODNOWICIEL(1039-1058)

- odbudowa państwa piastowskiego (przy pomocy księcia kijowskiego Jarosława Mądrego, króla węgierskiego oraz króla niemieckiego Henryka III). Ponowne przyłączenie Mazowsza (1047) i Śląska (w 1050 roku, z obowiązkiem płacenia corocznego trybutu państwu czeskiemu);

- odbudowa aparatu państwowego i sieci biskupstw;

- reforma wojska: zamiast utrzymywać stałą, kosztowną armię Kazimierz zaczął przekazywać wojom w posiadanie ziemię, zobowiązując ich jednocześnie do natychmiastowego stawienia się u boku księcia, gdy ten tego zażąda. To oznaczało również początek kształtowania się stanu rycerskiego w Polsce.

- przeniesienie stolicy kraju ze zniszczonej Wielkopolski do Krakowa.

BOLESŁAW ŚMIAŁY - SZCZODRY (1058-1079)

- w wielkim europejskim sporze między cesarzem niemieckim Henrykiem IV a papieżem Grzegorzem VII Bolesław Szczodry opowiedział się za papieżem. Dzięki temu uzyskał dla kraju przywrócenie arcybiskupstwa w Gnieźnie oraz utworzenie nowego biskupstwa w Płocku. Przede wszystkim jednak udało się odzyskać koronę - uroczystość koronacyjna odbyła się w 1076 roku;

- odzyskanie Grodów Czerwieńskich oraz zaprzestanie płacenia trybutu za Śląsk;

- ingerencje w spory dynastyczne na Węgrzech i Rusi tak, by osadzić na tamtejszych tronach kandydatów przychylnych Królestwu Polskiemu;

- powrót do samodzielnej polityki monetarnej (emisja srebrnej monety).

Wzrost znaczenia państwa piastowskiego na arenie międzynarodowej nie przyniósł równoczesnej stabilizacji wewnątrz kraju. Twarde, zdecydowane rządy króla nie podobały się możnym. Niezadowolenie stało się powodem zawiązania antykrólewskiego buntu, na czele którego stanął biskup ze Szczepanowa, Stanisław. Celem spiskowców było obalenie Bolesława i powołanie na tron krakowski jego brata, Władysława Hermana. Kiedy zmowa wyszła na jaw, Bolesław Śmiały podjął decyzję o pozbawieniu buntowniczego biskupa życia, a dla przykładu również o poćwiartowaniu jego ciała. Tak surowa kara wywołała powszechne oburzenie w kraju. Ostatecznie król został zmuszony do ucieczki zagranicę (1079). Zmarł na Węgrzech w 1081 roku, przyczyny śmierci do dziś są tajemnicą.

WŁADYSŁAW HERMAN (1079-1102)

- przeniesienie głównego ośrodka władzy z Krakowa do Płocka;

- powrót do polityki przyjaznej Czechom (małżeństwo z córką księcia czeskiego Judytą) i cesarzowi niemieckiemu;

- wzrost wpływów możnych (ogromny wpływ na księcia wywierany przez palatyna Sieciecha);

- rezygnacja ze starań o koronę.

BOLESŁAW KRZYWOUSTY(1102-1138)

- po śmierci ojca bracia podzielili pomiędzy siebie jego ziemie: Zbigniew otrzymał Wielkopolskę i Mazowsze, Bolesław zaś Małopolskę i Śląsk. Szybko jednak doszło do sporu między braćmi. Przewagę uzyskał Bolesław, toteż Zbigniew udał się o pomoc do cesarza Henryka V. Wyprawa króla niemieckiego w 1109 roku zakończyła się jednak niepowodzeniem (między innymi dzięki bohaterskiej obronie Głogowa oraz zwycięskiej bitwie na Psim Polu). Mimo tej porażki Zbigniew zdecydował się wrócić do kraju, co skończyło się dla niego fatalnie: został oskarżony o chęć zamordowania brata i na jego rozkaz oślepiony. Wkrótce zmarł i Bolesław objął niepodzielne rządy w państwie.

- osiągnięciem Bolesława Krzywoustego było opanowanie Pomorza Gdańskiego w 1119 roku i Pomorza Zachodniego w 1122 roku. Aktywność na Pomorzu przejawiała się również w wysyłaniu na te obszary misji chrystianizacyjnych;

- nie udały się próby usamodzielnienia się na arenie międzynarodowej (sojusz z Danią, próby osadzenia na tronie węgierskim władcy sprzyjającego Piastom). Ostatecznie więc Bolesław złożył hołd lenny cesarzowi Lotarowi i zapłacił trybut z Pomorza Zachodniego i Rugii (1135).

Mając w pamięci swoje spory z bratem Zbigniewem Bolesław Krzywousty przygotował przed śmiercią testament, w którym dokładnie podzielił podległe mu ziemie między swoich czterech synów. Zapisy weszły w życie w 1138 roku, po śmierci księcia. Na ich mocy najstarszy syn Władysław otrzymał Śląsk i Ziemię Lubuską, Bolesław Mazowsze i część Kujaw, Mieszko Wielkopolskę z Gnieznem, Henryk ziemię sandomierską. Salomea, żona Krzywoustego, otrzymała w charakterze zabezpieczenia ziemię łęczycką (Najmłodszy Kazimierz, zwany później Sprawiedliwym, albo się jeszcze nie narodził w momencie śmierci Krzywoustego, albo był małoletni). Ponadto wyznaczona została dzielnica senioralna, obejmująca Małopolskę z Krakowem, ziemię sieradzką, część Wielkopolski z Gnieznem, Pomorze Gdańskie oraz prawo zwierzchności nad Pomorzem Zachodnim. Dzielnica senioralna miała należeć do najstarszego w rodzie Piastów. Oprócz dodatkowych ziem senior otrzymywał prawo, czy też obowiązek prowadzenia polityki zagranicznej: zawierania układów międzynarodowych, wypowiadania wojen, reprezentowania kraju na zewnątrz. Nadawał też urzędy państwowe i sprawował władzę sądowniczą nad pozostałymi książętami piastowskimi. W ten sposób Bolesław Krzywousty ustanowił zasadę pryncypatu, czyli zwierzchności seniora dynastii nad pozostałymi jej przedstawicielami.

ROZBICIE DZIELNICOWE I WALKA O SENIORAT

Wola Bolesława Krzywousta nie była długo przestrzegana. Najstarszy z rodu Władysław zaczął podejmować podobne kroki, jak wcześniej jego ojciec: zmierzające ku skupieniu władzy nad krajem w jednym ręku, oczywiście jego. Pozostali synowie Krzywoustego zdecydowanie się temu sprzeciwili. Ze zbrojnej konfrontacji zwycięsko wyszli juniorzy: Władysław musiał on w 1146 roku opuścić kraj i nigdy już do niego nie powrócił (stąd przydomek "Wygnaniec"), chociaż podejmował takie próby. Sytuacja w kraju jednak nie sprzyjała mu: po tym, jak zwrócił się o pomoc do cesarza niemieckiego, duchowieństwo polskie obłożyło go klątwą. Oczywiste jest również, że przeciwko niemu wystąpił papież - zaciekły wróg cesarzy niemieckich. Sam cesarz tez nie śpieszył się z wyprawą karną do wschodniego sąsiada: odbyła się ona dopiero w 1157 roku i ku rozczarowaniu Władysława zakończyła uznaniem władzy Bolesława Kędzierzawego (następcy Wygnańca na "stanowisku" seniora). Cesarz Fryderyk Barbarossa zadowolił się hołdem lennym, trybutem i obietnicą pomocy zbrojnej Piastów dla wyprawy włoskiej. Ostatecznie zatem na Śląsk powrócili dopiero synowie Władysława Wygnańca (Bolesław Wysoki i Mieszko Plątonogi), i to za pozwoleniem jego młodszych braci.

Po śmierci Bolesława Kędzierzawego tytuł seniora przeszedł na trzeciego z synów Bolesława Krzywoustego, Mieszka Starego. Ambitny i energiczny władca podjął próbę rozszerzenia władzy Piastów na Pomorze Zachodnie, zajął się również porządkowaniem spraw wewnętrznych. Jego działania na rzecz ograniczenia wpływów możnych i podporządkowania sobie pozostałych książąt piastowskich, nie wykluczając przejęcia władzy nad przydzielonymi im ziemiami, przysporzyły mu wielu wrogów. Niezadowolenie zamieniło się w bunt i w 1177 roku usunięto go z Krakowa. Seniorem obwołano najmłodszego z braci, Kazimierza (Henryk Sandomierski zginął wcześniej w wyprawie krzyżowej do Prus). W ten sposób po raz drugi złamano zasadę senioratu. Tymczasem rządy Kazimierza na tyle przypadły do gustu duchowieństwu, że nadało mu zaszczytny przydomek Sprawiedliwy. Główną zasługą księcia było wydanie w 1180 roku na zjeździe w Łęczycy przywileju, na mocy którego zrzekł się prawa do dziedziczenia majątku po zmarłych biskupach, zniósł zasadę darmowego korzystania przez możnych z transportu i noclegu na ziemiach należących do biskupów, zwolnił też cały stan duchowny z wielu płatności na rzecz państwowego skarbca i zarządził zorganizowanie odrębnego sądownictwa dla kleru.

Po nagłej śmierci Kazimierza Sprawiedliwego w 1194 roku o tron krakowski rozgorzała zacięta walka. Kilkakrotnie pojawiał się tam niezmordowany Mieszko Stary, po jego śmierci na krótko dzielnicę senioralną przejął syn Kazimierza Sprawiedliwego, Leszek Biały, został jednak zamordowany podczas zjazdu w Gąsawie w 1227 roku. O Kraków upomniał się wówczas książę śląski Henryk Brodaty i mazowiecki Konrad. Realne szanse na opanowanie narastającego chaosu na ziemiach polskich miała śląska linia Piastów: wspomniany Henryk Brodaty oraz jego syn Henryk Pobożny. Niestety, działalność ambitnego i zdolnego władcy przerwana została bitwą pod Legnicą, gdzie został zabity przez Mongołów (1241).

Kraj pogrążał się w chaosie i bezwładzie, poszczególne dzielnice ulegały kolejnym podziałom, wiele z nich przechodziło z rąk do rąk. Ustanawiano różne prawa, nie panowano nad bezpieczeństwem w kraju, nie prowadzono jednolitej polityki celnej, nie mówiąc już o podatkowej i monetarnej. Wszystko to zaczęło męczyć i możnych, i właścicieli ziemskich, i kupców. Z utęsknieniem zaczęto wypatrywać władcy, który potrafiłby zrobić w kraju porządek, uczynić go silnym, bezpiecznym i przewidywalnym, szczególnie w zakresie polityki handlowej. Oczekiwania te wzrastały tym bardziej, że tuż obok przezywało swój złoty wiek czeskie królestwo Przemyślidów.

I to właśnie Przemyślidzi poparli w wysiłkach zjednoczeniowych pierwszego z "drugiej tury" książąt piastowskich, podejmujących próby zjednoczenia kraju - Henryka IV Probusa, księcia krakowskiego i wrocławskiego. Po śmierci Probusa w 1290 roku do miana odnowiciela kraju zaczął pretendować książę wielkopolski Przemysł II, książę kujawski i łęczycko-sieradzki Władysław Łokietek oraz sam król czeski Wacław II. Atutem Przemysła II by testament Henryka Probusa, który przewidywał przekazanie mu Krakowa, a także odziedziczone w 1294 roku Pomorze Gdańskie i poparcie arcybiskupa gnieźnieńskiego Jakuba Świnki. I głównie dzięki temu ostatniemu w 1295 roku, w katedrze w Gnieźnie, został koronowany na króla Polski. Niestety, kilka miesięcy po koronacji został zamordowany przez wysłanników margrabiów brandenburskich. W przygotowaniu zamachu pomogli niestety również opozycyjnie nastawieni możni z Wielkopolski.

Drugi z pretendentów do władzy zwierzchniej nad ziemiami polskimi, król Wacław II Przemyślida, miał więcej szczęścia. Podporządkowawszy sobie Wielkopolskę, część Kujaw, Pomorze, ziemię sieradzko-łęczycką, Małopolskę i część książąt śląskich w 1300 roku został koronowany w Gnieźnie na króla Polski i rządził nią - przynajmniej nominalnie, bo faktycznie przebywał większość czasu w Czechach - do 1305 roku. Jego następcą został syn, Wacław III, ale w trakcie podróży do Polski w 1306 roku został zamordowany. W ten sposób wygasła dynastia Przemyślidów, tak w Polsce, jak i w Czechach.

WŁADYSŁAW ŁOKIETEK (1306-1333)

Tymczasem coraz większą popularność - i siłę - zyskiwał w kraju Władysław Łokietek. Początki jego władzy jednak charakteryzowały się zmiennym szczęściem: opanowaniu Małopolski towarzyszyła utrata Pomorza Gdańskiego - w dość zresztą niecodziennych okolicznościach. Otóż w 1308 roku na Pomorze najechali Brandenburczycy. Zajęty walkami w innych częściach kraju Łokietek zwrócił się o pomoc w odparciu ataku do Zakonu Krzyżackiego, sprowadzonego na ziemię chełmińską jeszcze przez Konrada Mazowieckiego w 1226 roku. Krzyżacy odpierają atak Brandenburgii, jednocześnie jednak sami zajmują Gdańsk a potem całe Pomorze. Władysław Łokietek był zbyt słaby, by podjąć wyprawę zbrojną, toteż zwrócił się o pomoc do sądu papieskiego. Sąd ten wydał w 1320 roku wyrok korzystny dla polskiego księcia, niestety nie został on przez Zakon wykonany.

Wcześniej jednak, w 1311 roku, Łokietek musiał zmierzyć się z buntem niemieckiego mieszczaństwa w Krakowie, które wolało widzieć jako swego suwerena nowego króla Czech, Jana Luksemburskiego. W 1314 roku natomiast udało mu się przy pomocy niezmordowanego bojownika o zjednoczenie ziem polskich arcybiskupa Jakuba Świnki zyskać władzę nad Wielkopolską.

Prawdziwy dzień triumfu nastąpił jednak 20 stycznia 1320 roku, kiedy to dawny książę kujawski i łęczycko-sieradzki został koronowany w Gnieźnie na króla Polski.

Ostatnie lata rządów Władysława Łokietka to okres narastania konfliktu z Zakonem Krzyżackim. I mimo zwycięstwa pod Płowcami w 1331 roku ostatnim ważnym wydarzeniem za życia przedostatniego Piasta na polskim tronie była utrata na rzecz Krzyżaków ziemi kujawskiej i dobrzyńskiej - tym dotkliwsza dla siedemdziesięcioletniego władcy, że stamtąd pochodził...

KAZIMIERZ III WIELKI(1333-1370)

Władysław Łokietek zmarł w 1333 roku. Jego następcą został syn, Kazimierz, nazwany później Wielkim. Sytuacja kraju u progu panowania ostatniego Piasta była bardzo trudna: poza Królestwem pozostawały Kujawy, ziemia dobrzyńska, Śląsk i Mazowsze. Kraj otaczały zewsząd wrogie państwa. Gospodarka po latach rozbicia dzielnicowego i walk dynastycznych przeżywała głęboki kryzys. Handel wewnętrzny i zewnętrzny tkwił w zastoju. Skarbiec państwowy świecił pustką…

Mając świadomość takiego stanu rzeczy tym bardziej docenia się dokonania Kazimierza Wielkiego:

1. w dziedzinie polityki zagranicznej:

- ugoda z Janem Luksemburskim, roszczącym sobie po Przemyślidach prawo do Polskiego tronu. Na zjeździe w Wyszehradzie w 1335 roku ustalono, że książę czeski zrzeknie się sowich pretensji w zamian za wysokie odszkodowanie oraz uznanie przez króla polskiego zwierzchnictwa Czech nad Śląskiem (ostatecznie kwestia Śląska rozstrzygnięta został dopiero pokojem w Namysłowie w 1348 roku, gdyż Kazimierz próbował jeszcze odzyskać przynajmniej jego część, wysiłki te zakończyły się jednak niepowodzeniem i Namysłów potwierdzał władzę Luksemburgów nad tą dzielnicą Polski);

- pokój kaliski z Zakonem Krzyżackim (1343 rok): Polska odzyskała ziemię dobrzyńską i Kujawy, w rękach zakonu zostało, jako tzw. wieczysta jałmużna, Pomorze Gdańskie, ziemia chełmińska i michałowska. W sprawie trzech ostatnich ziem na otarcie łez pozostało władcy polskiemu utrzymanie formalnego zwierzchnictwa nad nimi;

- wzmocnienie wpływów na Pomorzu Zachodnim: poprzez przymierza z książętami wołogojskimi (1343), wydanie za mąż za Bogusława V, księcia pomorskiego, swojej córki Elżbiety i adoptowanie ich syna Kaźka słupskiego (Kazimierza IV);

- 1349-52 opanowanie większości Rusi Halicko-Wołyńskiej (przy pomocy węgierskiej) a do 1366 roku ziemię chełmską i Podole;

- 1356 - podporządkowanie Koronie Mazowsza;

- 1365 hołd lenny Santoka i Drezdenka (ważnych ze względu na swoje pograniczne położenie, tuż przy ziemiach ekspansywnej Brandenburgii), 1368 rok: odzyskanie części Nowej Marchii;

2. w polityce wewnętrznej:- centralizacja rządów (pokonanie opozycji politycznej pod przywództwem wojewody poznańskiego, Maćko Borkowica);- rozwój osadnictwa miast i wsi;- budowa sieci zamków obronnych;- rozwój rzemiosła i handlu;- kodyfikacja prawa w postaci statutów wiślickich i piotrkowskich (osobno dla Małopolski i Wielkopolski);- uporządkowanie systemu podatkowego;- przeprowadzenie reformy monetarnej;- reforma sądownictwa;- założenie pierwszego na ziemiach polskich uniwersytetu - Akademii Krakowskiej (1364 rok). Niestety, Kazimierz Wielki był ostatnim Piastem zasiadającym na polskim tronie - zmarł bezpotomnie w 1370 roku. Na mocy podpisanych jeszcze w 1339 roku w Wyszehradzie układów z królem węgierskim Karolem Robertem, korona polska przeszła w ręce dynastii andegaweńskiej, a konkretnie Ludwika, zwanego w Polsce Węgierskim, a na Węgrzech - Wielkim.

11

---