II TREŚĆ I ZADANIA TEORII WYCHOWANIA FIZYCZNEGO
Jak określamy przedmiot zainteresowań teorii WF i na jakie, na tym gruncie, natrafiamy problemy?
- Ściśle wyodrębniony przedmiot badań - stanowi jakąś dziedzinę obiektywnej rzeczywistości. Ponieważ właśnie do przedmiotu odnoszą się twierdzenia każdej nauki.
- na temat realności występowania w teorii WF własnego, wyodrębnionego przedmiotu badań pojawiają się kontrowersje i sprzeczne argumenty
- przyczyny tych sporów są podobne i równie skomplikowane, jak w przypadku dyscyplin, z którymi nie tylko łączą teorię WF najściślejsze i najbardziej żywe związki, ale i których w poważnej mierze stanowi ona integralną część, tj. pedagogiki, a zwłaszcza teorii wychowania oraz dydaktyki
- w wyraźnym zakreśleniu granic przedmiotu powstają także utrudnienia natury historycznej
* w początkach naszego wieku - w nauczaniu funkcjonowała: z jednej strony - praktyka, a z drugiej po prostu - teoria WF. W ten sposób teoria była na ówczesnym etapie przede wszystkim pewną sumą wiedzy o WF - w ogóle.
* dopiero równolegle, wraz ze stopniowym powoływaniem i usamodzielnianiem się poświeconych WF działów następowały przesunięcia w prowadzonej tematyce oraz zmieniały się poglądy na dziedzinę zainteresowań teorii WF
* drogi ewolucji i tendencje, jakie występowały i występują w teorii WF, można ująć w trzech podstawowych kierunkach:
1) od teorii rozumianej jako całokształt wiedzy o WF ku względnie samodzielnemu systemowi uzasadnionych pojęć, twierdzeń i hipotez
2) od orientacji naturalistycznej ( biologistycznej ) i technologii ćwiczeń cielesnych ku orientacji humanistycznej ( w pełni - pedagogicznej ) i teorii rzeczywistego WF
( wychowania w KF )
3 ) od teorii uprawianej na gruncie metodologii spekulatywno - opisowej do dyscypliny będącej wytworem działalności badawczej i posiadającej charakter teoretyczno - empiryczny
* współcześnie, najpełniej, a także zgodnie ze społeczną ważnością ujmiemy przedmiot badań teorii WF, gdy określimy go jako: proces wychowania i kształcenia fizycznego
* proces wychowania i kształcenia fizycznego występuje tylko w bezpośrednim powiązaniu z oddziaływaniem jednej osoby na drugą
- teoria WF w wielu miejscach dzieli tu zresztą swe braki z naukami pedagogicznymi
- oprócz skonkretyzowania przedmiotu badań najczęściej za warunki kształtowania się jakiejś dyscypliny uważa się istnienie wiarygodnych metod badawczych oraz potrzebę wypracowania i precyzyjnego posługiwania się własną terminologią
- w zakresie metod badawczych teoria WF w niewielkiej mierze dopracowała się oryginalnych własnych rozwiązań
* zadania teorii WF koncentrują się na poszukiwaniu prawidłowości rządzących procesami wychowania i kształcenia fizycznego oraz analizę zależności między różnymi składnikami występującymi w tych procesach
- krótkiego tez wspomnienia wymaga też rozwój teorii WF pod względem stopnia ukształtowania się specjalistycznej, względnie jednoznacznej i operatywnej aparatury pojęciowej
* na ogół uważa się, że jej brak może prowadzić do wielu nieporozumień nieporozumień stwarzać możliwości rodzenia się czysto werbalnych sporów
- niekiedy można się spierać, czy tym samym przedmiotem badań co teoria wychowania WF nie zajmują się inne dyscypliny
- dlatego obok określenia przedmiotu badanej rzeczywistości wyjątkowej ważności nabiera określenie własnej problematyki - zakres problematyki badawczej danej dyscypliny nie jest bynajmniej raz na zawsze ustalony
- to, co uznaje się za swoista dziedzinę rozważań nie odznacza się wcale taką
„ oczywistością ” i zalezy od charakteru przyjmowanych przez badaczakoncepcji metodologicznych oraz wartościowania i sposobów interpretacji faktów
Podaj zakres problematyki badawczej teorii WF i scharakteryzuj jej cztery podstawowe płaszczyzny
Oprócz posiadania pełnej informacji o rzeczywistości, w której przebiegać ma działanie oraz znajomość procesów rozwoju osobniczego, wychowawca fizyczny chcąc osiągnąć efekty, musi niewątpliwie posiąść umiejętność swobodnego poruszania się jeszcze co najmniej najmniej czterech płaszczyznach:
powinności i postulatów ( ideały, cele i funkcje wychowania fizycznego ),
warunków skuteczności procesu wychowania i kształcenia fizycznego,
ogólnych reguł doboru sposobów i środków działania,
organizacji i realizacji procesu wychowania i kształcenia fizycznego
Te cztery płaszczyzny stanowią zarazem o odrębności, istocie, jak i zadaniach teorii WF
Pierwsza płaszczyzna stanowi wizję przyszłości i cech pożądanych, gdzie trudno o naukowość w pojęciu psychologa, antropologa czy fizjologa. Teoretyk WF tkwi poza dostępnym, sprawdzalnym światem rzeczywistym. Zajmuje się on dedukowaniem i postulowaniem ideałów, celów i funkcji WF - nie ważne co teraz, ale co być może i być powinno
Druga płaszczyzna przejawia się umiejętnym rozeznaniem otaczającej rzeczywistości - umiejętność orientacji w zakresie prowadzenia systematycznych obserwacji pedagogicznych i całokształtu rozwoju fizycznego ( w tym motorycznego), a także psychicznego i społecznego wychowanka
W trzeciej płaszczyźnie niezbędna staje się wiedza o społecznych i fizycznych czynnikach wyznaczających zachowanie i rozwój człowieka oraz analiza najbardziej wskazanych środków i technik postępowania w zakresie wychowani, nauczania, hartowania i fizycznego kształcenia
Natomiast w płaszczyźnie czwartej teoretyk WF winien zająć się przyczynowym wyjaśnieniem zjawisk występujących w sferze form i metod działania. Posługując się indukcją i dedukcją, zajmuje się uogólnieniami, poznaniem prawidłowości i praw rządzących procesem wychowania i kształcenia fizycznego
Jaki jest stosunek teorii WF do innych dyscyplin?
- Chodzi tu o umiejętność powiązania wielu nagromadzonych i mnożonych niemal w nieskończoność przez dyscypliny szczegółowe miniaturowych faktów w jedną spójną teorię
- w tym też sensie dyscypliny szczegółowe, podejmując problematykę WF, czynią to raczej wycinkowo, jakby pewnymi fragmentami
- teoretyk WF swoja uwagę winien skierować na całość problemów, zmierzając do ogólnego uchwycenia form działania, struktury i głównych prawidłowości
- zbierając informacje dokonuje on wyjaśnienia, natrafiając przy tym na trudności związane z różnym stopniem dyscypliny, odmienną ich terminologią i technikami badawczymi
VI PRAKSEOLOGICZNY CYKL RACJONALNEGO PRZEBIEGU DZIAŁANIA A PROCES WYCHOWANIA I KSZTAŁTOWANIA FIZYCZNEGO
2. Jakie przyjęliśmy składniki ( ogniwa ) cyklu działania zorganizowanego w odniesieniu do procesu wychowania i kształcenia fizycznego ?
Za konieczne składniki ( ogniwa ) cyklu organizacyjnego ( inaczej: cyklu działania zorganizowanego ), podejmowanego przez WF, należy przyjąć: - uświadomienie celu - diagnozę - prognozę - realizację - ocenę i wnioskowanie pedagogiczne.
- ten schemat podlegać może w obrębie poszczególnych ogniw - w zależności od celów i okoliczności - pod pewnymi względami uszczegółowieniu
- wyróżnione etapy cyklu organizacyjnego są zestawione w pewnej chronologicznej kolejności
- wyróżniony tu układ w zasadzie powtarza się wewnątrz każdego z powyższych etapów działania zorganizowanego
3. Ukaż szczególną rolę działań podejmowanych przez wychowawcę fizycznego w fazie przygotowawczej oraz wyeksponuj miejsce występujących w niej ogniw ?
- podejmowane przez wychowawcę fizycznego działania wymagają szczególnego wyeksponowania wszystkich tych ogniw, które składają się na fazę przygotowawczą
( uświadomienie celu - diagnoza - prognoza - planowanie )
4. Dlaczego tak istotne znaczenie przypisujemy uświadomieniu celów działania? Jakie wymogi winny spełniać te cele ? Jakie dadzą się wyróżnić ich rodzaje ? Co to są skutki bezpośrednie, a co pośrednie ?
Uświadomienie celu
- istotą każdej pracy dobrze zorganizowanej jest ściśle sprecyzowany i jasno postawiony jej cel
- równocześnie cel winien być ograniczony, tzn. liczący się z możliwościami i pożyteczny
- każdy proces wychowania i kształcenia fizycznego organizowany jest z punktu widzenia potrzeby zrealizowania określonego celu etapowego
- mówiąc o celach etapowych procesu wychowania i kształcenia fizycznego, zawsze mamy na uwadze, że postulowane stany rzeczy w ostatecznym efekcie mogą mieć charakter kierunkowo - instrumentalny bądź instrumentalno - kierunkowy
- cele operacyjne trzeba odpowiednio podporządkować celom etapowym, jasno je sprecyzować i założyć realizację w logicznej kolejności
- cel niejasny, wieloznaczny nie pozwala na ocenę skuteczności działania
- działanie może być uznane za skuteczne, kiedy mamy świadomość, że cel został osiągnięty
- zgodnie z zasadami prakseologii konieczne jest uświadomienie sobie konkretnych i odpowiednio szczegółowych celów „ roboczych ” ( operacyjnych )
- poprzestanie na formułowaniu jedynie celów ogólnych nie może prowadzić do organizowania działań celowych
- namysł nad precyzją celu operacyjnego jest konieczny i z tego względu, że niekiedy ustala się cele zbyt wąskie
- elementarnym wymogiem jest to, aby ustalony cel był bezwzględnie osiągalny, a więc możliwy do wykonania w przewidywanym czasie, w dostępnych warunkach i za pomocą tych środków, jakimi dany wychowawca fizyczny rozporządzać może
- w procesie wychowania i kształcenia fizycznego można się domagać, aby cel był znacznie lepiej wykrystalizowany
- przed przystąpieniem już do działania wychowawca fizyczny winien ustalić właściwą hierarchię celów w danym cyklu tematycznym, a więc ich wzajemne
podporządkowanie ( cel główny, cele uboczne )
- konieczny jest też pewien namysł nie tylko nad skutkami bezpośrednimi, a więc takimi, których związek z działaniem da się łatwo wykazać, ale i antycypować należy również skutki pośrednie
5. Od czego jest zależny zakres dokonywanej diagnozy? Co może być przedmiotem diagnozy: a) osobniczej, b) grupowej, c) środowiskowej?
Diagnoza i prognoza
- podjęte na tych etapach działania wzajemnie się przeplatają, równocześnie mają one za zadanie przede wszystkim zebranie informacji przydatnych w konstrukcji następnego cyklu zorganizowanego, tj. planowania i realizacji
- konieczne jest tu określenie i głębszy namysł nad możliwościami możliwościami potrzebami wychowanka
- są one również podporządkowane określonemu, a wcześniej zaprojektowanemu i uświadomionemu celowi
- zadaniem jest tu dokonanie jak najbardziej szczegółowego i dokładnego przeglądu wszelkich uwarunkowań i dostępnych środków, po to aby cel mógł zostać możliwie sprawnie osiągnięty
- zakres dokonywanej diagnozy jest oczywiście zależny od tego, jakiemu konkretnemu działaniu ma ono służyć
- podstawa dobrego rozeznania ( diagnozy ) jest tyleż rzetelna wiedza i doświadczenie pedagogiczne, co i umiejętność wyzyskania niektórych technik badawczych
- diagnoza może dotyczyć różnych zakresów zakresów stąd mówimy o diagnozie osobniczej, grupowej i środowiskowej
- przedmiotem diagnozy osobniczej mogą być m.in. zamiłowania, zainteresowania i wiedza w zakresie KF, stan zdrowia i postawa ciała, uzdolnienia i umiejętności ruchowe, poziom rozwoju somatycznego i zdolności motorycznych itp.
- diagnoza grupowa, najogólniej rzecz ujmując, najczęściej dotyczy stosunków interpersonalnych ( społecznych )
- natomiast diagnoza środowiskowa obejmuje stosunek do KF - dyrekcji szkoły i całego grona nauczycielskiego, organizacji młodzieżowych, klubów sportowych oraz tradycji i klimatu społecznego, stanu szkolnych i pozaszkolnych urządzeń sportowych itd.
6. Czego dotyczy prognoza pedagogiczna w WF ? Co to jest prognoza:
a) krótkoterminowa, b) średnioterminowa, c) długoterminowa ? Ukaż, na jak skomplikowane problemy możemy natrafić przy próbach przewidywania zjawisk ?
- prognoza pedagogiczna dotyczy przede wszystkim przewidywania stanu, jaki wychowanek ( wychowankowie ) jest w stanie osiągnąć w określonym czasie
- można tu rozróżnić: prognozę krótkoterminową, np. przewidującą poziom zrealizowania jakiegoś celu operacyjnego
- w prognozie średnioterminowej można mieć na uwadze przewidywane zmiany w obrębie jakiejś dyspozycji kierunkowej lub dyspozycji instrumentalnej, np. na koniec roku szkolnego
- natomiast pedagogiczna prognoza długoterminowa może już dotyczyć oceny wartości realizacji jakiejś zmiennej w przyjętym działaniu etapowym ( kilka lat )
- prognoza dotyczy więc przewidywania przyszłości
- tym samym winna ona sprowadzić się do szczegółowego i dokładnego przeglądu wszystkich elementów ( warunków i środków ), które mogą spowodować, iż wyznaczony cel będzie osiągnięty w sposób mniej lub bardziej skuteczny
7. Jak należy pojmować planowanie w WF ? Jakie wymienia się cechy szczegółowe każdego dobrego planu ? Jakiego typu plany winien konstruować nauczyciel WF w szkole i co każdy z planów winien zawierać ?
C ) Planowanie
- każdemu działaniu zorganizowanemu towarzyszy pewien namysł
- jest więc on powiązany z czynnościami przygotowawczymi, a ważnym ich ogniwem pozostaje organizowanie toku działań poprzez planowanie
- planowanie, w prakseologicznym rozumieniu tego terminu, polega na obmyślaniu doboru i kolejności przewidywanych działań z jednoczesnym postanowieniem podjęcia tychże według obmyślonego toku
- można tez podjąć się wyliczenia następujących cech szczegółowych każdego dobrego planu:
1) celowość ( cel i środki do niego wiodące zostały jasno określone )
2) wykonalność,
3) wewnętrzna zgodność ( brak elementów pozostających w sprzeczności ),
4) maksymalna operatywność ( łatwość zastosowania ),
5) plastyczność ( możliwość modyfikacji bez potrzeby układania nowego planu ),
6) dostateczna szczegółowość ( konkretność ),
7) terminowość ( podane terminy wykonania kolejnych części i całości ),
8) alternatywność ( łatwość likwidowania sprzeczności ),
9) kompleksowość,
10) optymalna długodystansowość ( ograniczona możliwością przewidywania przyszłych warunków ),
11) komunikatywność ( E. Mazurkiewicz, 1974 )
- planowanie sprowadzić można do obmyślania toku działań zamierzających najprostszą drogą do celu, przy użyciu najkorzystniejszych środków i z uwzględnieniem wszystkich warunków osobniczych i pozaosobniczych
- podstawę do racjonalnego doboru form i metod WF stwarza stale uwzględnianie celu działania oraz uprzednio już dokonane - diagnoza i prognoza
- w szkole nauczyciel WF w pierwszej kolejności uwzględnić musi obowiązujący „ Program ” - w planie umieszcza on już tylko takie zadania, które są zgodne z potrzebami rozwojowymi uczniów i dostosowane do warunków ( S. Strzyżewski )
- ten sam autor wskazuje następnie, że zasada sprawnego i skutecznego działania wymaga, aby nauczyciel wf sporządził:
a) „ Plan wychowania w zakresie KF szkoły ”,
b) „ Roczny plan WF dla klasy ”,
c) osnowy, jako plany wytyczające działania w określonym cyklu tematycznym
( S. Strzyżewski, 1987 )
- każdy z wymienionych planów winien uwzględniać zadania w zakresie:
a) kształtowania postaw,
b) sprawności motorycznej,
c) umiejętności pielęgnacji i władania ciałem,
d) wiadomości o funkcjonowaniu i potrzebach troski o ciało
- nowocześnie prowadzone planowanie domaga się szerokiego uwzględnienia w przyszłym działaniu zaangażowania świadomości wychowanka
- temu właśnie ma służyć wprowadzenie m.in. elementów wiedzy o tym, jak ćwiczyć i dbać o ciało i zdrowie, samokontroli i samooceny, podręczników dla ucznia, zadań domowych, jako tych elementów, które podkreślają potrzebę systematycznej pracy nad sobą itp.
- nowoczesnie pojmowany warsztat pracy winien objąć:
a) aparaturę diagnostyczno - kontrolną ( zestaw do badań morfologicznych, czynnościowych i motorycznych ),
b) materiały dla celów poradnictwa i zestaw profilów indywidualnych indywidualnych grupowych,
c) pomoce do nauczania higieny, somatologii oraz do prowadzenia ćwiczeń
( filmy, przezrocza, tablice, magnetowid itp.),
d) nowoczesne obiekty sportowe, sprzęt i przybory ( M. Demel, 1973 )
- strategia realizacji tych zadań wymaga oczywiście również nowego i nowoczesnego patrzenia na metody i formy organizacyjne procesu wychowania i kształcenia fizycznego ( S. Strzyżewski, 1987 )
- zgodnie z obowiązującym aktualnie programem, plan pracy nauczyciela winien uwzględniać:
a) sprecyzowane zadania, przez realizację których nauczyciel i uczeń zmierzać będą do osiągnięcia podstawowych celów,
b) odpowiednio dobrane środki realizacji zadań w praktycznym działaniu nauczyciela i ucznia,
c) zestaw zadań kontrolnych - oceniających osiągnięcia uczniów w realizacji programu ( „ Wychowanie Fizyczne i Higiena Szkolna ”, 1984 )
8. Na czym opiera się działanie zorganizowane wychowawcy fizycznego fizycznego czym ono winno się charakteryzować ? Jakie wymogi przed wychowawca fizycznym stawia realizacja współcześnie pojętego procesu wychowania i kształtowania fizycznego ?
D ) Realizacja
- przed przystąpieniem do każdego działania ważny jest pewien namysł
- temu służyły wszystkie w/w ogniwa cyklu działania zorganizowanego ( faza przygotowawcza )
- jeżeli jednak przez proces wychowania i kształtowania fizycznego rozumiemy ” ciąg działań wychowawczych i kształcących ”, to wówczas istota tego procesu przejawia się w samym działaniu, czyli kiedy występuje bezpośrednia styczność wychowawcy fizycznego z wychowankiem
- w działaniu punktem wyjścia i przewodnikiem jest plan pracy
- przy wykonywaniu kolejnych czynności wychowawca fizyczny winien uwzględnić to co zrobił wcześniej, jak i to co dopiero zrobić zamierza
- działanie zorganizowane winno charakteryzować się tym, że wszystkie jego części i całość czynności są zgodne z planem i podporządkowane wcześniej wytyczonemu celowi
- pamiętać też trzeba o specyficznych cechach współcześnie pojętego procesu wychowania i kształcenia fizycznego - wymagania wobec wychowawcy fizycznego - wykraczają poza strefę intelektualną i sferę sprawnościową
- „ jeżeli dawniej nauczyciel mógł ( choć oczywiście nie musiał ) ograniczać się do wyegzekwowania uległości od uczniów w trakcie oddziaływania na nich czynnikami biologicznej natury, dzisiaj, w związku z nowymi tendencjami w WF, aby osiągnąć założone cele, musi on doprowadzić do internalizacji ( czyli uznania przez uczniów za własne ) poglądów i przekonań o potrzebie dbałości o ciało ” ( H. Grafowski, 1987 )
- realizacja procesów wychowania i kształcenia fizycznego podlega specyficznym cechom każdego procesu pedagogicznego
- przyjęty schemat cyklu organizacyjnego obejmuje wszystkie fazy działań wychowawcy fizycznego
- jedynie jednak w fazie realizacyjnej ma on bezpośredni kontakt z wychowankiem
-wskazuje się na następujące uzasadnienia prowadzenia kontroli:
a) społeczne,
b) psychologiczne,
c) pedagogiczne ( W. Zaczyński, 1974 )
- uzasadnienie społeczne jest takie, że proces wychowania i kształcenia fizycznego, jak każde zjawisko społeczne, wymaga kontroli
- względy psychologiczne wskazują na potrzebę orientacji samego podmiotu w czynionych postępach oraz na konieczność zaspokajania potrzeb samoafirmacji
- z kolei z pedagogicznego punktu widzenia kontrola znajduje swoje uzasadnienie w jej profilaktycznej funkcji i potrzebie doskonalenia działania oraz w konieczności przygotowania wychowanków do rzetelnego wykonywania wszelkich obowiązków
- pouczające może tu być spojrzenie na miejsce, jakie w zorganizowanym cyklu pracy wychowawcy fizycznego zajmuje wdrożenie wychowanków do systematycznego wyzyskiwania metod samokontroli i samooceny
- elementy te uznaje się za integralne ogniwo podmiotowej kontroli
-wymagają one stwarzania takich sytuacji wychowawczych, które przygotowują wychowanka do ciągłego doskonalenia się, określonego już mianem samokształcenia i samowychowania
- za główne czynniki sprzyjające skuteczności wdrażania wychowanka do procesu samowychowania uznać można:
1) rozwinięcie w wychowanku motywacji do ciągłego samodoskonalenia;
2) kierowanie i umiejętne doradztwo w toku realizacji poszczególnych zadań;
3) zachowanie cykliczności procesu samokontroli i samooceny ( R. Botwiński, 1985 )
- przyjmuje się, że - z jednej strony - istotą i podstawą efektywności procesu wychowania i kształcenia fizycznego są zmiany w osobowości wychowanka, ale już z drugiej strony - w ocenie ( np. ocena szkolna ) uwzględnia się niemal wyłącznie poziom rozwoju dyspozycji instrumentalnych ( sprawności, umiejętności ruchowych i ewentualnie opanowanych wiadomości ). To, że kontrola wyników nauczania ( kształcenia ) nastręcza znacznie mniej trudności niż kontrola wyników wychowania nie łagodzi tej jawnej niekonsekwencji pedagogicznej
9. Do czego sprowadza się i czemu służy ocena i wnioskowanie pedagogiczne ? Co to jest skuteczność, a co efektywność działania? Jakim funkcjom winien służyć system oceny i kontroli ?
E ) Ocena i wnioskowanie pedagogiczne
- niezależnie od wcześniej dokonanej pedagogicznej kontroli oceny wyników osiągniętych przez wychowanków, sam wychowawca fizyczny winien dokonać pewnego namysłu i analizy efektów swojej pracy poprzez ich porównanie z zamierzonym celem
- takie postępowanie służyć winno przede wszystkim wyciągnięciu aktualnych wniosków z realizacji poszczególnych etapów
- dokonanie analizy całości realizacji procesu wychowania i kształcenia fizycznego umożliwia skuteczniejsze działanie w przyszłości
- w istocie rzeczy skuteczność działania można określić jako stopień zbliżania się do głównego zamierzonego celu ( skutku )
- inaczej jest z oceną efektywności działań
- nie zawsze bowiem działania efektywne okazują się działaniami skutecznymi, tzn. nie osiągają one założonego celu, chociaż mogą dawać cenne wyniki
- niekiedy zdarza się, że pierwotnie podejmujemy działania dydaktyczno - wychowawcze w innym celu, a zupełnie co innego osiągamy
- skuteczność zaś zakłada jedynie zgodność wyniku z zamierzonym celem
- w cyklu działania zorganizowanego, dotyczącego procesu wychowania i kształcenia fizycznego, ocenę ujmować musimy dynamicznie
- w postępowaniu wyraźnie współwystępuje tu funkcja oceniająca z funkcją kontrolującą i stale towarzyszą one działaniu
- R. Botwiński ( 1985 ) proces kontroli i oceny określał jako złożony ciąg operacji polegających na:
1) uzyskaniu informacji o stanie realizacji zadań w toku działalności bieżącej,
2) porównaniu uzyskanej informacji z założonymi kryteriami,
3) wnioskowaniu o rzeczywistym stanie realizacji zadań w danym przedziale czasowym na podstawie stopnia zgodności danych z przyjętymi kryteriami
- kontrola i ocena winny stanowić pewien kompleks zorganizowanych czynności i uwzględniać wielostronne wymagania każdego procesu wychowania i kształcenia fizycznego
- uważa się, że cały ten złożony system pełni takie funkcje, jak:
1) funkcja poznawcza,
2) funkcja korygująca,
3) funkcja dydaktyczna,
4) funkcja wychowawcza,
5) funkcja aktywizująca,
6) funkcja motywująca,
7) funkcja metodyczna
Wyróżnione wyżej prakseologiczne ogniwa procesu wychowania i kształcenia fizycznego wyraźnie porządkują praktyczne działanie i służą jego optymalizacji.
W każdym z tych ogniw od wychowawcy domagamy się wykazania się wiedzą kompleksową, scaloną, tj. równoważącą elementy społeczne i przyrodnicze
( a więc wiedzą - prawdziwie humanistyczną ). W istocie rzeczy tylko też z punktu widzenia miejsca i znaczenia w prakseologicznym łańcuchu funkcjonowania modelu WF weryfikacji podlegać może użyteczność zdobywanej przez studenta i uprawnionej w uczelni wiedzy. W tym tez miejscu teoria WF, podejmując się logicznego uporządkowania działań wychowawcy fizycznego, dokonuje równocześnie syntezy, podsumowania i ukoronowania studiów ( M. Demel, 1973 )
KSZTAŁTOWANIE DYSPOZYCJI KIERUNKOWYCH ORAZ SPOŁECZNE CZYNNIKI WYCHOWANIA W KULTURZE FIZYCZNEJ
Jakie jest miejsce kształtowania postaw prosomatycznych w procesach wychowania i kształcenia fizycznego ?
W teoretycznie wyodrębnionym dziale wychowania człowieka, jakim jest wychowanie fizyczne, za celowe wyróżnia się:
1) wszystko co odnosi się do sfery zmian psychicznych, osobowościowych, emocjonalno - wolicjonalnych oraz
2) tego co dotyczy już bezpośrednio sfery zmian fizycznych, biologicznych, intelektualno - sprawnościowych
Sferę pierwszą łączymy z tzw. dyspozycjami kierunkowymi ( wychowaniem ), a drugą z tzw. dyspozycjami instrumentalnymi ( kształceniem )
- kształtowanie wszelkich osobowościowych dyspozycji kierunkowych oznacza takie działanie, poprzez które wychowawca zmierza do tego, aby wychowanek przyswoił sobie określone trwałe, pożądane postawy
- na gruncie psychologii społecznej postawę definiuje się jako „ względnie trwałą strukturę procesów poznawczych, emocjonalnych i tendencji do zachowań, w której wyraża się określony stosunek wobec danego przedmiotu ” ( S. Mika, 1987 )
- w nowocześnie rozumianym procesie WF chodzić będzie o podejmowanie działań skierowanych na wyrobienie trwałych struktur i procesów poznawczych, emocjonalnych oraz schematów zachowania wobec kultury fizycznej ( zdrowie, sprawności fizycznej, budowy i postawy ciała, wydolności, odporności ustroju, stylu wypoczynku itp.
- w tradycyjnie zaś ( biologicznie ) zorientowanej teorii oraz metodyce WF, jeśli mówiono o potrzebie kształtowania dyspozycji osobowościowych, to miano na uwadze w zasadzie wyłącznie te wartości, które Z Gilewicz ( 1964 ) wymieniał w ramach tzw. celów nieswoistych ( wychowanie moralne, estetyczne i umysłowe)
W jakim kierunku może zachodzić kształtowanie i zmiana postaw oraz jakie są znane reguły dotyczące sztuki przekonywania ( perswazji ), które mogą znaleźć zastosowanie w krzewieniu KF ?
- zagadnienie kształtowania i zmiany postaw może dotyczyć:
a) potrzeby ukształtowania postawy dotychczas nie istniejącej,
b) zmiany siły postawy,
c) zasadniczej zmiany kierunku postawy ( negatywna - pozytywna )
- ukształtowanie postawy zupełnie nowej ( w kwestii, co do której odbiorca nie miał dotąd poglądu ), dotychczas nie istniejącej jest o wiele łatwiejsze aniżeli modyfikowanie postaw i obyczajów ludzkich już utrwalonych
- w sztuce przekonywania ( perswazji ) i propagandy obowiązuje zasada skojarzonego oddziaływania
- wykorzystywać trzeba wszystkie możliwe środki przekazu: słowo, druk, muzykę, obraz, obserwację wzorów, uczestnictwo
- należy wielokierunkowo docierać z argumentami, uświadamiać potrzeby, wskazywać drogi ich zaspokojenia
- M. Demel podawał następujące reguły ( w tym socjotechniczne ), które mogą być przydatne w KF:
a) pożądane zachowanie łatwiej uzyskać, budząc emocje związane z realizacją pragnień, niż wskazując na racjonalne skutki działań. Np. łatwiej namówić do odmładzania się, niż zalecić zwykłe a skuteczne środki higieny
b) wykazano doświadczalnie, że jeśli osoba A przekazuje informację osobie B, to większy skutek wywiera to na nadawcy ( A ) niż odbiorcy ( B )
c) lepiej działa źródło informacji, które się zna i któremu się ufa, niż źródło odległe i anonimowe
d) udowodniono eksperymentalnie ( L. Lewin ), że łatwiej jest przekonać grupę niż pojedyńczą osobę
e) zasada konkretności: nie moralizować, nie nadużywać sloganów, zwłaszcza bez pokrycia, nierealnych. dawać rady konkretne, szybko przechodzić do praktyki
f) zasada etapowości: zalecać postępowanie nie odbiegające od dotychczasowego, nie żądać za wiele, zbliżać się do celu etapami, krok po kroku
g) zasada indywidualizacji: odwoływać się do autentycznych potrzeb, przeżyć i doświadczeń. Do każdego przemawiać trzeba w imieniu jego najbardziej osobistych interesów, uderzyc w punkt najczulszy, podsunąć takie motywy, które z ćwiczeń uczynią rzecz ważną, nawet konieczną ( M. Demel, 1970 )
Jaka jest rola aspektu poznawczego, emocjonalnego i behawioralnego w kształtowaniu postaw prosomatycznych ?
- istnieje możność oddziaływania na postawy poprzez uwzględnienie następujących aspektów:
1 - aspektu poznawczego, którego istota sprowadza się do przekazywania informacji ( argumentów ) argumentów przedmiocie postawy,
2 - aspektu emocjonalnego, który charakteryzuje komponent uczuciowo - motywacyjny ( przeżycia ) powiązany z przedmiotem postawy,
3 - aspektu behawioralnego, który sprowadza się do podejmowania określonych zachowań ( uczestnictwa ) związanych z przedmiotem postawy
- reguły skutecznego wychowania ( kształtowania dyspozycji kierunkowych ) konstruowane przez teorię WF muszą wynikać z pewnych praw ogólnych, formułowanych wpierw przez psychologię społeczną i psychologię osobowości, a później przez socjotechnikę i teorię wychowania
W jakich to elementach prosomatyczną działalność wychowawcy fizycznego zachowuje podobieństwa, a w jakich cechuje się odrębnością w stosunku do innych rodzajów oddziaływań wychowawczych ?
- podobieństwa zdają się dotyczyć samego przedmiotu działania, którym w ostatecznym efekcie pozostaje zawsze osobowość wychowanka
- różnice zaś dotyczą pewnych cech procesów przetwarzania oraz warunków, warunków jakich ta działalność wychowawcza przebiega
- kształtowania postaw, czyli względnie trwałych dyspozycji przejawiających się w określonych zachowaniach ( K. Obuchowski, 1966 ), nie można ograniczać do jakichś abstrakcyjnych, nierzeczywistych sytuacji wychowawczych, ale trzeba widzieć je przede wszystkim w konkretnych, stosownych dla procesu wychowania i kształcenia fizycznego warunkach przebiegu pracy dydaktyczno - wychowawczej
Wskaż na znaczenie psychologicznych kategorii kary i nagrody w procesie kształtowania postaw do KF.
- aktywność życiowa człowieka nastawiona jest na osiąganie nagrody i unikanie kary
- za nagrodą bowiem zawsze łączą się złagodzenie lub usunięcie napięcia nerwowego
- przez karę rozumiemy zawsze taki stan rzeczy, który powoduje powstanie lub utrzymywanie się napięcia psychonerwowego
- z pedagogicznego punktu widzenia, kierowanie wyborem spośród rozległej skali możliwych do podjęcia aktów motywacyjnych sprowadzić można do kwestii stosowanego sięgania przez wychowawcę do repertuaru posiadanych przezeń kar i nagród
- jednostka będzie zawsze wykazywała tendencję do realizacji tych celów, które w przeszłości osiągała z powodzeniem lub też z którymi wiąże ona poczucie osiągnięcia pewnej nagrody ( np. złagodzenia czy usunięcia napięcia psychonerwowego, poprawy sylwetki, względnego sukcesu sportowego, satysfakcji towarzyskiej itp. ). Można też przyjąć, że liczba możliwych do poniesienia niepowodzeń niepowodzeń porażek jest wprost zależna od siły motywacji ku osiągnięciu danego celu
- we współczesnej pedagogice przyjmuje się, że „ nawiązywanie do pozytywnych stron zachowania ludzi przynosi lepsze skutki wychowawcze niż stałe podkreślanie ich braków, nagroda powinna być częściej stosowana niż kara ”(W. Okoń, 1987 )
Wskaż na szczególne funkcje socjalizacyjne i wychowawcze, które pełni szkoła w procesie wychowania w KF
- jednostka pozostaje zawsze pod wpływem działania pewnych mechanizmów socjalizacyjnych
- grupa społeczna - stymuluje do takich celów i form aktywności, które są zgodne z akceptowanym przez ogół jej członków normami i wzorami postępowania
- H. Muszyński ( 1977 ) wyróżnia trzy grupy mechanizmów socjalizacyjnych:
1 - Mechanizmy kontroli społecznej ( osobotwórczy wpływ bezpośredniego otoczenia społecznego w kierunku pełnienia uznawanych ról społecznych )
2 - Mechanizmy wpływu osób znaczących, tj. zdolnych odgrywać w życiu jednostki jakąś szczególną rolę
3 - Mechanizmy wzmacniania wewnętrznego ( na podłożu już ukształtowanych postaw jednostka sama autonomicznie i niezależnie od otoczenia podejmuje określone działania )
- te poszczególne mechanizmy socjalizacyjne stanowią o kształtowaniu się rozwoju osobowości
- ich należyte funkcjonowanie zależne jest od struktury i organizacji życia społecznego, a w szczególności od tzw. społecznych czynników wychowania i socjalizacji
- szczególne funkcje socjalizacyjne ( niezamierzone ) i wychowawcze
( zamierzone ) w zakresie wychowania do uczestnictwa w KF spełnia szkoła
- poprzez szkołę dziecko ma szansę uczestniczyć w złożonych sytuacjach społecznych
- tu poszerzeniu ulegają jego kontakty i społeczne doświadczenia, a jednostka wykształca u siebie określone normy i wzory postepowania
- szkoła kształtuje w sposób szczególny nie tylko szeroki zasób dyspozycji instrumentalnych, ale i oddziałuje właśnie na ów aspekt wolicjonalno - emocjonalny
- badaniami nad formami aktywizacji ucznia w procesie WF w szkole prowadził F. Palej ( 1975, 1977 )
- w eksperymencie pedagogicznym autor ten uwzględnił następujące elementy:
* czynnik I - teoretyczna podbudowa procesu WF oraz świadoma jego samokontrola;
* czynnik II - powiązanie treści WF z planem pracy na lekcji wychowawczej oraz z działalnością pielęgniarki szkolnej;
* czynnik III - indywidualne, samodzielne ćwiczenia ucznia w domu;
* czynnik IV - różne formy współzawodnictwa indywidualnego indywidualnego zespołowego
Dokonaj ogólnego przeglądu tych grup i instytucji społecznych ( pozaszkolnych ), które stanowią podstawowe ogniwa wychowania i socjalizacji w procesie wychowania w KF
Rodzina - na funkcjonowanie mechanizmów socjalizacyjnych w najpoważniejszej mierze wpływa model życia
- tu przebiega cała początkowa faza kształtowania się osobowości dziecka
- normy i wzory obowiązujące w rodzinie, skłonność do pełnienia określonych ról społecznych mają doniosłe znaczenie w funkcji socjalizacyjnej jednostki
- życie rodzinne dostarcza dziecku wzorów postępowania w zakresie troski o swoje zdrowie, rozwój fizyczny, sprawność ruchową, higienę ciała itp.
- wg A. Ślęczkowskiego współczesne rodziny wykazują na ogół pozytywny stosunek do zajęć ruchowych swoich dzieci
* w środowiskach przemysłowych już w drugiej połowie lat siedemdziesiątych stwierdzono, że ponad 90 % dzieci posiada piłki, rowery i sanki, a 81,5 % rodziców rozumie potrzeby ruchowego wyżycia się dzieci
* w tym samym czasie 36,1 % rodziców deklarowało się, że uczestniczy wraz ze swoimi dziećmi dziećmi zajęciach ruchowych
* prowadzone badania dowodzą też, że podejmowanie ćwiczeń ruchowo - sportowych przez rodziców stanowi znakomity środek aktywizujący prosomatyczne postawy wśród dzieci
- nikła jest jednak ciągle świadomość potrzeby współpracy na polu KF rodziców rodziców nauczycielem WF
- ten ostatni winien stać się doradcą, z jednej strony informującym o stanie rozwoju fizycznego, sprawności ruchowej czy postawie ciała, a z drugiej mógłby on wskazywać na bardzo konkretne potrzeby aktywizacji ruchowej danego ucznia.
- dotąd jednak szkoła nie ujawnia na ogół chęci pedagogizacji i zjednywania przychylności rodziców, ci zaś wykazują na ogół niską świadomość potrzeb wiedzy o funkcjonowaniu organizmu ich dziecka
Osiedle mieszkaniowe - ważne miejsce aktywacji ruchowej dzieci w miejscu zamieszkania
- zajęcia te mogą posiadać charakter zupełnie samorzutnie ( nieintencjonalnie)
organizowanych w grupie rówieśniczej zabaw czy gier sportowych, ale mogą też przybierać formy dość przemyślane i racjonalne ( intencjonalne )
- grupa rówieśnicza może pełnić dość istotną rolę w kształtowaniu postaw jednostki względem KF
wśród potrzeb szukania kontaktu z rówieśnikami do najważniejszych należą wynikające z motywów: akceptacji społecznej, zabawy, rozrywki, współzawodnictwa, poszukiwania przygody itp.
- w grupie rodzą się gusty i upodobania, również w zakresie KF
- w dużych osiedlach mieszkaniowych coraz częściej zagadnienie rekreacji fizycznej dzieci, młodzieży, a także osób dorosłych stają się przedmiotem troski samorządów mieszkaniowych, organizacji KF i innych instytucji
- dotychczasowe obserwacje wskazują jednak na liczne słabości tych form organizacji KF, a szczególnie ich słabe rozpropagowanie , związany z tym mały zasięg oraz znaczny uniformizm stosowanych metod i środków ( R. Trześniowski, 1987 )
- prowadzone badania i obserwacje wskazują, że należy przede wszystkim organizować następujące