Instytucjonalizacja p.p- oznacza uznanie jej konstytucyjnych funkcji w ramach systemu politycz, i.p to przekształcenie stowarzyszeń w większym lub mniejszym stopniu ustrukturyzowanych w organizacje o wyraźnym celu zdobycia i utrzymania władzy państwowej
Instytucjonalizacja wg. k. jandy
-A) wiek partii
-B) poziom depersonalizacji jej organizacji i ostrość konfliktów w łonie elity przywódczej
-C) wyborcza i parlamentarna stabilność
A) poziom instytucjonalizacji p. pozostaje wypadkową jej wieku. wiek partii wiąże się z wiekiem państwa, istnieniem instytucji demokr. Ustabilizowane p.p. starają się panować nad rynkiem wyborczym, ma to negatywne konsekwencje dla nowych p.p., bo nie mogą znaleźć własnego miejsca.
B) DEPERSONALIZACJA- ukształtowanie przez partie własnej , odrębnej i autonomicznej, struktury org, niezależnie od jej założyciela .powinna utrzymywać sprawnie funkcjonującą strukturę organiz, posiadać jasno określone zasady na poziomie elity przywódczej.
C) stabilność wyborcza i parlamentarna -p dążą do utrzymania swojej pozycji. P masowego członkostwa dążą do zapewnienia sobie kontroli nad partiami lokalnymi i stworzenia kanałow umożliwiających przepływu informacji i decyzji w obu kierunkach. p kadrowe staraja się stworzyć biurokracje centralną, dobrze poinformowaną o aktualnym stanie opinii społecznej, nastrojach masowego wyborcy i sprawnie manipulującą kwestiami zawartymi w strategii wyborczej, dążą do stworzenia imane partii lub jej lidera w mass mediach.
Panebianco
i. jest faktycznie procesem poprzez który organizacja inkorporuje wartości i cele jej założycieli. Staje się instytucja , czyli traci charakter środka służącego jedynie do realizacji pewnych celow, i sama w sobie staje się celem. I jest efektem przebiegających równocześnie ściśle za sobą powiązanych procesow.
Dwa wymiary oceny rozmiaru procesu instytucjonalizacji
-wymiar autonomii dotyczy kontroli zasobow niezbędnych dla funkcjonowania partii jako organizacji. Autonomia jest niska- gdy zasoby sa zarządzane i kontrolowane przez organizacje zewn(np. związki zawodowe)lub grupy interesu sponsorujące działalność poszczególnych par
autonomia wysoka-gdy partia bezpośrednio kontroluje proces wymiany dobr z otoczeniem politycznym.
Organizacja polityczna posiadająca mala autonomię w minimalnym stopniu kontrluje środowisko polityczne, raczej musi adoptowac się do niego. Znaczna autonomia oznacza zdolonosc do aktywnej adaptacji, czyli inicjowania procesow zachodzących na arenie politycznej.
-wymiar sytemowosci- odnosi się do poziomu wewnętrznej spójności organizacyjnej p.p
systemowosc jest niska-gdy subgrupy posiadaj znaczna autonomie w dysponowaniu zasobami poitycznymi, oraz wpywaja na wewnątrz partyjny system decyzyjny.
Systemowosc wysoka, gdy istniej scentralizowana kontrola na zasobami politycznymi pozostającymi w dyspozycji partii.
Niski poziom instytucjonalizacji oznacza, ze mamy doczynienia z dobrze zorganizowanymi wewnętrznie grupami.(p chdeckiej)
DEMOKRACJA wg DAHLA
Oznacza pewien stan idealny, który w rzeczywistości nigdy i nigdzie osiągnięty. J.t wizja polityczna, wizja systemu, w którym wszyscy jego członkowie uważają się za wzajemnie równych, cieszą się atrybutem kolektywnej suwerenności oraz posiadają wszystkie instytucje, zasoby i możliwości niezbędne do rządzenia.
Model poliarchii wyrasta z opozycji wobec dwóch stanowisk teoretycznych: koncepcji rządów większości tzw. wola powszechna oraz teoria elit. Wola większości to wg DAHLA utopia w warunkach zróżnicowanego, niejednorodnego społeczeństwa. Gdy demokracja realizuje się przez władze przedstawicieli, rodzi to wiele problemow technicznych jak i politycznych, występuje trudność w zapewnieniu związku miedzy pogladami większości reprezentantów a preferencjami większości obywateli, oraz ochrona praw mniejszości. Zakłada to abstrakcyjnie pojmowana równość jednostek. Koncepcja poliarchii odrzucając postulat rządów większości jako nierealne, formułuje jednoczenie przekonanie zapobiegania rządom elity. W poliarchii każdy obywatel ma nieskrępowaną możliwość określania i wyrażania swoich indywidualnych preferencji, oraz musi być pewien tego, ze będę ona traktowane na równi z preferencjami innych. poliarchia cechuje się dużą inkluzją polityczną tzn. przyznaniem praw politycznych względnie dużej części ludności, tzn. zabezpiecza osiągniecie dwóch efektów : partycypacji i rywalizacji politycznej.
Model poliarhii
-istnienie alternatywnych źródeł informacji, niekontrolowanych przez jedna elitę
- swoboda poglądów i ocen politycznych
- powszechne prawo udziału w wyborach
- wyboru uczciwe, wolne, równość szans
- rywalizacja pomiedzy liderami polit. O glosy wyborcow
- warunki do swobodnego zakladania i działania organizacji politycznych-partii
- zgodność działania instytucji wybieralnych z preferencjami wyborców
-możność ubiegania się o urzędy publiczne
prawo do istenienia opozycji politycznej, wysoka liczba uprawnionych do glosowania, wysoka frekwencja w wyborach.
-wolne i uczciwe wybory
-zagwarantowanie i przestrzeganie swobody zrzeszania się, wolności słowa, oraz alternatywności źródeł informacji
typologia poliarchii
pelne- charakteryzowane prze obecność wszystkich czynnikow
ograniczone- nieobecność jednego czynnika
quasi-poliarchie- nieobecność dwóch lub trzech czynnikow
poli. dojrzale- tzn. zdolne do spełnienia wszystkich czterech wymogów co najmniej od 1950r
poli.nowsze
rozwoj poliarchi odbywa się niekoniecznie w kierunku demokracji rozumianej jako stan idealny.
Warunki do stabilizowania i utrwalania poliarchii
-niewykorzystywanie instumentow przemocy (wojska , policji) celem zdobycia i utrzymania władzy
-możliwość wystąpienia konfliktu wynikającego z pluralizmu subkulturowego jest do pewngo stopnia ograniczona
-uksztaltowana kultura polityczna i i system przekonan
-sprzyjający, pozbawiony znaczenia wpływa środowiska międzynarodowego.
Model poliarchii jest konstrukcja uniwersalna, pozwalającą przede wszystkim na odróżnienie reżimu demokratycznego od wszelkiej postaci dyktatur.
Europa zach
Partie lewicowe
p. socjaldemokratyczne
j.t rodzina p sytuująca się na odcinku przestrzeni w pobliżu centrum systemu, większość większość takich p powstalo w drugiej polowie XIX w, lub na początku XX. J.t najsilniejsza rodzina p socjaldemokratycznych w e.zach. ma duży elektorat, zdobywa przeciętnie 40% głosów. (Malta , Szwecja, Austria) najsłabiej najsłabiej (Irlandii, islandii).dużą silą okazały się po 1980 r partie śródziemnomorskie- Grecja, Hiszpania, posrtugalia
zalicza się je do partii relewantnych, tzn. często uczestniczą w koalicjach gabinetowych bądź samodzielnie formują rządy. W panstwach europy zasch p. socjaldemokratyczne uczestniczyły w ponad 60% sformułowanych gabinetów, poziom partycypacji rzadowej jest wysoki, nizszy poziom przy odpowiedzialności rządowej.
Norweska DNA , zawsze tworzy gabinety jednopartyjne, irlandzka LP jest ugrupowaniem dopelniajacym
Lewicowo- libertariarne łączy je pogląd, ze zbyt mało lewicowości jest w partiach socjaldemokratycznych dlatego poszukują alternatywnej wizji lewicy. Ich pojawienie wynikalo z faktu przesuwania się rządzących partii socjaldemokratycznych ku centrum.
a- lewicowo-socjalistyczne- czesc z nich oderwała się od socjaldemokratycznych, oraz niektóre wyłoniły się z ugrupowan komunistycznych. Było to zjawisko charakterystyczne dla panswt skandynawskich. Ugrupowania te poszukiwały miejsca miedzy zbyt refiomistycznie nastawionymi partiami socjaldemokratycznymi a zbyt zachowawczymi komunistycznymi. Umiejscowiły się w środku bloku lewicowego, dominuje w ich apelu kwestia socjalno-ekonomiczna, potencjalni wyborcy to klasa robotnicza.
b- zieloni- od pol lat 70, postulaty dotyczące ochrony środowiska naturalnego człowieka, kwestie społeczne(idea partycypacji, egalitaryzm, prawa mniejszości).(ausrta, Finlandia, szwajcaria). Zaliczane do kategorii ugrupowan małych, średnie poparcie wyborcze nie przekracza 15%., rzadko sa zapraszane do rzadu.
c- agrarne-komunistyczny rodowód, hasla o postmaterialistycznym charakterze, obrona praw różnorodnych mniejszości czy grup społecznych. Polityka ineresow kobiet,
WNIOSKI
Hasła równości praw, ochrony praw mniejszości, walka o poprawienie stanu środowiska naturalnego człowieka, egalitaryzm, samorealizacja i partycypacja obywatelska. Dążą do stworzenia alternatywnego modelu polityki, w którym kwestia bezpieczeństwa ekonomicznego stanowi tylko jeden z postulatow. Daza do stworzenia społeczeństwa socjalistycznego socjalistycznego zapewnieniu ochrony socjalnej grupom najbardziej potrzebującym, przy wykorzystaniu instyrumentow panstwa. Traktują strukturę organizacyjną jako układ funkcjonalny dla realizacji partypacyjnych ambicji członków i zwolenikow. Starają się stworzyć wlasny segment elektoratu, apelując zwlascza do ludzi młodych, tworzących lewicowy element nowej klasy średniej, zamieszkalych w dużych aglomeracjach miejskich, wykształconych, wyznających postmaterialne wartości. Maja charakter ugrupowan lewicowych gdyż kwestionują dominacje rynku ekonomicznego ekonomicznego jego praw, a jednoczesnie libertariarnch. Pomoc panstwa dla obywateli jest czyms koniecznym, ale powinna mieć postać działań zdecentralizowanych, np., relizaowanych przez samorządy terytorialne, czy wspólnoty lokalne.
Partie liberalne
Druga pol XIX wieku, nalezy je zaliczyć do wewnętrznie tworzonych. Reprezentowały one interesy uprzywilejowanej czesci społeczeństwa i w naturalny sposób arena parlamentarna stanowiła punkt wyjscia w procesie ich instytucjonalizacji. wyjątkowa role w polityce państw e.zach odegraly w XIX i XX w, za sprawą postulatów ideologiczno programowych.. prezentowana przez nie oferta programowa trafila do kształtującej się klasy średniej, która potrzebowała indywidualnych swobod i wolności jako gwarancji jej ekonomicznego rozwoju. Liberalizm stal się wiec ideologiczna bazą dla ruchow które postulowaly konstytucyjne reformy panstwa oraz rozszerzenie i ochrone swobod obywatelskich. Konstutuowaly wiec radykalną opcję ideologiczną , oferująca jakościową transformacje systemu politycznego opartą min na konstytucyjnych reformach. Wprowadzeniu gwarancji wolności ekonomicznej, sekularyzacji panstwa.,
Liberalizm konserwatywny silniejsza skłonność do akcentowania tradycyjnych postulatow liberalnych niż pozostałe, akceptują prorynkowe strategie rozwoju, ograniczenie interwencyjnych dzilan państwa w sferze ekonomii, wspierają indywidualną pzredsiebiorczosc, gwarantują indywidualne prawa i swobody obywatelskie. Dosc czesto występują w państwach , w których istnieją silne partie chadeckie, a nie ma parii konserwatywnych jako reprezentanta opcji prawicowej. Reprezentują opcje prawicowe, pełniąc w pewnym sensie funkcjie typowe dla ugrupowan konserwatywnych.
Liberalizm lewicowy opowiadają się za utrzymaniem prosocjanych strategii politycznych, urzeczywistnieniem idei sprawiedliwości społecznej oraz egalitaryzmu.
Liberalno-agrarne j.t zjawisko charakterystyczne dla państw skandynawskich i zawiązane z procesem przekształcania tradycyjnych ugrupowan chłopskich organizacje lepiej przsystoswane do zmieniającej się struktury społeczeństwa.
WNIOSKI
Większość to ugrupowania mala(srednie to tylko dania, Norwegia, islandia). Przeciętne popracie wyborczee 17%. W państwach skandynawskich partie liberalne gromadzą największy odsetek glosów wyborczych. Brak jest partii liberalnych w krajach śródziemnomorskich. . dość niskie przeciętne poparcie wyborcze, jednak wysoka relewancja rzadowa. Zwłaszcza w systemach partyjnych w wielopartyjnym formacie, p. liberalne stanowią istotne uzupełnienie dla tworzonych koalicji rządowych.. bardzo rzadko p.liberalne uzyskują status ugrupowan inicjujących. Względnie tworzą czesto jednopartyjne gabinety, co znajduje wyraz w nominowaniu na premiera.
Europa wsch
Zbyt rozbudowane, nie stosują do wszystkich przypadkow jednakowych kryteriów, nie uwzględniają ideologicznej ewolucji partii. Postawą wyróżnienia jest przede wszystkim zdolność do nadania dynamiki współzawodnictwu wyborczemu, dodatkowym kryterium jest przeslanie ideologiczne, ocena komunistycznej przeszłości oraz ocena dokonan transformacji.
Biegun socjalistyczny
*Zreformowane partie komunistyczne- forma umiarkowanej lewicy, wywodzą się z z formacji, które sprawowały władze w okresie komunizmu. Nazywane często- kontynuorkami. Mają ciągłość historyczna, czyli odziedziczyły one o swych poprzedniczkach struktury, część majatku oraz bazy członkowskiej umożliwiając kontynuowanie działalności politycznej byłym działaczom p. komunist.
Partie należące do lewicy stawiają za cel
-rywalizacja zarówno z ugrupowaniami wywodzącymi się z antykomunistycznej opozycji jak i partiami neoliberalnymi, promującymi gosp. Rynkową „bez socjalnych zanieczyszczeń”. Ich rywalem ich sa także partie lewicy niekomunistycznej, skłonne do zawierania sojuszy z centroprawicą i prawicą oraz ortodoksyjne formacje komunistyczne.
Strategia wyborczą p.postkominstycznych jest dążenie do pozyskania tej czesci elektoratu, którą w wyniku przemian zainicjowanych po upadku komunizmu cechuje poczucie deprawacji. Kładą nacisk na ochrone slabszzych, pokrzywdzonych przez reformy zmierzające do ustanowienia gospodarki rynkowej. Ugrupowanie te przechodzą bardzo głęboką ewolucję programową. (np. pocztkowo niechęć do NATO i UE) socjlademokratyzacja rozpoczęła się w różnych krajach w rożnym czasie, najwcześniej na Węgrzech, potem polska, Litwa.
*p. socjaldemokratyczne w początkowej fazie procesu demokratyzacji wchodzą w sklad koalicji wyborczych zawieranych przez siły antykomunistyczne, lub uczestniczą w wyborach samodzielnie, rywalizując z formacjami postkomunistycznymi o glosy lewicowego elektoratu. Dużą role wśród reaktywowanych partii socjaldemokratycznych odgrywa czeska partia socjaldemokratyczna, podobnie było na Łotwie, Litwie.
*p. o orientacji socjalistycznej lub socjaldemokratycznej- nie odwołujące się do zadnych poprzedniczek, powstaja w różny sposób. Mogą wywowdzic się z szerokich ruchów społecznych, będąc efektem ich rozłamu(np. łotewska TSP, polska UP), . mogą być również tworzone jako samodzielne podmioty rywalizacji politycznej, wzbogacające jej struktur.
Ugrupowania te czerpią wzorce programowe i organizacyjne nie z pzreszlosci lecz ze współczesnych socjaldemokratycznych. zachodnioeuropejskich. nie nawiązują współpracy z ortodoksyjną komunistyczną lewicą, rywalizują z nią o głosy niezadowolonych efektow transformacji oraz przeciwstawiając się neoliberalnej polityce rządów p. prawicowych.
WNIOSKI
W europie sr i wsch ukształtowały się 3 formy organizacyjne umiarkowanej lewicy
-zreformowana lewica postkomunistyczna
-reaktywowana socjaldemokracja
-nowo utworzona lewica o niekomunistycznym rodowodzie
rodowodzie poszczególnych krajach występują w róznej konfiguracji, partie te istnieją w większości państw europy sr i wsch, (Albanii, polska, Chorwacja, Bułgaria, Rumunia,. Litwa, Słowacja, Słowenia, Ukraina, Węgry).nie ma- Czechy, Łotwa, Estonia, Rosja.
W Rumunii dwa ugrupowania umiarkowanej lewicy wywodzące się ze wspolnego pnia, i występują w opozycji do siebie.
Umiarkowana lewica tworzy znaczny biegun rywalizacji politycznej w europie środkowej i wsch, wykazując zdolność do wygrywania wyborów i tworzenia lub współtworzenia rzadów. Najsilniejsze ugrupowania -węgierska MSzP, pol. SLD, litewska LDSP, czeska CSSD.
Biegun liberalny (e. wsch)
liberalizm jako doktryna gospodarcza i polit napotyka w europie na przeszkody. Wystepowanie: Chorwacja, Czechy, polska, Estonia, Litwa, Rosja, Rumunia, Serbia, Słowacja, skowania. Nie ma Albania, Ukraina
trzy typy formacji liberalnych
1. socjaliberalne- stworzenie warunkow swobodnego, materialnego duchowego rozwoju człowieka, dopuszczając pomoc państwa. Przeciwnicy ugrupowan nacjonalistycznych i wyznaniowych niektóre z nich dopuszczaj a mniej lub bardziej sformalizowaną współpracę z lewica, także postkomunistyczna.
2-centrowe partie liberalne- w programie akcentują elementy ekonomiczne- liberalna ortodoksja wolnorynkową, współpracują z umiarkowaną prawicą odrzucając możliwość kooperacji z ugrupowaniami lewicowymi.
3- konserwatywno-liberalne zrównanie wartości wspólnot z wartością jednostek, odwołanie do tradycji i interesów narodu, ich naturalnym sojusznikiem są partie konserwatywne oraz chrześcijańsko-demokratyczne.
Wnioski Ugrupowania przynależne do tego nurty obecna są na arenie wyborczej, maj znaczne osiągnięcia. Najsilniejszymi sa słoweńska LDS, najwięcej gabinetów Łotewska Droga.
Proceduralna koncepcja demokracji J. Schumpetera >>model współzawodnictwa elit, w którym mechanizmy władzy kojarzy się z ich legitymacjami >>odrzuca się możliwość sprawowania władzy przez „lud” (zarówno ten, rozumiany jako realną, społeczną zbiorowość, jaki i większość narzucającą mniejszości swą wolę) >>demokracja jest jedynie metodą dochodzenia do decyzji politycznych, które podejmują elity z upoważnienia wyborców. Demokratyzm rządzenia oznacza tylko, że obywatele mają możliwość zaakceptowania bądź odrzucenia tych, którzy mają nimi rządzić- za pośrednictwem cyklicznych elekcji. >>demokracja nie oznacza ani realizacji woli czy dobra ludu, ani też jego wpływu na treść decyzji politycznych (stanowi ona „rządy mające aprobatę ludu”) >>władza skoncentrowana w rękach wąskiej grupy zawodowych polityków, uprawnionych do podejmowania ważnych decyzji >>realistyczny charakter władza spoczywa w ręku elity; większość wyborów nie interesuje się polityką, jest niedostatecznie poinformowana (lub przeciążona nadmiarem informacji), co prowadzi do tego, że staje się podatna na różnorodne techniki manipulacyjne wykorzystywane przez zawodowych polityków >>zasada większości- podstawowa reguła procesu decyzyjnego, niezależnie od tego, czy podjęta decyzja wyraża wolę ludu, czy nie legitymuje się faktem opowiedzenia się za nią większości elity politycznej, niezależnie czyj wyraża interes. >>zdolność do zawierania kompromisów jest przeszkodą w wyłonieniu skutecznie działających rządów, przez co bagatelizuje się kwestię ochrony praw mniejszości politycznych. >>rządy większości- ten, kto potrafi zyskać władzę, może ją w dowolny sposób sprawować, pamiętając jedynie o następnych wyborach. >>3główne wady: uczestnictwo w wyborach=legitymacja systemu, nieuchronność koncentracji władzy w rękach wąskiej grupy zawodowych polityków, kwestie mniejszości.
Model westminterski. (koncetralizacja władzy)W społeczeństwach o niskim stopniu kulturowej segmentacji. Lud znaczy tyle, co zwykła, nawet tylko minimalna większość. We względnie czystej postaci występuje w Wlk. Brytanii, Nowej Zelandii. 9 cech:
1. koncentracja władzy wykonawczej. Jednopartyjny, większościowy gabinet, na który składa się wyłącznie z członków zwycięskiej partii. Koalicje tworzone są wyjątkowo. W konsekwencji opozycja (choć często zbliżona liczebnie do partii rządzącej) ma ograniczona możliwość działania do areny6 parlamentarnej. 2. fuzja władzy dominacja gabinetu nad parlamentem. parlament jest kontrolowany przez rząd. 3. Asymetryczny bikameralizm model w. zakłada skupieni niemal cłej władzy ustawodawczej w rękach izby niższej. Izby wyższe mają jedynie możliwość hamowania bądź opóźniania prac legislacyjnych. W efekci parlament działa jak jednoizbowy. 4. system dwupartyjny- zdecydowaną większość głosów wyborczych zawłaszczają dwie partie rywalizujące ze sobą o zwycięstwo na arenie parlamentarnej. Pozostałe partoe nie mają szans (samodzielnie ani w koalicji). 5. jednowymiarowość systemu partyjnego między rywalizującymi partiami wystepuje tylko niezgoda w kwestii polityki gospodarczej i socjalnej. W rezultacie gł. czynnikiem wpływającym na rezultat wyborów jest przynależność kalsowa lub pozycja materialna. 6. zasada większościowa wybrany zostaje kandydat, który uzyskał więcej głosów niż którykolwiek z rywali. 7 reguła unitarna i scentralizowana forma rządu ogranicza autonomię lokalną, poprzez odstępstwo od zasady separacji i równowagi władz w relacji centrum-regiony. 8.„Niepisana” konstytucja, nieograniczona suwerenność parlamentu w „czystym” modelu W. nie ma ograniczeń ustawodawczej działalności parlamentu- w formie ustaw może regulować dowolną materię. 9.ogranizcenie zakresu stosowania instytucji demokracji bezpośredniej (referenda, inicjatywa ludowa…) decyzje wiążące wszystkich obywateli zapadają głównie w parlamencie- demokracja ma charakter przedstawicielski (pośredni).
Demokracja konsocjonalna (uzgodnieniowa- przeciwieństwo westminsterkiej) trwały i stabilny reżim demokratyczny w krajach o głębokim podziale etnicznym, językowym lub religijnym. Rozwiązania instytucjonalne uwzględniające struktury społeczeństwa: a) wielka koalicja (tworzenie koalicji z udziałem tak wielkiej liczby partii jak to tylko możliwe), b) wzajemne veto wszystkich mniejszości, c) proporcjonalny system wyborczy ułatwiający dostęp do parlamentu nawet małym partiom, d) segmentalna autonomia maksymalna liczba spraw dot. Poszczególnych mniejszości możliwa do załatwienia w ich obrębie i siłami reprezentującymi je instytucje.
Demokracja konsensualna (podział, rozproszenie władzy) zmodyfikowana wersja konsocjonalnej, kładzie nacisk na instytucje i procedury polityczne. W miejsce czystej zasady większości- ograniczenie, rozproszenie i udział we władzy na wiele sposobów. Cechy: 1. wielkie koalicje-szeroki udział partii p. we władzy wykonawczej. Dzielenie się władzą przez w2szystkie znaczące partie, nawet wówczas gdy nie odnoszą zwycięstwa wybor. 2. separacja władzy formalan i nieformalna, prowadzi do równowagi pomiędzy parlamentem i rządem lub osłabienia egzekutywy wobec parlamentu. 3. zrównoważony (symetryczny) bikameralizm 4. wielopartyjność większa ilości partii oraz żadna partia nie jest partią większości, nie może więc samodzielnie sprawować rządów (stworzyć jednopartyjny gabinet) 5. wielowymiarowość sys. partyjnego występowanie kilku płaszczyzn niezgody pomiędzy rywalizującymi partiami. 6. proporcjonalny sys. wyborczy rozdział mandatów ma na celu maksymalnie odzwierciedlać rozkład preferencji wyborczych. Zwiększenie szans zaistnienia mniejszości. 7. federalizm terytorialny i nieterytorialny i decentralizacja uprawnień podział władzy pomiędzy rząd centralny i rządy regionalne; tworzenie instytucji służących do rozwiązywania problemów mniejszości (innych niż miejsce zamieszkania) 8. Pisana konstytucja i veto mniejszości konstytucje maja postać specjalnych aktow prawnych ze specjalną procedurą- wymuszającą kompromis pomiędzy różnymi grupami społecznymi.
RÓZNICE w demokracjach większościowa (W) i konsensualna (K):
Partycypacja w rządzie W: Koncetralizacja władzy wykonawczej w rękach mniejszości; K: udział wielu partii w szerokiej koalicji. Rząd-parlament W: dominacja rządu; K: równowaga. Władza w parlamencie (pods., kryterium) W: jedna izba; K: równy podział między 2 izby. Partie i ich rozmiar W: 2 wielkie, znaczące; K: duża liczba, niekoniecznie znaczących. Podstawa niezgody między partiami W: socjoekonomiczna; K: socjoekonomiczna+ kulturowa. System wyborczy W: większościowy (okręgi jednomandatowe); K: proporcjonalny (wielomandatowe). Podział władzy W: unitarny, scentralizowany; K: federalizm, decentralizacja. Formalne ograniczenia włądzy ustawodawczej W: nieobecne, K: tak.