Barthes, Roland „Mit i Znak”

*semiotyka - nauka o znakach

*semiologia - nauka o znaczeniu znaków (w obręb semiologii można włączyć wszystko)

*Barthes łączy: semiologia jako systemy znaków językowych i pozajęzykowych

*mitologia - metajęzyk

*mitologia a semiologia - mitologia jest częścią semiologii

*mit jest słowem - jest sposobem porozumienia (mythos i logos: zmyślone i wyrażone w słowie), przekazem, sposobem znaczenia i formą

*mitu nie określa jego treść lecz sposób wypowiadania (nie ma granic substancjalnych - wszystko może być mitem mając określoną formę tych przekształceń)

*wszystko może być podporą mitycznej mowy

*mit jako przekaz nadbudowany nad słowem

*paradygmatyczność

*syndyktatyczność

*wtórny system semiologiczny (czarna polewka a czernina)

*wszystkie komunikaty:

-niosą znaczenie

-są zbudowane na wzór języka naturalnego

*język naturalny - pierwotny system semiologiczny

*znaczące + znaczone = znak

*te elementy występują w każdym systemie semiologicznym

język 1. znaczące (signifiant) forma

(przedmiotowy) 2. znaczone (signifie) pojęcie

3. znak

_________________________

(mit jest językiem skradzionym i nie oddaje tego samego)

mit 3. znak → forma (sens)

I znaczące

II znaczone (pojęcie)

_________________________

III znak (znaczenie)

*na przykładzie: bukiet róż jako znak jest pełny, jako znaczący jest pusty, dopiero potem dochodzi do niego znaczenie (podtekst)

...

3. znak → forma (sens) róża (pełne)

I znaczące róża wypuszcza swoje naturalne znaczenie (puste)

II znaczone pusty znak dostaje nowe znaczenie - namiętność (pełne)

III znak róża symbolizuje namiętność (jest pełne mitycznie)

*na przykładzie okładki pisma z murzynem stojącym przy fladze francuskiej

I - poziom -znaczące (signifiant) > elementy graficzne, zdjęcie

semiotyczny -znaczone (signifie) > murzyn

II - system -forma > czarnoskóry żołnierz armii francuskiej - jeden z wielu, nie obchodzi

mitologiczny nas, kto to jest dokładnie (w domyśle: to konkretna osoba, ale nie interesuje nas kto do dokładnie); Francja miała kolonie - chcą dla niej ginąć - imperializm w sensie politycznym [pojęcie ma inicjować jak najszerszy krąg interpretacyjny, wiele treści jest wpisanych w znak]

[kontekst: lata 50, wojna w Algierii, kolonie]

wnioski: obywatel, nie przedstawiciel rasy, wojna nie rasowa, walka w obronie idei społeczeństwa wielonarodowego, wielokulturowego

*Ala ma kota

I - poziom -znaczące (signifiant) - same w sobie litery

semiotyczny -znaczone (signifie) - konkretna Ala ma konkretnego kota

II - system -jakaś Ala ma jakiegoś kota - przykład z podręcznika

mitologiczny -pojęcie (hasło wywoławcze) - edukacja, nauka czytania, szkoła

*w micie pojęcie zniekształca sens

*sposoby odbioru mitu

-cyniczny (manipuluje znaczącym i znaczonym)

-demistyfikujący (odróżnia sens i formę i ma świadomość jak sens staje się formą)

-dynamiczny (całość sensu i formy: skupia się na znaczącym)

*mit kradnie sens z I systemu i oddaje formę w II systemie

*wg Barthesa mit nie jest uniwersalny - jest historyczny (musimy zagłębić w krąg aby go zrozumieć)

Benedict, Ruth „Wzory Kultury”

*antropologia - powinno się badać kultury inne niż nasza, ponieważ nasze zwyczaje są dla nas oczywiste

*powinniśmy porównywać nasze zwyczaje z innymi (obecne zagrożenie wartościowania)

*antropologia ma badać zwyczaje codzienne, nie powinna zajmować się spekulacjami

*B. mówi o Frazerze, że jest badaczem gabinetowym ponieważ bazuje na relacjach misjonarzy

*B. przeciwstawia się fragmentaryczności dochodzenia do kultury

*kultury się uczymy, nie jest dziedziczna genetycznie

*skupmy się na badaniu kultur prostych, ponieważ w czasie dostępnym badaczowi nie możemy zbadać kultur złożonych

*”dzikie dzieci” - nie przeszły procesu socjalizacji: kultura nie jest dziedziczna

*wzór kultury równa się danej kulturze (Zuni - rytualizm; Kwakiutlowie - rytualizacja; Dobu - lęk i poczucie zagrożenia)

*dla B. wzory kulturowe są budowane na podstawie orientacji psychologicznych

*kultura jako łuk (kultura jako zbiór wybranych wariantów ze wszystkich możliwości) - wybieramy tylko segmenty z łuku

*cecha kultury - składa się z elementów i to elementy i ich konfiguracje decydują o cesze

*wzór kultury - konfiguracja cech kultury

*każda instytucja jest wynikiem działania jakiejś cechy

*wizja przypomina cechę kultury; łączy się z różnymi instytucjami, składa się z elementów (np. osoba pretendowana do wizji, charakter wizji, okoliczność otrzymania wizji, wpływ wizji)

*instytucja małżeństwa - składa się z cech (różnych dziedzin), a w obrębie tych cech mamy komplet elementów

*cecha może składać się z elementów kultury albo też z innych cech

ujęcia

+ujęcie nominalne -

+ujęcie realne - wytwory człowieka jako kultura

Boas, Franz „Cele Badań Antropologicznych”

Caillois, Roger „Żywioł i Ład”

*jego zdaniem Huizinga ukazał znaczenie gry i zabawy dla rozwoju

*gra i zabawa ma być widowiskiem

*Huizinga pominął klasyfikację gier

*mówiąc o bezinteresowności gier Huizinga pominął hazard i wymianę dóbr

*gry są dobrowolne, bezproduktywne, tworzą reguły i normy

*klasyfikacja gier (kto gra, w co gra, czy wymaga użycia konkretnych przedmiotów):

-agon - współzawodnictwo

-alea - los

-mimicry - naśladowanie

-illinx - oszołomienie

*agon:

-oparte na jednej cesze (np. szybkość)

-pojawia się zwycięzca

-na początku uczestnicy mają równe szanse (teoretycznie)

*illinx:

-mają wprowadzić w trans, upojenie

-ruch prowadzący do oszołomienia

-np. huśtawka, karuzela, taniec

*cechy gry/ zabawy:

-dobrowolna;

-wyodrębniona (zamknięta przestrzeń/ czas);

-zawierająca element niepewności;

-bezproduktywna;

-ujęta w normy (konwencje, chwilowo zawieszające zwykłe prawa);

-fikcyjna („specyficzne poczucie wtórnej rzeczywistości lub też całkowitego oderwania od życia powszedniego”)

*przeciwstawne bieguny gier i zabaw:

-zabawa - paidia -gra - ludus

*zabawa (paidia) - polega na swobodnej improwizacji, jest podejmowana w sposób spontaniczny, nie trzeba jej odgórnie formalizować

*gra (ludus) - spontaniczność trzeba podporządkować regułom, reguły zaczynają się mnożyć

*między zabawą a grą istnieją formy pośrednie

*alea, agon, illinx i mimicry mogą przyjmować formy gry lub zabawy np.:

-agon paidia - dziecięce zabawy

-agon ludus - zawodowy sport

-alea paidia - (brak zupełnie spontanicznej formy) - bliskie są wyliczanki dziecięce, rzucanie monetą

-alea ludus - ruletka, loteria

-mimicry paidia - zabawy dziecięce np. w dom, w sklep

-mimicry ludus - teatr oraz sztuki widowiskowe

-illinx paidia - kręcenie się dzieci wokół własnej osi, karuzela, huśtawka

-illinx ludus - alpinizm, ćwiczenia na trapezie (nie w pełni sformalizowana)

*paidia jest formą pierwotną, potem pojawiają się reguły i ludus

*pierwotne formy z reguły nie mają nazw (np. kręcenie się w kółko)

*ludus są najbardziej uzależnione od mody, ulegają konwencjonalizacji, są zależne od kontekstów kulturowych, bardziej zróżnicowane

*wypaczenia gier i zabaw - pojawiają się, gdy zaciera się ścisła granica dzieląca ścisłe reguły gier i zabaw od życia codziennego - gry i zabawy wkraczają w czas i przestrzeń codziennego życia:

-agon - formy instytucjonalne włączone w życie codzienne - konkursy, zawody / wypaczenia: przemoc, żądza władzy, oszustwo, np. piłka nożna doprowadza do zamieszek

-alea - formy instytucjonalne to m.in. giełda / wypaczenia: przesądy i astrologia brane serio np. spekulacje giełdowe

-mimicry - najbardziej zinstytucjonalizowane formy to kino, teatr, karnawał, kult gwiazd czyli mundur, etykieta, ceremoniały (zmiana ubioru i zachowania zmienia status społeczny) / wypaczenia: sytuacje prowadzące do alienacji i zaburzeń tożsamości, rozdwojenia jaźni

-illinx - najbardziej zinstytucjonalizowane formy to alpinizm, ćwiczenia na trapezie / wypaczenia: alkoholizm, narkomania

*gra - niezmiennie wprowadza w atmosferę odpoczynku lub rozrywki, odpręża i bawi, stwarza sytuację do działania bez przymusu, bez konsekwencji dla realnego życia, jest istotowo sterylna, niczego nie tworzy, do niczego nie zobowiązuje, po zakończeniu wraca do punktu wyjścia

*gry to czyste marnowanie energii bez żadnego elementu wytworzonego, poza przyjemnością

*gra - nie przygotowuje do określonego zawodu, wprowadza w życie całościowo, rozwijając zdolności do pokonywanie przeszkód i stawiania czoła trudnościom, zakłada wolę zwycięstwa, jednak trzeba się nastawić i na porażkę

*od zabawy bierze początek cywilizacja, która jest zbiorem misternych reguł, a w pewnym sensie prawa, i wojskowe rytuały, i reguły poetyckie, muzyczne, inscenizacje, liturgie

*popsujzabawa - osoba psująca grę

*ważne są gry gdy ktoś kogoś udaje

*maska - pozwala wedrzeć się w nasz świat siłom zwykle wypieranym, ignorowanym; przodkom, zwierzętom, nadprzyrodzonym mocom; wywołuje wrażenie nawiedzenia, bycia kimś innym; początkowe ew. niedowierzanie delikwenta przeradza się w oszołomienie, upojenie, uniesienie, wczucie się w rolę

Cassirer, Ernst „Esej o Człowieku”

*Uexkill: zwierzęta dysponują receptorami i efektorami a ludzie oprócz tego gamą symboli

*receptory: odbierają bodźce

*efektory: reagują na to co odbierają

*przed Cassirerem uważano, że język pochodzi od boga

*zwierzę myśli rzecz, człowiek myśli o rzeczy

*zwierzę reaguje a człowiek zastanawia się

*człowiek rozmawia sam ze sobą

*żyjemy w matrycy, która stwarzamy i nakładamy na rzeczywistość

*animal rationale - człowiek myślący

*animal symbolicum - człowiek myślący abstrakcyjnie

*człowiek żyje na pograniczu świata realnego i symbolicznego

*kultura jest tworzona a priori przez człowieka

*dla Cassirera dane empiryczne nie są jeszcze dowodem

*język twierdzeń i język uczuć: zwierzęta nie mają języka twierdzeń

*symbol a sygnał - sygnał jest przypisany do konkretnej reakcji i należy do świata fizycznego

*czas i przestrzeń są podzielone na poziomy:

-organiczna

-postrzeżeniowa

-abstrakcyjna

Durkheim, Emile „Zasady Metody Socjologicznej”

*D. uważał, że Comte badał nie fakty społeczne ale tylko pojęcia

*D. uważał, że Spencer założył sobie, że podstawą społeczeństw jest współpraca: zdaniem D. to było subiektywne założenie

*przedmiotem badań socjologii są fakty społeczne

fakty społeczne:

"Jest faktem społecznym wszelki sposób postępowania, utrwalony lub nie, zdolny do wywierania na jednostkę zewnętrznego przymusu; (...) taki, który jest w danym społeczeństwie powszechny, mający jednak własną egzystencję, niezależną od jego jednostkowych manifestacji."

*występują w ramach społeczeństwa

*są związane z pewnym przymusem

*są to rzeczy lub sposoby działań

*są powszechne, utrwalone lub nie

*aby badać fakty społeczne musimy odciąć się od kategorii psychologicznych

*opór jest narzucony z zewnątrz ale czujemy go wewnątrz

*nie wszystko co jest powszechne jest faktem społecznym np. potrzeba jedzenia

*fakt społeczny jest niezależny od jednostkowych manifestacji

*f. społeczne powinny być rozpatrywane w ich naturalnym położeniu

*przed badaniem f. s. do opisu trzeba je związać z określonym społeczeństwem

*D. uważa, że omawianie rzeczy oczywistych w odniesieniu do f. s. jest konieczne do uniknięcia potocznego myślenia o f. s.

*praenotiones - pojęcia pospolite, przedwstępne; są to pojęcia występujące w świadomości ludzi, w których wzrastali; przekonania które mogą być niezgodne z prawdę np. model rodziny, podstawa wszelkich nauk

*prąd społeczny - fakty posiadające taką samą obiektywność i zdolność wpływu na jednostkę, może być krótkotrwały np. lincz

*badać fakty społeczne jako rzeczy:

+odrzucić praenotiones (Kartezjusz: metodyczna niewiedza)

+odróżnić rzecz od jej idei np. budowanie moralność przez sankcje, nie idea moralności

+socjolog musi się zachowywać jak przedstawiciel nauk nomotetycznych

+socjolog powinien badać fakty na drodze obserwacji i eksperymentów

+gdy stykamy się z faktem społecznym mamy tylko wyobrażenia, które odsuwamy jako praenotiones

+odrzucamy fakty z zakresu psychologii jednostkowej

+nie możemy zadawać pytań o genezę: będą one nie zasadne, ponieważ my nie braliśmy udziału w ich tworzeniu a jeśli braliśmy udział w ich powstawaniu nie zawsze rozumiemy ich przyczynę

+uwolnić fakty od jednostkowych manifestacji

Eco, Umberto „Semiologia Życia Codziennego”

*znak - nie zawsze ma to samo znaczenie (zależność od sytuacji)

*potencjalny znak - znak może coś znaczyć w różnych warunkach

*figury woskowe - przechowywanie kopii w rzeczywistym formacie: realizuje nasze spojrzenie w przyszłość

*aby informacja historyczna była prawdziwa musi się stać reinkarnacją rzeczy

*unicestwienie różnicy między znakiem o oryginałem - róża nie ma być symbolem miłości tylko miłością

*hiperrealność - kopie jako oryginały

*synkretyzm

*replace museum - podobne muzea tworzone na ten sam wzór, z których każde utrzymuje, że ono posiada oryginał wystawionego przedmiotu (takie same przedmioty wystawione są w pozostałych muzeach)

*znak można definiować tylko dla danej grupy społecznej

*desygnat - każdy konkretny obiekt pasujący do nazwy

*to co dla Europejczyków jest znakiem, dla Amerykanów jest rzeczywistością (Europa przywiązuje większą wagę dla dorobku historycznego)

Eco, Umberto „Nieobecna Struktura”

Eliade, Mircea „Sacrum, Mit, Historia”

*religia to ontologia - to wypadkowa świata pojęciowego i symbolicznego, generuje matrycę rzeczywistości

*religia - system znaków, który łączy rzeczywistość ze światem archetypów

*hierofania - objawienie się świętości

*teofania - objawienie się boga

*archetypy (boskie wzorce) - objawiają się w rzeczywistości w znakach, symbolach

*rzeczywistość - to chaos, nie ma porządku i struktury

*człowiek porządkuje świat w oparciu o znaki

*znaki wyzwalają środek jego świata (np. kamień węgielny)

*człowiek potrzebuje porządku a ten zapewnia mu religia

*„sacrum” jest bardziej pierwotne niż pojęcie „religia”, wyprzeda ono także problematykę

bóstw

*w przeżyciu sacrum podmiot doświadcza transcendencji, zawiera aspekt ostatecznej tajemnicy i najwyższej wartości.

*sacrum objawia się człowiekowi w opozycji do profanum, ale zawsze za jego pośrednictwem

*magia jest formą zinstrumentalizowanego sacrum

*współczesna cywilizacja europejska wytworzyła szereg imitacji sacrum

*myślenie symboliczne wyprzeda mowę i rozum dyskursywny

*w podświadomości współczesnego człowieka krzewi się nadal mitologia

*nieustająca desakralizacja człowieka współczesnego wypaczyła treść jego życia duchowego

nie niszcząc jednak wzorców jego wyobraźni: w sferach wymykających się kontroli trwa i

żyje cała zdegradowana mitologia

*mieć wyobraźnię - tzn. korzystać z bogactwa wewnętrznego, z nieustającego, spontanicznego

potoku obrazów, widzieć świat w jego pełni, gdyż moc i zadanie obrazów polega na tym, aby ukazywać to wszystko co wymyka się konceptualizacji

*ciągle podejmowane są próby ustanowienia samodzielnej naukowej historii religii - w dalszym

ciągu religia nie może odciąć się od związków z antropologią, etnografią, socjologią,

psychologią religii, orientalistyką

*większy akcent powinien być kładziony na „religię” a nie na „historię” - nim zaczniemy badać

historię czegoś, najpierw musimy wiedzieć czym to „coś” jest

*symbolizm środka - fenomen religijny przejawiający się w ramach historii i przez historię (ograniczony, bo warunkowany przez historię)

*fakt duchowy - składa się na jednostkę ludzką jako coś integralnego (zawiera w sobie i jednostkę filozoficzną, człowieka społecznego i ekonomicznego

*człowiek zawsze jest „w sytuacji” - ale nie zawsze jest ona historyczna

*powodem, przez który poszczególne mity zdobyły popularność jest to, że odkrywają one „ostateczną sytuację człowieka” - tzn. sytuację jaką człowiek odkrywa, uświadamiając sobie swoje miejsce we wszechświecie

*metapsychoanaliza - wyjaśnia to, co jest utajone, fragmentaryczne, aluzyjne; technika bardziej zmysłowa, przystosowana do wyjaśniania teoretycznej treści symboli i archetypów; traktuje człowieka jako żywy symbol; wyjaśnia to, co jest utajone, fragmentaryczne, aluzyjne

*logika symbolu - pewne grupy symboli są spójne, ściśle ze sobą powiązane; można je ujmować w systemy i przekładać na pojęcia racjonalne

*poczynania ludzkie są powtórzeniem wzorca mitycznego; każdy znany nam fakt został uprzednio ustanowiony i przeżyty przez innego kogoś, kto nie był człowiekiem; to co czyni człowiek pierwotnie było już czynione

*grupy faktów (struktura archaicznej ontologii):

-elementy, których realność łączy się z funkcją powtarzania i naśladowania archetypu niebiańskiego

-elementy: miasta, świątynie, domy, których realność wiąże się z symbolizmem „centrum

pozaziemskiego”

-rytuały i znaczące gesty świeckie - realność poprzez świadome powtarzanie pewnych

aktów; ustanowione przez bogów, bohaterów albo przodków

*dla człowieka religijnego przestrzeń nie jest jednorodna. Istnieją obszary określone i amorficzne -

doświadczenie niejednorodności przestrzeni to pradoświadczenie, które można porównać do „ustanowienia świata”

*dla doświadczenia świeckiego przestrzeń jest jednorodna i neutralna; nigdy nie spotkamy

tego doświadczenia w stanie czystym - człowiek opowiadający się za życiem świeckim nie

jest w stanie bez reszty wyzwolić się z postawy religijnej

*postawa kryptoreligijna - nawet człowiek głęboko niereligijny posiada swoje osobiste

„święte miejsca”

*próg w kościele - łączy dwa światy; dystans pomiędzy świeckim a religijnym; paradoks - w

tym miejscu oba światy nawiązują łączność. Jest to bezpośredni symbol przerwania przestrzeni;

symbol przejścia

*znak - jako nosiciel treści religijnych wprowadza element absolutny kładzie kres względowi i nieładowi; człowiek domaga się znaku, aby znaleźć absolutny punkt oparcia

*jeżeli żaden znak nie objawia się sam od siebie - prowokuje się go (przywoływanie świętych

sił lub ludzi - cel: zorientowanie człowieka w przestrzeni)

*wszelkie terytorium zasiedlone jest kosmosem, bo uprzednio zostało ono poświęcone - jest

to świat, w którego łonie nastąpiło objawienie się sacrum

*obszar ołtarza jest świętym obszarem - wzniesienie ołtarza to odtworzenie dzieła stworzenia

w skali mikrokosmosu

*terytorium nieznane (nie zasiedlone przez „naszych”) - przynależy do modalności płynnej i

nie dokształconej chaosu

*kosmizacja nieznanych terytoriów jest zawsze konsekracją: organizując przestrzeń powtarza

się zawsze wzorzec działania bogów; osiedlenie się na jakimś terytorium sprowadza się do

uświęcenia go

*”system świata” społeczności tradycyjnych:

-miejsce święte stanowiące przerwę w jednorodności przestrzeni

-otwarcie jako symbol przerwania, które umożliwia przejście z jednego regionu kosmicznego do drugiego

-różnorodne obrazy jako forma łączności z niebem

-„nasz świat” rozciągnięty wokół tej osi kosmicznej, oś więc musi się znajdować „pośrodku”,

-„pępek świata” (np.: góra kosmiczna)

*wywodzą się z tego mity, wierzenia i obrzędy

*”nasz świat” znajduje się zawsze w środku - wszystkie najważniejsze świątynie stanowią jednocześnie obraz świata jaki i środek świata; człowiek społeczeństw prawspółczesnych pragnie żyć jak najbliżej środka świata

*myśl symboliczna utożsamia nieprzyjaciela człowieka z demonem i śmiercią

*opisy niebezpieczeństwa zagrażające jakiejś cywilizacji: chaos, bezład, ciemności: powrót

do stany płynnego, bezładnego, bezkształtnego - chaotycznego

*obecnie mamy do czynienia z desakralizacją siedziby ludzkiej; człowiek musi wziąć na siebie stworzenie świata, który wybrało się na miejsce zamieszkania; przy okazji budowy domów potrzeba zawsze jakichś ofiar: krwawych lub symbolicznych

*dwa obrzędowe sposoby przeistaczania siedziby w kosmos:

-utożsamienie z kosmosem poprzez wytyczenie czterech stron świata od punktu środkowego (najniższe stadia kultury)

-powtarzanie przez obrzęd budowy wzorcową czynność bogów, dzięki której świat narodził

się z ciała potwora (wprowadzony w kulturze archaicznych rolników)

*kamień węgielny zawsze ma się znajdować w „środku świata”

*wąż symbolizuje chaos, to co bezkształtne - obcięcie głowy węża jest równoznaczne z aktem stworzenia

*budowle muszą być ożywione poprzez złożenie im krwawej ofiary - tchnięcie duszy

*świątynie, kościoły - są ziemskim odtworzeniem wzorca transcendentnego; kopia niebiańskiego archetypu

*czas święty z natury swej jest odwracalny - jest to uobecniony praczas mityczny (wszystkie

święta polegają na reaktualizacji jakiegoś sakralnego wydarzenia, dokonanego w przeszłości

mitycznej - pierwsze pojawienie się czasu świętego) - daje się on w ten sposób bez końca

odzyskiwać (życie w taki sposób jest wyróżnikiem człowieka religijnego; czas uświęcony,

wieczny)

*człowiek niereligijny także posiada swój „czas odświętny” - różnice od zwyczajnej monotonii

codziennego życia - jeżeli wchodzi w inny rytm czasowy - stanowi to zawsze wymiar egzystencjalny; czas historyczny

*związki pomiędzy światem a czasem kosmicznym (przekonanie, że kosmos odradza się co roku; „rok” i „świat” są sobie pokrewne):

-templum - oznacza aspekt przestrzenny

-tempus - aspekt czasowy ruchu widnokręgu w przestrzeni i czasie

*dla ludzi archaicznych świat odnawia się co roku, i z każdym nowy rokiem odzyskuje swoją

pierwotną świętość

*istnieje tęsknota za doskonałością początków - obsesja ontologiczna - głód sacrum i tęsknota

za bytem

*mit jest opowieścią o początkach czasu - obwieszcza zaistnienie nowej sytuacji kosmicznej

*żaden bóg ani heros kultowy nie objawia nigdy aktu świeckiego - wszystko co dokonują należy

do sfery sacrum

*mit objawia sakralność absolutną, albowiem opowiada o twórczej aktywności bogów odsłaniając

sakralność ich dzieł

*znaczenie mitu:

-człowiek utrzymuje się w sferze sacrum - tzn. rzeczywistości

-prowadzi to do ustawicznego uświęcania się świata

*człowiek religijny pragnie być innym niż jest w płaszczyźnie świeckiego doświadczenia, nie

jest dany - tworzy sam siebie zbliżając się do wzorów boskich

*człowiek religijny podobnie jak świecki uważa się za tworzonego przez historię - ale interesuje go tylko historia święta

*historia święta - opowiedziana jest w mitach; udział w sacrum (powtarzanie wyjałowione ze swej treści religijnej z konieczności prowadzi do pesymistycznej wizji istnienia)

*historia - objawia się jako nowy wymiar obecności boga w świecie

*historyzm - przywiązuje wagę do wydarzenia historycznego jako takiego

Frazer, James George „Złota Gałąź”

*schemat rozwoju myśli ludzkiej:

1. magia

2. religia

3. nauka

*ewolucjoniści dokonywali syntez na podstawie różnych przekazów w oparciu o opisy innych obserwatorów

*źródła zastane - źródła pisane, które powstały wcześniej

*F. był badaczem gabinetowym, filologiem klasycznym i prawnikiem

magia

-prywatna

-publiczna

-teoretyczna

-praktyczna

*magia: wiara w jednolitość przyrody, zasady kojarzenia

*przejście od magii do religii:

+refleksja, że skoro magia nie pomaga to musi istnieć coś innego co pomoże

+zjednywanie sobie sił wyższych od człowieka

*w magii natura może być zmienna: w religii funkcjonują sztywne, niezmienne prawa

metoda badawcza Frazera:

+porównywanie elementów

+przyporządkowanie przykładów religii, magii i nauce

+poszukiwanie genezy zjawisk

+zestawienie przykładów z różnych kultur (szukanie punktów wspólnych)

*trzeba przejść przez wszystkie etapy by przejść do czystej nauki

*niektórzy z ewolucjonistów stosowali metodę statystyczną

Fromm, Erich „Ucieczka od Wolności”

*człowiek dorasta do wolności: na początku nie jest wolny (jest zależny od innych)

*gdy dorasta może stać się wolnym lub uciec od wolności: zrzucić ją na innych

*recepta na ucieczkę od wolności:

człowiek musi być świadomy swej dychotomii (żyje w kontekście i jest indywiduum)

trzeba otworzyć się na świat

*psychika człowieka jest ściśle związana z życiem społecznym

Fromm, Erich „Zapomniany Język”

*symbol trzeba deszyfrować, ale nie jest on tylko przejawem tego co ukryte

*zapomniany język - język symboli; symbole są czymś oczywistym, zatraciliśmy umiejętność zdziwienia, przestaliśmy doszukiwać się w symbolu drugiego dna

*język symboliczny zachował się w ramach snów i mitów

*sny i mity mogą przekraczać nasze przyzwyczajenia myślowe dotyczące porządku - możemy zmieniać radykalnie czas i przestrzeń

*symbole - wyrażają nasze wewnętrzne doświadczenia tak jakby było ono doświadczeniem zmysłowym; są metaforą, która wydobywa z nas niejasne, ulotne doświadczenia wewnętrzne i przedstawia jest konkretnie

*marzenia senne są wyrazem aktywności umysłowej w czasie snu - w snach jesteśmy inteligentniejsi, zdolni do lepszego osądu

*na to, co nam się śni wpływa to, co robimy na co dzień

*symbole:

-konwencjonalne (brak wewnętrznego pokrewieństwa między symbolem a tym co przedstawia, symbol jest konwencją, np. język)

-akcydentalne (opierają się na związku symbolu z tym co on przedstawia, ale nie może być podzielany przez większość - opiera się na jednostkowych, indywidualnych konotacjach np. drzewo, pod którym po raz pierwszy całowaliśmy się)

-uniwersalne (ścisły związek symbolu z tym co przedstawia: np. ogień - cechy fizyczne ognia gorący, jasny warunkują to co przedstawia; symbole te są zakorzenione w specyfice fizycznej otaczającej nas rzeczywistości, tkwią we właściwościach ciała są zależne od zmysłów i umysłowości człowieka)

*to co uniwersalne jest efektem specyfiki doświadczenia a nie dziedziczenia

*na bazie symbolu uniwersalnego możemy wskazać dialekty powszechnego języka symbolicznego:

-znaczenia symbolu uniwersalnego zalezą od kontekstu środowiskowego (np. słońce na północy kojarzy się dobrze, na Saharze źle)

-od kontekstu społecznego, sytuacyjnego (ognisko domowe i ogień piekielny)

*w mitach Fromm dostrzega kontekst kulturowy, unika jednoznacznych twierdzeń np. w micie o Edypie wg niego chodzi o wyrażenie przemian kulturowych od matriarchatu (naturalne) do patriarchatu (konwencjonalne)

*promiskuizm, promiskuityzm - bezład płciowy (kontakty płciowe „każdy z każdym”)

*ginajkokracja - panowanie kobiet (matriarchat)

*interpretacja tekstu o szabacie - nie ingerować w naturalny układ rzeczy

*interpretacja „Procesu” Kafki - bohater szuka pomocy u innych zamiast szukać jej w sobie

Freud, Zygmunt „Człowiek, Religia, Kultura”

„Totem i Tabu”

*Freud nawiązuje do Frasera

*tabu wg Freuda to święty lęk (coś nieczystego)

*na początku był zakaz, potem to co święte i to co nieczyste

*tabu a nerwica natręctw: tabu dotyczy dotyku

*podstawą tabu jest czynność zabroniona, do której istnieje silna skłonność w nieświadomości

*popęd - siły biorące się z napięć

*zakazy tabu dotyczą kazirodztwa, zakazu zabijania zwierzęcia totemicznego

*tabu:

-trwałe: zmarli, kapłani

-tymczasowe: ludzie w konkretnych sytuacjach (kobiety w ciąży, wojownicy, noworodek, kobiety w trakcie menstruacji)

*tabu tymczasowe zmywa się podczas ceremoniałów

*tabu jest narzucone

*władca - symbolizuje ojca (tabu trwałe) - trzeba go strzec przed plemieniem i samym sobą

*moc władcy:

-dotyk zamierzony leczy

-dotyk przypadkowy zabija

*żałoba i melancholia: po śmierci bliskich obwiniamy się bo ich kochamy i nienawidzimy

*możemy mieć poczucie winy

*ducha osoby bliskiej trzeba trzymać z daleka, bo zmienia się w demona i chce się mścić

*projekcja swoich lęków w zmarłym

*pogrzeb jest rozpatrywany od wewnątrz

*ludzie z nerwicami są jak ludzie z tabu (różnica polega na tym, że neurotyk nie zawsze swoją myśl zamienia w czyn)

*totemizm: system zajmujący miejsce religii

*McLennon: wprowadzenie terminów „egzogamia” i „endogamia”

-egzogamia - reguła nakazująca jednostce wybrać sobie małżonka poza grupą, do której należy

-endogamia - reguła nakazująca jednostce wybrać sobie małżonka w grupie, do której należy

*totemizm można umieścić w stadiach rozwoju religii

*geneza egzogamii i związek z totemizmami: tabu krwi

*interpretacja totemizmu: prawo zakazuje ludziom tego, do czego mają skłonność

Foucault, Michel „Archeologia Wiedzy”

Girard, Rene „Kozioł Ofiarny”

*ludzie ukryli słowo „dżuma” grackim słowem „epydemie”

*stereotypy prześladowcze:

-kryzys/odróżnorodnienie (tendencja do robienia tego samego co inni) - w kryzysie walą się hierarchie, wszyscy są równi i muszą znaleźć sobie kogoś kto się różni (kryzysy: zaraza, nieurodzaj, k. polityczne, k. religijne)

*mało ważne co wywołuje kryzys

*gdy pojawia się kryzys szukamy przyczyny kryzysu

*przyczyną kryzysu będzie jednostka wyróżniająca się:

-inna wiara

-niepełnosprawność (stygmaty ofiarnicze)

-bogactwo/bieda

-obcość

*zbrodnie odróżnoradniające: seksualne, przeciw dziecku, przeciw królowi

*mechanizm linczu się transkulturowy

*stereotypy prześladowcze, znaki ofiarnicze

*mit o Edypie: jest najbardziej reprezentatywny: stygmaty i stereotypy są bardzo wyraźne

*sacrum w kulturach pierwotnych - jest podwójne bo łączy to co przeklęte z tym co błogosławione (np. bohater sprowadza zarazę, ale walczy z nią i wygrywa)

*”kozioł ofiarny” pochodzi z księgi kapłańskiej: losowano 2 kozły - 1 zabijano w ofierze a na 2 nakładano wszystkie grzechy i skazywano na wygnanie

*mimesis kozła ofiarnego - łączy wspólnotę w kryzysie bo wszystkie zachowania agresywne mogą być powtarzane wobec wytypowanej ofiary

*przyszła ofiara odcina się od społeczeństwa

*mord założycielski - Remus i Romulus (mit założycielski)

*Girard uważa, że każda kultura powstaje poprzez mord

*za sprawą mordu wszystko wraca do normalności (ofiara ogniskuje w sobie całe zło a po wykonaniu linczu ogniskuje w sobie dobro- dwuznaczność sacrum)

*po zbiorowym wyładowaniu agresji zapanowuje spokój - społeczność zapamiętuje głównie te dobre efekty linczu lub mordu kolektywnego

*mit ukrywa często niewinność ofiary podkreślając jej winę

*elementy konstytuujące sacrum:

-mit

-rytuał

-tabu

Hall, Edward „Poza Kulturą”

*proksemika - nauka badająca gest, ruch, mimikę człowieka

*Hall chciał dookreślić miejsce proksemiki w kulturze, interesuje go w jaki sposób się komunikujemy

*kultura:

-określa sposób życia

-jest formą komunikacji

*kultura jako sposób życia wprowadza jedność między ludźmi, umożliwia komunikację między ludźmi przez ujednolicenie postrzegania świata

*różne sposoby komunikowania się:

-język - służy do porozumiewania się, ale istnieją także inne kanały komunikacyjne (czy są w pełni uświadomione?)

*kultura nie sprowadza się tylko do tego co widzialne w sposób świadomy

*Hall uważa, że w codzienności przede wszystkim umyka nam sposób posługiwania się ciałem

*w rzeczywistości nasz kontakt opiera się na synchronii ruchów (werbalnie - 30% komunikacji)

*w życiu cały czas „tańczymy” - używamy gestów

*przed Hallem gest kojarzono ze emocjami - był więc spontaniczny, nie podlegał kodom i konwencją

*komunikacja pozawerbalna ma miejsce i jest skontekstualizowana kulturowo, podlega konwencjom, jest matrycowana przez wzory charakterystyczne dla danej kultury

*język może przybierać różne formy: są języki, które nie są przez nas uświadamiane, ale one również matrycują nasze myślenie (tego myślenia nie możemy utożsamiać z logiką)

*nasz sposób odczuwania czasu i przestrzeni jest również determinowany kulturowo

*bezgłośny język czasu, przestrzeni, ruchu i gestu z reguły nie przynależy do kodów w pełni sformalizowanych; trzy poziomy:

-kultura formalna - działania, które podejmujemy na zasadzie zakazów, o których wszyscy wiedzą np. czas formalny (1,5 wykładu)

-kultura nieformalna - obowiązują tu zasady tak uogólnione, że nie jesteśmy w stanie ich doprecyzować np. czas (zaraz, potem)

-kultura techniczna - w pełni sformalizowana np. czas zegara atomowego, dokładnie doprecyzowany, profesjonalny, obiektywne

*posługujemy się różnymi językami:

-działają one na różnych poziomach

-wszystkie one są matrycowane kulturowo

*ludzie z różnych kultur żyją w innych przestrzeniach umysłowych

*przestrzeń i czas nie są elementami zewnętrznymi względem uczestników danej kultury (my przekształcamy przestrzeń a ona nas)

*refleksja Halla daleko wykracza poza koncepcję mowy ciała

*3 rodzaje przestrzeni:

-trwała np. układ mieszkania - nie możemy jej zmienić

-półtrwała - te elementy, które możemy przemieszczać np. lekkie meble, krzesła

-nieformalna - sposoby posługiwania się ciałem na co dzień, zajmowanie miejsca w przestrzeni

*kultura - kieruje ludzkim zachowaniem za pomocą kanałów, które często pozostają poza naszą świadomością

*diakryty - są nadbudowane na biologicznych podstawach ludzkiej egzystencji (człowieka trzeba traktować całościowo)

*system kulturowy należy traktować w sposób funkcjonalny: biologię trzeba traktować jako podstawę

*zdolność układu do opisania samego siebie: autoanaliza - każda kultura jest zdolna do opisania samej siebie

*kultura jest systemem, dlatego wszystkie jego układy są powiązane z całością: pojedynczy element odzwierciedla cały system

*podstawowe systemy przekazu, które pozwalają na komunikację w ramach kultury:

-interakcja - sposoby reagowania na otoczenie i oddziaływania na nie

-wspólnota - sposoby budowy społeczeństw

-pożywienie - m.in. dieta

-dwupłciowość - relacje między płciami

-przestrzeń - terytorium, sposoby organizacji przestrzeni

-czas - sposoby doświadczenia i organizacji czasu

-edukacja

-zabawa

-obrona - sposoby zabezpieczania kultury przed czynnikami zewnętrznymi i środowiskiem, przyrodą; podtrzymywanie stabilności, spójności kultury

-technika - sposoby użytkowania różnych materiałów, narzędzia i sposoby przetwarzania

*ekstensja - proteza człowieka, przedłużenie (np. narzędzia), pojawia się u Freuda - Hall rozszerza to pojęcie: dla niego ekstensją jest każdy element ułatwiający człowiekowi funkcjonowanie w kulturze (np. język)

*budowa systemu kultury: (odpowiadają pojęciom: fonem, morfem, składnia)

-zbiór - odpowiada morfemowi, zestaw dwóch lub więcej składników postrzeganych jako coś odrębnego z rzeczywistości (zbiorów jest ogromna ilość); zbiory są neutralne, znaczenia nabierają w ramach wzorów, które są określone kulturowo

-diakryt - znak odróżniający w języku to np. akcent (element pozwalający na odróżnienie pewnych elementów w ramach kultury), jest trudny do wychwycenia, jest minimalną, wykrywalną przez uczestników kultury różnicą; posługiwanie się diakrytami jest bardzo intuicyjne

-wzorzec - wzorce tworzą większe całości, to reguły porządkowania zawarte w każdej kulturze organizujące zbiory tak, aby nadawać im znaczenia

*przestrzeń nieformalna (4 dystanse):

-intymny - od 0 do 45 cm; osoby najbliższe

-osobniczy - od 45 cm do 1,2 m; przyjacielska rozmowa

-społeczny - 1,2 do 3,6 m; załatwianie formalnych spraw, rozmowa z przełożonym

-publiczny - 3,6 do 30 m; sytuacje bardzo oficjalne np. wykłady

*każdy z dystansów powoduje zmianę percepcji - posługujemy się innymi zmysłami (dystans intymny i osobniczy: na pierwszy plan wychodzi węch, wzrok jest mocno ograniczony, widzimy tylko detale)

*inaczej komunikujemy się w różnych dystansach, nawet werbalna

*dystans zachowujemy w sposób intuicyjny

*dystanse różnią się w kulturach i są mocno skontekstualizowane

*kultura czasu monochronicznego - to czas, którym posługujemy się na co dzień: sformalizowany, linearny, dokładnie określony; nie jest to czas egzystencjalny, jest logiczny, izoluje ludzi - każdy ma swój rozkład dnia

*kultura czasu polichronicznego - możliwość wykonywania kilku czynności naraz, poszczególne czynności są rozpoznawane przez osobiste zaangażowanie, liczy się zakończenie, a nie zrealizowanie określonego planu w określonym czasie

*kontekstowanie:

-wysoki kontekst kultury - proste informacje przepływają swobodnie, rozumienie następuje poprzez osobiste zaangażowanie, interakcję, często intuicyjnie (wiedza, jak się zachować)

-niski kontekst kultury - kultura jest fragmentaryczna, zindywidualizowana, większość informacji mieści się w kodzie bezpośrednim (werbalnym, racjonalnym), otrzymujemy „instrukcję obsługi”

*Hallowi zarzuca się podział na kultury wysokiego i niskiego kontekstu (zamiast wyszczególniania takich elementów)

*mechanizm kontekstowania:

-nosimy własny kontekst kulturowy ze sobą

-za pomocą mechanizmu kontekstowania tworzymy sobie przesłonę między nami a światem zewnętrznym (cierpimy na nadmiar informacji - kontekstowanie pozwala na selekcję bodźców wg wzorców kulturowych - wzorce te mogą dotyczyć różnych kanałów)

*mechanizm kontekstowania jest sposobem zarządzania nadmiarem informacji (swoistą logiką kulturową, która często działa w podświadomości, bo wszystko dzieje się za szybko by było uświadomione)

*sposób kontekstowania działa odpowiednio do kontekstów danej kultury (dlatego w swojej kulturze czujemy się dobrze - w innej odczuwamy różnice między naszym mechanizmem kontekstowania a świtem zewnętrznym)

*proces kontekstowania ma 2 etapy:

-w mózgu

-w środowisku

*mechanizm przeniesienia ekstensji - powszechny manewr intelektualny, wskutek którego mylimy ekstensję z tym, co ekstensji podlega np. mylenie symbolu z tym co symbolizuje, utożsamianie języka z myśleniem, czas utożsamiamy z zegarkiem

*w momencie, gdy z naszego kontekstu zostajemy przeniesieni w inny pojawiają się irracjonalizmy

Huizinga, Johan „Homo Ludens”

„Zabawa Jako Źródło Kultury”

*zabawa jako zjawisko kulturowe

*pisał o zabawie bo wcześniejsze jej definicje były niewystarczające

*kultura jako zabawa

*zabawa jest pierwotniejsza od kultury

*zabawa wykracza poza biologię - nie ma celu praktycznego, egzystencjalnego

*wszelkie mechanizmy kulturowe mają swoje źródło w zabawie

*zabawa:

-jest swobodna

-nie jest zwykłym życiem

-jest czasowa

-jest bezinteresowna

-jest odrębna i ograniczona (wyodrębniony czas i miejsce)

-jest powtarzalna

-tworzy porządek, bo sama jest ładem

-ma reguły, dlatego jest ćwiczeniem porządku

-ważny jest element napięcia, zaangażowanie emocjonalne

-istotny jest element agonistyczny (rywalizacja)

-naśladuje porządek (zabawa w dom)

*zabawa jest podstawą wielu form kulturowych

-np. zabawa sakralna - może być rdzeniem rytuału sakralnego (który ma te same cechy co zabawa)

*kultura nie jest zabawą, kultura wynika z zabawy

*odchodzi od myślenia rozwojowego - etapów rozwoju kultury

*rdzeń zabawy można odnaleźć w wielu formach kultury np. w wojnie (ale pierwotnej) - współcześnie sport i wojna zaczęły odchodzić od zabawy (sport stał się zbyt poważny, zawodowy, wojna odeszła od reguł, jest określana przez zewnętrzne prawa, nie wewnętrzne)

*wszelkie podstawowe cechy zabawy są już urzeczywistnione w igraszkach zwierząt, w ich zachowaniu można dostrzec tak nieodłączne cechy zabawy jak:

-ceremonialne postawy i gesty

-współzawodnictwo

-piękne pokazy przed publicznością

*zabawa jest czymś więcej niż zjawiskiem fizjologicznym lub w czysto fizjologiczny sposób uwarunkowaną reakcją psychiczną, jest czymś samoistnym, samodzielnym, wyrwanym ze świata realności, wolna od sfery przynależnej oddziaływaniu zachowań rozsądku - ma swojego ducha, to on "likwidując absolutną determinację", czyni możliwym istnienie zabawy

*zabawa to dobrowolne zajęcie, dokonywane w pewnych ustalonych granicach czasu i przestrzeni, według dobrowolnie przyjętych, lecz bezwarunkowo obowiązujących reguł - jest ona celem samym w sobie, towarzyszy jej zaś uczucie napięcia i radości, i świadomość odmienności od zwyczajnego życia

*zabawa jest swobodnym działaniem, nie wynikającym z obowiązku moralnego czy konieczności fizjologicznej - może być przerwana, a czasami nawet zaniechana; jest ona wolnym wyborem niosącym w sobie przyjemność

*sfera homo ludens jest odwróceniem reguł właściwego życia, jest wykraczaniem poza obszar codzienności, upiększa życie, uzupełnia je i w tej mierze jest niezbędna, zarówno dla jednostki, jak też i społeczeństwa

*cechą zabawy jest jej ograniczoność - zabawa w pewnym momencie się zaczyna i w określonym czasie się kończy; jest rozgrywana, przez to nabiera pewnego kształtu i jako taki zostaje zapamiętana jako wzór kulturowy; w takiej formie jest następnie przekazywana następnym generacjom; z tym związana jest jej inna cecha, jej powtarzalność; dzięki niej spektakle obrzędowości rodzinnej odgrywane są ciągle na nowo

Jung, Carl Gustaw „Archetypy i Symbole”

„Próba Psychologicznej Interpretacji Dogmatu o Trójcy Św.”

*Jung odszukał archetypy w interpretacji dogmatu o trójcy świętej

*bronił się w tekście przed osobami wierzącymi

*dogmat trójcy św. jest jednym z najważniejszych dogmatów religii

*człowiek wierzący nie analizuje intelektualnie dogmatów bo to oznaczałoby wątpienie

*archetyp znajduje się w nieświadomości zbiorowej: przejawia się w świadomości jednostki

*struktura archetypu jest bipolarna (biegunowa): ma stronę konstruktywną i destruktywną

*idee archetypiczne są niezmienne

*odrzucamy założenia filozoficzne, bo są świadome a nam chodzi o psychologiczną interpretację

*duch św. jest hipostazą (uosobieniem) tchnienia życia

*archetypy i ich sposób przejawiania się mają charakter numinalny: są pozaludzkie, boskie

*jaźń: psychiczna całość człowieka: świadomość i nieświadomość

*symbolem całości jest mandala: kółko i kwadrat

*symbolem jaźni może być wszystko, co wykracza poza człowieka

*energia wewnętrzna może kierować się:

-do wewnątrz - introwertyk

-na zewnątrz - ekstrawertyk

*persona: pozawala nam funkcjonować w świecie zewnętrznym między wymaganiami społeczeństwa a charakterem osobistym

*funkcje psychiczne:

-racjonalne: myślenie, uczucie

-irracjonalne: percepcja, intuicja

*funkcja psychiczna: funkcja intelektualna, która dominuje w zachowaniu jednostki

Levi-Strauss, Claude „Antropologia Strukturalna”

„Struktura Mitów”

*strukturalizm - de Sausurre (zakłada konieczność strukturalnego badania języka)

*mowa (langage) = mówienie (parole) + język (langue)

*langue - system językowy; jest elementem synchronicznym - wszystkie elementy języka istnieją i są gotowe do użycia

*langueage - zdolność ludzi do posługiwania się mową

*parole - użycie języka (pojedyncza wypowiedź); jest elementem diachronicznym, rozwija się w czasie

*cała kultura jest systemem znakowym

*arbitralność znaku językowego - umowność między znakiem a tym co znaczy

*parole jako opowiadanie mitu - maskuje zawarty w nim langue

*mit jest wielowarstwowy - ma dużo wersji

*procedura strukturalna:

-wybór mitu

-zebranie wszystkich możliwych wersji

-szeregujemy wydarzenia istotne (te, które powtarzają się w każdej wersji)

-grupujemy zdania podobne strukturalnie

-powstają porządki

#diachroniczny - zgodny z rozwojem akcji fabularnej rozwijającej się w czasie

#synchroniczny - uwzględnia podobieństwa między wydarzeniami w micie

*sfinks - potwór ktoniczny (pochodzący z ziemi)

*jednostki konstytutywne mitu - niezmienne jednostki mitu

*fonem - najmniejsza jednostka mowy

*morfem - najmniejsza grupa fonemów niosąca za sobą znaczenie

*semantem - wyraz

*cecha dźwięczności jest fonologicznie relatywna - może zmieniać znaczenie słów (np. koza - kosa)

*zdanie (w micie) - mówi o najważniejszych wydarzeniach (po redukcji sensów), o czynnościach istotnych i posuwających akcję do przodu: każda duża jednostka ma naturę relacji

*kolumny mitu o Edypie:

I przecenienie relacji

II niedocenienie relacji

III zabicie potwora ktonicznego

IV znaczenie (?)

*mitemy - jednostki i relacje między nimi (kolumny i relacje między nimi)

*w kolumnie mamy warstwy mitu, które są połączone jakąś zależnością

-język jest w czasie odwracalnym

-mowa jednostkowa jest w czasie nieodwracalnym

*poznajemy mit dzięki mowie jednostkowej

*jest częścią języka - ma swoją strukturę

*należy do mowy

*struktura wyłania się przez redundancję

Levy-Bruhl, Lucien „Czynności Umysłowe w Społeczeństwach Pierwotnych”

*uważał, że ludzie pierwotni myśleli prelogicznie

*chciał zbadać myśli i sposoby myślenia ludzi pierwotnych (czynności umysłowe w społeczeństwach pierwotnych)

*polemizuje z Tylorem (animizm) i Frazerem (religia wytrącona z magii)

*typom społeczeństw odpowiadają typy umysłowości (2 typy myśli: jeden typ prawidłowy dla społeczeństw pierwotnych, drugi dla cywilizowanych)

*wyobrażenia zbiorowe - dla społeczeństw pierwotnych - forma myślenia opierającego się nie tylko na procesach intelektualnych a angażująca również zmysły i motorykę

cechy wyobrażeń zbiorowych:

-wspólne dla członków danej grupy

-przekazywane z pokolenia na pokolenie

-narzucone jednostkom

-wywołują szacunek lub lęk lub uwielbienie dla swojego przedmiotu

-ich występowanie jest niezależne od jednostki

*ludzie pierwotni przywoływali obrazy wiążąc je z mistyką, czynnościami; nie abstrahując pojęć od emocji i motoryki; konkret zamiast abstrakcji np. zwierzęta totemiczne: wyobrażenie zwierzęcia nie polega tylko na jego wyabstrahowanym pojęciu ale też może być związane z uważaniem zwierzęcia za przodka; ujawnia to się np. w tańcu plemiennym

*ludy pierwotne nie rozróżniają przedmiotu od wizerunku przedmiotu ponieważ uważają, że cechy zewnętrzne warunkują wewnętrzne

*prawo partycypacji: wyobrażenia ludzi pierwotnych są połączone mistycznymi więzami

*człowiek w społeczeństwie pierwotnym jest mistycznie połączony w przyrodą i współplemieńcami

*nie zmieniają technologii w obawie przed nieszczęściem

*imię jest traktowane jako materialna część człowieka

*ludy te postrzegają rzeczywistość w sposób mistyczny, wierzą w różne porządki i różne związki

*problem wg Levy-Bruhla polega na definiowaniu problemów nielogicznych i emocjonalnych w sposób logiczny naukowym językiem

*kategoryzacja świata wg ludzi pierwotnych opiera się na połączeniach

*prelogiczna umysłowość nie jako alogiczna i nielogiczna: nazwana jest tak z braku lepszego terminu

*dla człowieka pierwotnego wszystko jest tym samym co wynika z silnych połączeń (w opozycji do dzisiejszych relacji natura - kultura)

*partycypacja mistyczna - np. rysunki na przedmiotach i ich znaczenie

*umysłowość prelogiczna jest syntetyczna: synteza między wyobrażeniami dana jest wraz z wyobrażeniami

Malinowski, Bronisław „Szkice z Teorii Kultury”

Malinowski, Bronisław „Argonauci Zachodniego Pacyfiku”

*badania terenowe prowadzili przed nim Boas i Morgan ale miały one inny charakter

*survey - badanie terenowe, pokazuje ramy powierzchniowe zjawiska

*sposób opisu jest ściśle podporządkowany metodzie

metody zbierania materiały etnograficznego:

+zamieszkanie wśród tubylców (możliwość bezpośredniej obserwacji)

+biali mogą dać zły obraz tubylców, mogą nie wiedzieć na czym zależy badaczowi

+nie ominą badacza żadne ważne wydarzenia

+poznanie języka tubylców

+informator - zaprzyjaźniony

+pytania: konkrety i precyzja - np. pytanie o karę: co byś zrobił gdyby ktoś zabił twoją siostrę?

+wyzbywać się hipotez

I obraz struktury społecznej (szkielet) - rekonstrukcja szkieletu struktury społecznej czyli hierarchia, instytucje, struktury szczepu, klanu, rodziny; tworzymy tabele, tablice, drzewa, plan przestrzenny, diagramy chronologiczne terminarze wydarzeń, statystyki

II obyczaje, zwyczaje (krew i ciało) - regularności życia codziennego, normy i stosunki między ludźmi (imponderabilia życia codziennego), zachowanie, jedzenie, ubrania, zróżnicowanie ubioru, dotyczące go reguły

III poglądy (dusza) - poglądy tubylców o sobie samych, komentarze do rzeczywistości (pieśni, opowieści); badamy poglądy, opinie, reakcje uczuciowe, zbieramy pieśni, komentarze, formuły magiczne (corpus inscriptionum); prowadzimy dziennik etnograficzny na bieżąco, precyzyjnie, skrupulatnie (odchylenia od normy będą łatwe do wychwycenia); możemy wyznaczać na tej podstawie wzory zachowań

schemat instytucji:

*instytucja - zespół tradycyjnych wartości wytworzonych przez człowieka wokół którego ludzie się zbierają ku nadrzędnemu celowi

zasada naczelna (karta albo statut)

personel normy

urządzenia materialne

działalność

funkcja

+analiza funkcjonalna - po co?

+analiza instytucjonalna - jak to działa?

*instytucje związane z reprodukcją

+małżeństwo

+rodzina

+narzeczeństwo

+prawna organizacja ślubu

zdobycie partnera

minimum 2 zainteresowane osoby zasady (kiedy kwiaty itd.)

czekoladki, ławka w parku itd.

zachowania

efekt - zdobycie lub nie

*trzy rodzaje wymiany kula:

-transakcje kula połączone z podróżą zamorską

-kula w dwóch sąsiadujących społecznościach

-kula w obrębie jednej społeczności

kula - pozaekonomiczny charakter, instytucjonalność, angażuje na trwałe jednostki grupy, można połączyć z wymianą handlową

wymiana darów z zasadą wzajemności i ciągłości

osoby biorące udział w wymianie ciągłość, kto się z kim wymienia

tworzący przedmioty, osoby produkujące czółna kto płynie do kogo

mwali, soulawa, czółna, narzędzia do ich wykonania

podróż, wymiana, wykonywanie czółen

tradycja, funkcja integracyjna, handlowa, matrymonialna

Mauss, Marcel „Socjologia i Antropologia”

„Szkic o Darze”

*dar - forma wzajemnej wymiany

*zasada wzajemności - do ut des

*w kulturze europejskiej np. urodziny

*zwykle oczekujemy tego samego co dajemy np. wymiana uprzejmości

*u plemion pierwotnych: wymiana naszyjników, naramienników

*wymieniają się przede wszystkim wodzowie

*tym większy status osoby z im większą ilością osób się wymienia

*wymiana w charakterze obrzędowym - kula (nie przewiduje targowania się)

Kula to rytualna wymiana odbywająca się w obrębie archipelagu położonego w południowo-wschodniej części Morza Salomona, tuż za wschodnim krańcem Nowej Gwinei. Oprócz wymiaru rytualnego kula posiada wymiary ekonomiczny, prawny, psychologiczny i społeczny. Przez Malinowskiego określona została jako pierwotna instytucja ekonomiczna. Jest także dla uczestników możliwością zdobycia nowych elementów kulturowych oraz jest doświadczeniem międzykulturowym. W trakcie kula wymieniane są dwa rodzaje przedmiotów: naszyjniki soulava z czerwonych muszli, które krążą wraz pływającymi od wyspy do wyspy Triobriandczykami w kierunku zgodnym z kierunkiem zegara, natomiast bransolety (lub naramienniki) mwali z białych muszli - krążą w ten sposób w kierunku przeciwnym. W wymianie biorą udział tylko mężczyźni. Przedmioty wymieniane są między stałymi partnerami. Partner daje jeden rodzaj przedmiotów, a otrzymuje drugi. Każdy z wymieniających ocenia wartość otrzymywanego przedmiotu i musi zrewanżować się ekwiwalentem z drugiej grupy przedmiotów. Jeśli nie ma przygotowanego ekwiwalentu wręcza dar zastępczy jednak zobowiązuje się najszybciej jak tylko możliwe (na ogół podczas kolejnej wyprawy) przekazać przedmiot adekwatny co do wartości. Wymiana następuje w milczeniu, a wszystkie reguły, także te dotyczące sytuacji "wyjątkowych" są powszechnie znane. Ze względu na rytualny charakter targowanie się jest po prostu "nie do pomyślenia". Posiadanie tych przedmiotów jest tylko chwilowe, niemniej stanowi ono podstawę prestiżu i powód do dumy dla społeczności danej wyspy (wioski). Tubylcy dokładnie zapamiętują kto komu i co wręczył lub co jest winien - wszystkie ceremonie mają charakter publiczny. Wartość wymienianych przedmiotów rośnie wraz z czasem ich obecności w obiegu, ponieważ wraz z ich przekazywaniem przekazywana jest też informacja na temat poprzednich właścicieli.

Mauss opisał podobne zjawisko, jakie ma miejsce wśród Maorysów w Nowej Zelandii.

*targować się można przy wymianie towarów użytkowych (gimbali)

*nie można wymieniać towarów obrzędowych jak użytkowych

*potlacz

potlacz (ang. potlatch) - ceremonia przeprowadzana wśród plemion Indian Ameryki Północnej, żyjących na północno-zachodnim wybrzeżu Pacyfiku. Uczestniczący w tym obrzędzie oddawał innym lub niszczył należące do siebie dobra materialne, aby zachować lub podnieść swój status społeczny. Bezpośrednim, uświadomionym celem potlaczu było wywołanie u gości poczucia poniżenia. Ci mogli bronić się, składając gospodarzowi kontr-dary bądź niszcząc je. To z kolei nakręcało spiralę wymiany coraz liczniejszych i cenniejszych dóbr (głównie derki, olej i miedziane blaszki). W skrajnych sytuacjach potlacz kończył się spaleniem chaty gospodarza. Przed zniszczeniem zbyt dużej ilości dóbr chroniła zasada przesady, która zabraniała wodzowi uszczuplenia swojego majątku w stopniu mogącym zagrozić dobrobytowi wioski.

Ceremonia została zakazana na przełomie XIX i XX w. przez administrację stanową (USA).

*u Eskimosów np. jeśli jedna grupa zdołała rozśmieszyć drugą to może poprosić o co tylko chce

*wymiany całościowe: plemienne, międzyplemienne

*wymiany żywności

*Marett - mana - siła przenikająca wszystko

*Tylor - animizm

*mana lub hau (dusza daru) u Mauss - eter odwzajemniania

*jeżeli nie jesteśmy w stanie się zrewanżować dać namiastkę przyszłego prezentu by nie spowodować wojny

Otto, Rudolf „Świętość”

*Otto przejawia wspólne zainteresowania z fenomenologią

*przełom XIX i XX w.: Cesarstwo Niemieckie - teologia porównawcza

*4 konstruktywne składniki religii:

-wyobrażenie treści pozazmysłowej

-stałe regularne czynności

-hołd

-przestrach

*punkt początkowy religii to uczucie, przeżycie

*religia zawsze jest związana z jakimś fundamentalnym przeżyciem

*wpływ na Otta mieli Luter i Darwin

*aprioryczne doświadczenie boga - numinosum jest a priori (dane nie wiadomo skąd, nie wywiedzione z doświadczenia zmysłowego)

*numinosum - (od łac. numen - boskość) bóstwo, świętość

*świętość - doświadczenie oraz sposób wartościowania; doświadczenie świętości jest zawsze dodatnio wartościowane, ale nie zawiera w sobie elementu racjonalnego ani moralnego

*sensus numinis - odczuwanie boga, odczuwanie świętości

*doświadczenie numinosum:

-jest to sfera emocji

-jest to doświadczenie niezmysłowe

-jest to doświadczenie nieracjonalne (wymyka się kategoriom i systemom myślowym)

-jego źródło jest poza podmiotem (impuls, który przychodzi z zewnątrz)

-jest podstawą religii w ogóle, ale nie da się zredukować - nie można znaleźć wewnętrznych elementów

*religia łączy to co racjonalne i irracjonalne

-doświadczenie świętości jest irracjonalne

-opisy świętości są racjonalne

*irracjonalizm religijny - wartość przeżycia, które łączy się z aprioryzmem poczucia świętości

*z drugiej strony: subiektywne ujmowanie przedmiotu religii

*boimy się numinosum ale jednocześnie nas fascynuje

*numinosum nie ma nic wspólnego z moralnością

*ludzie mają różny dostęp do rozumienia świętości

*każdy odkrywa świętość swoją drogą

*świętość jako kategoria a priori nie jest nigdy dostępna w pełni: można ją tylko symbolicznie uprzystępnić

*numinosum jest wartością samą w sobie więc nie można go zastąpić żadnym innym pojęciem

*augustum - poczucie powinności oddawania szacunku, wzniosłości: pomija kult i instytucjonalizm a skupia się na przeżyciach

*religie łączy nastawienie na świętość transcendentalną - numinosum

*religie dzieli symboliczne (pojęciowe) tłumaczenie numinosum

*świętość ma 2 składniki: racjonalny i irracjonalny

*rozwój historii religii: od czystej irracjonalnej postaci numinosum do dodawania racjonalnych elementów

*elementy numinosum:

-uczucie zależności stworzenia: uczucie wyższości i niedostępności numinosum

-mysterium tremendum: doświadczenie tajemnicy pełnej grozy

#groza (gniew boga i mityczne zalęknienie jednostki)

#majestat (majestas - religijna pokora)

#moc (doświadczenie mocy: metafora - wiatr, piorun)

#tajemnica (siła, której doświadcza człowiek jest nieznana, człowiek popada w zdumienie); ma trzy stopnie:

+czegoś wyłącznie dziwnego

+paradoksu

+antynomii

-hymny numinotyczne: na cześć świętości - pieśni wyrażające głębię przeżycia:

#racjonalne - próba zracjonalizowania siły

#irracjonalne - niemożność wyrażenia czym ta siła jest

-mysterium fascinans: wzniosłość uszczęśliwiająca; elementy:

#fascynacja

#miłość i łaska

#zbawienie

-niesamowitość - doświadczenie przekracza kategorie naszego myślenia i poznania, przekracza granice czasu i przestrzeni (irracjonalność)

-sanctum - ponad światowy: nie jest kategorią moralną; wartość numinotyczna - nadawanie numinotycznemu przeżyciu wartości silnie dodatniej - wynika z siły przeżycia

-augustum - bóstwu należy się szacunek

*zaczynając od przeżycia religijnego można stworzyć system dogmatyczny; przeżycie religijne jest emocją, uczuciem, wyrasta z niego system dogmatyczny - racjonalny, który dookreśla przeżycie (płynne przejście od irracjonalności do racjonalności) np.:

-przejście pojęcia tremendum do pojęcia sprawiedliwości

-przejście fascinans do miłości

*numinosum - to kategoria pierwotna, przed faktami, poza-moralna

*jakościowa treść numinosum będzie się składała z tremendum, fascinas i augustum

Paluch, Andrzej „Mistrzowie Antropologii Społecznej”

Propp, Władimir „Morfologia Bajki”

*wg Proppa bajki należy badać strukturalnie

*badamy bajki magiczne

*należy:

-zbadać konstrukcję bajki

-sporządzić merytoryczny opis bajki

*fabuła - kompleks motywów

*motyw jest pierwotny, fabuła wtórna

*należy badać motywy, nie fabuły

*możemy badać bajkę w oparciu o funkcje działających w niej postaci: bajka często przypisuje te same działania różnym postaciom

*istotne jest co robi postać - kto robi i jak robi to sprawa drugorzędna

*funkcje osób działających to podstawowy niepodzielny element bajki

*należy wyodrębnić funkcje osób działających:

-określając funkcję nie można łączyć jej z postacią-realizatorem

-czynności nie można dookreślać poza jej pozycją w toku opowiadania

*funkcja - działanie bohatera określone z punktu widzenia jego doniosłości dla toku akcji

*funkcje działających postaci są stałymi i niezmiennymi elementami bajki - niezależnie od tego przez kogo i w jaki sposób są realizowane; stanowią one podstawowe części składowe bajki

*liczba funkcji właściwych bajce magicznej jest ograniczona

*Propp uważa, że kolejność zdarzeń w bajce nie jest i nie może być przypadkowa

*następstwo funkcji jest zawsze takie samo

*nie wszystkie bajki zawierają wszystkie możliwe funkcje - jednak brak pewnych funkcji nie modyfikuje porządku pozostałych

*pod względem konstrukcji wszystkie bajki magiczne należą do tego samego typu

*w skład materiału badawczego powinna wchodzić grupa kontrolna bajek zawierająca wszystkie typy funkcje postaci działających

*wyliczenie funkcji:

-krótkie wyjaśnienie istoty funkcji

-jednowyrazowe określenie

-umowny symbol

*np.

#sytuacja początkowa „i” (nie jest funkcją, jednak stanowi istotny element)

@jeden z członków rodziny opuszcza dom „e” odejście

^może odejść osoba ze starszego pokolenia (do pracy, do lasu) „e1”

^śmierć rodziców „e2”

^mogą odejść dzieci (na jagody, na ryby, w gości) „e3”

*takich funkcji rodzajowych Propp wylicza 31 i każda z nich ma po kilka wariantów gatunkowych (e1, e2, e3, ...)

*dla Proppa funkcja rodzajowa jest abstraktem, natomiast gatunkowa jest wcieleniem abstraktu (konkretnym użyciem)

*bohater bajki magicznej:

-postać, która bezpośrednio w zawiązaniu akcji poniosła stratę wskutek działań przeciwnika

-postać, która zgodziła się zlikwidować nieszczęście dotyczące innej osoby

*z punktu widzenia fabuły bohater to osoba dysponująca magicznym środkiem/pomocnikiem i wykorzystująca go do swoich potrzeb

*żadna z funkcji nie wyklucza innej, przez co tworzy się jeden ciąg wydarzeń a nie kilka

*funkcja następna wynika logicznie z poprzedniej

*schemat powstały z wyszczegółowienia funkcji jest miarą bajki

*asymilacja - możliwość wykonania funkcji jednakowo w kilku przypadkach co utrudnia nazwanie poszczególnej funkcji

*podwójne znaczenie morfologiczne funkcji - niektóre funkcje mają podwójne znacznie (jedna czynność - 2 określenia)

*trzy rodzaje elementów:

-elementy wiążące funkcje postaci działających

-elementy łączące powtarzające się funkcje postaci działających

-elementy motywujące

*kręgi akcji

*atrybuty postaci - wszystkie zewnętrzne cechy bohatera

*Propp stworzył tabele do porównania różnych bajek - każda miała 3 rubryki:

-wygląd i nomenklatura postaci

-osobliwości związane z jej pojawieniem się w bajce

-miejsce, w którym przebywa

*mimo, że wartości w tabelach są zmienne, można zaobserwować powtarzalność - te najczęściej powtarzające się tworzą kanon bajkowy

*Propp przypuszcza, że bajka w sferze jej zasad morfologicznych jest mitem

*z jedną bajką w jednej opowieści mamy do czynienia kiedy:

-cała bajka składa się z jednej sekwencji

-cała bajka składa się z dwóch sekwencji, z której pierwsza kończy się pozytywnie a druga negatywnie

-występują potrojenia całych sekwencji

-w sekwencji pierwszej jest zdobywany magiczny środek, który znajduje zastosowanie dopiero w sekwencji drugiej

-przed ostateczną likwidacją nieszczęścia pojawia się nagle jakiś nowy brak, co powoduje nowe poszukiwania

-na początku z zawiązaniu istnieją dwie szkody naraz

-sekwencja pierwsza zawiera walkę ze smokiem a sekwencja druga zaczyna się od kradzieży zdobyczy bohatera przez jego zazdrosnych braci (najpełniejsza wersja bajki)

-bohaterowie rozstają się przy drogowskazie na rozstajach (dyskusyjne jest, czy pozostaje to nadal jedna bajka)

*we wszystkich innych przypadkach mamy do czynienia z większą ilością bajek w jednej opowieści

*istnieją 2 pary funkcji, który występują obok siebie niezwykle rzadko: walka z przeciwnikiem i zwycięstwo oraz trudne zadanie i jego rozwiązanie

Radcliffe-Brown, Alfred Reginald „Wyspiarze z Andamanów”

interpretacja zwyczajów polegać będzie na odkrywaniu ich znaczenia, nie pochodzenia

• brak wiarygodnych źródeł historycznych

• wyklucza możliwość tworzenia hipotetycznych rekonstrukcji (bardzo popularne w ówczesnej antropologii)

• metoda stosowana w przypadku faktów związanych z językiem i kulturą materialną może dojść do pewnego prawdopodobieństwa

• hipotezy są jednak trudne do zweryfikowania

• celem badań naukowych jest odkrycie ogólnych praw, a hipotezy nie dostarczają solidnych faktów potrzebnych do generalizowania

• wszystkie zwyczaje i wierzenia ludu pierwotnego odgrywają ściśle określoną rolę w życiu społecznym

• zbiór instytucji, wierzeń i zwyczajów tworzy system, który determinuje życie społeczeństwa

• wyjaśnienie poszczególnych zwyczajów polega na określeniu ich stosunku do innych zwyczajów

• przedmiot badań w żaden sposób nie został ukształtowany w procesie historycznym, należy zajmować się tylko aktualnym kształtem

• nie podejmuje porównania zwyczajów andamańskich z typowymi dla innych ludów (porównanie może być mylące)

• aby wyciągnąć przekonywujące wnioski z porównania dwóch pozornie podobnych zwyczajów występujących w dwóch różnych społeczeństwach musimy być pewni, że są one rzeczywiście podobne

• metoda porównawcza polega na zestawianiu całych systemów instytucji występujących w danym społeczeństwie

• badacz terenowy żyjąc pośród dzikich ma możliwość trafniejszej interpretacji zwyczajów

• wszelkie próby interpretacji wierzeń dzikich bez bezpośredniego kontaktu są nietrafne

• wszelkie próby wyjaśniania czy interpretacji poszczególnych wierzeń i zwyczajów dzikiego ludu muszą być oparte na pewnych ogólnych psychologicznych hipotezach, co do prawdziwości natury analizowanych zjawisk

HIPOTEZA I

• wierzenia ludów prymitywnych wynikają z podejmowanych przez dzikiego prób zrozumienia zjawisk związanych z życiem lub przyrodą

• wierzenia są prymarne początkowo pojawiają się jako pewne przeświadczenia, a później nabierają mocy wpływając na działania i stanowią fundament ceremonii i zwyczajów

• tym samym mogą być wyjaśniane poprzez pokazanie ich związku z poszczególnymi zwyczajami

HIPOTEZA II

• u podstaw wierzeń dzikiego leżą emocje związanie z zaskoczeniem i przerażeniem, lub podziwem i zdziwieniem rozbudzonym w wyniku kontemplacji zjawisk natury

HIPOTEZA III (RADCLIFFE - BROWN)

• egzystencja społeczności zależy od obecności w umysłach jej członków pewnego systemu sentymentów (zorganizowanego systemu tendencji emocjonalnych zogniskowanych wokół jakiegoś przedmiotu), dzięki któremu zachowanie jednostki jest regulowane zgodnie z potrzebami wspólnoty

• każda cecha systemu społecznego samego w sobie i każde wydarzenie oraz rzecz, która w jakikolwiek sposób wpływa na dobrobyt i pomyślność czy spójność społeczności staje się przedmiotem tego typu systemu

• w społeczeństwie dane sentymenty nie są wrodzone, ale rozwijają się w jednostce w wyniku oddziaływania na nią społeczeństwa

• zwyczaje obrzędowe danej społeczności są środkami, dzięki którym określone sentymenty są kolektywnie wyrażane w określonych sytuacjach

• ceremonialna ekspresja któregoś z sentymentów służy zarówno utrzymaniu go na odpowiednim poziomie intensywności jednostki jak i jego przekazywaniu z pokolenia na pokolenie

• funkcja społeczna: określenie działania instytucji w odniesieniu do społeczeństwa oraz jego solidarności i spójności

METODA

• analizując dany zwyczaj trzeba wziąć pod uwagę wyjaśnienie przedstawione przez krajowców (mimo tego, że nie są to wytłumaczenia naukowe)

• wyjaśnienie będące wynikiem procesu racjonalizacji rzadko pokrywa się z przyczynami psychologicznymi

• hipoteza związana z wyjaśnieniem danego zwyczaju jest wartościowa wtedy, gdy wyjaśnia nie tylko same zwyczaje, ale również podanie przez tubylców motywy ich postrzegania

• jeśli jakiś zwyczaj praktykowany jest przy różnych okazjach ma w każdej z tych sytuacji podobne lub takie samo znaczenie

• jeżeli rożne zwyczaje są praktykowane razem z tej samej okazji, to mają jakiś wspólny element

• unika porównania zwyczajów andamańskich ze zwyczajami innych ludów

OPIS ZWYCZAJÓW

Zaślubiny

• zbliżanie następuje stopniowo, aż pan młody usiądzie na kolanach panny młodej

• wszędzie uścisk wyraża uczucia takie jak: troska, przyjaźń, czyli te będące ekspresją związku pomiędzy dwiema osobami

• poprzez zaślubiny mężczyzna i kobieta wchodzą w związek stanowią „jedność” (symbolizowaną za pomocą uścisku)

• widzowie poprzez swoją obecność sankcjonują związek

• mężczyzna prowadzący ceremonię działa w imieniu wspólnoty

• związek małżeński dotyczy całego społeczeństwa, a nie tylko głównych zainteresowanych

• odprawienie zaślubin służy podtrzymaniu sentymentu wobec małżeństwa w ogóle (istnienie tego sentymentu da się wyczuć w potępianiu konkubinatu)

• zachodzi zmiana pozycji społecznej (w społeczeństwie andamańskim jest wyraźny podział na ludzi, którzy zawarli związek małżeński i tych, którzy tego nie zrobili)

• para uświadamia sobie, że ich związek to sprawa całej społeczności oraz to, że wkraczają w nową sytuację

• otrzymane prezenty ślubne to wyraz dobrej woli

Podarunki

• dawanie prezentów to powszechny sposób na wyrażenie sympatii

• w większości przypadków obie strony otrzymują podarunki, wiec możemy mówić o wymianie

• kiedy prezent jest wręczony jako znak dobrej woli dający oczekuje, że otrzyma coś w zamian o równej wartości (drugi stara się zademonstrować swoją dobrą wolę)

• odrzucenie podarunku traktowane jest jako zniewaga

Zawierani pokoju

• tancerze podzieleni na dwie grupy, jedna agresywna względem drugiej

• wymiana broni to szczególna forma wymiany darów

• celem ceremonii jest zmiana uczuć jakie żywią względem siebie dwie grupy

• ceremonia ta odbudowuje stan solidarności między lokalnymi grupami

Szloch

• nie stanowi ekspresji uczuć, jest rytuałem, którego przebieg wyznacza obyczaj

• zdarza się Andamanom płakać spontanicznie

• dwie odmiany: obustronna (płaczą obie osoby) jednostronna (grupa, lub osoba opłakuje inną)

• celem tego rytuału jest potwierdzenie istnienia więzi społecznych pomiędzy dwiema osobami, bądź grupami

• płacz stanowi wyraz czułości

• w niektórych przypadkach stanowi odnowienie przerwanych relacji społecznych

• w innych ma na celu pokazanie, że więzi społeczne nadal istnieją po tym jak zostały zmodyfikowane (np. w przypadku małżeństwa, inicjacji)

• celem jest wywoływanie nowych dyspozycji emocjonalnych, które regulują zachowanie osób względem siebie

Ceremonie

• w każdym przypadku stanowią ekspresję uczuć wspólnych dwóm bądź większej licznie osób

• nie są jednak spontanicznym wyrazem emocji, wszystkie są działaniami zwyczajowymi, muszą być wykonane przy określonej okazji przez uczestników

• ceremonia mogą stanowić o fundamentalnych prawach regulujących życie emocjonalne człowieka

• służą odnowieniu, bądź zmodyfikowaniu relacji społecznych

Taniec

• taniec stanowi najogólniejszą formę rozrywki, jest wyrażeniem radości

• ruchy wykonywane w zwykłym tańcu nie są ekspresywne i mimetyczne

• umożliwia pewniej liczbie osób podjęcie wspólnych działań i odgrywanie ich w zespole

• każdy dorosły członek społeczeństwa pełni w tańcu jakąś rolę

• daje możliwość popisania się jednostce zręcznością i zwinnością

• w wyniku uczestnictwa w kolektywnej ekspresji przyjemności powstaje wieź braterska łącząca ludzi (taniec łączy osoby biorące w nim udział)

• w trakcie tańca jednostka podporządkowuje się wspólnocie

• główną funkcją tańca jest wzbudzenie w umyśle każdej jednostki poczucia jedności z grupą społeczną

• spotkania taneczne miały na celu doprowadzenie do kontaktu między dwoma grupami i odnowienie solidarności między nimi

Przyozdabianie ciała

• wyrażenie lub podkreślenie własnej wartości jednostki (dotyczy to ozdób,o których miejscowi mówią, że używają ich aby dobrze wyglądać)

• okoliczności, w których stosuje się te ozdoby są ściśle określone

• społeczeństwo dyktuje jaki i kiedy jednostka może wyrazić swoją wartość

Moc ochronna

• życie codzienne Andamanów jest uzależnione od naturalnych właściwości materiałów i przypisuje się im moce chroniące od zła

• im ważniejsze miejsce w społeczności zajmuje dany przedmiot, tym większą moc ochronną mu się przypisuje

• funkcją wiary w moc ochronną przedmiotów jest podtrzymanie jej zależności z grupą

• wartość społeczna: sposób w jaki dana rzecz wpływa, bądź ma zdolność wpływania na życie społeczne; wartość może być pozytywna bądź negatywna

• pozytywna: rzeczy, które przyczyniają się do dobrobytu społeczeństwa

• negatywna: rzeczy, które działają niekorzystnie

• każdy przedmiot, który przyczynia się do dobrobytu chroni przed złem

• siła mocy ochronnej przedmiotu zależy od tego jakie ważne usługi świadczy społeczeństwu

• rodzaj ochrony zależy od sposobu wykorzystania przedmiotu

Pożywienie

• u Andamańczyków jedzenie jest niebezpieczne

• pokarmy, których zdobycie jest trudne uznawane są za bardziej niebezpieczne

• zdobywanie pożywienia stanowi główne zajęcie Andamańczyków

• podstawową powinnością mężczyzny jest dostarczenie pożywienia sobie i innym

• jedzenie to przedmiot, który najbardziej służy uświadamianiu sobie swoich relacji z innymi

• przedmioty wchodzące w skład pożywienia mają przypisane właściwości ochronne

Inicjacje

• pozycja w życiu społecznym jaką zajmuje dziecko różni się od tej, która zajmuje dorosły

• zmianie pozycji musi towarzyszyć zmiana dyspozycji emocjonalnych ponieważ reguluje jego postawy wobec społeczeństwa oraz zmianę relacji z innymi członkami grupy

• za ich pomocą zmienia się status jednostki

• ograniczenie wynikające z inicjacji narzucane są przez społeczeństwo, a wsparte są siłą tradycji

• inicjowany zostaje obdarowany osobowością społeczną (uzależniona jest od statusu danej jednostki)

• celem inicjacji jest rozwinięcie sentymentów w umysłach inicjowanych

Zwyczaje pogrzebowe

• śmierć to utrata jednej części składowej

• osoba zajmująca określoną pozycję społeczną ma pewien udział w życiu społecznym, jest jedną z podpór relacji społecznych

• śmierć powoduje zdezorganizowanie społeczeństwa

• ze śmiercią członek społeczeństwa dalej ma na nie wpływ

• zwyczaje pogrzebowe nie stanowią ekspresji uczuć, są rytuałem

• spójność grupy społecznej dzięki której jest podtrzymywane jest jej istnienie zależy bezpośrednio od obecności kolektywnego systemu sentymentów lub dyspozycji emocjonalnych

• jeżeli sentyment jest podważony (śmierć) to istnieją dwa rozwiązania:

• sentyment traci zdolność kontroli nad zachowaniem w przyszłości

• musi znaleźć ujście w pewnej formie ekspresyjnego działania, które posłuży jako reakcja obronna bądź kompensacyjna

• zwyczaje pogrzebowe nie są związane tylko z instynktownym lękiem przed zmarłym

• obrzędy różnią się w zależności od pozycji zmarłego

• żałobnik wyłączony jest z życia wspólnoty

• wydobycie kości i ich ponowne przyłączenie do wspólnoty można uznać za ustanowienie pozycji zmarłego

• wszystko co pozostało z tego, który niegdyś stanowił siłę wspólnoty ma wartość społeczną

• zwyczaje pogrzebowe i żałobne można zatem postrzegać jako coś więcej niż wynik naturalnego strachu i smutku

• są środkami za pomocą, których społeczeństwo działa na jednostki

Ratzel, Friedrich „Antropogeografia”

*ruchliwość jako cecha ludów - obszar wędrówek każdego ludu staje się tym szerszy im głębiej wnikamy w jego historię

*”nie można wykluczyć migracji we wcześniejszych epokach, jeśli dokonują się w czasach obecnych” Ehrenreich

*człowiek wg Kohla - duchowa i niespokojna istota zawsze starająca się zmienić i poprawić swoje położenie

*rozprzestrzenianiu się Europejczyków po całym świecie sprzyja ich kulturowa wyższość

elementy rozdzielające:

*zbiór duchowych skłonności i objawów stanowiących napędową siłę ludów; czynniki:

+dostosowywanie się do środowiska

+instynkty migracyjne

+instynkty wojenne

elementy łączące

*społeczeństwo, państwo, religia, język

*problem drogi i czasu - pierwsze zadanie geografii - gdzie na powierzchni ziemi umiejscowione są konkretne obiekty? (poznanie ich położenia za pomocą linii i punktów)

*samodzielna wędrówka obiektów etnograficznych - założenie antropogeografii - rozprzestrzenianie się obiektów antropogeograficznych zawsze dokonuje się przez człowieka

*handel - większego znaczenia nabierają różnice w stanie posiadania poszczególnych ludów, wynikające ze zróżnicowania środowiska naturalnego; im niższy poziom rozwoju danej kultury tym mniejsze znaczenie ma dla niej handel

*stosunki polityczne - zwyczaje polityczne uchodzą za wyższy stopnień komunikacji, bliższe od pozostałych, sprzyjające przekazywaniu cech etnograficznych z jednego ludu do drugiego; ład społeczny i polityczny tworzony jest często przez wyodrębnienie poszczególnych warstw społecznych i powstanie organizacji politycznej

*upowszechnianie przez wędrówki ludów - przenoszenie elementów kultury staje się trudniejsze wtedy, gdy odłam jakiegoś ludu żyje wśród ludów obcych;

*dwa sposoby rozprzestrzenia się kultury:

+pełne i gwałtowne przenoszenie całego dorobku kulturowego jakiegoś ludu

+powolne przejmowanie dorobku na drodze pokojowej

*zrywanie połączenia - ruchliwość decyduje o losach tak różnych ludów, że może prowadzić do powstawania przepaści

*treść i forma w migracjach - istnieje pewien sposób rozprzestrzeniania się elementów kulturowych polegający na przekazywaniu idei przedmiotu wraz z jej w pełni ukształtowanym wyglądem zewnętrznym

Uspienskij, Boris; Łotman, Jurij „O Semiotycznym Mechanizmie Kultury”

Sokolewicz, Zofia „Wprowadzenie Do Etnologii”

Spencer, Herbert „Ewolucja i Dysolucja”

*nie korzystał ściśle z prac Darwina

*definicje ewolucji i dysolucji opiera na fizyce

*teraźniejszy stan zjawiska badamy przez obserwacje, rekonstruujemy przeszłość i prognozujemy przyszłość

w życiu człowieka

-w dzieciństwie materia integruje, potem różnicuje

-w wieku młodzieńczym integruje i dezintegruje

-później tylko dezintegruje

*na ewolucje wg Spencera składają się 2 procesy: integracja i dezintegracja

*mamy do czynienia z integracją biologiczną, astronomiczną, społeczną i geologiczną

Tylor, Edward Burnett „Antropologia”

*Tylor skupia się na człowieku jako przedstawicielu ludzkości

*jego książka pt. „Antropologia” jest pierwszym podręcznikiem w swojej dziedzinie i informuje o stanie wiedzy z dawnej epoki

*tekst ten możemy rozpatrywać jako zespół propozycji badawczych w antropologii

*Tylor szuka różnorodności w naturze człowieka by pokazać wspólne korzenie

*T. chce dotrzeć do natury człowieka i zbadać jak ludzkość dotarła do współczesnego mu poziomu cywilizacji

*prajęzyk jako przodek języków nie istnieje

*ewolucja językowa: językoznawstwo - w języku zawarta jest historia

*ze wspólnego pnia pochodzą rasy i języki (sanskryt)

*T. tworzy typologiczne stadia języka

*T. pokazuje historie nauk

*metoda badawcza T. - systematyka, wnioskowanie, obserwacja (T. rozkłada kultury na części), układanie w stadia (dzikość, barbarzyństwo, cywilizacja - typologia wartościująca),

*T. bardziej interesuje budowa schematu niż konkretne czynniki danej kultury

antropologia:

*nauka zbiorcza opisująca przydatne tej nauce ścieżki

*naturalna historia ludzkości

*nauka systematyzująca i koordynująca

*nauka specyficzna: przedmiot badań to naturalna historia człowieka

*nauka ogólna: korzysta z dorobku innych nauk

*pokazuje człowieka w aspekcie całościowym (historia, biologia, etyka, kultura)

człowiek:

*wykazuje wspólne cechy ze zwierzętami (narządy, zmysły)

*wyróżnia się mową, myśleniem abstrakcyjnym, samoświadomością (myślenie abstrakcyjne jako używanie pojęć oderwanych od rzeczywistości)

*ośrodek Broki: ośrodek w mózgu odpowiedzialny za mowę (Paul Broca)

*między najmniej rozwiniętym człowiekiem a najbardziej rozwiniętym zwierzęciem jest skok jakościowy

*T. zwraca uwagę na różnice ilościowe w rozwoju różnych ras

*procesu ewolucji nie można rozpatrywać tylko przez pryzmat biologii

*gatunek podlega ciągłemu rozwojowi ponieważ człowiek zmienia się pod wpływem środowiska ale jest też poddany reszcie gatunku

*przodek ras ludzkich jest jeden: jego członkowie emigrowali i ewoluowali a później krzyżowali się: stąd różne rasy

*monogeneza (monofiletyzm) - wspólny przodek

*dowodem na pochodzenie od wspólnego przodka jest podobieństwo ciała i wytworów mózgu (ścieżki dochodzenia do konkluzji)

*typy ludzkie to różnice rasowe (zbiór elementów danych konkretnemu gatunkowi)

*wiek ludzki na świecie określany za pomocą geologii (wytwory człowieka); archeologii (dendrologia, dendrochronologia)

*Adolf Bastian - idee elementarne i ludowe

„człowiek rozwija wszędzie idee elementarne, natomiast środowisko powoduje, że te idee elementarne przejawiają się jako idee ludowe różnicując kultury”

*idee elementarne warunkują możliwości dojścia do tego samego celu, a idee ludowe uzależniają te możliwości od środowiska

archeologia

*w romantyzmie pojawił się prąd w kierunku zainteresowania lokalna historią

*w historii znany był antykwaryzm historyczny

*rozwój archeologii może być związany ze zbieractwem i domowym muzealnictwem (G. Cuvier)

*na początku XIX w pojawił się podział epoki

*J. Lubbock podzielił epokę kamienia na paleolit i neolit

*archeologia pozwala sklasyfikować dorobek materialny ludzkości

Waligórski, Andrzej „Antropologiczna Koncepcja Człowieka”

---