Wspólnoty chrześcijańskie - monastycyzm - dobrze opracowany
Monastycyzm temat wykładu
Już w 3 wieku pierwsze formy monastycyzmu [pod koniec]
Na różnych obszarach:
Mezopotamia
Syria
Egipt
Potem na łacińskim zachodzie
Do niedawna utrzymywano, że źródła w Egipcie - ale obecnie ta teza wymaga weryfikacji
Z jednej strony ten wzorzec egipski miał największą fundamentalną rolę
Jednak monascyctyzm nei był najwcześniejszą formą monastycyzmu
Należy stwierdzić że odgrywał fundamentalną rolę wturna - w 4 w przetłumaczono pisma egipskich ojców pustyni - dopiero w 4-5 w - zapożyczanie tego wzorca egipskiego
Różne wzorce funkcjonują - wzorzec egipski i mezopotamski
Znajdują źródło w formach przedchrześcijańskich formach monastycyzmu
W jaki sposób i dlaczego pojawił się monastycyzm - były popularne formy ascetyczno, monascytyczne - Apoloniusz z tiany - mędrzec asceta
Te zjawiska były popularne
2 wspólnoty z judaizmu
1 esseńczycy
2 terapeuci
[2-1w pne]
Badacze próbują pokazywać że pomimo różnicy odległości czasowej widać związek między tymi a późniejszymi.
Jakie elementy odzwierciedlą się potem w monastycyzmie chrześcijańskim:
Eseńczycy - reguła zgromadzenia:
Idea ihidaya
Przyjęcie bezżenności - żydowska czystość rytualna
Ekskluzywność „synowie światłości oddalają się od synów ciemności”
Terapeuci:
Wtórne znaczenie, teksty Filona były czytane przez autorów chrześcijańskich, i tak zaszczepiano wzorzec terapeutów. Mówił on o:
Funkcjonowanie wspólnoty - pustelnicy, na zasadzie wspólnoty, każdy funkcjonują w odizolowanej celi
Reguła bezżenności
Ideał enkrateia- panowania nad sobą.
Charakter wspólnoty - związana z środowiskiem z helenizowanym, [ale byli Żydami]
Postawa komtempletacyjna jaką mają osiągać terapeuci
Na obszarze Mezopotamii
Eseńczycy po rozproszeniu się prawdopodobnei tu się osiedlili;
Tutaj obserwuje się najwcześniejsze formy przedmonastyczne formy
Rytuał ihydaja - [„bezżenność”] praktyka dobrowalnego przyjmowania celibatu na początku; potem był celibat także samotnika i jeszcze potem znaczył tyle co asceta
Ihydaja się wyodrębnia jako odrębna elitarna grupa ekskluzywistyczna, praktykują świętość[cel ich]
Hierarchiczna struktura:
[4wiek już są takie wspólnoty]
„synowie przymieża”
Bractwo 2-3 osoby samotnie żyją
„księga stopnia” - wędrowny ryb życia tu jest tylko doskonałym
Zupełnie inaczej monastycyzm egipski:
Pojawia się już w 3 wieku:
Ruch oddolny
1 faza monastycyzmu egipskiego zamyka się w postulatu anachoreza - wycofanie, ideał odejścia, z jednej strony symbol śmierci tego świata
Ideał kseniteja - obcy z innego kraju
Ideał życia pustelnika - Anastazy wielki:
Ujawnia nie z instytucjonalizowane życie, coraz bardziej odosobnione miejsce
Ale staje się to popularne, i za nim podążają, a on ucieka
Stał się z tego masowy ruch
Mądrość ascetyczną w lapidarnych formułach zabawnych przekazywano
Ideał starca - ojca duchowego, przewodnik duchowy
Coraz częściej gromadzą się w około autorytetów duchowych
Monastycyzm przyją charakter masowy - pojawiło się coraz więcej cudzoziemców
Ruch antyintelektualistyczny został zmieniony na intelektualistyczny
Przyjmowanie bardzo surowych a niekiedy skrajnych form ascezy
U Anastazego 1 kromka chleba- w jego hadiografii
Elementy deprywacyjne - odmawianie sobie snu, albo nie spać [potem ideał nepsis, czujności mnich który czuwa]
Poświęcenie całej aktywności jako „walkę z dzikimi zwierzętami”
Potem interpretacja alegoryczna - walka z demonami, które objawiają się z dzikimi zwierzętami
Oznaczenie pustyni, asceta celowo i świadomie Idze
atleci ascezy
pojawiają się też elementy:
kontemplacja - theolila - docelowy stan jaki mają mieć mnisi - opróżnienie umysłu i skoncentrowanie na 1 przedmiocie, którym jest zasada boska
Hezychia - stan spokoju wewnętrznego - uzyskanie stanu całkowitego, uwolnienie i wyciszenie.
Apatheia - patchos - emocje, eafekty, namiętności - stan beznamiętności
Wyzbycie się wszelkich emocji i namiętności
[anaberytyzm?]
W 3 wieku można obserwować pewne elementy wspólnotowości
Koncentrowanie się grupy ascetów w Okół pewnego starca -
Każdy asceta ma samotne życie w celi albo w chatce, natomiast raz w tygodniu wspólnota w niedziele się spotyka na wspólną modlitwę [tak też było u terapeutów]
Wspólnotowa forma w 4 wieku:
1 pachoniusz - reguła Pachomiusza - od niego 2 faza cenobityzm [wcześniejsza anarchotyczna - samotnicza]
Idee Pachomiusza można rozpatrywać na reakcje skrajnie luźną wcześniejszego życia
Bardzo ściśle określa rytm życia, godizny na pracę i modlitwą itp.
Pojawia się coś co można nazwać klasztorem.
Około 20 mnichów pod nadzorem przełożonego, każde 3-4 domki to tribus.
Pojawia się militarna formuła.
Całość podlega 1 superiorowi.
Klasztory pachoniańskie porównywali do sprawnie funkcjonujących fabryk czy gospodarstw
9 męskich i 2 żeńskie
Klasztor „matanoja?]
Zakłada żołnierski tryb życia, ale nie zrywa z podstawową zasadą wschodniego monastycyzmu - każdy pojedynczy asceta mnich przebywa w samotniej celi
Przyjęła się w Egipcie, w koptyjskim,
2 bezyli wielki - jest tą regułą, która przyjęła się w świecie prawosławnym [ nie odgrywa aż tak istotnej roli]
Przyjęła się w kościele prawosławnym.
Nie zrywa z ideałem odosobnienia stanem panowania nad sobą, ideał komtemplatycyjny, ale konieczność życia wspólnotowego, reguły przyjmowania kandydatów, idea posłuszeństwa przełożonemu, kierownikowi duchowemu.
Na zachodzie to inaczej się robiło:
Od początku ujawni się odmienna specyfika zachodniego monastycyzmu:
2 odmienne tradycje:
1 nawiązuje do Egiptu
2 monascytyzm biskupi
Monastycyzm biskupi - pojawia się w ośrodkach miejskich, biskupich, od 4-5w mamy szereg inicjatyw, przyjęcie pewnych szczególny zasad i reguł, ośrodki biskupów stały się szczególnymi klasztorami
Euzebiusz w Werseli[Cezarei?] -
Augustyn z Hipony - ułożył dla tego typu ośrodka monascytycznego, w dojrzałym średniowieczu kanonicy regularni [ksieża którzy zobowiązują się do monascytycznego trybu życia]
1 raz próbował jako młody człowiek, pod wpływem, platonizmu- na takich zasadach mocno intelektualistycznych - ten pomysł nie przyjął się w świecie zachodnim
Został duchownym a potem biskupem z konieczności
Był przywiązany do monascetycznych form życiowych
Na wschodzie bardzo wyraźnie się odróżnia 2 formy życia duchownego:
Funkcje kapłana
Funkcje mnicha
Zachód- szybko połączył te funkcje - liturgiczne, duszpasterskie i …
Bardzo mocno zmieniło to formę monascyzmu zachodniego
W 6 wieku za Grzegorza wielkiego - inteligentna polityka, skierował mnichów do akcji misyjnych, edukacyjnych,
Życie kontemplacyjna bez oddania dla innych powinno być potępione.
Poszczególni biskupi przyjmują taką formułę
DRUGI NURT na zachodzie, w 4 wieku
Wiąże się z adaptacją wzorców kontempletacyjnych
Z tego wyłoni się formacja benedyktyńska
Hieronim - spędził duży okres w Egipcie na pustyni syryjskiej - on przełożył znaczną część literatury na łacinę np. Regułę Pachomiusza i jego listy;
Z drugiej strony pojawiają się takie postacie, kobiety, które chciały zobaczyć tych praktykó monastycyzmu egipskiego.
Formacja benedyktyńska:
Benedykt z Nursji - reguła Benedykta i żywot Benedykta z Nursji [nie mamy poza tym żywotem czegokolwiek] może to był projekt papieski
Na szczycie Monte Casino Postał 1 klasztor i reguła Benedykta
Nie jest założycielem ani reformator
Skompilował różne ruchy
Każdy klasztor miał określone formy dla siebie określone[do 6 wieku] oparte na tych samych tekstach kluczowych
Reguły benedykta mówią o specyfice wczesnego monastycyzmu średniowiecza
Nie widać rygoryzmu
Pojawia się duża elastyczność, nacisk na umiarkowanie, podział na pracę fizyczną, na modlitwę, na życie wspólnotowe, idea posłuszeństwa. Święte posłuszeństwo mnichów dla opatów
Wspólne dormitorium dla mnichów
Odchodzi się od skrajnych form ascezy
Na czele opat, który jest wybierany przez wszystkich mnichów
Każdy mnich miał przysięgę „stabilitez” - przysięga Posłuszeństwa, [próba reakcji na wędrownych ascetów których kościół chciał zwalczać
Podział doby na określone godziny:
Oficjum divinum wspólna modlitwa 4h
Praca roczna 6,5h
Lektura indywidualna 4h
Sen 8,5h
Karol Wielki
Benedykt z Aniane - określiła kształt monastycyzmu na przyszłe wieki, uporządkowała kształt klasztorów europejskich, postanowiono, że wszystkie klasztory mają być uregulowane przez jedną regułę
[od 9 wieku jest to wiek reguł benedyktyński]
Reforma przeobraziłą kształt formacji benedyktyńskiej
Centralizacja, uniformalizacja, formalizm
Kładzie się nacisk na liturgię, kosztem pracy
Tutaj ogranicza się pracę rąk, miejsce na lekturę indywidualną na rzecz wspólnej
Zaostrzenie przepisów ascetycznych, święte milczenie
Ogranicza się autonomię poszczególnych opactw
Dokonuje się centralizacji całej formacji zakonnej
Odpowiedizą na próbę podporządkowania sobie monastycyzmu
Była reforma opactwa w Cluny 991 roku założono i szybko stał się miejscem reformy.
Podstawowym trzonem reformy jest wprowadzenie nowego zwyczaju - egzempcji 0 klasztor jest niezależny od lokalnych ograniczeń
Poddaje się bezpośredniej opieki Rzymu
Później rozprzestrzeniała się na inne klasztory
Ono stworzyło coś na kształt ścisłej kongregacji, proponowali przyjęcie na specyficznych zasadach, były od niej ściśle zależne, od opactwa Cluny
Każdy dom klasztorny musiał zrezygnować z statusu opactwa i zdegradować się do przeoratu
1 opat w Cluny a reszta to przeorzy i potem mnisi
Śluby były na opata Cluny
Opat w Cluny większość życia wizytował przeory
Zapewniła znakomite funkcjonowanie poszczególnym klasztorom
Budynek opactwa w Cluny, przez długi czas był najpotężniejszą budową w europie - bazylia świętego Pawła w Rzymie 0,5 metra większą wybudowali potem
Radykalne odejście od pracy a nacisk całościowy na liturgię
Gigantyczny przepych liturgiczny
Cluny utożsamia cały przepych chrześcijaństwa zachodniego
Opus dei - rozbudowanie liturgii
Większość form para liturgicznych tam powstało, uroczyste msze, litanie, dodatkowe nabożeństwa
Monumentalny kościół ze złotem, srebrem i klejnotami
Sztuka sakralna, rękopisy, rzeźby,
Od 12 wieku reformy w obrębie benedyktynów, pierwotnych form ruchu benedyktyńskiego.
Pojawienie się ruchy eremickiego.
Formacje:
[krytykujące Cluny]
pojawia się hasło do monastycyzmu egipskiego
1Kameduli -
2Kartuzi
3Cystersi [potem]
Hasła reformy we Włoszech pojawiały isę, gdzie funkcjonowała mniejszość grecka
Powrót do pism ojców pustyni
1Kameduli:
1x się spotykali na modlitwę w tygodniu
Osobniczy tryb życia w osobnej celi
Byli na zboczach
Był iteż bracia nie monastyczni obok, pomagali w organizacji
2 kartuzi
Zachowują pustelniczy tryb życia
Dobra organizacja na pustyni
Doskonały system rekrutacji - przyjmowanie tylko tych, którzy dysponują zdolnością do takiego trybu życia
Jest formą ucywilizowanej pustelni
Wspólnota, w której każdy mnich mieszka, na górze sypialnie na dole warsztat, każdy z nich określone czynności robi i element ściśle kontempletacyjny
Należałoby by wspomnieć o cystersach
Bardzo mocno zmienił obyczaj zakonu [byli anty do Cluny]
cystersi postawili projekt do pierwotnej oryginalnej reguły benedykta
postulat „Reguła co do joty, dosłowne literalne”
wszystko co nie było w regule Benedykta to odrzucano. Także w liturgii
styl romański surowy i jest tylko krzyż
modlitwa indywidualna i modlitwa wspólna
radykalne przeobrażenie cystersów
czy mnich może nosić sandały czy możen a targu kupować coś - wszystko musieli sami sobie wytwarzać
sami mnisi nie byli w stanie utrzymać - za dużo godzin by to pochłaniało
co z nadwyżkami towarów?
Potrafili zakładać klasztory np. w górach, na bagnach, …
Klasztory….
2 formacje:
Mendykanci:
1Franciszkanie
2Dominikanie
Nowy typ duchowości
1Franciszkanie - wierzą się z ideałem duchowości apostolskiej, ewangelicznej z postulatem kaznodziejstwa, nawracania;
Wędrowny kaznodziejstwa żebraczego
2Dominikanie
Potem jak zakonna formacja to zmienili się mocno
Potem struktura kolegialna, wybierano kapitułe generalną,
Obie mobilne formacje
Milicja papieska
Rozmaite akcje misyjne w średniowieczu