CHOROBY GENETYCZNE
TRIPLOIDIA
-potrójny zestaw chromosomów 69
-występuje w 2% wszystkich poczęć, jednak zwykle prowadzi do wczesnych poronień samoistnych i donoszenie ciąży jest wyjątkiem (podłoże genetyczne jest przyczyną poronień)
Cechy kliniczne: noworodek ma niską masę ciała (urodzeniową), nieproporcjonalnie mały tułów w stosunku do głowy, liczne wady rozwojowe
Ryzyko ponownego wystąpienia u potomstwa (nie zawsze, lecz prawdopodobnie nie jest większe od ryzyka populacyjnego)
ABDERACJA CHROMOSOMOWA (mutacja chromosomowa)
Zaburzenie polegające na zmianie struktury lub liczby chromosomów
Do abderacji chromosomowych może dochodzić spontanicznie lub pod wpływem czynników mutagennych (np. promieniowanie jonizujące, promieniowanie ultrafioletowe, wysoka temperatura-gorączka, alkohol itp.)
ZESPÓŁ DOWNA
-trisomia 21 pary chromosomów
-występuje średnio z częstotliwością 1:700 żywych urodzeń
W momencie poczęcia częstość jest znacznie wyższa, lecz ok.60% z nich ulega samoistnemu poronieniu, co najmniej 20% to martwe urodzenia
Częstość występowania u płodu zwiększa się wraz z wiekiem matki -w 16 tygodniu ciąży (wtedy wykonuje się badania) wynosi dla kobiety:
20-letniej 1:750
35-letniej 1:300
45-letniej 1:22
Cechy kliniczne: wygląd twarzy umożliwia rozpoznanie kliniczne choroby:
-szpary powiekowe skierowane skośnie ku górze
-na tęczówce widoczne są plamki
-mały nos, płaski profil twarzy
-u noworodka może występować obniżone napięcie mięśniowe
-nadmierne fałdy skórne w okolicy karku
-czaszka jest krótka z nieprawidłowo uformowanymi, nisko osadzonymi małżowinami usznymi
-małe, krótkie palce dłoni, opóźniony okres dojrzewania
-najpoważniejszym problemem jest upośledzenie umysłowe
-iloraz inteligencji jest zazwyczaj poniżej 50
-wrodzone wady serca (zwłaszcza kanału przedsionkowo-komorowego wyst. U 40%)
-zarośnięcie dwunastnicy
-inne objawy: zaćma, padaczka, niedoczynność tarczycy, ostra białaczka, niestabilność pomiędzy kręgiem szczytowym i obrotowym
W przypadku gdy występują ciężkie wady rozwojowe serca często dochodzi do śmierci już w okresie niemowlęcym, poza tym długość życia jest nieznacznie skrócona do 40 roku życia
Ryzyko ponownego wystąpienia: dla młodych rodziców, którzy mają dziecko z trisomią 1,5% (ryzyko przy urodzeniu 1%)
Osoby z zespołem Downa rzadko mają potomstwo. Nie znany ani 1 przypadek, aby mężczyzna miał potomstwo, lecz udokumentowany jest przypadek, gdzie kobiety miały potomstwo
47, XYY -ZESPÓŁ NADMĘŻCZYZNY
Cechy kliniczne:
-z reguły jest bezobjawowe
-iloraz inteligencji bywa o 10-15 pkt. Niższy
-tendencje do zaburzeń zachowania ze skłonnością do ulegania stanom frustracji i agresji
-pacjenci są zwykle wysocy, mają normalne proporcje ciała
Częstość występowania:
47, XYY wyst. Z częstotliwością 1:1000 urodzeń chłopców i nie zależy od wieku
-częstość zespołu jest większa wśród mężczyzn upośledzonych w stopniu lekkim
-wśród więźniów zakładów karnych 20:1000 jest z tego powodu upośledzona umysłowo
Etiologia: 47, XYY powstaje wskutek wytworzenia plemnika YY podczas drugiego podziału mejotycznego u ojca
Ryzyko: rodzice prawdopodobnie nie ponoszą zwiększonego ryzyka ponownego wyst. w praktyce w większości przypadków płodność jest niezaburzona
47, XXY -ZESPÓŁ KLINEFELTERA
Częstość występowania 1:1000 ryzyko wiąże się z wiekiem matki
Dodatkowy chromosom X w 56% przypadków pochodzi od matki, w 44% od ojca
Cechy:
-zwiększone rozmiary ciała
-kształt ciała może być bardziej kobiecy
-rozpoznanie ustala się zwykle w wieku dorosłym w trakcie badań przesiewowych związanych z niepłodnością
-jest najczęstszą przyczyną hipogonadyzmu i bazpł. u mężczyzn
-jądra są małe i wytwarza się mało testosteronu
Substytucyjna terapia testosteronem od wczesnego wieku młodzieńczego poprawia rozwój wtórnych cech płciowych, lecz niepłodność jest objawem stałym
-stwierdza się obniżenie o 10-20 pkt. Ilorazu inteligencji
-upośledzenie umysłowe znacznego stopnia bywa rzadko
Ryzyko: nie odbiega od normalnego
47, XXX TRISOMIA CHROMOSOMU X, ZESPÓŁ XXX, NADKOBIETA
Wada silnie związana z wiekiem matki, wyst. z częst. 1:1000
urodzeń (szacuje się, że 0,1% populacji kobiet ma ten zespół) zazwyczaj przebiega bez istotnych cech genotypowych lub klinicznych choroby
-może towarzyszyć wysoki wzrost
-nie ma problemów z płodnością
-zwiększone ryzyko trudności w uczeniu się
Etiologia: może dochodzić w wyniku braku rozdziału chromatyd
Ryzyko: nie jest większe od naturalnego
ZESPÓŁ TURNERA 45, X
Częstość wyst. 1:5000 urodzeń, ponad 99% ulega samoistnemu poronieniu
Cechy kliniczne:
-noworodki: nadmiar skóry na karku, obecność obrzęków limfatycznych
-niski wzrost
Ryzyko: nie jest większe od normalnego
ZESPÓŁ ŁAMLIWEGO CHROMOSOMU X (Powtórzony triplet CGG)
Wyst. 1:1000 osobników płci męskiej, stanowi drugi spośród najczęstszych upośledzeń umysłowych wśród mężczyzn (po zespole Downa), 40% mężczyzn z upośledzeniem umysłowym ma zespół łamliwego
chromosomu X
Rozpoznanie: ustalenie tzw. „kruchego miejsca” na dystalnym odcinku dł. Ramienia chr. X
Objawy:
-noworodki są duże, obwód głowy powiększony
-powiększenie jąder
-cechy dysformiczne twarzy: powiększenie żuchwy, duże uszy, wydatne czoło
-upośledzenie umysłowe, umiarkowanego stopnia, lekkie upośledzenie
Zespół łamliwego chromosomu X jest spowodowany przez powielanie trónukleotydowych powtórzeń
Ryzyko: nie jest większe od normalnego
ZABURZENIA ZWIĄZANE Z NIEPRAWIDŁOWOŚCIĄ CHROMOSOMÓW (DELECJE)
1. ZESPÓŁ WILIAMSA -delecja fragm.. w 7 chromosomie
2. ZESPÓŁ ANGELMANA
3. ZESPÓŁ PRADERA WILLEGO
3. ZESPÓŁ PRADERA WILLEGO
Anomalia chromosomalna najczęściej spowodowana częściową delecją długiego ramienia chromosomu 15 pochodzenia ojcowskiego
Charakterystyczne cechy:
-opóźn. umysł., niski wzrost
-otyłość spowodowana mniejszym niż u ludzi zdrowych zapotrzebowaniem energetycznym i ciągłym poczuciem głodu
Cechy kliniczne:
-u noworodka: obniżenie napięcia mięśniowego, słaby odruch połykania
-płaska twarz z uniesioną namiotowato górną wargą
-hipotonia (w późniejszym wieku)
-upośl. umysł., iloraz inteligencji 20-80, średnio 50
Aspekty genetyczne: częst. 1:10000 urodzeń, w 50% przypadków -mikrodelecja (w chr. 15q11-13) chromosom z del. Jest zawsze pochodzenia ojcowskiego, brak udokumentowanych przypadków powtórnego urodzenia dziecka z tym zespołem
Cechy: czoło wypukłe, zwężone szpary powiekowe -kształt migdałowy, cienka górna warga
2. ZESPÓŁ ANGELMANA
Rzadki genet. uwarunkowany zespół, spowodowany najczęściej delecją fragmentu chr.15 w regionie 16q11-q13 pochodząca od matki
Cechy kliniczne:
-upośl. rozwoju
-słaby rozwój umysłowy, gwałtowne ruchy w nieuzasadnionych sytuacjach, napady śmiechu, dysmorfia twarzy
Zapis EEG jest zawsze nieprawidłowy z obecnością fal o wys. amplitudzie z tylnych części mózgu
Aspekty genetyczne: 1:20000 urodzeń, 50% wykazuje mikrodelecję w 15q21
CHOROBY JEDNOGENOWE
660 chorób jednogen. wyst.u 2% populacji, ok. 100 chorób jest obciążona upośledzeniem umysłowym
ZESPÓŁ MORFANA
Choroba uwarunkowana autosomalnie dominująco wyst. 1:20000 noworodków
Przyczyna: nieprawidłowa budowa fibryny (główny składnik białkowy włókien mięśniowych) prowadzi do zaburzeń w budowie tk. łącznej (mięśni, włókien)
Objawy kliniczne:
-nietypowo długie, szczupłe palce i kończyny, nieproporcjonalność sylwetki
-skrzyżowanie kręgosłupa i zniekształcenie klatki piersiowej
-nadmierna ruchomość stawów
-długa szczupła twarz, wysokie wąskie podniebienie
-zmiany oczne: krótkowzroczność, nadwichnięcie soczewki oka
-zmiany sercowo-naczyniowe: poszerzenie aorty wstępującej
-zmiany płciowe
Rozpoznanie: na podstawie objawów klinicznych
Ryzyko: dziecko osoby chorej 50%
ALBINIZM
Typ I choroby uwarunkowany jest autosomalnierecesywnie, spowodowany jest różnymi mutacjami w genie
Rozpoznanie: charakterystyczne objawy to:
-różowe zabarwienie skóry niezdolnej do opalania się
-białe włosy, błękitne lub różowetęczówki z widocznym czerwonym refleksem na tęczówkach
-nieprawidłowe widzenie spowodowane wadliwą budową włókien nerwu wzrokowego
Typ I albinizmu wyst. z podobną częst. w różnych populacjach tzn. 1:40000
ACHONDROPLAZJA
Choroba uwarunkowana autosomalnie recesywnie spowodowana obecnością mutacji w genie kodującym beta-glukzydazę
Rozpoznanie:
-skrócenie dł. kończyn
-prawidłowa dł. tułowia
-lordoza odcinka lędźwiowego kręgosłupa
-wydatne czoło
-zapadnięta nasada nosa
-dłoń kształtu trójzębnego
W badaniach radiologicznych: -zwężenie kanału kręgowego w odc. lędź. Kręgosłupa
Rokowanie wys. ciała u dorosłych: mężczyzna 132 cm
kobieta 123 cm
-rozwój umysłowy i dł. życia prawidłowe
Częste objawy: bóle kręgosłupa, 5-10% wyst. powikłania wynikające z ucisku rdzenia kręgowego
Częstość wyst. 1:15000-77000żywych urodzeń
CIĘŻKI, ZŁOŹONY NIEDOBÓR ODPORNOŚCI
Rozpoznanie:
-objawy choroby wyst. w pierwszych 5 miesiącach życia, głównym objawem są nawracające infekcje o etiologii wirusowej, grzybowej lub bateriowej oraz opóźnienie rozwoju fizycznego
Rokowanie w przypadku udanego przeszczepu szpiku jest korzystne, w przeciwnym razie dochodzi do zgonu w okresie niemowlęcym
DYSTROFIA MIOTONICZNA
Dystrofia mięśniowa choroba recesywna sprzężona drugim chromosomem X
-zaburzenie neuromięśniowe wywołuje utratę tk. Mięśniowej już we wczesnym dzieciństwie i prowadzi zwykle do śmierci w wieku 20 lat na skutek niedomagań oddechowych oraz sercowych
Rozpoznanie:
-początek choroby lata młodzieńcze: postępujące osłabienie mięśni
-pojawiają się trudności w rozluźnieniu zaciśniętych dłoni
-objawy miotomii widoczne są w badaniach klinicznych lub elektromiografii
-zmienne zdolności poznawcze
-zaburzenia zdolności werbalnych
-przeciętny iloraz inteligencji u chłopców=85
FENYLOKETONURIA
-jest powodowana allelem recesywnym
-mutacje w genie PAH produkującym enzym hydroksynazę fenyloalaniny powodują produkcję wadliwego enzymu, który nie jest w stanie rozłożyć fenyloalaniny
-fenyloalanina pochodzi z pożywienia (czerwonego mięsa), nieprzetrawiona gromadzi się i uszkadza mózg
-aby potomstwo nabyło i ujawniło tę chorobę konieczne są 2 kopie tego allelu (ojca i matki)
Rozpoznanie: podwyższone stężenie fenyloalaniny we krwi i moczu
Rokowanie: stosowanie diety eliminacyjnej, ubogo fenyloalaninowej ubogaconej tyrozyną, w przypadkach nielicznych dochodzi do upośledzenia umysłowego
WRODZONA GŁUCHOTA
Związana jest z zaburzeniami w ekspresji genu kodującego syntezę białka koneksyny; koneksyna bierze udział w utrzymywaniu prawidłowej homeostazy związanej z dokomórkowym transportem jonów potasu
ZABURZENIA WIELOGENOWE
ZABURZENIA W UCZENIU SIĘ
-ok. 10% dzieci ma trudności w uczeniu się, zaburzenia czytania, trudności w uczeniu się z matematyki i zaburzenia pisania
-u niektórych dzieci przyczynami są: upośledzenie umysłowe, uszkodzenia mózgu, problemy sensoryczne spowodowane różnymi przyczynami
-badania rodzinne wykazały, że pewna grupa dzieci z zaburzeniami w uczeniu się i zaburzeniami w czytaniu ma charakter rodzinny
-badania molekularne wykazały zreplikowane sprzężenie w chromosomie 6 i 15
nośnikami są liczne geny
wielogenowe, wieloczynnikowe schorzenie
SPECYFICZNE ZABURZENIA ROZWOJU MOWY I JĘZYKA
-badania genetyczne obejmują 4 rodzaje zaburzeń rozwoju mowy dziecka i języka:
I zaburzenia ekspresji mowy -przekładanie myśli na słowa
II zaburzenia rozumienia mowy
III zaburzenia fonologiczne -artykulacji
IV jąkanie
Badania rodzinne oraz badania bliźniąt jednojajowych wykazały zgodność 90% stwierdzono sprzężenie genu w 7q31 w rodzinach z poważnych zaburzeń mowy i języka
OTĘPIENIE WIEKU STARCZEGO
ok. 0.5 wszystkich przypadków stanowi choroba Alzheimera
rozpoczyna się utratą pamięci zdarzeń niedawnych, wyst. drażliwość i kłopoty a koncentracją uwagi, badania wykazały mutacje genu w chromosomie 14
obecność mutacji prowadzi do nadmiernej syntezy beta-amyloidu, który uszkadza kan?????????
PSYCHOPATOLOGIA
Schizofrenia -charakteryzuje się długotrwałymi zaburzeniami myślenia (urojenie), halucynacje: słyszenie głosów, zdezorganizowana mowa
Ryzyko wyst. w społeczeństwie 1%
dla krewnych I stopnia ok.9%
gdy oboje rodzice są schizofrenikami prawdopodobnie dla potomstwa 46%
ZABURZENIA NASTROJU
Zaburzenia nastroju z ryzykiem samobójstwa
Wyst. zaburzenia jednobiegunowe składające się z epizodów depresyjnych lub zaburzenia dwubiegunowe zawierające epizody depresyjne jak i maniakalne
Badania rodzinne wykazują ryzyka dla krewnych 8%
Badania bliźniąt dały wskaźnik zgodności 40-70%
ADHD
Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi
-nadpobudliwość ruchowa, impulsywność, zaburzenia uwagi
-czynniki środowiskowe (papierosy w ciąży, ołów)
Genetyka: najnowsze badania biochemiczne i farmakologiczne wykazują związek z genami kodującymi geny syntezujące lub kodujące neuroprzekaźniki i białka odpowiadające za poziom dopaminy, noradrenaliny i serotoniny a także białek presyneptycznych
Ryzyko 20-57%przy rodzinach z ADHD
5