KONSTRUKCJA SCENARIUSZA LEKCJI
SCENARIUSZ LEKCJI - jest w jakimś sensie konspektem lekcji, czyli metodyczno - treściowym szkicem lekcji, streszczeniem lekcji, stara się przekazać krok po kroku czynności nauczyciela i ucznia. Jest wypadkową wszystkich współczesnych poszukiwań i osiągnięć w dziedzinie dydaktyki.
Reżyseria pedagogiczna - to świadome zainscenizowanie przebiegu lekcji w choreografii i scenografii przez nas założonej.
Jakie funkcje powinien spełniać dobry scenariusz lekcji ?
Dokument - przewodnik po lekcji
Spełnia funkcję dyscyplinującą
Zmusza do refleksji przed, po i w trakcie lekcji
NAJWAŻNIEJSZE ELEMENTY SCENARIUSZA :
Temat lekcji - wiodący i nadrzędny motyw lekcji
Cele - ogólne i szczegółowe
Metody - sposoby pracy
Formy - organizacja procesu nauczania
Środki - podręcznik, pomoce dydaktyczne, materiały edukacyjne
Czas realizacji - timing - jak organizujemy czasem
Ewaluacja
Praca domowa - ważny element pracy na lekcji
Bibliografia - teksty źródłowe, literatura itp.
Ad. 1. Temat lekcji
jest wiodącym i nadrzędnym motywem lekcji, stanowi on jednostkę treściową.
PAMIĘTAJ !
Pisz temat tak, aby prosty człowiek, po przeczytaniu kilku słów wiedział,
o czym była ta lekcja.
Funkcja tematu:
Zaznajamia uczniów z treścią i zakresem pracy na lekcji.
Stawia uczniów w stan gotowości do działania.
Powoduje skoncentrowanie uwagi uczniów
Formy gramatyczne tematu
Temat może być zapisany w formie :
zdania prostego lub złożonego
pytania
równoważnika zdania
zdania niedokończonego
zdania oznajmującego
zdania rozkazującego pojedynczego
kilku zdań lub kilku równoważników
Temat a metoda prowadzenia lekcji:
Przykładowo: forma zdania pojedynczego jest typowa dla lekcji problemowych.
Ad. 2. Cele lekcji
Cele ogólne - wyznaczają perspektywę pracy dydaktycznej w dłuższym wymiarze czasowym i dotyczą najogólniejszego zakresu tematycznego.
Cele pośrednie - określają etapowe osiągnięcia.
Cele szczegółowe - są celami konkretnymi, których realizacja przyczynia się do osiągnięcia założeń - celów ogólnych.
Od precyzji w określaniu celów lekcji zależny jest dobór metody i temat lekcji.
Cele - zapobiegają rozproszeniu, odbieganiu od tematu, zmuszają do skupienia uwagi na określonych celach, zagadnieniach i czynnościach, są podstawą nauczycielskiej samokontroli.
Cel lekcji jest poprawnie sformułowany, gdy można w nim wyróżnić :
Działanie - które ma być wykonane
Treść - która wyraża przedmiot, materiał, w stosunku do których działanie jest podjęte
Warunki - czyli okoliczność w jakich działanie ma miejsce
Standard - czyli określenie oczekiwanego poziomu reakcji zachowania
CELE NAUCZANIA
CEL OGÓLNY
Cel ogólny kształcenia wskazuje kierunek dążenia. Jest bogaty znaczeniowo, zwięzły.
Adresatem takiego celu jest zazwyczaj nauczyciel.
Np.: Celem nauczania matematyki w szkole jest kształcenie logicznego myślenia.
CEL SZCZEGÓŁOWY ( OPERACYJNY )
Cel operacyjny to czynność ucznia, która jest wynikiem kształcenia. Taki cel jest jednoznaczny, mierzalny i odnosi się do ucznia.
Np.: Po zakończeniu nauczania funkcji kwadratowych uczeń potrafi rozwiazać równanie kwadratowe o współczynnikach rzeczywistych.
OPERACJONALIZACJA CELÓW TO ZAMIANA CELÓW OGÓLNYCH NA CELE OPERACYJNE
Sprecyzowanie - pozbawienie wyrażeń służących ozdobie.
Uszczegółowienie - zamiana pojedynczego, lakonicznego hasła w kilka dłuższych zdań lub równoważników zdań o bogatej treści.
Konkretyzacja - możliwe dokładne określenie zarówno sytuacji, w której działania się dokonuje, jak i końcowego, do którego działanie zmierza.
Upodmiotowienie - osiągającego cel, polegające na osobistym zaangażowaniu, inwencji i odpowiedzialności ucznia
CELE NAUCZANIA MATEMATYKI
CELE INTELEKTUALNE :
Wyrobienie u ucznia nawyku precyzyjnego myślenia oraz dokładnego formułowania i motywowania swoich sądów.
Poznanie przez ucznia podstawowych struktur współczesnej matematyki.
Wyrobienie sprawności dedukcyjnej.
Wyrobienie sprawności rachunkowych.
Opanowanie przez ucznia umiejętności stosowania matematyki do zagadnień wziętych z innych nauk oraz życia codziennego.
Wyrobienie umiejętności określania zakresu, w jakim można stosować dana teorie.
CELE WYCHOWAWCZE :
Rozbudzanie zamiłowania do pokonywania trudności typu intelektualnego.
Wyrobienie rzetelności intelektualnej.
Przyzwyczajenie do długotrwałej pracy nad ostatecznym rozwiązaniem.
CELE INTELEKTUALNE KSZTAŁCENIA MATEMATYCZNEGO
( struktura wg. J. Nowika i A. Szała)
I Przyswajanie informacji matematycznych i operowanie nimi - informacje
.I. 1. Posługiwanie się terminologią i faktami matematycznymi
Uczeń świadomie posługuje się terminologią matematyczną i informacjami niezbędnymi w dalszym zdobywaniu wiedzy na poziomie danego szczebla nauczania i odpowiednim do jego możliwości,
Na przykład uczeń potrafi :
posługiwać się terminologią matematyczną, zapisywać liczby i wyrażenia matematyczne oraz używać podstawowych symboli matematycznych;
rozpoznawać jednostki miar, długości, masy;
rozpoznawać przekształcenia geometryczne;
rozpoznawać i nazywać figury geometryczne, typy równań;
określić zbiór liczb spełniających dany warunek.
I.2. Stosowanie algorytmów, praw, twierdzeń i definicji
Uczeń wykorzystuje do rozwiązania zadania odpowiedni algorytm, twierdzenie lub definicję.
Na przykład uczeń potrafi:
rozwiązać zadanie wymagające bezpośredniego posłużenia się algorytmem;
podstawić dane liczbowe do wzoru;
przekształcić wzór oraz określić warunki jego stosowalności;
wykonać elementarną konstrukcję geometryczną;
rozwiązać równanie elementarne;
obliczyć wartości funkcji trygonometrycznej na podstawie definicji;
I.3.Odczytywanie informacji z różnych źródeł
Uczeń wyszukuje źródło zawierające potrzebną informację oraz odczytuje ją z niego.
Na przykład uczeń potrafi:
Wskazać źródło zawierające odpowiednią informację - poradnik encyklopedyczny, tablice matematyczne itp.;
Znaleźć odpowiednią informację w spisie treści;
Znaleźć właściwą tabelę w zbiorze tablic matematycznych i odczytać wartości trygonometryczne danego kąta;
Odczytać informację z wykresu;
Uzyskać informację z użyciem kalkulatora.
I.4. Rozumienie tekstu matematycznego i komunikowanie informacji
Uczeń umie śledzić rozumowania matematyczne i dowody zawarte w tekście oraz opisywać swoje spostrzeżenia i poczynania matematyczne.
Na przykład uczeń potrafi:
Streścić (opowiedzieć) przeczytany lub wysłuchany tekst matematyczny;
Zilustrować zadanie - wykonać rysunek do treści zdania;
Analizować treść zadania, wyodrębniając niewiadome oraz informacje niezbędne do znalezienia jego rozwiązania;
Wskazać założenia twierdzeń i rozumowań;
Zrozumieć związki między poszczególnymi etapami dowodu;
Dostrzec problem matematyczny w sytuacji opisanej słowami i zinterpretować go w postaci matematycznej, np. wzoru, równania;
Opisać czynności wykonywane podczas rozwiązywania zadania, np. konstrukcyjnego;
U. POSŁUGIWANIE SIĘ MATEMATYKĄ - UMIEJĘTNOŚCI
U.1. Umiejętność rozwiązywania zadań typowych
Uczeń wykorzystuje posiadane wiadomości i umiejętności do rozwiązywania zadań typowych.
Na przykład uczeń potrafi:
Przedstawić treść zadania w formie rachunkowej ( równanie, działanie) i odwrotnie;
Wykonywać działania w rachunku pamięciowym z wykorzystaniem odpowiednich własności;
Rozwiązywać proste równania, korzystając z algorytmów;
Wykonywać proste konstrukcje geometryczne.
U. 2. Umiejętność rozwiązywania zadań nieschematycznych, problemowych
Uczeń dostrzega problem w sytuacji przedstawionej w formie luźnego zbioru informacji i przedstawia go w postaci zadania, rozwiązuje zadania nietypowe.
Na przykład uczeń potrafi:
Dostrzec sytuację problemową i sformułować zadanie;
Określić, jakie informacje są potrzebne do rozwiązania problemu;
Rozwiązać zadanie mające wiele rozwiązań;
Rozwiązywać zadania, w których trzeba dostrzec brakujące elementy i znaleźć je w odpowiednich źródłach.
U.3. Umiejętność stosowania metod matematycznych do rozwiązywania zadań praktycznych
Uczeń potrafi rozwiązać problem praktyczny wymagający metod lub technik matematycznych.
Na przykład uczeń potrafi:
Rozwiązywać zadania związane ze zdobywanym zawodem;
Opracować zasady prowadzenia budżetu domowego;
Obliczyć zużycie materiałów niezbędnych do przeprowadzenia remontu;
Obliczyć podatek należny do zapłacenia;
Porównać opłacalność lokat w różnych bankach
Przeprowadzić kalkulację ceny (marży) z wykorzystaniem obliczeń procentowych.
U. 4. Umiejętność wykrywania zależności
Uczeń dostrzega analogie, zależności miedzy obiektami matematycznymi, dokonuje porównań i uogólnień.
Na przykład uczeń potrafi:
Określić warunki rozwiązalności zadania;
Porównać działania w różnych zbiorach liczbowych;
Wskazać zależności między różnymi konstrukcjami matematycznymi, np. wzajemne położenie dwóch okręgów, związki między promieniami i odległościami między środkami;
Porównywać konstrukcje matematyczne, np. działania na zbiorach i na liczbach;
Dostrzegać analogie i konstruować modele matematyczne, np. analizując sposób obliczania sumy miar kątów trójkąta, wskazać metodę obliczania sumy miar katów wielokąta.
U.5. Umiejętność uzasadniania
Uczeń uzasadnia poprawność operacji matematycznych.
Na przykład uczeń potrafi:
Uzasadnić wybór metody rozwiązania zadania;
Dowieść poprawności wykonanej konstrukcji;
Ocenić zakres stosowania twierdzenia;
Udowodnić twierdzenie;
Wykrywać niespójności lub sprzeczności tekstu.
TAKSONOMIA CELÓW POZNAWCZYCH
WEDŁUG BOLESŁAWA NIEMIERKO
POZIOM
|
KATEGORIA |
CZYNNOŚCI UCZNIA |
I Wiadomości |
A Zapamiętanie Wiadomości
B Zrozumienie wiadomości |
Przypomnienie sobie pewnych terminów, faktów, praw i teorii naukowych. Wiąże się to z elementarnym poziomem rozumienia tych wiadomości; uczeń nie powinien ich ze sobą mylić ani zniekształcać. Przedstawianie wiadomości w innej formie niż były zapamiętane, porządkowanie i streszczanie, czynienie podstawą prostego wnioskowania.
|
II Umiejętności |
C Stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych
D Stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych |
Praktyczne posługiwanie się wiadomościami według podanych uprzednio wzorów. Cel, do którego wiadomości mają być stosowane, nie powinien być bardzo odległy od celów osiąganych w toku ćwiczeń szkolnych. Formułowanie problemów, dokonywanie analizy i syntezy nowych zjawisk, formułowanie planu działania, tworzenie oryginalnych przedmiotów i wartościowanie przedmiotów według pewnych kryteriów. |
TAKSONOMIA CELÓW POZNAWCZYCH
Według Zbigniewa Szuriga
Kategoria celów |
Określenie wieloznaczne
|
Określenie czynności |
A |
Przyswojenie wiadomości |
|
B |
Rozumienie wiadomości |
|
C |
Zastosowanie w sytuacjach typowych |
|
D |
Zastosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych |
|
„ KIEDY WĘDKARZ IDZIE NA RYBY,
ZABIERA TAKĄ PRZYNĘTE, KTÓRA SMAKUJE
RYBIE, NIE WĘDKARZOWI"
A. Kamiński
METODY - procedury osiągania celów
Jakie metody dobrać do pracy, jakie rodzaje aktywności (jakie procedury) zaplanować w pracy z uczniami, aby osiągnąć cele edukacyjne? (uczniów” złapać na wędkę” )
Ad. 3. Metoda nauczania :
- jest to systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela, umożliwiający osiągnięcie celów kształcenia, wypróbowany układ czynności nauczycieli i uczniów, realizowanych świadomie w celu osiągnięcia zamierzonych efektów.
1.Metoda podająca - polega na przyswojeniu nowej wiedzy. Przekaz informacji
nauczyciel - uczeń
wykład
pogadanka
opowiadanie
opis ustny
objaśnienie nowej wiedzy
Kroki metodyczne:
Nauczyciel : omawia cele, organizuje warunki sprzyjające podawanie nowego materiału
2.Metoda problemowa - koncentruje uwagę uczniów na samodzielnym dochodzeniu
do wiedzy w oparciu o rozwiązywanie problemów
Kroki metodyczne:
Przedstawienie problemu
Określenie trudności i jasne sformułowanie problemów, pytań lub zagadnień
Przedstawienie przykładowych pomysłów rozwiązań
Podanie instrukcji zadań i hipotez do sprawdzenia
Wspieranie realizacji
3. Metoda oglądowa - służy koncentracji uwagi uczniów na demonstrowanym materiale
Kroki metodyczne:
Eksponowanie materiału z wykorzystaniem filmów, płyty, przeźroczy, itp.
Podjęcie analizy materiału
Podsumowanie rezultatów
4.Metoda dociekań - koncentruje uwagę uczniów na samodzielnym dochodzeniu
do przedyskutowanych wniosków i wyrabianiu umiejętności
poznawczych oraz refleksyjnych
Kroki metodyczne:
Omówienie celu dyskusji, wywołanie gotowości do uczestniczenia w dyskusji
Ukierunkowanie dyskusji, podanie podstawowych reguł dyskusji
Przeprowadzenie dyskusji
Zakończenie dyskusji
Omówienie dyskusji
5.Metoda treningowa (ćwiczeń, powtórek) - koncentruje uwagę uczniów na realizacji zadań
do wykonania bezpośrednio w wersji ćwiczeniowej
Kroki metodyczne:
Nauczyciel zwraca uwagę na instrukcję zadań
Każda metoda przynosi określone korzyści edukacyjne,
jeśli jest dopasowana do problemu.
Poniższa tabela przedstawia dobór odpowiedniej metody dla uzyskania zamierzonych osiągnięć i celów zaplanowanych w trakcie toku lekcji.
Zastanów się, w jakim celu dobrałeś daną metodę.
Jeśli chcesz, uzupełnij odpowiedzi
Wykład |
Żeby uczeń poznał określony kontekst, dla wprowadzenia i podsumowania większych partii materiału |
Czytanie |
Żeby czytał ze zrozumieniem i rozumiał cudze myśli, różne konteksty. |
Pisanie |
Żeby umiał właściwie i w różny sposób wyrażać swoje myśli |
Dyskusji |
Żeby nauczył się rozmaitości poglądów i ocen oraz umiał ważyć argumenty |
Pytania i odpowiedzi |
Żeby umiał się dziwić i dociekać |
Pokaz, demonstracje |
Żeby zobaczył na własne oczy pewien wycinek opowiadanej rzeczywistości |
Gry dydaktyczne |
Żeby poznawał różne strategie parażyciowe |
Symulacje |
Żeby trenował określone umiejętności w bezpiecznym kontekście |
Drama |
Żeby poczuł, przeżył na własnej skórze |
Ćwiczenia |
Żeby dochodził do sprawności w określonej dziedzinie |
Analiza przypadku |
Żeby uczył się na doświadczeniach innych |
Karty dydaktyczne |
Żeby wiedział co/ jak/ kiedy ma robić |
Linie czasu |
Żeby nauczył się myśleć w kategoriach procesów i chronologii |
Wizualizacja |
Żeby nauczył się korzystać ze swojej wyobraźni |
Mapy mentalne |
Żeby nauczył się obrazów myśli |
Metody kreatywne |
Twórczego rozwiązywania problemów - żeby poszerzać pole możliwości i horyzonty wyobraźni |
ŹRÓDŁO - Skuteczne metody pracy w szkole podstawowej i gimnazjum Pod red. M. Taraszkiewicz
OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA WYBRANYCH METOD AKTYWIZUJĄCYCH:
BURZA MÓZGÓW - Jest najprostszą metoda aktywizującą. Polega na zbieraniu zgłaszanych propozycji, sposobów rozwiązań danego problemu. Pozwala w krótkim czasie zgromadzić wiele pomysłów. Często jest wykorzystywana we wstępnych etapach innych metod aktywizujących. Znana jest również pod nazwą giełdy pomysłów, metody Osborna czy też techniki twórczego myślenia.
DIAMENTOWY RING - Jest to nowa forma wykorzystująca na wstępie „burzę mózgów”.
Następnie przechodzi do analizy i wartościowania zgłoszonych pomysłów. Sprzyja doskonaleniu umiejętności prowadzenia dyskusji, argumentowania, dokonywania wyborów, klasyfikowania i podejmowania decyzji.
MAPA POJĘCIOWA - Wykorzystywana jest do usystematyzowania nowych wiadomości lub wizualizacji wiedzy posiadanej przez uczniów. Przybiera formę plakatu wykonanego za pomocą rysunków, symboli, haseł itp. W pierwszym etapie wykorzystuje „burzę mózgów” lub zbieranie materiałów, poczym następuje analizowanie i klasyfikowanie zgromadzonych informacji w toku dyskusji. Kolejnymi etapami są rozplanowanie i wykonanie plakatu oraz prezentacja prac wszystkich grup na forum klasy.
LINIA CZASU - Pomaga w rozumieniu następstw czasowych oraz w chronologicznym uporządkowaniu wydarzeń. Jest metodą graficznego ujęcia problemu.
METAPLAN - To metoda, która w toku dyskusji dydaktycznej prowadzi do przedstawienia problemu w formie uporządkowanego plakatu. Pozwala zweryfikować problem, określić jaka jest rzeczywistość, a jak być powinno. Daje szansę do zastanowienia się nad przyczynami takiego stanu rzeczy. Stwarza warunki do wyciągania wniosków co należy zrobić aby osiągnąć cel i rozwiązać problem. Po zakończeniu prac w grupach następuje prezentacja oraz zebranie wszystkich wniosków.
SYMULACJA - Jest to metoda naśladowcza. W czasie symulacji( udawania rzeczywistości)dziecko nabywa umiejętności określonych zachowań w bezpiecznej sytuacji ćwiczeniowej.
DRAMA - Polega na wchodzeniu w role. W trakcie pracy tą metodą stwarza się warunki do przeżycia problemu oraz poszukiwania rozwiązań, a także do podejmowania decyzji. Pozwala na wyrażanie uczuć i myśli poprzez ruch, gest i mowę. Wykorzystuje naturalną potrzebę aktywności uczniów i ich spontaniczność.
STACJE ZADANIOWE - Metoda ta polega na zorganizowaniu w sali tylu stanowisk zadaniowych, ile rodzajów zadań jest do wykonania. Uczniowie otrzymują zapisane przez nauczyciela zadania oraz zostają zapoznani z kryteriami ich zaliczenia. Uczniowie samodzielnie dokonują wyboru kolejności i stopnia trudności wykonywanych zadań. Wdraża uczniów do samodzielności i odpowiedzialności oraz do dokonywania samooceny. Jest bardzo przydatna w doskonaleniu czytania ze zrozumieniem.
Ad.4. Forma nauczania :
Jest to organizacja procesu nauczania (organizacyjna strona procesu nauczania).
Dotyczy sposobu pracy nauczyciela i uczniów.
Forma nauczania obejmuje zewnętrzne warunki tego nauczania, a więc:
Dobór uczniów i nauczycieli
Połączenie w grupy
Współpraca grup
Rodzaj zajęć
Warunki miejsca i czasu pracy
Formy nauczania |
Na czym polega
|
Kiedy występuje |
Praca indywidualna |
Każdy z uczniów samodzielnie wykonuje zadania |
Występuje wtedy, gdy każdy z uczniów wykonuje to samo zadanie |
Praca zbiorowa |
Praca z całą klasą pod kierunkiem nauczyciela |
To uczenie się na lekcji w stałych, zaplanowanych grupach |
Praca grupowa |
Praca w zespołach |
Może być to praca partnerska - jeden uczeń przekazuje wiedzę drugiemu |
Ad. 5. Środki dydaktyczne: (wg. Cz. Kupisiewicza )
Przedmioty, które dostarczają uczniom określonych bodźców zmysłowych; oddziałują na ich wzrok, słuch, dotyk itp. Ułatwiają im bezpośrednie i pośrednie poznawanie rzeczywistości.
Środki konwencjonalne - to podręczniki, pomoce graficzne, tabele, diagramy, modele, obrazy naturalne
Środki techniczne - oddziałują na słuch, wzrok, smak, powonienie, dotyk,
To filmy, przeźrocza, płyty CD - ROM, programy komputerowe
Cel zastosowania - należy sobie odpowiedzieć na pytania:
Czy ułatwiają zrozumienie tematu?
Czy są uzupełnieniem podręcznika?
Czy są konieczne?
Jaki cel realizuję za pomocą tego środka?
Ad.6. Czas realizacji ( timing ) - Jak organizujemy czas?
Czynności organizacyjne 2- 3'
Sprawdzenie pracy domowej 5-10' razem 10'
Sformułowanie tematu i wprowadzenie do tematu - 5-10'
Tok lekcji 20 - 25'
Podsumowanie lekcji i ewaluacja 3 -5'
Zadanie pracy domowej i jej omówienie 4' razem 10'
Ad.7. Ewaluacja to:
Sprawdzenie skuteczności nauczania
Określenie atmosfery na zajęciach
Realizacja celów
Nabycie umiejętności
Sprawdzenie nabycia podstawowej wiedzy
Skuteczność obranej metody
Może nastąpić na następnej lekcji
Typy lekcji:
Wprowadzająca
Opracowująca
Systematyzująca
Utrwalająca
Powtórzeniowa
Uzupełniająca
Sprawdzająca
korektywna
Ad. 8. Praca domowa:
Stanowi ważny element pracy na lekcji o ile korzystamy z walorów sprawdzania i wykorzystania tego elementu w pracy dydaktycznej na planowanych zajęciach. .
Prace domowe - kojarzone są przede wszystkim z formą pisemną, ale też mogą pełnić rolę formy samokształceniowej, bądź utrwalającą materiał.
Ad.9. Bibliografia:
Podać źródła i literaturę
Skąd wykorzystane materiały pochodzą
Podajemy wszystko to, o co rozszerzamy podręcznik
(inne zbiory, książki, gry dydaktyczne )
SERIA WSKAZÓWEK:
Gromadzimy informacje podstawowe (klasa, godzina, jaka klasa, kiedy )
Ogólny cel - czego uczniowie mogą się nauczyć ?
Cel szczegółowy lub zadania nauczania (jakie umiejętności uczniowie nabędą w wyniku tej lekcji)
Temat - czego nauczam ?
Zamierzona struktura lekcji - czyli jak organizujemy czas?
Praca nauczyciela
Praca ucznia
Kolejność w jakiej prace mają być wykonane
Materiały i wyposażenie - wymagane przez nauczającego, oczekiwane przez uczniów
Komentarze i oceny:
W jakim stopniu praca przebiegała zgodnie z planem
Szczególnie dobre aspekty pracy
Szczególnie złe aspekty pracy
14
14
www.zsl.gda.pl