Etologia, dobrostan i ochrona zwierząt
Wykłady
27.02.09r.
Europejskie kryteria dobrostanu zwierząt
Rozporządzenia i akty prawne
Wielkostadne fermy bydła, trzody chlewnej, drobiu cechuje:
Duże zagęszczenie zwierząt
Intensyfikacja produkcji
Przewaga systemów bezściołowych
Obecność systemu bateryjnego utrzymania
Minim. bądź zupełna eliminacja pastwisk i wybiegów
Ograniczenie swobody ruchu
Częste przepędy zwierząt między budynkami
Wysoki stopień mechanizacji produkcji
Obecność licznych zabiegów wykonywanych na zwierzętach (kolczykowanie, tatuowanie, kastracja, obcinanie ogonków, kłów i inne)
Nadmierna eksploatacja
Ograniczenie naturalnych instynktów i zachowań OBNIŻENIE POZIOMU DOBROSTANU
Główne założenia dobrostanu Rady dobrostanu zwierząt zawarte
w Kodeksie dobrostanu zwierząt gospodarskich:
- wolne od głodu i pragnienia
- wolne od dyskomfortu
- wolne od bólu, urazów i chorób
- zdolne do wykazania normalnego behawioru
- wolne od strachu i stresu
Historyczne, etyczne i ekonomiczne aspekty ochrony zwierząt:
- początki w kodeksie Hammurabiego (2tyś. przed Chrystusem)
- u Mojżesza (1400 p.n.e)
- Salomona (956 -926 p.n.e)
- Arystotelesa (384 -322 p.n.e)
- Franciszka z Asyżu (1182 - 1226)
[kocham ten przedmiot:P tak, tych lat trzeba się nauczyć - to podstawa :D]
- z krajów UE Anglia jako pierwsza wprowadziła prawne regulacje aspektów związanych z ochroną zwierząt:
1770r. - znęcanie traktowane jako przewinienie i kara grzywny
- w Niemczech przepisy o ochronie zwierząt wprowadzono do roku 1838
- w Dreźnie w 1837r. założono też pierwsze niemieckie Towarzystwo ochrony nad zwierzętami:
Uchw. z dn. 15 października 1978r. pod patronatem UNESCO
Deklaracja praw zwierząt, zapis istotny:
,,każde zwierzę jako istota żywa ma prawo w sferze moralnej
i nieznajomość i niezauważenie tych praw prowadziły człowieka
i prowadzą go nadal na drogę przestępstwa przeciwko naturze
i zwierzętom, że człowiek nie może rościć sobie praw do niehumanitarnego wykorzystywania swojej przewagi, wprost przeciwnie, każde zwierzę ma prawo oczekiwać od człowieka poszanowania, opieki i ochrony.”
Konwencje do deklaracji:
- konwencja dot. ochrony zwierząt utrzymywanych dla celów hodowlanych z 10 marca 1976r.
- konwencja dot. ochrony zwierząt domowych z 13 listopada 1987r.
- konwencja dot. ochrony zwierząt rzeźnych z 10 maja 1979r.
- konwencja dot. ochrony zwierząt kręgowych przeznaczonych do celów doświadczalnych i naukowych z 18 marca 1986r.
- konwencja dotycząca transportu międzynarodowego zwierząt z 13 lub 19 grudzień 1986r.
Te zalecenia poruszają z reguły kwestie:
- ogólne ustalenia (def., zakres stos., cechy biol. gatunku)
- zarządzenia
- opieka, kontrola
- zabiegi, zmiany fenotypu lub genotypu
- ciąża, poród, techniki dojenia
- uśmiercanie zwierząt
W UE obowiązuje dyrektywy:
Rozp. Rady Nr 1255/97 z dn. 25 czerwca 1997r.
Ustalająca kryteria wspólne dla punktów etapowych oraz zmieniające plan trasy określonego w załączniku do dyrektywy 91/628/EEC
Rozp. Rady Nr 411/98 z dn. 16 lutego 1998r.
odnośnie standardów dotyczących ochrony zwierząt, mających zast. do pojazdów drogowych używanych do przewozu zwierząt gospodarskich w czasie podróży, która przekracza 8h
Rozp. Rady Nr 1/2005 podpisane 22 grudnia 2004r.
W sprawie ochrony zwierząt podczas transportu i związanych z tym działań
Rozp. Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 3 czerwca 2005r.
Zmiana rozporządzenia w sprawie warunków i trybu potwierdzenia kwalifikacji kierowców i konwojentów zatrudnionych przy transporcie zwierząt
Dyrektywa Rady z dnia 24 listopada 1986r.
O ujednoliceniu ustaw, rozporządzeń i zarządzeń państw członkowskich dot. ochrony zwierząt używanych do celów doświadczalnych i innych celów naukowych
Dyrektywa Rady z 7 marca 1988r.
Zgodna z orzeczeniem Trybunału Sprawiedliwości w sprawie 131/86 anulowanie Dyrektywy Rady z 25 marca 1986r. określająca min. Normy ochrony niosek w klatkach w systemie bateryjnym
Dyrektywa Rady z 19 listopada 1991r.
Ustala minimalne normy ochrony cieląt
Dyrektywa Rady z 20 stycznia 1997r.
Zmieniająca dyrektywę ustalającą minimalne standardy ochrony cieląt
Decyzje Komisji z dn. 24 lutego 1997r.
Zmieniająca zał. do dyrektyw - minimalne standardy ochrony cieląt 0_o
Dyrektywa Rady 19 listopad 1991r.
Określająca minimalne normy ochrony świń
Dyrektywa Rady 23 październik 2001r.
Zmieniająca dyrektywę w sprawie ochrony świń
Dyrektywa Komisji 9 listopad 2001r.
Znowu coś ze świniami.. - nie mogę odczytać:P
Dyrektywa Rady 5 marzec ?
O zatwierdz. do hodowli trzody chlewnej czystej rasy
Dyrektywa Rady 5 marzec 1990r.
O krzyżowaniu sztuk trzody chlewnej hodowlanej
Dyrektywa Rady 26 czerwiec 1990r.
W sprawie zootechnicz. i genealog. warunków handlu koniowatymi
Dyrektywa Rady 26 czerwiec 1990r.
W sprawie handlu koniowatymi
Dyrektywa Rady 25 marzec ?r.
Ustanawiająca wymogi zootech. i dotycząca pochodzenia dla potrzeb ???
Dyrektywa Rady 23 czerwca 1994r.
Określa zasady dotyczące warunków zootech. i ? stos. ? zwierząt, ich nasienia, jaj, embrionów z krajów trzecich, uzupeł. Dyrekt.
o hodowli zwierząt z gat. bydła rogatego czystej krwi
Dyrektywa Rady 30 maj 1989r.
W sprawie owiec i kóz czystej krwi
Ustawa Prezydenta RP z dn. 21 sierpnia 1997r. o ochronie zwierząt
Znowelizowana ustawa Prezydenta Rp z dn. 6 czerwca 2002r. o zmianie ustawy o ochronie zwierząt 28 sierpień 2002r.
- Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi 2 wrzesień 2003r.
W sprawie minimalnych warunków utrzymania poszczególnych gatunków zwierząt gospodarskich
- Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi 8 marca 2004r.
W sprawie minimalnych warunków utrzymania poszczególnych gatunków zwierząt gospodarskich
- Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi 1 luty 2005r.
Zmieniające rozporządzenie w sprawie minimalnych warunków utrzymania poszczególnych zwierząt gospodarskich
- Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dn. 13 września 2005r.
Zmieniające rozporządzenie w sprawie minimalnych warunków utrzymania poszczególnych zwierząt gospodarskich
- Rozporządzenie Ministra Infrastruktury 6 październik 2003r.
W sprawie szczegółowych warunków i sposobu transportu zwierząt
- Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi 9 sierpnia 2004r.
W sprawie warunków i trybu kwalifikacji kierowców i konwojentów zatrudnionych przy transporcie zwierząt
- Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi 9 wrzesień 2004r.
W sprawie kwalifikacji osób uprawnionych do zawodowego uboju oraz warunków i metod uboju i uśmiercania zwierząt
- Rozporządzenie Ministra Nauki i Infrastruktury 29 lipiec 2005r.
W sprawie wzoru wniosku wpisanego do wykazu ??? uprawnionych do przeprowadzania doświadczeń na zwierzętach
- Rozporządzenie Ministra Nauki i Infrastruktury 29 lipiec 2005r.
W sprawie Krajowej Komisji Etycznej do spraw doświadczeń na zwierzętach oraz lokalnych komisji etycznych do spraw doświadczeń na zwierzętach
- Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi 16 czerwiec 2005r.
W sprawie kwalifikacji osób sprawujących opiekę na zwierzętami doświadczalnymi oraz osób sprawujących nadzór nad tymi osobami
- Rozporządzenie Ministra Nauki i Infrastruktury 29 lipiec 2005r.
W sprawie kwalifikacji osób nadzorujących doświadczenia na zwierzętach, przeprowadzanych doświadczeniach i uczestnictwo w doświadczeniach oraz wzoru zezwolenia indywidualnego dla osób przeprowadzających doświadczenia
- Obwieszczenie Ministra Nauki i Infrastruktury 26 maja 2004r.
W sprawie wykazu jednostek organizacyjnych uprawnionych do przeprowadzania doświadczeń i testów na zwierzętach
- Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych z dn. 28 kwietnia 2003r.
W sprawie wykazu ras psów uznawanych za agresywne
- Rozporządzenie Ministra Środowiska 20 styczeń 2004r.
W sprawie minimalnych warunków utrzymania poszczególnych gatunków zwierząt wykorzystywanych do celów rozrywkowych, widowisk, filmowych i sportowych
Cele i założenia aktów prawnych:
- poprawa warunków bytu i hodowli zwierząt
- ograniczenie zachorowań i śmiertelności zwierząt
- zapewnienie wszystkim gatunkom zwierząt określonych praw gwarantujących godną egzystencję
Normy zawarte w przepisach prawnych:
- wymiary stanowisk i wielkości powierzchni kojców
- niektóre przepisy prawa dotyczące budownictwa inwentarskiego
- wymóg przegród technologicznych
- warunki w pomieszczeniach zwierząt
- temperatura, wilgotność
- wentylacja
- dopuszczalne stężenia zanieczyszczeń
- oświetlenie
- syst. skł. odchodów zwierząt
W przypadku stwierdzenia naruszenia przepisów:
- jednost. potraktowanie hodowcy
- konfiskata poszczególnych zwierząt
- uśmiercenie zwierząt poszkodowanych
- wydanie hodowcy zakazu dalszej hodowli zwierząt
- żądanie dokumentu zaświadczającego kompetencję
- wszczęcie postępowania w sprawie o wykroczenie porządkowe lub post. Karnego
13.03.09r.
ETOLOGIA - obserwację zachowań pojedynczych osobników lub całego
stada
Odruchy bezwarunkowe |
Odruchy warunkowe |
|
|
Zrozumienie zachowań zwierząt i ich modyfikacji doprowadziło do powstania licznych opracowań tzw. etogramów, zawierających przykłady specyficznego behawioru charakterystycznego dla określonego gatunku zwierząt.
Opis poszczególnych rodzajów behawioru uzależniony został od wpływu środowiska wewn, wieku oraz płci osobników.
Naturalne zachowanie zwierząt wolno żyjących cechuje ogromny polimorfizm, który uzależniony jest m.in.:
? behawioralne:
- czujność
- ciekawość
- szeroki zakres zachowań
- interakcje z innymi członkami stada
- interakcje z ludźmi / niechęć do ludzi
- zabawa
Czujność
- niezbędna w przypadku gdy są ofiarą drapieżników np. owce i kozy.
Pies śpiący przy ognisku natychmiast reaguje na niezwykły dźwięk.
- drapieżnik też musi być czujny aby upolować ofiarę i mieć co jeść
Ciekawość
- nowe środowisko jest badane, poznawane, daje poczucie bezpieczeństwa. Żeby zwierzę zaadaptowało się do środowiska musi to zbadać czy będzie spełniało potrzeby zwierzęcia, czy zwierzę będzie dobrze się czuło
- zależy od wieku zwierzęcia, młode bardziej będą wykazywały zainteresowanie
- związana jest z doświadczeniami, jeśli były źle traktowane to będą dłużej się przystosowywać
- związana jest z procesem ewolucji - poszukiwanie siedlisk, wody
Szeroki zakres zachowań
- na zakres wpływa wiele czynników: gatunek, rasa, wiek - młode bardziej aktywnie bawią się, śpią, środowisko - kojec, wielkie stada (grupy - interakcje wewn. Stada, pora roku - pora godów, wykotów)
Interakcje z innymi członkami stada
- wpływa wiele czynników: gatunek - samotny tryb życia, stada rodzinne, rasa, wiek
- hierarchie tworzy się dużo lepiej w małych stadach
- obecność lub brak samców - reproduktorów lub dominującej dorosłej samicy - przewodnika stada
- wiek - może rozwinąć się konkurencja. Krowy dorosłe mogą być agresywne dla młodych jałówek i nie dopuszczają ich do pożywienia
Interakcje z ludźmi
- zależy od wcześniejszych doświadczeń
Jeśli nie miały kontaktu z człowiekiem to będzie to strach, ucieczka lub agresja.
Jeśli pozytywna - to przyjazne, zaciekawienie i po jakimś czasie podejdzie do człowieka.
Jeśli negatywna - to może się bać, być niespokojne lub agresywne.
Zabawa
- młode bawią się chętniej, zabawa świadczy o wysokim stanie dobrostanu
- sens zabawy: rozwijanie umiejętności, polowanie, rozwijanie
i wzmacnianie mięśni (ucieczka, polowanie, walka), wzmacnianie więzi z innymi członkami stada
Formy zachowań:
- zachowanie związane z odżywianiem
- zachowanie związane z wydalaniem
- zachowanie związane z popędem płciowym
- opiekuńczość jako tzw. behawioru macierzyństwa lub instynkt macierzyński
- podporządkowanie
- napastliwość
- naśladowanie
- instynkt samozachowawczy
- zachowanie poznawcze
Odżywianie
- charakt. dla określonych gatunków
- pobieranie pokarmu - każdy gatunek cechuje inny rodzaj pobieranego pokarmu
- mięsożerne odżywiają się mięsem, roślinożerne pobierają wyłącznie pokarm roślinny
- wśród roślinożerców panuje zróżnicowanie polegające na wybieraniu określonych gatunków traw i roślin
- brak występowania tego gatunku roślin eliminuje możliwość pojawienia się określonego gatunku zwierząt w tym ekosystemie
- mięsożerne też wybierają określony gatunek
- w hierarchii stadnej - dwa rodzaje zdobywania pokarmu:
naśladowczy - podążanie stada tam gdzie pojawiła się grupa (ryby, ptaki)
kooperatywny - forma wspólnego polowania, jeden osobnik nie byłby w stanie zdobyć pożywienia (ssaki żyjące w stadach - wilki)
System zachowań - akt jedzenia, picia podlega wpływom licznych zmiennych wewnętrznych, jak i zewnętrznych. Behawioryzm żywieniowy obejmuje poszukiwanie, polowanie i łapanie pożywienia , a także czyszczenie i spanie. Beh. Żywień łączy się z procesami podtrzymującymi gatunek rodzicielskimi i społecznymi. Głód i apetyt kształtują behawioryzm żywieniowy i stosunki społeczne. U wilków i psów istnieje zależność między apetytem, agresją i dominacją.
Anoreksja - niechęć do jedzenia, nie występuje u zwierząt domowych, u psów, które są w miejscu nieznanym bez właściciela.
Zwierzęta będą unikały pokarmu i wody, które spowodowały ich chorobę. Wystąpi gdy nowo poznany smak skojarzony jest z chorobą
Wydalanie
- dotycz. częst. i ilości wyd. moczu kału (?)
- dotyczy też oznaczania własnego terytorium
- przyjmowanie charakterystycznej postawy, rożne sposoby oddawania, szukanie miejsca, zakopywanie
- u wolno żyjących - machają ogonami aby rozpylić mocz na sobie, biały nosorożec wchodzi we własny kał aby go przenosić 0_o
- dzięki zapachowi zwierzęta mogą powrócić do stada
Rozrodczość
- manifestowane w różny sposób
- różnice w długości aktu kopulacji, długości ciszy, ilości młodych w miocie. Nie wszystkie cechy są pozytywne np. pawie nie ułatwiają mu ucieczki więc : musi być silny skoro przeżył (?)
- zwierzęta (ludzie) tracą mnóstwo czasu na zdobywanie partnerów..
Samice altanników budują altanki nawet ponad metrowej wysokośći, ozdabiają je kolorowymi przedmiotami, celem budowy jest przedstawienie zaradnośći
- prozaiczny sposób mięsożerne - walki o samice, ptaki robią to w inteligentny sposób
Opiekuńczość
- sposób zachowania matki lub ojca lub obojga rodziców w stosunku do potomstwa. Brak behawioryzmu macierzyńskiego mówi o zaburzeniach w zachowaniu samicy
- nieobecność instynktu - gatunek , środowisko, noworodki są spragnione opiekuńczości (w mniejszym lub większym stopniu)
- oseski za matkę mogą uważać przedmiot ciepły, miękki i dający jeść
Odchów ma wpływ na behawior.
Podporządkowanie
- występuje w stadach - osobniki dominujące i podporządkowane, co wpływa istotnie na charakt. zachowania poszczególnych grup społecznych w stadzie
- charakterystyczne dla zwierząt stadnych
Naśladowanie
- przekazywanie zachowań zwierzętom młodym przez zwierzęta dorosłe, matka przekazuje pewne zachowania młodym, kaczka wskakuje i młode wskakują za nią
- młode muszą mieć kontakt wzrokowy ze starszymi aby miały wzorce zachowań
Instynkt samozachowawczy
- aktywna obrona przed atakiem w przyp. Sytuacji przerastającej możliwości osobnika
- jaszczurki gubią ogon, gęsi wysiadując jaja przewracają je cały czas co utrzymuje stałą wilgotność rozwoju zarodka
20.03.09r.
Zachowania instynktowne:
I etap - przygotowawczy tzw. faza apetencyjna
II etap - działanie spełniające
Kryteria instynktu:
- czy dane zachowanie jest poprzedzone przez inne o charakterze apetencyjnego
- czy zachowanie to przejawia się ,,w próżni”
Na podstawie tego wyróżnia się kilka instynktów:
- instynkt pokarmowy
- rozrodczy
- opieki nad potomstwem
- snu i pielęgnacji ciała
Inne formy życia zwierząt:
- tworzenie stada
- wzajemne karmienie się
- zachowania allelomimetyczne nie są uważane za instynktowne
Etologia - nauka o zachowaniu; w przeciwieństwie do psychologii nie uznaje instynktu samozachowawczego.
- ucieczka przed wrogiem - choć mają charakter popędowy, nie mają charakteru działań instynktownych
- podejrzenie, że niesłuszne to jest - o ile drażnienie wroga uznamy za działanie apetencyjne, które ma doprowadzić do sytuacji w której zwierzę się będzie bało i będzie zmuszone do ucieczki - w takim ujęciu instynkt przestał być zdolny do wykonywania działań wrodzonych
zachowania apetencyjne są bardziej lub mniej podatne na uczenie się np. poszukiwanie łupu przez drapieżcę
zachowania apetencyjne mogą być wykorz. różne formy obem. rodz. zach. Się (?) - przez podporządkowanie ich popędowi
Cele migracji zwierząt:
- metoda samoregulacji populacji
- sposób na uniknięcie nadmiernej eksploatacji zasobów pokarmu
- mechanizm służący maksymalizacji tępa wymiany genów w populacji
- sposób na utrzymanie stosunkowo stałego tempa pobierania pokarmu w ciągu roku
- sposób na uniknięcie konkurencji międzygatunkowej
- sposób maksymalizacji korzyści energetycznych
- reakcja na warunki fizyczne, nie mające bezpośrednio znaczenia biologicznego
- mechanizm służący unikaniu drapieżnictwa
Ruch - jako wyraz naturalnych zachowań
czynniki wpływające na lokomocję bydła
- związane z pożywieniem (jakość, ilość)
- klimatyczne
- środowiskowe (oświetlenie, wentylacja)
- struktura przestrzeni (rzeźba terenu)
- społeczne (liczba zwierząt)
- indywidualne / genetyczne / psych.
Formy lokomocji związane z wiekiem i płcią:
- młode chodzą szybciej
- byki są bardziej aktywne niż krowy
Zachowania pokarmowe:
- pobierają pokarm pasąc się lub polując
- pokarm wymaga obróbki mechanicznej, dokładne rozdrobnienie treści pokarmowej
- jedzą powoli długo przeżuwając, odłykują ze żwacza
- jedzą szybko, duże ilości (mięsożerne)
- dystans między zwierzętami pasącymi
Odpoczynek:
poziomy czujności w czasie odpoczynku:
- pełna czujność (51% doby, głównie w ciągu dnia)
- ospałość (31% doby, głównie nocą)
- sen płytki (13% doby u przeżuwaczy)
- sen paradoksalny (3-7%)
Zachowania społeczne:
- stadne : krowy, kozy, owce
- mało społeczne : wolnożyjące, drapieżniki
- aspołeczne : koty domowe
Zabawa:
- udawanie ucieczki - bieganie, galopowanie
- udawana agresja - brykanie, pomrukiwanie, podgryzywanie
- udawana kopulacja
- eksploatacja środowiska
Typy uczenia się:
uczenie w sytuacji bodźcowej
Np. niepokój w oczekiwaniu na karmienie
uczenie się elementarnych zachowań
Np. używanie poideł automatycznych
uczenie się zwierząt przestraszonych
Np. umiejętność powrotu do domu
swoista dla bodźca utrata reakcji - przyzwyczajenie
Np. utrata gotowości do ucieczki przy powtarzającym się stykaniu z tym samym nieszkodliwym obiektem
Zaburzenia związane z brakiem równowagi psychicznej:
- zmiana aktywności
- zmiana częst. i jakości zachowań specyficznych
- nasilenie zachowań poszukiwawczych
- niepełny (?) ruch
- ruch jako ??? zastępczy lub spaczony
- zachowania kompromisowe
- czynności puste
- stereotypie
- agresywność
- ucieczka
- przejawianie bólu i cierpienia
Czynniki wpływające na zmianę naturalnych zachowań:
- zmiany technologii i struktury w gosp.
- zmiany w gosp. Leśnej
- rozwój przemysłu i cywilizacji
13